minDlaczego przestępczość jest niezniszczalna?

2. Jak kryminologia bada przestępczość?
3. Jak można wymusić rozwiązanie problemu przestępczości?
4. Ustosunkuj się do zdania ”gdyby u nas, tak jak kiedyś w Szwecji, obcinano złodziejom rękę, to nie

byłoby kradzieży”

5. Chamstwo a przestępczość?

6. Poczucie sensu życia a narkomania ?
7. Z czego się bierze agresywność kibiców ?
8. Wolność wyboru między dobrem a złem.

9. Następstwa picia alkoholu a przestępczość.
10. Sens czy bezsens profhibicji?
11. Odwet jako sprawiedliwość.
12. Sprawiedliwość naprawcza: cel czy mit?
13. Określ profil sprawcy zabójstwa w Polsce.
14. Argumenty za i przeciwko karze śmierci.

15. Zjawisko prostytucji i co dalej?

16. Przestępczość kobiet w Polsce.

17.

Jak odstrasza kara więzienia?

18. Warunkowe przedterminowe zwolnienie: naiwność czy rozsądek?
19. Co ma przestrzeń do przestępczości?
20. Jak można opisać międzynarodowe modele zapobiegania przestępczości.

21.

Opisz strukturę systemu zapobiegania w Polsce.

22. Zero tolerancji - prawda czy fikcja?

23.

Strategie zapobiegania: destruktywne i konstruktywne.

24. Jaki nurt abolicjonistyczny jest do zaakceptowania, dlaczego nie, tak?

25. Opisz metodologię wspólnego podejścia do międzynarodowych współczesnych typów zapobiegania

przestępczości.

26. Co wyjaśnia teoria ekonomiczna w kryminologii.

27.

Główne nurty kryminologii.

28. Jak brzmi pytanie lombrozjańskie.
29. Jaki kierunek kryminologii jest zorientowany na sprawcę i dladczego
30. Co oznacza determinizm w kryminologii.
31. Czego dotyczy pytanie reaktywne w kryminologii i co może wyjaśnić?
32. Kierunki kryminologii pozytywistycznej.

33.

Podstawowe cechy neoklasycyzmu.

34. Założenia kierunku socjologicznego.

35. Podstawa teorii bezpiecznej przestrzeni.

36. Co mówi teoria bezpiecznej przestrzeni drugiej generacji ?
37. Czego uczą teoretycy podkultur.

38.

Rodzaje więzi ze społeczeństwem według Travisa Hirschiego

39. Co mówi generalna teoria przestępczości Gottfredsona i Hirschi`ego?

40. Znaczenie teorii kontroli w zapobieganiu przestępczości.

41. Wnioski z teorii naznaczenia społecznego,

42. Teoria konfliktu społecznego wyjaśnia politykę kryminalną , jak?
43. Wnioski z teorii działań rutynowych M. Felsona.

44. Opisz trójkąt kryminalny.

45. Teoria wybitej szyby – co nam podpowiada?

46. Jaka były tendencje przestępczości ogółem w Polsce w latach 1989-2000?

47.

Jaka była tendencja ilości osób osadzonych w zakładach karnych w Polce w dwudziestoleciu minionym?

48. Co oznacza sformalizowana reakcja na przestępczość?
49. Efektywność kary pozbawienia wolności.
50. Wymień teorie kryminologiczne najczęściej wskazywane, jako podstawa działań zapobiegawczych

przestępczości.

Zag. 5 Chamstwo a przestępczość

Chamstwo to inaczej zachowanie niekulturalne, ordynarne, wulgarne. Jest ono przeciwieństwem zachowania
kulturalnego. Dawniej określano w taki pogardliwy sposób zachowanie chłopa. Chamstwo to sposób zachowania
który może wywoływać agresję i przyczyniać się do popełniania przestępstw. Chamstwo przejawia się w
sposób czynny (dotyczący działania) i słowny. Osoby często zachowujące się w sposób chamski silnie
identyfikują się z popkulturą przestępczą. Zachowanie to odnosi się do ludzi dorosłych.

Przykładem przyczyniania się chamstwa do łamania prawa mogą być tzw. rodziny dewiacyjne. Są to rodziny
gdzie tryb funkcjonowania odbiega znacząco od trybu funkcjonowania większości rodzin. Znaczna część rodzin
dewiacyjnych to rodziny niepełne. Dewiacja najczęściej wiąże się z alkoholizmem. Alkoholizm mężczyzny
często pociąga za sobą brutalne odnoszenie się do żony i dzieci, niedostatek i nędzę w domu, a z drugiej
strony chęć zarobienia przez alkoholika dodatkowych pieniędzy na drodze działalności przestępczej.

Czynnikiem który może stymulować chamskie zachowanie i agresję jest lęk.

Chamstwo cechuje się wulgarnym słownictwem oraz wulgarnym zachowaniem.

Wykluczenie społeczne współcześnie stanowi ważne źródło kryminogenne i może również wiązać się z
chamstwem. Osoby znajdujące się w takiej sytuacji nie mogą uczestniczyć w rozmaitych sytuacjach
kulturalnych, np. ze względu na brak pracy lub ubóstwo. Powoduje to u nich poczucie anomii, brak motywacji
do więzi ze społeczeństwem, gniew, a w konsekwencji zanik hamulców motywacyjnych wobec przestępczości.

Na rozwój przestępczości z punktu widzenia obecności tego negatywnego zachowania wpływ mogą mieć
działania w obrębie kultury, a więc zmiana systemów wartości a przede wszystkim rozróżnienie tego co dobre
i złe, słuszne i niesłuszne, a także przekonania i idee ludzkie podlegające ciągłym zmianom.

Na przestępczość ma również wpływ zła sytuacja gospodarcza w danym państwie, gdyż jeżeli nastąpi np.
wzrost inflacji to pojawią się sytuacje niepłacenia podatków, kradzieże pracownicze oraz oszustwa.

Cecha asertywności nie powinna przekroczyć granic kiedy staje się chamstwem.

Osoby cechujące się chamstwem to jednostki które nie uległy procesowi socjalizacji czyli nabywaniu przez
jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorców zachowań, które obowiązują w danej społeczności. Taka
socjalizacja trwa przez cale życie człowieka lecz w największym nasileniu występuje gdy dziecko rozpoczyna
życie w społeczeństwie.

Część społeczeństwa która cechująca się chamstwem ulega kontrsocjalizacji, czyli przekształceniu się w
jednostkę nieporządaną przez społeczeństwo. Czynnikami powodującymi kontrsocjalizację są niedojrzałość
emocjonalna, niewłaściwe ukształtowanie struktur poznawczych, rewolucje, zmiany społeczne.

Przestępczość rzeczywista to zbiór wszystkich przestępstw występujących w danym okresie i na danym
terenie lub w określonej zbiorowości.

Liczba przestępców wpływa na opis stopnia kryminalizacji, natomiast liczba ofiar na ustalenie stopnia
wiktymizacji społeczeństwa.

Chamstwo występujące po stronie oprawcy może wywołać lęk u ofiary.

Chamstwo można zaliczyć do przemocy w szerokim tego słowa znaczeniu gdyż obejmuje to przemoc w
sferze fizycznej oraz przemoc skierowaną na psychikę.

Chamstwo przejawia się w agresji werbalnej, gdyż jest niefizyczne i ma na celu wywołanie innych szkód
niż bezpośrednie szkody fizyczne.

Agresywność i chamstwo należy uznać za bardzo istotną determinantę przestępczości.

Popełnianie przestępstw opierających się na chamstwie sprawcy należą do przestępstw pospolitych.

Przykładem chamstwa może być czynna napaść na funkcjonariusza policji.

W Kodeksie Karnym do przestępstw z udziałem chamstwa należy zaliczyć : Przestępstwa przeciwko wolności
(art. 189 do 193),

Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece (art. 206 do 211),

Przestępstwa przeciwko czci (art. 212)

Zniesławienie jest przestępstwem przeciwko czci. Zniesławienie polega na pomawianiu o takie postępowanie
lub właściwości, które mogą poniżyć w opinii publicznej lub narazic na utratę zaufania potrzebnego dla danego
stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Np. pomówienie kogoś o to że brał łapówki, kolaborował z

okupantem, zle traktuje rodzinę, prowadzi niemoralny tryb życia. Ustalenie co może daną osobę poniżyc w
opinii publicznej lub narazic na utratę zaufania musi być dokonane w oparciu o oceny społeczne. Zależy to
od osoby pomawianej, jej środowiska i rodzaju działalności którą się zajmuje. Art. 213 KK mówi o
przypadkach kiedy pomówienie nie jest przestępstwem zniesławiającym i mieści się w prawie do krytyki.

Zniewaga jest przestępstwem przeciwko godności osobistej człowieka a więc przeciwko jego
subiektywnemu poczuciu własnej wartości jako jednostki ludzkiej. Zwrot „zniewaga ” użyty w KK rozumiany
jest jako zachowanie dobitne, demonstracyjnie podkreślające pogardę w stosunku do innej osoby. Może to być
epitet słowny lub obelżywy gest, przy czym istotne jest nie słownikowe znaczenie danego zwrotu językowego
lub gestu, lecz jego utarte umowne znaczenie społeczne. Działanie znieważające musi mieć miejsce w obecności
jego adresata albo publicznie lub być podjęte w zamiarze by zniewaga do adresata dotarła. Zniewaga jest
przestępstwem formalnym, a więc jego dokonanie nie jest zależne od rzeczywistego nastąpienia skutku w
postaci poczucia naruszenia godności osoby znieważonej. Ponieważ jest to przestępstwo ścigane z oskarżenia
prywatnego, praktycznie subiektywne odczucie pokrzywdzonego będzie miało decydujące znaczenie dla
nastąpienia odpowiedzialności karnej. Popełnienie zniewagi za pomocą środków masowego komunikowania jest
kwalifikowaną postacią zniewagi. Przy skazaniu za zniewagę sąd może orzec nawiązkę. W art. 216 §3 KK
przewidziano możliwość ostąpienia od wymierzenia kary jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się
pokrzywdzonego (prowokacja) , lub jeżeli znieważony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub
zniewagą wzajemną (retorsja).

9. Następstwa picia alkoholu a przestępczość.

Alkohol zwiększa prawdopodobieństwo wejścia na drogę przestępstwa osób znajdujących się pod jego wpływem
(kryminogenne działanie alkoholu). Wynika to przede wszystkim z właściwości farmakologicznych alkoholu, który
prowadzi do upośledzenia całego szeregu ważnych czynności mózgu. Osłabia działanie hamulców moralnych i
społecznych będących istotnym mechanizmem powstrzymującym przed zachowaniami przestępczymi. Ponadto
ograniczenia zdolności samokrytycyzmu, powoduje podejmowanie działań ryzykownych a także zachowań o
impulsywnym charakterze. Jest czynnikiem sprawczym zachowań agresywnych (alkohol sam przez się nie prowadzi
do zachowań agresywnych potrzebne są określone okoliczności: farmakologiczny mechanizm działania danego środka,
predyspozycje osobowościowe i fizjologiczne, czynniki o charakterze sytuacyjnym i kulturowym). W przypadku
przestępstw, które zawierają w sobie element agresji (zabójstwo, znęcanie się nad członkiem rodziny, czynna napaść
na funkcjonariusza) istnieje wysoki odsetek sprawców znajdujących się w chwili popełnienia przestępstw pod
wpływem alkoholu. Niski odsetek tej kategorii sprawców notuje się w przypadku kradzieży mienia i kradzieży z
włamaniem Alkohol jest także przyczyną wielu samobójstw i wypadków drogowych.
Związek alkoholu z przestępczością należy rozpatrzyć w 2 kontekstach:

•

Sprawca znajduje się pod wpływem alkoholu w czasie popełnienia przestępstwa

•

Popełnienie przestępstwa ma związek z tzw. problemem alkoholowym (w czasie przestępstwa sprawca nie

znajduje się pod wpływem alkoholu).

