Ekonomia - dr Marta Młokosiewicz

GLOBALNY POPYT A POLITYKA FISKALNA

Podział bodźców dochodotwórczych (tworzących PKB) w
gospodarce ze względu na charakter sił i podmiotów je
tworzących:

• wewnętrzne – inwestycje, eksport, konsumpcja autonomiczna

(tzw. odłożona, niezależna od uzyskiwanych na bieżąco
dochodów), krańcowa skłonność do konsumpcji; na ich wielkość
rząd nie ma bezpośredniego wpływu, o ich poziomie decydują
firmy i konsumenci.

• zewnętrzne – zakupy rządowe, transfery pieniężne, stopa

podatkowa, ulgi podatkowe, progi podatkowe; są to czynniki
zależne od rządu bądź parlamentu.

Zmiany wśród bodźców wewnętrznych doprowadzają do recesji.
Recesję można zaś przezwyciężyć odwołując się do bodźców
zewnętrznych.

Ekonomia - dr Marta Młokosiewicz

Polityka fiskalna – polityka państwa polegająca na zmianie

wysokości i struktury wydatków państwowych i polityki

podatkowej w celu realizacji określonych zadań gospodarczych,

najczęściej stabilizacji gospodarki na założonym poziomie

produkcji i zatrudnienia.

Polityka fiskalna (jako ogół decyzji rządowych dotyczących

podatków i wydatków rządowych) dzieli się na:

• politykę systemową (strukturalną) – nie związaną

z

działaniami

antyrecesyjnymi

(np.

wydatki

na

szkolnictwo, armię, służbę zdrowia itp.); rządowe wydatki
systemowe przez swoją wysokość i względną stabilność
poważnie osłabiają skalę wahań gospodarki;

• polityka antycykliczna – podejmowana dla zwalczania

recesji;

może

przybrać

postać

polityki

aktywnej

(dyskrecjonalnej) i/ lub polityki niedyskrecjonalnej, czyli
automatycznych stabilizatorów (samoczynnej stabilizacji).

Makroekonomia

POLITYKA ANTYCYKLICZNA:

• polityka dyskrecjonalna (aktywna) – działania podejmowane

przez rząd w celu stabilizacji popytu na założonym poziomie;
narzędzia tej polityki uruchamiane są na określony czas i w
określonym celu – wymagają wcześniejszej decyzji parlamentu
lub rządu; są to np. ulga inwestycyjna, ulga budowlana, okresowa
obniżka podatku od dochodów mająca pobudzić konsumpcję,
tworzenie stref ekonomicznych, w których przedsiębiorstwa
korzystają z ulg podatkowych lub gwarancji kredytowych
państwa, lub też rządowy program osłon socjalnych dla
zwalnianych pracowników z restrukturyzowanych przedsię-
biorstw itp.

• polityka niedyskrecjonalna, in. automatyczne stabilizatory

koniunktury – konstrukcje zawarte w systemach fiskalnych,
których zadaniem jest zmniejszenie wpływu zmian w popycie
globalnym na poziom produkcji i dochodu; funkcje te pełnią np.
podatek dochodowy, VAT, zasiłki dla bezrobotnych czy inne
transfery socjalne; końcowym efektem działania automatycz-
nych stabilizatorów jest w czasie recesji mniejszy spadek kon-
sumpcji, niż miałoby to miejsce, gdyby tych narzędzi nie było.

Makroekonomia

WPŁYW POLITYKI FISKALNEJ NA SYTUACJĘ GOSPODARCZĄ

•

POLITYKA

EKSPANSYWNA:

zmierzająca

do

pobudzenia

aktywności gospodarczej poprzez
stymulowanie globalnego popytu;
obniżka

stawek

podatkowych

i wzrost wydatków budżetowych

większe dochody do dyspozycji

zagrożenie wyższą inflacją

wzrost

popytu konsumpcyjnego wzrost

popytu inwestycyjnego wzrost

produkcji większy wzrost gospo-

darczy

wzrost zatrudnienia

i mniejsze bezrobocie

•

POLITYKA

RESTRYKCYJNA:

zmierzająca do hamowania ożywionej
aktywności gospodarczej w celu nie
dopuszczenia

do

„przegrzania”

gospodarki, czego skutkiem może być
wzrost stopy inflacji; wzrost stawek
podatkowych i spadek wydatków
budżetowych

mniejsze dochody do dyspozycji
niższa inflacja spadek popytu
konsumpcyjnego spadek popytu
inwestycyjnego ograniczenie
produkcji mniejszy wzrost gospo-
darczy

spadek zatrudnienia

i większe bezrobocie

Ekonomia - dr Marta Młokosiewicz

BUDśET PAŃSTWA - podstawowy plan finansowy państwa

opracowany na jeden rok, obejmujący dochody i wydatki.

DOCHODY:
-

Dochody podatkowe (podatki
pośrednie i bezpośrednie)

-

Dochody niepodatkowe
(dywidendy, wpłaty z zysku
banku centralnego, cła,
pozostałe)

WYDATKI:
-

Wydatki prorozwojowe (na
gospodarkę, na rozwój kapitału
ludzkiego, tj. oświatę, naukę,
ochronę zdrowia, sport,
wypoczynek, kulturę, na
tworzenie i egzekwowanie
prawa, obronę narodową,
bezpieczeństwo publiczne)

-

Wydatki o charakterze
socjalnym (emerytury, renty,
zapomogi, zasiłki)

-

Dotacje o charakterze
niesocjalnym (np. dla
przedsiębiorstw)

-

Odsetki od długu państwa

Ekonomia - dr Marta Młokosiewicz

BUDśET PAŃSTWA – RODZAJE DEFICYTU:

• Deficyt rzeczywisty (bieżący) – faktyczna różnica między dochodami

i wydatkami w danym roku budżetowym; inaczej suma deficytu
cyklicznego i strukturalnego.

• Deficyt strukturalny – różnica między deficytem rzeczywistym a

cyklicznym; nie jest zależny od poziomu aktywności gospodarczej,
lecz od decyzji fiskalnych państwa; dofinansowuje on politykę
systemową (strukturalną - szkolnictwo, armia, służba zdrowia itp.).

• Deficyt cykliczny (koniunkturalny) – deficyt będący skutkiem

wpływu cyklu koniunkturalnego (spadku aktywności gospodarczej) na
dochody i wydatki budżetu państwa; inaczej różnica między deficytem
rzeczywistym a strukturalnym; finansuje on politykę antycykliczną
państwa i służy bieżącej stabilizacji gospodarki; jest on ściśle
związany ze zmianą tych wpływów i wydatków, które są regulowane
przez automatyczne stabilizatory (podatki dochodowe, VAT, zasiłki
dla bezrobotnych, inne transfery socjalne).

Makroekonomia

Dług publiczny (narodowy) – suma pozostałych do spłacenia
pożyczek państwowych; inaczej zadłużenie państwa u podmiotów
prywatnych i w systemie bankowym; jest on konsekwencją deficytu
budżetowego.

• Finansowanie deficytu budżetowego długiem publicznym

odbywa się poprzez emisję papierów wartościowych, np.
obligacji, weksli skarbowych, lub zaciągnięcie kredytu w banku
centralnym; potrzeba zgromadzenia w budżecie państwa
ś

rodków na wydatki na płatności odsetek od obligacji może

zrodzić konieczność zwiększenia podatków, co może zniechęcać
do aktywności gospodarczej; natomiast finansowanie deficytu za
pomocą emisji pieniądza może stać się przyczyną wysokiej
inflacji; emisja obligacji może ponadto powodować odpływ
ś

rodków środków od inwestycji – ze względu na atrakcyjne

oprocentowanie bony skarbowe „wypierają” inwestycje - tzw.
efekt „wypierania”.

• Efekt „wypierania” wydatków prywatnych – wywołany przez

deficyt budżetowy, gdy w następstwie wzrostu tego deficytu
nastąpi ograniczenie prywatnych inwestycji lub konsumpcji.

Makroekonomia

CYKL KONIUNKTURALNY W GOSPODARCE: następujące po

sobie wzrosty i spadki aktywności gospodarczej (niosące za sobą wahania

produkcji, zatrudnienia, inwestycji i poziomu cen); in. krótkookresowe

odchylenia produkcji od jej trendu;

TREND (tendencja rozwojowa) produkcji – to ścieżka wzrostu produkcji

w długim okresie, na skutek ciągłego wzrostu potencjału wytwórczego.