Z reguły nie można precyzyjne określić jak wysoki jest stopień nietrzeźwości osoby podejrzanej o popełnienie
przestępstw, ponieważ liczbami bezwzględnymi operuje się jedynie w przypadku przestępstw komunikacyjnych.
Dostępność i pewien rodzaj społecznej tolerancji na używanie alkoholu prowadzi do społecznej degradacji jednostki.
Degradacja społeczna może być też zjawiskiem pierwotnym i prowadzić do alkoholizmu a ten do zachowań
antyspołecznych i przestępczych.
Miejscem popełniania przestępstw jest często to miejsce, w którym alkohol jest sprzedawany i spożywany.
Tygodniowa okresowość przestępstw (spożywanie alkoholu w weekendy). Nasilanie przestępstw pozostających w
związku z alkoholem a okresach, w których sprzedaż alkoholu nie podlega reglamentacji.
Alkohol pełni też funkcję wiktymogenną (zarówno sprawca jak i ofiara znajdują się pod wpływem alkoholu).
Długookresowe konsekwencje nadużywania alkoholu (alkoholizm) a przestępczość. W takich sytuacjach
niekoniecznie mamy do czynienia ze sprawcą nietrzeźwym w momencie czynu, ale jego zachowanie pozostaje w
ścisłym związku z nadużywaniem alkoholu. Szczególną kategorią przestępstw łączoną z tą kategoria sprawców są różne
przestępstwa mające na celu zdobycie alkoholu lub środków na jego zakup (głównie drobne czyny skierowane
przeciwko mieniu).
Traktowanie relacji pomiędzy stanem odurzenia alkoholem a popełnianiem przestępstw w kategoriach związku
przyczynowego jest nieporozumieniem. Stan odurzenia nie jest, bowiem ani warunkiem koniecznym ani
wystarczającym do popełnienia przestępstwa. Niejednoznaczny charakter relacji między spożywaniem alkoholu a
przestępczością potwierdza również to, iż w społeczeństwa o wysokiej konsumpcji alkoholu niekoniecznie są
społeczeństwami o szczególnie wysokim nasileniu przestępstw. O niejednoznaczności i skomplikowanym charakterze
związków między alkoholem a przestępczością świadczy między innymi to, iż nie zawsze jest całkowicie jasne, które z
tych zjawisk ma u konkretnej osoby charakter pierwotny (czy nadużywanie alkoholu prowadzi do popełniania

przestępstw, czy jest może odwrotnie i wejście na drogę kariery przestępczej prowadzi po pewnym czasie do
problemów z nadużywaniem alkoholu, obie formy zachowań mogą być wywołane przez jedną grupę czynników).

Zag. 10 Sens czy bezsens prohibicji?

Podstawowym celem, jaki polityka prohibicji chce osiągnąć w ten sposób, jest maksymalna redukcja rozmiarów
używania środków odurzających i substancji psychotropowych dla celów pozamedycznych. Polityka prohibicji chce
wpływać tak na popyt, jak i na podaż narkotyków, przy czym podstawowymi instrumentami, jakimi może się ona w
tym celu posłużyć, są klasyczne instrumenty oddziaływania prawnokarnego, tj. prewencja generalna oraz indywidualna.
W zakresie oddziaływania na popyt na narkotyki polityka prohibicji chce wywierać wpływ tak na porzucanie używania
tych substancji przez osoby, które stały się już ich konsumentami, jak i zapobiegać rekrutacji nowych konsumentów.
Specyficzne mechanizmy funkcjonowania czarnego rynku narkotyków prowadzą bowiem także do znacznego wzrostu
ceny tych nielegalnych substancji. Taka prohibicyjna cenanarkotyków ma stanowić zasadniczą barierę ekonomiczną dla
wzrostu konsumpcji tych substancji.
W zakresie polityki wobec podaży narkotyków polityka prohibicji opiera się przede wszystkim na mechanizmie
odstraszania oraz uniemożli.Działania takie, ze względu na bardzo wysokie potencjalne koszty, mają stać się
nieopłacalne. Uniemożliwianie ma natomiast po prostu eliminowac z nielegalnej działalności tych, którzy okazali się
niepodatni na oddziaływanie odstraszające. W ten sposób polityka prohibicji chce generalnie zmniejszyć nielegalną
podaż narkotyków we współczesnych społeczeństwach, tj. zmniejszyć ich dostępność, co z kolei musi odbić się na
rozmiarach ich używania. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na ową dostępność ma być także czysto fizyczna
likwidacja podaży poprzez konfiskowanie nielegalnych substancji.
Problem prohibicji nie jest jednak tylko problemem jej nieefektywności. Ostatecznie prawo karne generalnie nie jest w
stanie zlikwidować, a najczęściej nawet ograniczyć w znaczny sposób, zjawiska przestępczości. W przypadku polityki
prohibicji wskazać można jednak dodatkowo, iż polityka ta jest nie tylko nieskuteczna, ale powoduje także cały szereg
ubocznych konsekwencji o negatywnym charakterze. Przede wszystkim polityka prohibicji jest w gruncie rzeczy
podstawowym źródłem zjawiska zorganizowanej przestępczości. Ta forma przestępczości jest bowiem immanentnie
związana z istnieniem nielegalnych rynków dóbr i usług, a polityka prohibicji stwarza największy taki rynek: czarny
rynek narkotyków. Ekspansja czynów polegających na sprowadzeniu jedynie abstrakcyjnego niebezpieczeństwa dla
dobra chronionego, aczkolwiek ułatwia pociąganie sprawców do odpowiedzialności karnej, prowadzi jednak
równocześnie do zjawiska psucia prawa karnego polegającego na rozbijaniu jego systemowej spójności. Stygmatyzacja
i piętnowanie eksperymentujących czy okazjonalnych konsumentów tych substancji pociąga za sobą najczęściej więcej
szkód niż pożytku, inicjując jedynie poważniejszą karierę dewiacyjną. Natomiast w odniesieniu do osób uzależnionych
polityka ta spycha je do podziemia potęgując rozmaite negatywne konsekwencje uzależnienia i pogłębiając ich
niezdolność do normalnego funkcjonowania społecznego..
Podkreślić jednak należy, iż rozwiązanie skrajne, tj. całkowita legalizacja narkotyków polegająca na dekryminalizacji
ich podaży, wydaje się być we współczesnych warunkach rozwiązaniem zbyt ryzykownym. Dekryminalizacja takich
czynów jest oczywiście niemożliwa, ale leczenie powinno uzyskiwać tu priorytet przed represją. Powyższe środki
powinny być wreszcie uzupełniane innymi elementami polityki redukcji szkód, takimi jak różne formy leczenia
substytucyjnego, nie tylko za pomocą metadonu, ale także w szczególnych aawypadkach poprzez umożliwienie osobom
uzależnionym legalnego dostępu do prawdziwych opiatów.
Na tle powyższych rozważań podkreślić należy, iż polskie ustawodawstwo dotyczące narkotyków i narkomanii
poczynając od ustawy o zapobieganiu narkomanii z roku 1985 realizowało z mniejszą lub większą konsekwencją
elementy nowoczesnego modelu polityki wobec narkotyków i narkomanii realizując jednoznaczne elementy
permisywizmu i nastawienia na leczenie. Rozwiązania takie udało się także utrzymać w ustawie o przeciwdziałaniu
narkomanii z roku 1997, wprowadzając dodatkowo ustawowe podstawy leczenia substytucyjnego oraz utrzymując
legalność większości programów redukcji szkód.

11. Odwet jako sprawiedliwość

Idea odwetu jako sposobu wymierzania sprawcy przestępstwa sprawiedliwości wywodzi się z nurtu kryminologii
klasycznej. Zakłada ona że człowiek wyposażony jest w wolną wolę i w sposób nieskrępowany wybiera pomiędzy
czynami „dobrymi” i „złymi”. Innym założeniem kryminologii klasycznej jest pesymistyczna wija natury ludzkiej, oraz
założenie że człowiek jest z natury istotą złą. W związku z tym, wymierzanie sprawiedliwości wiąże się z absolutną
koncepcją kary i przyjmuje wymiar i sens etyczny. Kara jest sprawiedliwą odpłatą za dokonane przez sprawcę zło.

Nazwiska które warto znać w związku z nurtem kryminologii klasycznej: Immanuel Kant, Jeremy Bentham, Georg
Wilhelm Friedrich Hegel, Anselm Feuerbach.

12 SPRAWIEDLIWOŚĆ NAPRAWCZA.

Podstawą współczesnego wymiaru sprawiedliwości jest sprawiedliwość karna, której celem jest wymierzenie kary
adekwatne do czynu, którego dopuścił się sprawca. Orzeczenie wymiaru kary jest przede wszystkim zależne od
ustalenia stopnia winy tzn. koncentruje się na czynie przestępczym i sprawcy, a nie na krzywdzie, której doznał
pokrzywdzony. Prawo karne stara się w sposób jednoznaczny dopasować każdy przypadek do kodeksu i określić
stopień winy. Praktycznie pozbawiasię więc pokrzywdzonego praw strony.

Kiedy ludzie spotykają się z naruszeniem ich praw przez innych, możliwe są trzy różne podejścia:

 pierwsze, jeśli człowiek nie spodziewa się pomocy od społeczeństwa bierze na siebie sam osądzenie sprawy i

dzieje się to na ogół poprzez zemstę. Wtedy jest to zamknięte koło przemocy, które nie ma nic wspólnego z
humanistycznymi formami działania;

 drugie podejście, to korzystanie ze współczesnego systemu wymiaru sprawiedliwości, którego dobrą stroną

jest to, że powinien opierać się naprawach człowieka i autorytecie prawa. W praktyce jest to oparcie na winie i
karze. Nie bierz się pod uwagę tego, co dzieje się z pokrzywdzonym, a sprawca nie ma żadnej motywacji, aby
stać się odpowiedzialnym za własne czyny. Potrzeby pokrzywdzonego i lokalnej społeczności także nie są
brane pod uwagę. Taki system nie leczy ran, a raczej powoduje ich zaognienie.

 Trzecie, alternatywne podejście do wymiaru sprawiedliwości ma o wiele dłuższą historię niż współczesny

wymiar i opiera się na ogólnoludzkich wartościach. Zgodnie z nimi podstawowym zadośćuczynieniem złu i
krzywdzie, która została wyrządzona. W centrum uwagi są więc potrzeby i prawa pokrzywdzonych. Dąży się
do tego, aby sprawca zrozumiał swój czyn i stał się odpowiedzialny za swoje działania. Popiera się
więc bezpośredni lub pośredni dialog pomiędzy stronami, które są w konflikcie i sprzyja temu, aby zostały
naprawione zarówno związki międzyludzkie jak i związki ze społecznością lokalną. Stąd określenie
„sprawiedliwość naprawcza”.

Sprawiedliwość naprawcza to „filozofia”, która karanie zastępuje pojednaniem, zemstę na sprawcach –

pomocą dla ofiar, alienację i nieczułość- wspólnotą i zjednoczeniem, negatywizm i destrukcję – naprawą,
przebaczeniem i łaską. Można powiedzieć, że jest to proces, w którym uczestnicy, korzystając z szansy, jaka przed
nimi stoi, biorą na siebie ryzyko samodzielnego rozwiązania problemów wynikających z przestępstwa, zmierzając
do zadośćuczynienia i przebaczenia. Na dalszy plan zostaje odsunięte państwo, a pierwszoplanowa rola zostaje
przywrócona ofierze (pokrzywdzonemu) oraz przestępcy (sprawcy).

System sprawiedliwości naprawczej jest nastawiony przede wszystkim na pokrzywdzonego – na

naprawienie szkód, jakie poniósł w wyniku przestępstwa. Chodzi tu o wszelkie szkody - nie tylko materialne, ale
także moralne, psychiczne. Pokrzywdzony jest postawiony w centrum procesu, który jest nastawiony na
przywrócenie stanu sprzed popełnienia przestępstwa – na ile jest to możliwe. Ma możliwość powiedzenia sprawcy,
jaki wpływ wywarło na niego oraz jego najbliższych to zdarzenie, czego oczekuje od sprawcy. Ma też możliwość
zobaczenia sprawcy, porozmawiania z nim ( w bezpiecznej atmosferze, stworzonej przez osobę prowadzącą
proces), a nawet przebaczenia. Przebaczenie nie jest czymś, co ofiara robi dla przestępcy. Jest to proces odrzucania
przez pokrzywdzonego wściekłości i bólu z powodu niesprawiedliwości, by móc prowadzić życie wolne od władzy
gwałtu przestępczego. Przebaczenie jest czynem, który robimy sami dla siebie, a nie dla sprawcy.

W procesie sprawiedliwości naprawczej pokrzywdzony ma możliwość opowiedzenia o swoim bólu i

cierpieniu. Nie jest tylko dodatkiem, osobowym źródłem dowodowym. Może stawiać żądania w stosunku do
sprawcy, sam decyduje czy przyjmie jego przeprosiny i sposób zadośćuczynienia za poniesione krzywdy.

Z oczekiwaniami pokrzywdzonego skorelowane są obowiązki sprawcy. Bierze on odpowiedzialność za

swoje postępowanie, wyraża skruchę, przeprasza ofiarę. Jest to warunek, aby mogło dojść do procesu
sprawiedliwości naprawczej. Prawdziwa odpowiedzialność oznacza, że jeśli popełniłeś przestępstwo, to musisz
zrozumieć i odpowiadać za swoje czyny. Wzięcie na siebie odpowiedzialności i stanięcie twarzą w twarz z ofiarą
jest niezwykle trudne i nie każdy sprawca się na to decyduje. Proces ten jest bowiem dobrowolny – zarówno dla
ofiary, jak i dla sprawcy.

System sprawiedliwości naprawczej nie ma w pełni zastąpić tzw. Systemu tradycyjnego. Występuje obok

– jest wobec niego komplementarny i subsydiarny. Ugoda czy porozumienie, osiągnięte przy użyciu metod

sprawiedliwości naprawczej, podlegają ocenie sądu. Decyduje on, w jaki sposób zostaną uwzględnione przy
wydaniu orzeczenia.

Sprawiedliwość naprawcza może występować pod postacią różnych instytucji, o różnych nazwach i w

wielu krajach występują pewne różnice w jej stosowaniu. W Polsce od 1995 r. w praktyce, a od 1996 r. w prawie,
funkcjonuje sprawiedliwość naprawcza pod postacią mediacji pomiędzy nieletnimi sprawcami czynu karalnego a
pokrzywdzonym. Własna praktyka pracy w ROD-K wskazuje, że sądy (do tej pory) bardzo rzadko korzystały z
takich form rozwiązywania problemów, chociaż głównie dla młodzieży mediacja może mieć bardzo ważny
czynnik wychowawczy. Postępowanie mediacyjne jest procesem, w którym:

 strony mają możność spotkania się lub przynajmniej pośredniego komunikowania się oraz uzgadniania

pomiędzy sobą odpowiedniego naprawienia wyrządzonej szkody. Naprawienie krzywd nie jest tu jednak
jedynym celem. Bardzo ważny jest bezpośredni kontakt między pokrzywdzonym i sprawcą, który staje się
przyczyną zmian osobowych w życiu stron i niejednokrotnie zaistnienia nowej jakości w ich życiu,

 naprawienie szkody, zadośćuczynienie to nie tylko wypłacenie pewnej kwoty pieniężnej na rzecz

pokrzywdzonego. Może ono obejmować także inne formy rekompensaty na rzecz pokrzywdzonego lub
społeczności lokalnej, np. wykonywanie nieodpłatnej pracy, również dla ofiary prawnej, zastosowanie się
do środków mających na celu zapobieżenie ponownemu przestępstwu (programy rehabilitacyjne,
uczęszczanie do szkoły, unikanie pewnych miejsc lub pewnego towarzystwa itp.),

 społeczeństwo może i powinno zaangażować się w te sprawy: szkolić osoby do pełnienia roli mediatora,

zapewnić środki niezbędne do powstania bezpiecznych lokalnych ośrodków mediacji,

 jeśli ten system ma mieć rzeczywiście naprawczy charakter wobec każdego, musi zapewnić także pomoc

dla ofiar przestępców, których nie schwytano lub, którzy z jakiegoś powodu nie uczestniczą mediacji,

 działania te prowadzą do zmniejszenia przestępczości i osiągania satysfakcji zarówno przez ludzi

pokrzywdzonych jak i przez sprawców.

System sprawiedliwości naprawczej może być realizowany w różny sposób. Nie ma żadnego

gotowego wzorca sprawiedliwości naprawczej, który mógłby być zastosowany bez brania pod uwagę
konkretnych warunków historii, tradycji, kultury czy ekonomiki. Istniejący już model sprawiedliwości
naprawczej oparty np. na mediacji daje możliwość innego spojrzenia na wymiar sprawiedliwości, pomóc w
rozwiązaniu wielu spraw sądowych z korzyścią dla pokrzywdzonego jak i dla sprawcy, a także z pożytkiem dla
społeczności lokalnej.

13. Określ profil sprawcy zabójstwa w Polsce

Profilowanie to dochodzenie do krótkiej ,dynamicznej, charakterystyki zwięźle ujmującej najważniejsze cechy
nieznanego sprawcy i przejawy jego zachowań.

KTO zrobił TO w TAKI sposób?

Zadaniem profilującego jest przeprowadzenie
- trafnego wnioskowania min. na temat: motywacji, prawdopodobnego rejony zamieszkania, biografii kryminalnej, cech
osobowości czy umiejętności nieznanego sprawcy.
Najważniejsze pytania:
- Czy ofiara i sprawca znali się?
- Jakie emocje ich łączyły?
- Czy sprawca znał miejsce w jakim dokonano przestępstwa?
- Jaka była możliwa motywacja czynu?
- Jakie zachowania sprawca może przejawiać w przyszłości?
W Polsce mamy do czynienia z:
-“profilowaniem psychologicznym”,
-“sporządzaniem portretów psychologicznych”,
- “typowaniem cech nieznanego sprawcy na podstawie modus operandi”,
-„analizą modus operandi jako odbicia osobowości sprawcy”
-„tworzeniem charakterystyki osobowościowej/psycho-fizycznej sprawcy”
-“opracowywanie sylwetki psychofizycznej sprawcy”;
Paradygmat profilowania:
W każdym swym działaniu człowiek przejawia indywidualne cechy fizyczne i psychiczne.

Hipoteza projekcyjna w psychologii:„wszelkie obserwowalne zachowania się człowieka są ujawnianiem jego
osobowości”

Rodzaje profilowania

Podejście indukcyjne

Podejście dedukcyjne

- Profilowanie w tym ujęciu zakłada,
że sprawcy dokonujący podobnych
czynów są do siebie podobni

- Podejście statystyczne

- Informacje zbierane na podstawie
baz danych

- Rekonstrukcja specyficznego
wzorca zachowania się sprawcy

- Nacisk położony na wiktymologie
i analizę miejsca zdarzenia

Profilowanie geograficzne
Profilowanie geograficzne opiera się na tzn. „przestrzennym” zachowaniu przestępcy oraz na poszukiwaniu związków i
zależności pomiędzy różnymi miejscami popełnienia przestępstwa.
Szkoły profilowania w Polsce
- Instytut Ekspertyz Sądowych im. Jana Sehna w Krakowie (dr Maciej Szaszkiewicz)
Profilowanie w Polsce:
- Komenda Wojewódzka Policji w Katowicach (nadkom. Bogdan Lach)
- Komenda Stołeczna Policji w Warszawie
- Zakład Neuropsychologii UMCS
P. Krukow
B. Lach
J. Gierowski

Modus Operandi
• Modus operandi (MO) sposób działania jest to szczególny charakterystyczny i z reguły powtarzalny sposób
zachowania się sprawcy, w którym odbijają się indywidualne cechy, właściwości i możliwości człowieka, który ten
sposób stosuje
-jak?
-czym?
MO jest dynamiczne
Modus operandi

Podpis –zachowania specyficzne
- zachcianki seksualne

- tortury
- złożone wiązanie
-krepowanie ofiar
- wymyślne rany
-specyficzna pora

Spośród zabójców można wyodrębnić podgrupy sprawców, które można wyodrębnić ze względu na motyw i są nimi
zabójcy dokonujący przestępstwa:
• O podłożu emocjonalnym
• O podłożu urojeniowym
• O podłożu seksualnym
• O podłożu ekonomiczno-rabunkowym
Każde z zabójstw, które zostały popełnione z danych powodów wygląda inaczej, ma inną strukturę dynamiczną, inne
jest kryterium doboru ofiary i inny jest modus operandi.

Charakterystyka sprawcy:

zorganizowany

zdezorganizowany

Inteligencja przeciętna i powyżej
-Społecznie przystosowany
-Posiada kwalifikacje zawodowe
- Rozwój seksualny w normie
- Pochodzi z tzn. dobrej rodziny

-Inteligencja poniżej przeciętnej
-Społecznie nieprzystosowany
-Niewykwalifikowany zawodowo
-Wypaczone zaspokajanie popędu
seksualnego

- Ojciec posiadał stała pracę
- Wychowany niekonsekwentnie
-Zachowuje kontrolę podczas
dokonywania przestępstwa
- Pije alkohol przed morderstwem
- Mieszka z partnerką
- Jeździ samochodem
- Śledzi doniesienia z mediów
-Może zmienić pracę lub opuścić miasto

-Pochodzi z niższej warstwy społecznej
- Traci kontrole podczas dokonywania
przestępstwa
- Nie pije alkoholu
- Mieszka sam
- Mieszka lub pracuje w pobliżu miejsca
zbrodni
- Nie interesuje się postępowaniem
śledztwa
- Ma trudności ze zmiana swego stylu życia

MODEL TWORZENIA PROFILU
• KTO zrobił TO w TAKI sposób?
• Odkrycie motywu → motywacja steruje człowiekiem i jego czynnościami.
• Doprowadza do określonej czynności, która ma doprowadzić do określonego wyniku.
ANALIZA DANYCH
• Okoliczności odkrycia zwłok
• Analiza informacji wiktymologicznych
• Analiza danych z miejsca zdarzenia
• Analiza zachowania
• Analiza danych odnosząca się do czasu, w jakim zdarzenie miało miejsce i w jakim przebiegało
ANALIZA WIKTYMOLOGICZNA
• Określenie czynnika ryzyka stania się ofiarą przestępstwa
• Relacja sprawca – ofiara (informacje medyczne)
• Poprzez dokładną analizę danych o ofierze, można zdobyć informację o sprawcy. Zatem dane wiktymologiczne
powinny być wyczerpujące.
DANE Z MIEJSCA ZDARZENIA
• Miejsce wybrane przez sprawcę. Dlaczego to miejsce ? Czy tu nastąpił atak?
• Przy zaplanowaniu sprawca musiał wziąć pod uwagę szereg okoliczności, stopień bezpieczeństwa, możliwość
wyboru otwartego terenu lub pomieszczenia zamkniętego, musiał dostosować swoje zachowanie do charakterystyki
terenu.
• Czy znał teren, czy nie?
• Co zabrał ofierze?
• UWAGA ! Sprawcy mogą pozorować miejsce zdarzenia
• Czy są zniszczenie przedmioty w domu ? Skąd było narzędzie zbrodni ?
• Czy są ślady włamania?
ANALIZA ZACHOWANIA
• Sposób pochwycenia ofiary
• Korelacja między zadanymi ranami ofierze a motywacją sprawcy.
• Narzędzia zbrodni a rodzaj ran.
• Odróżnienie samobójstwa od zabójstwa.
ANALIZA PRZEJAWÓW ZACHOWANIA
• Planowanie
• Strategie panowania nad ofiarą
• Inscenizowanie okoliczności przed zdarzeniem
• Narzędzie zbrodni
• Personalizacja <–> depersonalizacja
• Mutylacja – wycinanie narządów po śmierci
• Zabieranie „pamiątek” - trofea
• Nadzabijanie
• Emocjonalne zadośćuczynienie
REKONSTRUKCJA ZDARZENIA ,ETAPY ZABÓJSTWA:
- Przed zabójstwem
- Akt zabójstwa
- Dysponowanie ciałem ofiary
- Zachowania sprawcy bezpośrednio po
zabójstwie
- Późniejsze zachowania sprawcy

14. Argumenty za i przeciw karze śmierci

Przeciw
• Ka da

ż kara ma wychowywa .