Podejście klasyczne – 4 fazy cyklu koniunkturalnego:

1. ożywienie – poprawa koniunktury gospodarczej: wzrost popytu na
dobra inwestycyjne, najszybszy wzrost produkcji, zatrudnienia, docho-
dów, popytu konsumpcyjnego i zysków
2. rozkwit (boom) – zyski i wzrost produkcji przekraczają poziom sprzed
kryzysu, bardzo wysokie wydatki inwestycyjne i konsumpcyjne, wysokie
dochody, wzrost cen
3. kryzys – produkcja wzrasta w tempie coraz wolniejszym lub nawet
spada, nadprodukcja towarów, wzrost kosztów produkcji, spadek cen,
zysków, ograniczenie produkcji i zatrudnienia
4. depresja (zastój) – „dno” cyklu koniunkturalnego: stabilizacja
produkcji na najniższym poziomie i bezrobocia na najwyższym poziomie

Podejście współczesne – 2 fazy cyklu koniunkturalnego:

1. faza wzrostowa (ekspansji): obejmuje fazę ożywienia i rozkwitu
2. faza spadkowa (recesji): obejmuje fazę kryzysu i depresji

Makroekonomia

BEZROBOCIE – nadwyżka realnych zasobów pracy nad
efektywnym popytem na pracę; stopa bezrobocia – określa udział
bezrobotnych w ogólnej liczbie aktywnych zawodowo; stopa
bezrobocia rejestrowanego – określa udział zarejestrowanych
bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności cywilnej aktywnej
zawodowo.

Podział bezrobocia ze względu na jego przyczyny:

- bezrobocie frykcyjne – in. przejściowe, spowodowane krótko-
okresowym „zawieszeniem” udziału jednostek w rynku pracy;
- bezrobocie strukturalne – wynika ze zmian strukturalnych
w gospodarce (dotyczących określonych zawodów, branż,
regionów, pojawiania się nowych technologii) powodujących
niedostosowania struktur popytu na pracę i podaży pracy;
- bezrobocie sezonowe – dotyczy sezonowych zmian popytu na
pracę;
-

bezrobocie cykliczne (koniunkturalne)

–

powodowane

cyklicznymi wahaniami aktywności gospodarczej; wynika z
niedostatku popytu globalnego: konsumpcyjnego i inwestycyjnego,
co powoduje zmniejszenie produkcji i zatrudnienia.

Makroekonomia

EKONOMICZNE KOSZTY BEZROBOCIA – to negatywne

następstwa ekonomiczne związane z bezrobociem:

1. bezpośrednie – wydatki z Funduszu Pracy (zasiłki dla
bezrobotnych, świadczenia ubezpieczeniowe, formy aktywnego
przeciwdziałania bezrobociu), wydatki z Funduszu Pomocy
Społecznej (zasiłki okresowe, świadczenia w naturze, pożyczki
na rozwój własnej działalności gospodarczej), wydatki na
utrzymanie instytucji w zakresie obsługi bezrobotnych, wydatki
na wcześniejsze emerytury i świadczenia przedemerytalne;

2. pośrednie – ulgi i zwolnienia fiskalne w regionach
o wysokim bezrobociu, luka podatkowo-ubezpieczeniowa
w odniesieniu do osób bezrobotnych, luka PKB (czynników
wytwórczych), koszty bezrobocia „zatrudnionego” w „szarej
strefie” gospodarki.