ć Ta kara nie wychowuje, ona eliminuje, nie daje szansy na

popraw .

ę Nie jest wi c

ę kar ,

ą ale upa stwowion ”

ą zemstą spo ecze stwa

na przest pcy.

• Kara mierci

czyni nieodwracaln

ą ka d

ż ą pomy k

ł ę s du,

ą a te zdarzają się wcale nie rzadko.

• Niestety, jak wykazuj

ą badania obecność kary mierci

nie ma adnego

wp ywu

zmniejszenie przest pczo ci.

ś M.in. badania ONZ aktualizowane w roku 2001 wykaza y,

ż kara mierci

nie odstrasza potencjalnych przest pców;

statystyki kryminologiczne

wykazuj ,

ą e

ż osoby dopuszczaj ce

ą się czynów zagro onych

kar

ą ostateczną w wi kszo ci

przypadków wcale o niej nie my l ,

ś ą bo z góry zak adaj ,

ą e

ż jej unikną

• Kara mierci

jest pogwa ceniem

prawa do ycia

i nawet pa stwo,

nawet w imi

sprawiedliwo ci,

ś nie powinno mieć prawa go odbiera .

ć • argument prawno-

aksjologiczny: wi kszo

ść systemów prawnych uznaje, e

ż nadrz dn

ę ą

warto ci ,

ś ą którą powinno chronić prawo, jest ludzkie ycie;

system prawa, który

dopuszcza kar

ę mierci

godzi we w asne

aksjologiczne podstawy, co bywa oceniane w

kategoriach hipokryzji ("pot piam

zabójstwo i dlatego b d

ę ę zabija ");

• mo e

ż się stać narz dziem

pope niania

morderstwa (poprzez wprowadzenie s du

ą w b d,

łą

b d

ą ź poprzez celowe, niesprawiedliwe dzia anie

s du)

ą – mord s dowy;

• zmusza prokuratora, s dziego,

kata do wzi cia

ę na swoje sumienie decyzji o mierci

innego cz owieka;

• nowoczesna interpretacja niektórych religii (zw aszcza

chrze cija stwa)

ś ń

zakazuje

odbierania ycia;

pot piaj

ę ą ją tak e

ż niektóre systemy filozoficzno-etyczne i część

konwencji mi dzynarodowych

– Kardyna

ł Theodore McCarrick powiedzia :ł "W oparciu o

nauczanie Ko cio a

ś ł katolickiego opowiadamy się przeciwko obejmowaniu karą mierci

nawet terrorystów. [...] Jako duszpasterze jeste my

ś przekonani, e

ż stosowanie kary mierci

w jakichkolwiek okoliczno ciach

pomniejsza nas jako istoty ludzkie. Nie mo emy

naucza ,

ć e

ż zabójstwo jest z em

ł sami zabijaj c

ą innych ludzi (Katolicka Agencja Informacyjna, 31.10.2004).";

• kar

ę trzeba prze y ,

ż ć aby mo na

ż by o

ł mówić o karze – kara mierci

w takim uj ciu

ę nie jest karą lecz egzekucj ;

• gdy skazany b dzie

zamiast kary mierci

odsiadywa

ł do ywocie

i pracowa

ł w wi zieniu,

wówczas spo ecze stwo

skorzysta bardziej, ni

ż pozbawiaj c

ą skazanego ycia;

• jest uwa ana

ż przez część ludzi za niehumanitarną lub nieetyczn ;

• przekre la

ś mo liwo

ść poprawienia się sprawcy w przysz o ci;

ł ś

• nieetyczna i sprzeczna z poczuciem sprawiedliwo ci

ś jest sytuacja, w której spo ecze stwo

a zw aszcza

krewni przest pcy

ę (matka, ojciec, dzieci) zmuszeni są do partycypowania w

kosztach wykonania na nim wyroku mierci;

• do ywotnie

pozbawienie wolno ci

ś wystarcza do odizolowania sprawcy od spo ecze stwa;

• Kara stosowana jest cz sto

ę wobec przeciwników politycznych (np. w okresie stalinizmu –

w Polsce w tym okresie na ok. 1500 wykonanych wyroków tylko jeden dotyczy

ł przest pcy

ę pospolitego);

• Katechizm Ko cio a

ś ł Katolickiego nie zaleca jej stosowania (jej przeciwnikiem był Jan Paweł II)[14];

• godno

ść cz owieka

w cywilizacji zachodniej opartej na demokracji odnosi si

ę do ka dego

cz owieka

bez wyj tku

ą (przest pca

ę pozostaje cz owiekiem

mimo swoich nieludzkich czynów);

• wola wi kszo ci

ś w demokracji nie mo e

ż decydować o kwestiach takich, jak pozbawianie ycia;

• argument w dyskusjach politycznych o karze mierci

jako antidotum przeciwko

przest pczo ci

ś jest postrzegany jako demagogiczny i populistyczny, zamiast podj cia

trudniejszych dzia a

ł ń zmierzaj cych

do ograniczenia przest pczo ci.

Za • Niektórych ludzi trzeba bezwzgl dnie

eliminowa ,

ć gdyż jak pokazuje do wiadczenie,

nie

nadaj

ą się do adnej

resocjalizacji. Dotyczy to sprawców najci

szych

ęż

zbrodni:

ludobójstwa i zabójstw dokonanych ze szczególnym okrucie stwem

lub z motywacji

zas uguj cej

ą na wyj tkowe

pot pienie.

• odstrasza potencjalnych przest pców.

Kilkana cie

ś badań przeprowadzonych w ostatniej

dekadzie przez naukowców w USA wykaza o,

ł e

ż kara mierci

pe ni

ł funkcję odstraszaj c ,

ą ą

a tym samym ratuje ycie

potencjalnych ofiar morderstw[8]. (prawdziwo

ść tego pogl du

jest kwestionowana przez oponentów); • uniemo liwia

ucieczk

ę lub zwolnienie przez nowy re im

ż pa stwowy;

• uniemo liwia

pope nianie

dalszych przest pstw;

• jest tania – ta sza

ń niż do ywotnie

utrzymywanie przest pcy;

• uniemo liwia

szanta

ż (najcz ciej

ęś porwania lub zamachy terrorystyczne) przez wspólników b d cych

ę ą

na wolno ci;

• jest dopuszczana przez Katechizm Ko cio a

ś ł Katolickiego, Biblię i Koran;

• nieetyczna i sprzeczna z poczuciem sprawiedliwo ci

ś jest sytuacja, w której w sposób

po redni

spo ecze stwo,

a zw aszcza

krewni ofiary zmuszeni s

ą do partycypowania w

kosztach utrzymania mordercy bliskiej osoby;
• w odczuciu wielu ludzi jest to sprawiedliwa forma odp aty

ł za pozbawienie ycia

(zasada talionu);

• powoduje równoprawno

ść ofiary i mordercy;

• w krajach demokratycznych zwolennicy kary mierci

cz sto

ę wytykają jej przeciwnikom,

ż chociaż na ogół są zwolennikami demokracji, w tym przypadku sprzeciwiają się woli
wi kszo ci,

ś która opowiada się za jej przywróceniem;

• obecne metody wykonywania ograniczaj

ą cierpienie fizyczne do minimum;

• "bezwzgl dne

ę do ywocie",

proponowane jako alternatywa dla kary mierci

sprawia, e

skazany na nie cz owiek

staje si

ę "nietykalny", tj. kolejne pope niane

przez niego

przest pstwa,

tak e

ż zabójstwa wspó wi niów

ł ęź

lub stra ników

wi ziennych

nie maj

adnego

wp ywu

na jego sytuacj

ę prawną (argument o ca kowitym

izolowaniu takiej

osoby jest niemo liwy

do zrealizowania, np. z uwagi na konieczno

ść zapewnienia

skazanemu dost pu

ę do pomocy medycznej czy stomatologicznej);

• kara mierci

by a

ł stosowana w si ach

ł zbrojnych wobec dezerterów, szpiegów i zdrajców

co najmniej od czasów antycznych. W dzisiejszych czasach cz onkowie

niektórych

elitarnych oddzia ów

ł wojskowych np. francuskiej Legii cudzoziemskiej, mimo

formalnego zakazu nadal nieoficjalnie deklaruj ,

ą e

ż w sytuacjach skrajnych zamierzają stosować karę mierci.

• "cz owiek

potrafi si

ę przyzwyczaić do wszystkiego" po paru latach kara do ywotniego

wi zienia

przestaje by

ć tak dolegliwa jak na pocz tku

ą odbywania kary, zw aszcza

gdy

wi zie

ę ń nie ma perspektyw na wyj cie

ś z wi zienia.

16. Przestępczość kobiet w Polsce.

Zdecydowaną większość uwięzionych stanowią mężczyźni. Kobiet jest niewiele. Dnia 04.01.2010 kobiety

stanowiły 3,21% uwięzionych. We wszystkich zakładach penitencjarnych w Polsce przebywa łącznie 2697 kobiety w
tym 2236 kobiety skazane, 438 kobiety tymczasowo aresztowane oraz 23 ukaranych(Dane: Roczna Informacja
Statystyczna Ministerstwa Sprawiedliwości i Centralnego Zarządu Służby Więziennej na rok 2009).

Struktura populacji:

Według statystyk policyjnych wśród podejrzanych o popełnienie różnego rodzaju przestępstw jest coraz więcej kobiet.
Według policja.pl dramatycznie rośnie liczba kobiet dopuszczających się kradzieży i rozbojów. W ciągu ostatnich 20 lat
kobiety stały się bardzo agresywne.

Nie zmienia się ilość kobiet podejrzanych o zabójstwo i gwałty. Od lat podobna

liczba kobiet dopuszcza się zbrodni zabójstwa. Corocznie około 100 pań oskarżanych jest o morderstwo. Mężczyzn w
tej grupie jest 6-7 razy więcej. Jeśli chodzi o gwałty, to zazwyczaj każdego roku nie więcej niż kilkanaście kobiet
dopuszcza się takiego rodzaju zbrodni. Inaczej wygląda sprawa z przestępstwami typu kradzieże, rozboje, wymuszenia.
Coraz więcej jest młodych dziewcząt, które popełniają brutalne przestępstwa. Policyjne statystyki mówią nawet o
niespełna 16-letnich dziewczynach podejrzewanych o takie zbrodnie jak zabójstwa czy drastyczne pobicia. Świadczy to
o smutnym fakcie, iż damska agresja zaczyna się już od najmłodszych lat. Sposób dokonywania przestępstw przez
kobiety także się zmienia. „Słabsza” płeć często używa podstępów by dokonać kradzieży czy oszukać ofiarę.

Przyczyny:

teorie biopsychologiczne (C. Lombroso - kobiety z natury są pasywne, ich aktywność jest więc rodzajem dewiacji;
taką naturalną dewiacją jest ze strony kobiet prostytucja, nie zaś popełnianie przestępstw); na zachowanie kobiet mogą
wpływać hormony (w okresie ciąży, po urodzeniu dziecka, w okresie napięcia przedmiesiączkowego)

teorie socjologiczne (chodzi o pozycję kobiet w społeczeństwie, wpływ przypisanych im kulturowo ról na zachowania,
na odbiór otoczenia itp.);

1. uwarunkowania przestępczości kobiet wywodzące się z rodzin pochodzenia (ze środowiska

wychowawczego):

•

patologiczność tegoż środowiska (przestępczość, prostytucja, środki odurzające – uczenie się takich
zachowań)

•

konfliktowe relacje rodziców

•

brak kontroli i opieki ze strony rodziców

•

konflikt z rodzicami (zwłaszcza z ojcem)

•

problemy w szkole

•

złe warunki bytowo-socjalne (zob. galerianki)

2. uwarunkowania przestępczości kobiet tkwiące w rodzinach prokreacyjnych:

•

zaburzenia w pełnieniu roli matki i żony (wynikające stąd problemy, sytuacje domagające się rozwiązania)

•

karalność partnerów kobiet

•

konfliktowość relacji z partnerem (zdrady, alkoholizm, wychowywanie dzieci, różnice w wykształceniu i
statusie zawodowym)

•

przemoc fizyczna i psychiczna (często wiąże się z powyższym)

•

złe warunki socjalno-bytowe

Młode dziewczyny nie chcąc być gorszymi od swoich kolegów, uważają, że mogą bić się równie dobrze, jak oni(walka
o równość wobec mężczyzn). Nie mając nauczycieli, autorytetów, którzy pomogliby im walczyć z odczuciami złości,
na własną rękę próbują naśladować mężczyzn. Nierzadko ich prześcigają w brutalności swoich czynów. Niektóre nie
potrafią wyrazić swojej agresji inaczej niż popełniając zbrodnię. Polki jednak nie tylko biją ale i kradną, oszukują,
popełniają ok. 30% przestępstw gospodarczych. Te „lżejsze’ gatunkowo przestępstwa są coraz częściej domeną płci
tzw. słabszej. Zbrodnie, gdzie nie trzeba używać mięśni, ale raczej – mózgu wydają się być może kobietom bliższe ich
możliwościom.

Współczesne badania prowadzone w Polsce i innych krajach wskazuje na wzrastającą liczbę przestępstw agresywnych
popełnianych prze kobiety. Zmieniają się motywy ich działania związane z niekorzystną sytuacją społeczną,
najczęściej rodzinną , nadużywaniem alkoholu. Potwierdzeniem tej tezy jest zdanie sędziów którzy podkreślają , iż
kobiety charakteryzują się większym niż w przypadku mężczyzn , stopniem okrucieństwa. Są autorkami „agresywnych
i bestialskich wręcz zachowań” , stają się bezlitosne. Biorą udział w handlu narkotykami , są egzekutorami
długów , haraczy, stoją na czele grup przestępczych , a także coraz częściej dokonują włamań i kradzieży.

Osobowość kobiet sprawczyń przestępstw:

•

zaburzenia strefy emocjonalnej

•

obniżona samoocena

•

psychopatyczne rysy osobowości, infantylizm

•

nieumiejętność prawidłowej oceny sytuacji, ustalenia hierarchii wartości zjawisk

•

niejasna motywacja czynów

•

nadpobudliwość

•

niska tolerancja na sytuacje trudne

Zdaniem sędziów, kobiety które stoją na czele zorganizowanych przestępczych grup, charakteryzują się dużo większym
niż w przypadku mężczyzn - przestępców, stopniem okrucieństwa. Często są one sprawczyniami bestialskich i
agresywnych czynów, są zdecydowanie bardziej bezlitosne. Biorą czynny udział w narkotykowym biznesie, są
egzekutorami haraczy i długów. Obecnie coraz wyraźniej widać udział kobiet podczas działalności gangów
osiedlowych, dokonują one przede wszystkim kradzieży i włamań.
Kobiety będące przywódcami przestępczych grup wykazują wysoki iloraz inteligencji. Dla potwierdzenia tego może
służyć przypadek Ewy L. Pochodzącej podwarszawskiego z Pruszkowa, zajmującej się wytwarzaniem amfetaminy, czy
też Grażyny K. Pochodzącej z Warszawy i będącej na czele grupy zajmującej się fałszowaniem dokumentów i
pieniędzy.

Trzeba także zwrócić szczególną uwagę na te zabójstwa, których dokonują kobiety we własnej obronie. Te przypadki,
są definiowane w zdecydowanej większości jako zwyczajne zabójstwa, czasami jako zabójstwa dokonane pod
wpływem ograniczonej poczytalności, a czasem jako zabójstwa uprzywilejowane. W Polsce wymiar sprawiedliwości
niestety nie widzi specyficzności zabójstw dokonywanych przez ofiary przemocy domowej, czyli w większości kobiety.
Tym samym wymiar sprawiedliwości w Polsce nie dostrzega międzynarodowych zaleceń zwracających szczególną
uwagę na kwestie koniecznej obrony z punktu widzenia historii przemocy.
Zauważa się tendencje wzrostowe w przestępczości wśród kobiet, te tendencje są większa nawet w przypadku
przestępczości mężczyzn i stale rosną.

Charakterystyka przestępczości kobiet:

•

przestępczość odwetowa (wcześniej kobieta była ofiarą – np. przemocy domowej)

•

przestępczość sytuacyjna (podobnie jak wyżej, tyle że nie towarzyszyła działaniom intencjonalność;
niektóre zabójstwa bywają po prostu przypadkowe, „spontaniczne”)

•

przestępstwa wobec dzieci

•

przestępczość zorganizowana (z kierowaniem grupą przestępczą włącznie)

•

przestępczość narkotykowa

Profilaktyka przestępczości kobiet

•

edukacja (żeby wiedziały, jakie mogą podjąć działania obronne, zgodne z prawem, zanim zostaną zmuszone

do ostateczności)

•

podniesienie poziomu bezpieczeństwa socjalnego (mniej bezrobocia, poprawa warunków bytowych,

wyrównywanie statusu społeczno-zawodowego)

•

odpowiednia polityka społeczna wobec rodziny

•

szybsze diagnozowanie potrzeb rodzin, które wymagają wsparcia (różnorakiego: materialnego,

zdrowotnego, wychowawczego)

•

intensyfikacja działań na rzecz zapobiegania przemocy w rodzinie

18. Warunkowe przedterminowe zwolnienie: naiwność czy rozsądek?

W doktrynie występują na ten temat różne opinie, jedni autorzy wypowiadają się pozytywnie odnośnie tej

instytucji, a inni negatywnie.

Sąd wymierzając karę sprawcy przestępstwa kieruje się określonymi w art. 53 KK dyrektywami sądowego

wymiaru kary. Podstawy tych dyrektyw ulegają zmianie w miarę upływu czasu i w miarę wykonywania kary, w
szczególności kary pozbawienia wolności. Dotyczy to dyrektywy prewencji indywidualnej, w wypadku której zarówno
w czasie odbywania kary następuje lepsze rozpoznanie osobowości skazanego w stosunku do tego, którym dysponował
sąd przy wymiarze kary, jak i osobowość ta ulega wpływom oddziaływania samej kary i środowiska, w którym znajduje
się skazany. Potrzeby w tym zakresie zmieniają się z upływem czasu od popełnienia przestępstwa i wydania wyroku
wymierzającego karę. We współczesnym świecie wszystkie systemy karnoprawne dopuszczają możliwość modyfikacji
wykonania orzeczenia skazującego po uzyskaniu dodatkowych danych, w trakcie wykonywania kary. Ta modyfikacja
może być przeprowadzona tylko w kierunku łagodzenia warunków wykonania orzeczonej kary. Warunkowe
przedterminowe zwolnienie jest zawsze fakultatywne.

Orzekanie co do przedterminowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności jest racjonalnym

stosowaniem środków penitencjarnych dla racjonalizowania kary, by nie pozbawiać wolności bez niezbędnej potrzeby i
nie marnować społecznych nakładów na wykonywanie kary.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty kary pozbawienia wolności jest wyjątkiem od zasady odbycia

kary w całości, jak ją orzeczono w wyroku skazującym. Następuje tylko w sytuacji, gdy istnieje przekonanie, że
skazany będzie w przyszłości przestrzegał prawa mimo niewykonania kary w całości. Jeśli skazany zachowywał się
prawidłowo w czasie odbywania kary to istnieje duże prawdopodobieństwo, że po wcześniejszym wyjściu na wolność
nie popełni następnego przestępstwa i nie trafi ponownie do więzienia. Jednak zachowania każdej jednostki należy
rozpatrywać indywidualnie, zależnie np. od rodzaju popełnionego przestępstwa, jego okoliczności, zachowań przed
jego popełnieniem itp. Od wielu elementów zależy, czy decyzja o warunkowym zwolnieniu będzie w stosunku do danej
osoby trafna (ponieważ skazany nie popełni już więcej żadnego przestępstwa) czy nie (i pozwolimy skazanemu na
kontynuowanie przerwanej przestępczej działalności).

Sąd przy podejmowaniu decyzji odnośnie do zastosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia

powinien brać pod uwagę cechy samego sprawcy, a więc jego postawę, właściwości i warunki osobiste. Sąd uwzględnia
także sposób życia skazanego przed popełnieniem przestępstwa, po jego popełnieniu i w trakcie odbywania kary;
okoliczności popełnienia przestępstwa.

Sposób zachowania się przed popełnieniem przestępstwa jest istotną wskazówką, czy przestępstwo było

wynikiem społecznie niepożądanej postawy wobec dobra prawnego zaatakowanego przestępstwem czy też miało
bardziej charakter przypadkowy jako wynik splotu różnorodnych okoliczności. Pozwala to stwierdzić, czy po
popełnieniu przestępstwa ze względu na przeżycia sprawcy związane z jego popełnieniem i czy w czasie wykonywania

kary pod wpływem procesu resocjalizacyjnego doszło do zmiany niepożądanej postawy na społecznie pożądaną i czy
nastąpiło wzmocnienie stabilności postawy pożądanej.

Proces resocjalizacji sprawcy może zakończyć się sukcesem tylko wtedy, gdy skazany będzie czynnie

uczestniczył w tym procesie. Perspektywa wcześniejszego zakończenia odbywania kary jest bardzo silnym motywem
skłaniającym skazanego do aktywnego włączenia się w ten proces. Proces resocjalizacji w naturalnych warunkach
wolnościowych jest kontynuowany w okresie próby przy wykorzystaniu takich elementów, jak dozór i możliwość
nałożenia na skazanego obowiązków wspomagających resocjalizację. Bardzo silnym czynnikiem powstrzymującym
warunkowo zwolnionego przed naruszeniem porządku prawnego jest obawa odwołania przedterminowego zwolnienia
(to skazany swoim zachowaniem przesądza o jego ewentualnym odwołaniu, jeśli nie przestrzega porządku prawnego).

Sąd może nałożyć na skazanego w okresie próby, związanej z warunkowym przedterminowym zwolnieniem,

określone obowiązki. Mają one służyć dalszemu procesowi resocjalizacyjnemu i ułatwić skazanemu przestrzeganie
porządku prawnego, a w szczególności niepopełnienie nowego przestępstwa. Kara ma spełnić zadanie w zakresie
prewencji indywidualnej a także funkcję ogólnoprewencyjną i stanowić zadośćuczynienie poczuciu sprawiedliwości
społecznej. W przypadku np. seryjnych morderców czy gwałcicieli ma także chronić potencjalne, przyszłe ofiary
sprawcy.

Zawsze istnieje jednak ryzyko, że prognoza odnośnie danego skazanego została błędnie określona i po wyjściu

na wolność popełni one kolejne przestępstwo. Taka sytuacja może mieć miejsce szczególnie w przypadku skazania za
ciężkie przestępstwo np. zabójstwo, gwałt, uczestniczenia w grupie przestępczej itp. W stosunku do takich osób istnieje
małe prawdopodobieństwo, że proces resocjalizacji przyniósł oczekiwane skutki i wypuszczenie ich na wolność może
stanowić poważne zagrożenie dla innych obywateli i porządku prawnego.