Makroekonomia

POLITYKA PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU:

•

AKTYWNA – ukierunkowana na redukcję rozmiarów bezrobocia;
zorientowana na przyczyny bezrobocia; może mieć charakter polityki
makroekonomicznej lub mikroekonomicznej;
-

polityka makroekonomiczna: ukierunkowana na wzrost popytu

globalnego oraz wzrost produkcji, dla zlikwidowania bezrobocia
przymusowego; dla realizacji tego celu wykorzystywane są instrumenty
fiskalne oraz monetarne;
-

polityka

mikroekonomiczna:

nastawiona

na

usprawnienie

funkcjonowania rynku pracy i na ograniczenie bezrobocia frykcyjnego
oraz strukturalnego; narzędzia tej polityki to: prace interwencyjne, roboty
publiczne, szkolenia i przekwalifikowania zawodowe, pośrednictwo pracy
i doradztwo zawodowe, pożyczki dla bezrobotnych i przedsiębiorstw,
subsydiowanie zatrudnienia;

•

PASYWNA – mająca na celu łagodzenie ekonomicznych skutków
bezrobocia; jej celem jest udzielenie pomocy finansowej bezrobotnym i
ograniczenie podaży siły roboczej; instrumenty tej polityki to: zasiłki dla
bezrobotnych, zasiłki z funduszu pomocy społecznej, jednorazowe
odprawy pieniężne z tytułu zwolnień z winy pracodawcy, redukcje czasu
pracy, uregulowania prawne zmniejszające zasoby pracy.

INFLACJA – proces trwałego wzrostu ogólnego (średniego) poziomu cen w pewnym
okresie, któremu nie towarzyszy zmiana jakości towarów; in. samo-podtrzymujący się wzrost
ogólnego poziomu cen w gospodarce, tj. wywołujący mechanizmy prowadzące do kolejnego
wzrostu ogólnego poziomu cen.

Makroekonomia

SPOŁECZNO-EKONOMICZNE NEGATYWNE SKUTKI INFLACJI:

•

zniekształcenie informacyjnej funkcji cen (utrudniające prawidłową
kalkulację kosztów i spodziewanych zysków, wypaczające strukturę
konsumpcji);

•

osłabienie aktywności gospodarczej (ryzyko związane z inwestowaniem);

•

spadek popytu na pieniądz w ujęciu realnym („ucieczka od pieniądza” w
lokaty bankowe, wartości rzeczowe, „koszty zdzieranych zelówek”
wynikające z konieczności zwiększenia częstotliwości podejmowania
gotówki z rachunków bankowych);

•

nieprawidłowa redystrybucja dochodów (przy spadku realnej stopy
procentowej tracą wierzyciele a zyskują dłużnicy; spadek realnych
dochodów pracowników ze względu na brak indeksacji płac o wskaźnik
inflacji; zjawisko tzw. dźwigni podatkowej, czy drenażu fiskalnego – w
wyniku zwiększonych dochodów nominalnych przy progresywnych
podatkach

dochodowych

podatnicy

„przechodzą”

do

wyżej

opodatkowanych przedziałów dochodowych);

•

wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej (tzw. „kosztów
zmienianych jadłospisów” );

•

niekorzystne zmiany w sferze stosunków gospodarczych z zagranicą
(wzrost cen krajowych produktów prowadzi do spadku krajowego
eksportu netto i pogorszenia bilansu handlowego).

Makroekonomia

SPOSOBY WALKI Z INFLACJĄ:

•

POLITYKA FISKALNA – restrykcyjna: zmniejszanie wydatków
budżetowych i podwyższanie podatków; wpływa to na zmniejszenie
globalnego popytu w gospodarce i ograniczenie inflacji o charakterze
popytowym;

•

POLITYKA PŁACOWA – ma na celu ograniczanie wzrostu płac do
poziomu wzrostu wydajności pracy (efektywności), co nie wpływa na
wzrost kosztów produkcji i zmniejsza niebezpieczeństwo inflacji
podażowej;

•

POLITYKA CENOWA – polega na stwarzaniu warunków do
obniżania kosztów produkcji (popieranie technologii energo- i
materiałooszczędnych), co ma potem odzwierciedlenie w cenach, oraz
przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i nieuzasadnionemu
zawyżaniu cen – jest to polityka sprzyjająca rozwojowi konkurencji,
tworzeniu małych i średnich przedsiębiorstw oraz stwarzaniu barier dla
powstawania monopoli;

•

POLITYKA PIENIĘśNA – gdy inflacja jest wywołana czynnikami
pieniężnymi należy podjąć działania zmniejszające podaż pieniądza
(wzrost stopy rezerw obowiązkowych oraz wzrost stopy procentowej).