Przeciwnicy stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia podnoszą argument, iż instytucja ta w

istocie zaostrza wymiar kary, ponieważ sędzia, zakładając możliwość wcześniejszego zwolnienia z odbywania kary,
praktycznie wymierza wyższą karę. Nadto warunkowe przedterminowe zwolnienie – wbrew społecznemu i mediów
publicznych przekonaniu – nie jest zakończeniem odbywania kary, ale instytucją probacyjną, umożliwiającą dalsze
odbycie kary na wolności w zamian za przestrzeganie prawa i wywiązywanie się z nałożonych na skazanego
obowiązków. Nakładanie obowiązków (np. dozoru) na skazanego w okresie odbywania kary w warunkach
warunkowego przedterminowego zwolnienia jest ważne, ale istotne znaczenie ma udzielana skazanemu pomoc w
egzystowaniu na wolności.

W więzieniu człowiek może się zmienić, jednak dla prawidłowej resocjalizacji niezbędne są wiedza i

umiejętność, w jaki sposób w ramach procesu odbywania kary wpłynąć na człowieka. Potrzebne są też odpowiednie
przepisy oraz środki finansowe (z czym najczęściej jest dość duży problem i co przesądza o istnieniu programów
wspierających więźniów jedynie na papierze, a nie realnym ich stosowaniu). Pobyt w więzieniu ma także negatywne
skutki na skazanego. Może on po pobycie w więzieniu wyjść na wolność bardziej zdemoralizowany niż był w
momencie trafienia do niego.

19. Co ma przestrzeń do przestępczości?

Na wstępie należy podkreślić, że istnieje ścisła zależność pomiędzy rodzajem przestrzeni a zjawiskiem

przestępczości. Już dziesiątki lat temu zauważono, iż charakter środowiska decyduje o stopniu przestępczości.
Posługując się wypracowanym niegdyś schematem (Szkoła Chicagowska; proces rozwoju miasta tworzący
poszczególne strefy) można stwierdzić, iż statystycznie najmniej przestępstw popełnianych jest na terenach
podmiejskich, w dzielnicach willowych, w okręgach skupień pracowniczych (mieszkania pracownicze); najwięcej z
kolei w tzw. strefie przejściowej i centralnej dużych miast (w szczególności wielkich aglomeracji). Zauważyć również
należy, że cechy społeczne i i fizyczne danego rodzaju przestrzeni wpływają na zjawisko przestępczości. Z pewnością
w miejscach, gdzie występuje większy zakres korzystania z przestrzeni zewnętrznej oraz silniejsza nieformalna kontrola
mieszkańców, przestępczość jest nikła.Co za tym idzie, w miejscach takich istnieje mniejsze ryzyko wiktymizacji,
niższe poczucie zagrożenia oraz mniejsza aktywność policji.

(Podstawą koncepcji bezpieczeństwa publicznego jest właśnie odtworzenie owej nieformalnej kontroli

społecznej, wspomnianej powyżej).

Już Travis Hirschi wysunął tezę, iż przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi ze

społeczeństwem. Z sytuacją taką mamy głównie do czynienia w dużych miastach, natomiast w małych
miejscowościach, gdzie więzi te są stosunkowo trwałe – zjawisko przestępczości jest o wiele mniejsze.

Przestrzeń publiczna to czynnik przestępczości na terenach wielkomiejskich (cel po drodze).

Największą rolę w genezie przestępczości odgrywają więzi społeczne, które, o czy była już mowa, na terenach

zurbanizowanych są znacznie słabsze niż na terenach wiejskich czy w małych miasteczkach.(To główny związek
przestrzeni z przestępczością).

Uznając prawdziwość tezy, iż wraz z wzrostem podaży okazji rośnie przestępczość, należy stwierdzić, że

rodzaj przestrzeni (miejsce dokonania czynu zabronionego) odgrywa tutaj istotną rolę. Przestępstwa bowiem popełniane
są w szczególności w miejscach , gdzie brak jest jakiejkolwiek kontroli, lub tam, gdzie jest ona słaba. Z tego też
względu obecnie wielką wagę, przy projektowaniu np.osiedli, zwraca się na takie usytuowanie obiektów, aby tę
kontrolę w jak najwiekszym stopniu zapewnić. (Zapobieganie przestępczości poprzez środowisko projektowania -
CPTED- Crime prevention through environmental design - jest interdyscyplinarnym podejściem do prewencji
kryminalnej poprzez środowisko projektowania. Strategie w ramach CPTED polegają gównie na możliwości
wpływania na decyzje, które poprzedzają działania sprawcy przestępstwa. Na początku XX stulecia większość
implementacji CPTED następowała wyłącznie w budownictwie. CPTED zostało wymyślone i opracowane przez
kryminologa C. Ray Jeffery. Bardziej ograniczone podejście, określane jako miejsce obrony , zostało opracowane
równocześnie przez architekta Oscara Newman. Główne założenia zawarte w książce Jane Jacobs to m.in.:
odizolowanie dzielnic od siebie; pusta ulica jest bezpieczniejsza niż zatłoczona; odgraniczenia prywatnej przestrzeni i
odgraniczenia publicznej przestrzeni). Na początku lat 80.stworzona została teoria "broken windows" ( James Q.
Wilson i George L. Kelling badali wpływ widocznego pogorszenia i zaniedbania poszczególnych dzielnic na
zachowania przestępcze; prawidłowe utrzymanie obiektów użyteczności publicznej i prywatnej (property maintenance)
zostało dodane do strategii CPTED na równi z nadzorem, kontrolą dostępu i terytorialnością.)).

Pytanie nr 19 – "co ma przestrzeń do przestępczości łączy się z pytaniami nr: 35, 36 i 40.

20. Międzynarodowe modele zapobiegania przestępczości.

Mam spory problem w określeniu o co właściwie chodzi. Istnieje prezentacja od profesora, nr 12 pt. reakcja

na przestępczość (znajduje się na mailu. Niestety jest hasłowa i trudno zrobić z niej jakiś sensowny wyciąg.

Niniejsze zwięzłe opracowanie dla minimalistów dotyczy sposobów zapobiegania przestępczości, mam

nadzieję, że to pan prof. miał na myśli.

I. Pojęcie zapobiegania przestępczości.

„Zapobieganie to działalność zmierzająca do eliminowania określonego zjawiska lub jego skutków

uznawanych za niepożądane przez podmiot podejmujący tę działalność” . Część kontroli społecznej zmierzającej do
podporządkowania członków społeczeństw normom grupowym. A. Gaberle

Wyróżnia się profilaktykę uprzedzającą (przed zaistnieniem zjawiska niepożądanego) i objawową (po jego

zaistnieniu).

Cele zapobiegania osiąga się przez strategię działań profilaktycznych destruktywną lub kreatywną (patrz

zagadnienie 23).

II. Konformizm.

Mechanizmy skłaniania do konformizmu:

- uleganie, (wpływ sankcji społecznych: pozytywnych i negatywnych)

- identyfikacja, (motywacja upodobnienia się do określonej osoby lub grupy osób. Trwałość tendencji- zmiana
zachowań, atrakcyjność))

- eksternalizacja, (przestrzeganie norm wynika z włączenia przekonań w indywidualny system wartości - internalizacja)

III. Wymiar sprawiedliwości. Tu nie ma się nad czym szczególnie rozwodzić.

IV. Sformalizowana reakcja na przestępczość.

a) na etapie legislacyjnym – jest to prewencja czyli wpływanie za pomocą przyjętych przez ustawodawcę środków na
oceniane prawnokarnie zachowanie ludzi., dzieli się na:

- indywidualną – w stosunku do sprawcy, celem kary jest powstrzymanie go przed ponownym niekonformistycznym
zachowaniem

- generalną – celem kary jest oddziaływanie na ogół społeczeństwa, czyli potencjalnych sprawców; ma aspekt
pozytywny (tzn. umacnianie przekonań, że dane zachowanie jest niedopuszczalne) oraz aspekt negatywny (tzn.
odstraszanie karą)

b) na etapie realizacyjno – represyjnym – to ustalenie czy popełniono przestępstwo i jaka powinna być za nie
wymierzona kara. Częstotliwość, rodzaj i rozmiar kary zależy od cielów polityki karnej danego państwa.. Celem tego

etapu jest zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości, oddziaływanie na społeczeństwo i na sprawcę, oraz
naprawienie lub zmniejszenie zła wyrządzonego. Polityka karna zależy od przyjętej teorii kary (dla chętnych w
prezentacji na ten temat kilka slajdów:P)

c) na etapie wykonawczym – jest to wykonanie sankcji wymierzonej przez sąd

V. Inne metody zapobiegania przestępczości.

Współczesna kryminologa podkreśla ogromne znaczenie środowiska i społecznej postawy mieszkańców danego terenu
w walce z przestępczością.

Powstało więc kilka poza- prawno-karnych środków w związku z:

a) syndromem rozbitych okien - szerzej zagadnienie 45

b) polityką zerowej tolerancji - szerzej zagadnienie 22

Gdyby ktoś nieszczęśliwie trafił na to pytanie, szczególnie doradzam zapoznanie się przynajmniej z poniższym

schematem z prezentacji prof.

Nurt klasyczny

Nurt współczesny

MAKROSYSTEM PRZECIWDZIAŁANIA PATOLOGII

Restrukturyzacja

zawodowa, kształtowanie

modelu konsumpcji

Restrukturyzacja

zawodowa, kształtowanie

modelu konsumpcji

Zabezpieczenie socjalne

POLITYKA SPOŁECZNA

Ludnościowa i rodzinna,

kształcenia

Ludnościowa i rodzinna,

kształcenia

POLITYKA KRYMINALNA

PROFILAKTYKA

KRYMINALISTYCZNA

(SYTUACYJNA)

PROFILAKTYKA

KRYMINALISTYCZNA

(SYTUACYJNA)

PROFILAKTYKA

KRYMINOLOGICZNA

(SPOŁECZNA)

PROFILAKTYKA

KRYMINOLOGICZNA

(SPOŁECZNA)

POLITYKA KARNA

PROFILAKTYKA

PENITENCJARNA

PROFILAKTYKA

PENITENCJARNA

Uniemożliwienie lub

utrudnienie przestępstwa

Uniemożliwienie lub

utrudnienie przestępstwa

Wpływ na zmianę

ujemnych postaw

i tendencji

Wpływ na zmianę

ujemnych postaw

i tendencji

Dostosowanie kary

do przestępstwa

i osobowości sprawcy,

prewencja ogólna

i szczególna

Dostosowanie kary

do przestępstwa

i osobowości sprawcy,

prewencja ogólna

i szczególna

Resocjalizacja

CEL:

System

zapobiegania

ogólnego

System

zapobiegania

ogólnego

System

zapobiegania

specjalnego

System

zapobiegania

specjalnego

W swojej prezentacji prof. poświęca w materii zapobiegania przestępstwu sporo miejsca poświęca na politykę

społeczną i politykę kryminalną. Warto zapamiętać, że polityka karna jest pojęciem węższym i zawiera się niejako w
pojęciu polityki społecznej.

Dosyć przejrzyście rozrysowane to jest w prezentacji na slajdach 7,10,20,21

23.

Strategie zapobiegania: destruktywne i konstruktywne.

Zapobieganie (tzw. profilaktyka) to działania zmierzające do eliminowania określonego zjawiska lub jego skutków

uznawanych za niepożądane przez podmiot podejmujący te działania. W zakresie zapobiegania przestępczości można
mówić o dwóch podstawowych strategiach:

•

strategii destruktywnej,

•

strategii konstruktywnej.

Strategia destruktywna polega na niszczeniu przejawów przestępczości, jej działania są bezpośrednio wymierzone
przeciwko zwalczanym zjawiskom. Cechy tej strategii:

−

oparta jest na stosowaniu przymusu

−

wykorzystuje metody represyjne

−

zwalcza zachowania niezgodne z prawem

−

ma charakter następczy i reaktywny

−

jest krótkofalowa i mniej skuteczna

Strategia konstruktywna polega na podejmowaniu takich działań pożądanych, aby wypierały one przestępczość lub
nie pozostawiły dla niej miejsca. Cechy tej strategii:

−

oparta jest na stosowaniu zachęty

−

wykorzystuje metody nierepresyjne

−

promuje zachowania zgodne z prawem

−

ma charakter uprzedni i prospektywny

−

jest długofalowa i bardziej skuteczna

Tym, co różni strategię destruktywną od konstruktywnej są niewątpliwie metody stosowane w ramach ich działań.

W ramach metod strategii destruktywnej należy wymienić:

1) uniemożliwianie – polega na utrudnianiu lub pozbawianiu możliwości działań przestępczych, np.

wprowadzanie zabezpieczeń pomieszczeń przed kradzieżami, wymierzenie kary pozbawienia
wolności (w izolacji sprawca jest pozbawiony możliwości realizacji zachowań przestępczych),

2) wytłumianie – to reagowanie sankcją na zachowanie przestępcze; ma ono zmniejszyć negatywne

skutki zaistniałego przestępstwa, złagodzić jego następstwa przez ukaranie sprawcy,

3) zagrażanie – to zapowiadanie negatywnej reakcji na zachowanie przestępcze (ustawowe zagrożenie

karą).

W ramach metod strategii konstruktywnej należy wyróżnić:

a)szkolenie – to przekazywanie wiedzy i umiejętności w określonych dziedzinach.,
b)przekonywanie – polega na przedstawianiu argumentów przemawiających za wyborem określonego

zachowania,

c)propagandę – oznacza taki rodzaj wpływu na zachowanie człowieka, który odwołuje się do jego emocji i

wpływa na podświadomość,

d)informowanie – polega na przekazywaniu wiadomości uzupełniających ten zakres wiedzy, który został

przeznaczony za pomocą innych metod,

e)przetwarzanie – polega na wprowadzeniu takich zmian w środowisku, które sprzyjają zachowaniom zgodnym

z prawem.

Strategia destruktywna szybciej i bardziej spektakularnie eliminuje zjawisko przestępczości, co często stanowi pozorny
argument na rzecz jej rozpowszechniania jako sposobu walki z przestępczością. Odgrywa jednak mniejszą rolę w
kształtowaniu pozytywnej świadomości społecznej ukierunkowanej na zachowania zgodne ze społecznymi i prawnymi
standardami. Strategia konstruktywna natomiast nastawiona jest na budowanie przekonań na temat zasadności
zachowania zgodnego z prawem, pozytywnych postaw wobec porządku społecznego i prawnego. Jej większa
skuteczność opiera się na tym, że kształtując świadomość prowadzi do wytwarzania indywidualnych mechanizmów
powstrzymujących przed zachowaniami przestępczymi. Działania podejmowane w ramach realizacji założeń strategii
destruktywnej powinny by stosowane jako uzupełnienie działań strategii konstruktywnej oraz stosowane w
ostateczności.

24. Jaki nurt abolicjonistyczny jest do zaakceptowania, dlaczego nie, tak?

Mnożące się wątpliwości co do pozbawienia wolności jako właściwej reakcji na przestępstwo doprowadziły do

istotnych zmian w wykonywaniu tej kary, a także do coraz dalej idących prób zastępowania izolacji sprawcy
przestępstwa innymi środkami reakcji (szkolenie, terapia grupowa lub indywidualna itp.) względnie łączenia izolacji z
tymi środkami. Próby takie nie zrywały jednak z teorią kary jako niezbędnej reakcji na przestępstwo, a usiłowały
jedynie karę racjonalizować i nadawać inne treści nadal wykorzystywanym pojęciom (np. kara sprawiedliwa jako kara
funkcjonalna, pozwalająca na poddanie sprawcy oddziaływaniom niezbędnym do skorygowania jego postepowania).
Dopiero podejście do tych problemów wywodzące się z kierunków kryminologii krytycznej lub radykalnej, a także
nawiązujące do prądu umysłowego zwanego abolicjonizmem i przejmujące jego nazwę poszło znacznie dalej.

Nurt abolistyczny, czyli kierunek domagający się likwidacji prawa karnego jako instrumentu kontroli

społecznej, pojawił się w latach 70 XX w. Jego głównym reprezentantem był Niels Christie wyznający teorie konfliktu.

Jej głównym założenie było ujęcie przestępstwa jako szczególną formę konfliktu. Pierwotnie konflikt występował
między sprawca a ofiarą, natomiast potem został przeniesiony na szczebel państwowy. W konsekwencji państwo
zaczęło stosować wobec sprawców przestępstw represję, która nie tylko nie rozwiązuje problemu przestępczości i rodzi
wiele negatywnych konsekwencji ubocznych, ale także najczęściej nie daje żadnej korzyści czy satysfakcji ofierze
przestępstwa.

Zatem Christie postulował oddanie konfliktu zainteresowanym stronom oraz przekształcenie wymiaru

sprawiedliwości w taki sposób, aby nabrał on bardziej konsensualnego charakteru opartego na elementach negocjacji,
mediacji oraz naprawienia szkody z równoczesnym wyeliminowaniem charakteru represji i przymusu wymiaru
sprawiedliwości. Rozwiązanie konfliktu ma bowiem przede wszystkim prowadzić do przywrócenia zachwianej
równowagi społecznej, a nie do jego eskalacji poprzez represję i społeczne odtrącenie sprawcy.

Skrajny abolicjonizm opiera się na dwóch założeniach:

•

Jak najmniej władzy państwowej przy reagowaniu na zachowanie szkodzące innym ludziom

•

Jak najmniej wyrządzania dolegliwości („przysparzania bólu”) przy reagowaniu na takie zachowanie

Abolicjonizm nie postuluje zatem ulepszenie reakcji prawnokarnej lecz wyjęcie reakcji na zachowania oceniane
negatywnie spod władzy państwowej w związku z czym w takiej formie jest on nie do przyjęcie. Bowiem w odniesieniu
do przestępczości poważniejszej postulaty abolicjonistyczne brzmią utopijnie, a bywają nawet oceniane jako
nieodpowiedzialne, gdyż łagodzenie reakcji stygmatyzującej jednostki popełniające przestępstwa ma granice, której nie
wolno przekroczyć. Reakcja ta nie może zejść do poziomu, na którym jej słabość – nie wspominając o jej braku –
mogłaby być rozumiana jako przyzwolenie na zachowanie destruktywne i godzące w egzystencję społeczeństwa.
Społeczeństwo nie piętnujące należycie takich zachowań przestaje je nazywać po imieniu i odróżniać od zachowań
społecznie pożądanych. To zaś oznacza zgodę na powolny rozkład więzi społecznych i zanik poczucia
odpowiedzialności za losy wspólnoty.

Pomijając koncepcje skrajnie abolistyczny, pozostałe – mocno zróżnicowane – próby, zmierzające do

zracjonalizowania reakcji na zachowania naruszające normy prawa karnego i uczynienia ja przez to skuteczniejszą
metodą zapobiegania przestępczości, bywają określane jako diversion. Określenie to, nie mające odpowiednika w
języku polskim, w dosłownym przekładzie oznacza „obejście”, „odwrócenie”, a w nieco swobodniejszym, ale lepiej
oddającym jego sens – skierowanie na inną drogę. Celem owego skierowania jest możliwe szerokie unikanie –
zwłaszcza krótkoterminowej – bezwzględnej kary pozbawienia wolności, jak tez odebranie temu rodzajowi kary walor
miernika, do którego odnosi się cały wymiar kary w aspekcie „surowy – łagodny”. Problem polega bowiem na
rozpatrywaniu reakcji na przestępczość w kategoriach „racjonalna – nieracjonalna”, a traktowanie kary pozbawienia
wolności jako podstawowego środka reakcji, od którego się ewentualnie odstępuje, takiemu podejściu nie służy. Tak
więc diversion jest w istocie próbą odchodzenia od stosowania kary pozbawienia wolności po ustaleniu naruszenia
normy prawnokarnej i zastąpienia jej nie izolacyjnymi sposobami reakcji na czyn przestępny.

Myślenie zatem w kategoriach diversion jest z jednej strony próbą pójścia w stronę realizowania strategii

kreatywnej już po ustaleniu popełnienia przestępstwa (szkolenia, naprawienie szkody lub inne formy kompensacji itd.),
z drugiej jednak nie oznacza przeciwstawiania się zinstytucjonalizowanym formom reakcji ani opowiadania się za
hasłem : „najlepiej nie interweniować”, spotykanym niekiedy w ramach skrajnego abolicjonizmu.

26. Co wyjaśnia teoria ekonomiczna w kryminologii?

Najstarszą teorię ekonomiczną stworzył Willem Bonger. Centralnym pojęciem teorii jest tzw. zamysł

przestępczy- jego powstanie, przyczyny, które powodują, że człowiek powstrzymuje się od popełnienia przestępstwa
oraz okoliczności sprzyjające popełnieniu przestępstwa.

Wg Bongera zamysł przestępczy powstaje wskutek pojawienia się egoistycznych zachowań człowieka

żyjącego w społeczeństwie burżuazyjnym ( w przeciwieństwie do społeczeństw żyjących w systemie komunistycznym,
gdzie panował altruizm, co miało związek z panującymi stosunkami produkcji, relacjami międzyludzkimi w
społeczeństwie, które miało działać wspólnie w interesie ogółu).

Zmiana stosunków produkcji spowodowała rozwarstwienie klasowe, powstanie konkurencji, prywatnej

własności środków produkcji, a to doprowadziło do rozwoju tendencji egoistycznych (żądza posiadania, chciwość,
nieliczenie się z innymi ludźmi). Wg Bongera jest to przyczyną powstania i realizowania zamysłów przestępczych.
Przestępczość wśród biednych tłumaczy on presją ekonomiczną, a przestępczość kapitalistów chciwością, chęcią
jeszcze większego wzbogacenia się ( „chciwość stanowi silny motyw we wszystkich klasach społeczeństwa,
szczególnie dotyczy to burżuazji, co jest skutkiem jej pozycji w życiu ekonomicznym” W.B.).

Ważne elementy koncepcji Bongera: elementy klasowe, strukturalne, a także brak kultury, wykształcenia,

alkoholizm wśród warstw niższych.

-Rozwój przestępczości zorganizowanej był przyczyną badania jej pod kątem ekonomicznych przyczyn tego

zjawiska, np. w Boliwii, Kolumbii, Peru handel narkotykami jest traktowany jako część narodowej ekonomii,

-W połowie lat pięćdziesiątych zwrócono też uwagę na związek patologii społecznych (samobójstwa,

zabójstwa) z nierównościami ekonomicznymi,

-przekonanie panujące m.in. wśród Amerykanów, że przestępczość jest głównie udziałem biednych, że w

większości biedni siedzą w więzieniach. Nierówności ekonomiczne, bieda, nierówności rasowe są czynnikami
kryminogennymi (szczególnie w dużych miastach),

-innym czynnikiem kryminogennym jest bezrobocie, brak wykształcenia wśród ludzi młodych (wywołuje

przestępstwa takie jak morderstwa, rozboje, kradzieże samochodów),

-czynniki ekonomiczne powodują także przestępstwa z użyciem przemocy, podpalenia, wzrost przemocy

wobec dzieci ( wyniki amerykańskich badań pokazują, że biedni młodzi rodzice częściej stosują przemoc wobec swoich
dzieci niż biedne, samotnie wychowujące matki),

-nierówności ekonomiczne w zarobkach mężczyzn i kobiet powodują wzrost przypadków gwałtów.

(opracowane na podstawie Hołysta)

EKONOMICZNA TEORIA PRZESTĘPCZOŚCI (na podstawie prezentacji z wykładów)
BECKER, EHRLICH

Koncepcja sprawcy racjonalnego
-maksymalizującego przyjemność i zadowolenie.
-Zachowanie przestępcze jest wyborem podyktowanym przez istniejące okoliczności.
-Zmiana kosztów i zysku- zmiana wyboru.
-Negatywne konsekwencje nie musza zmieniać decyzji o kontynuowaniu działalności.
-Podstawowym bodźcem może być prawdopodobieństwo i surowość kary
Konsekwencje teorii:
1. zwiększenie surowości prawa karnego (łatwe),
2. odejście od resocjalizacji
3. przyjęcie koncepcji odstraszania i uniemożliwienia

Zag .27 GŁOWNE NURTY KRYMINOLOGII

Wiek XVIII i początek XIX zdominowane przez paradygmat klasyczny

Druga połowa XIX wieku i pierwsza XX zdecydowana ekspansja kryminologii pozytywistycznej

Lata 60 i 70 naszego stulecia dominujący nurt kryminologii antynaturalistycznej oraz renesans myślenia klasycznego

Kryminologia klasyczna

Przedstawiciele: Cesare Beccaria, Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Friedrich Hegel, Anzelm Feuerbach

Człowiek jest jednostką racjonalną – w sposób świadomy wybiera między złem a dobrem i jest też odpowiedzialny za
swe zachowanie. Przestępca, to zupełnie normalna osoba, która świadomie wybiera zachowanie przestępne –wszyscy
jesteśmy potencjalnymi przestępcami i każdy tak samo jest zdolny do popełnienia przestępstwa. Prowadzi to do
absolutnej koncepcji kary, która stanowi sprawiedliwą odpłatę za wyrządzone zło. Podstawą wymiaru kary ma być
głównie to, co sprawca uczynił.

Pesymistyczna wizja natury ludzkiej, zakładająca, że człowiek jest z natury istotą złą

Bez groźby ukarania niemożliwe byłoby istnienie społeczeństwa –utrzymanie w ryzach złej istoty natury ludzkiej jest
możliwe dzięki temu, że człowiek kieruje się chęcią uniknięcia bólu i cierpienia – człowiek jest istotą, której
zachowania mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą – celowa koncepcja kary, mająca służyć
prewencji generalnej i odstraszaniu.

Najlepszą metodą zapobiegania przestępczości jest operowanie karą kryminalną, która musi czynić zadość społecznemu
poczuci sprawiedliwości oraz odstraszać potencjalnych sprawców przestępstw

Kryminologia pozytywistyczna

Przedstawiciele: Cesare Lombroso, Enrico Ferri, Rafaele Garofalo

Deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa – zachowaniami ludzi, w tym przestępców rządzą
czynniki, nad którymi nie mają oni kontroli. Zadaniem kryminologii jest poszukiwanie tych przyczyn

Kryminologia pozytywistyczna to nauka o przyczynach przestępczości, tj. etiologia przestępczości

Koncentracja na osobie sprawcy jako podstawowy przedmiot badań – kryminologia zorientowana na sprawcę

Sprawca przestępstwa różni się w jakiś sposób od wszystkich innych ludzi, jest „odmieńcem” – sprawcy to szczególna
kategoria osób, wyróżniających się szczególnymi cechami.

Optymistyczna wizja natury człowieka – większość ludzi jest z natury dobra, skłonna do konformizmu, a aby
popełnić przestępstwo, trzeba posiadać pewne szczególne właściwości.

Można zapobiegać przestępczości, eliminując warunki sprzyjające zachowaniom przestępnym, a więc „korygując” te
cechy człowieka, które wywołują takie zachowanie, lub warunki społeczne, w których on żyje – kara czy inne środki
mają być dostosowane do tego, kim sprawca jest, a nie do tego co zrobił; ma być karą prewencyjną wymierzoną ze
względu na chęć osiągnięcia w przyszłości określonych celów, a nie ze względu na wydarzenia, które miały miejsce w
przeszłości.

Prewencja specjalna – zapobieganie ponownemu popełnieniu przez sprawcę przestępstwa – odmiana sprawcy przez
resocjalizację

Kryminologia antynaturalistyczna

Konfliktowa wizja społeczeństwa i prawa karnego – prawo karne postrzegane być zaczyna jako instrument
wykorzystywany w konfliktach społecznych przez strony owych konfliktów

Podstawowym przedmiotem badań kryminologicznych nie powinien być sprawca, lecz „audytoruim społeczne”, które
dokonuje obserwacji, oceny i naznaczania określonych rodzajów zachowań oraz zachowań dewiacyjnych,
patologiczynch itp. – przedmiotem zainteresowania kryminologii antynaturalistycznej stają się mechanizmy społecznej
reakcji na zachowania przestępne

Pytanie „reaktywne” – dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa i pewni ludzie są uznawani za
przestępców, przestępców inne zachowania i inni ludzie nie?

Kryminologia zorientowana na normę

Przestępczość jest wynikiem konfliktów przenikających społeczeństwo, biorących się ze sprzeczności interesów między
grupami społecznymi

Normy prawne, określające zachowania uznane za przestępne, są ustanawiane w interesie warstw dominujących

Zapobieganie przestępczości polegać może jedynie na zmianie sposobu stanowienia oraz stosowania norm
prawnokarnych, a więc na łagodzeniu ujemnych skutków istnienia prawa karnego, nie zaś na „korygowaniu”
przestępców

Kryminologia neoklasyczna= kryminologia klasyczna

Zag. 28 Jak brzmi pytanie Lombrozjańskie?

Przedstawicielem nurtu pozytywistycznego jest Cesare Lombroso. Lombroso zadał pytanie: dlaczego jedni ludzie
popełniają przestępstwa, a inni nie? Postawione przez niego pytanie nazywa się pytaniem lombrozjańskim.
Odpowiedź na nie sprowadza się do tezy, ze sprawca przestępstwa różni się od innych ludzi. Pozytywiści twierdzili, że
przestępcy stanowią szczególną kategorię osób, wyróżniają się szczególnymi cechami. By ustalić dlaczego jedni
popełniają przestępstwa należy ustalić czym różni się sprawca przestępstwa.

Lombroso twierdził, że niektórzy ludzie wykazują trwałą tendencję do popełniania przestępstw, które można rozpoznać
po cechach budowy ciała. „Przestępca z urodzenia” musiał mieć 6 takich cech, polegających na odmiennościach
budowy organów wewnętrznych, płciowych a także występujących w obrębie głowy. Taki przestępca był niejako
skazany na przestępstwo tzn. wcześniej czy później musiał je popełnić. Po przeprowadzeniu licznych badań wskazał
również, że przestępstwo warunkowane jest dziedzicznie, oraz że istnieje typ urodzonego przestępcy- jednostka ta
wskazuje cechy atawistyczne (okrucieństwo, brak uczuć moralnych), popychające go do przestępstwa. Przyjął tezę, że
przestępca stanowi odrębny typ człowieka, który posiada cechy fizyczne i psychiczne. Przestępców charakteryzują
cechy anatomiczne:

- wystające uszy,

- wystające kości policzkowe,

- rzadki zarost, asymetria czaszki , itp.,

Typologia przestępców wg Lombroso:

- przestępcy z epilepsją,

- moralnie obłąkani,

- urodzeni przestępcy,

- przypadkowi,

- z afektu.

Pod wpływem krytyki zmienił poglądy, wskazując na obciążenie psychiczne, uwzględnił też czynniki społeczne i
alkoholizm, które kształtują trwałą tendencję do popełniania przestępstw.

Jego poglądy zostały odrzucone, krytycy uznali, że nie występuje typ przestępcy który charakteryzuje się tym samym
zespołem cech.

Lombroso- przedstawiciel szkoły włoskiej pozytywnej (antropologicznej)

29. jaki kierunek kryminologii jest zorientowany na sprawcę i dlaczego?

Na sprawcę w kryminologii zorientowany jest kierunek pozytywistyczny.

Aby odpowiedzieć na to pytanie należy wyjaśnić czym jest kierunek pozytywistyczny w kryminologii. Koncentruje się
on na osobie sprawcy przestępstwa jako na podstawowym przedmiocie badań. Zjawisko to nosi nazwę indywidualizmu.
Powodem dla którego pozytywiści „badają” sprawcę jest fakt, że w znacznej mierze byli oni z wykształcenia
lekarzami, tak więc koncentracja na „pacjencie” jest dla nich czymś naturalnym.

Podstawowym założeniem pozytywizmu jest deterministyczna koncepcja sprawcy. Determinizm opiera się na istnieniu
związku przyczynowo – skutkowego w przyrodzie jak i w zachowaniu ludzi, oznacza to, że wszystkie działania
człowieka mają swoją przyczynę, rządzą nim czynniki nad którymi on sam nie ma kontroli.

Kolejnym powodem dla którego pozytywiści koncentrują się na sprawcy jest ich założenie, które głosi, że przestępcy to
pewna grupa ludzi, występująca w każdym społeczeństwie, która w jakiś szczególny sposób różni się od reszty.
Pozytywiści twierdzili, że przestępcy posiadają pewne specyficzne cechy, których nie ma reszta społeczeństwa i dlatego
można ich odróżnić od pozostałych ludzi ( Lombroso). Ich teoria opiera się na optymistycznej wizji natury człowieka.
Ich zdaniem większość ludzi jest z natury dobra, a przestępcy to tylko mała grupa osób dotkniętych „wadami”.

Pozytywiści zastanawiali się nad odmiennościami sprawców przestępstw i w ten sposób wyróżniły się dwa nurty
wewnątrz kierunku pozytywistycznego:

Biopsychologiczny – odmienności sprawców przestępstw poszukiwano w ich genetyce, antropologii, różnego

rodzaju zaburzeniach układu nerwowego, psychice i chorobach psychicznych

Socjologiczny – odmienności szukano nie tyle w samym sprawcy, co w jego otoczeniu, środowisku i

społeczeństwie w jakim żył.

Kolejnym ważnym elementem pozytywizmu jest korekcjonalizm (resocjalizacja). Należy stosować takie środki, aby
wyeliminować ze sprawców przestępstw ich odmienności. Kara nie ma tutaj charakteru odwetu (jak u klasyków).
Walka z przestępczością, zdaniem pozytywistów, jest możliwa dopiero, kiedy nauczymy się redukować jej przyczyny.

30. Co oznacza determinizm w kryminologii.

Jest to pogląd filizoficzny głoszący, że każde zdarzenie (zjawisko) jest jednoznaczne i w sposób
konieczny wyznaczone przez ogół warunków, w jakich zachodzi. Jest to twierdzenie, że
wszystkie zjawiska podlegają nieuchronnym prawidłościom.
W kryminologii jest to szukanie zespołu czynników, które będą się wiązać ze zjawiskiem
przestępczości, a także praw wiążących te czynniki, które wyjaśnia przyczynę przestępczości.
Determinizm miękki występuje w pozytywizmie kryminologicznym. Pewne zjawiska warunkują
zachowanie człowieka ale jednak dają mu pewną autonomię woli i decydowania. Szukamy
związku przyczynowego i zakładamy, że jedno jest przyczyną, a drugie skutkiem. W starszych
koncepcjach kryminologicznych przyjmowano, że przyczyna jest warunkiem koniecznym dla
spełnienia skutku: Jeżeli X jest przyczyną Y to X jest konieczną przyczyną wystąpienia Y, jeżeli
Y nie może zaistnieć bez X. X nie wystarczy do zaistnienia Y, np.: żeby zajść w ciążę trzeba być
kobietą, ale samo bycie kobietą nie wystarczy do bycia w ciąży. X jest przyczyną Y, jeśli Y
zdarza się zawsze wtedy, kiedy zdarzy się X - warunek konieczny i wystarczający. Przyczyny
kryminologii oparte są na warunku wystarczającym.

30. Czego dotyczy pytanie reaktywne w kryminologii i co może wyjaśnić?

Pytanie reaktywne brzmi: dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa i pewni ludzie są uznawani za
przestępców, a inne zachowania ludzi i inni ludzie nie.

Jest to pytanie o mechanizmy funkcjonowania instytucji kontroli społecznej, o źródła i mechanizmy społecznych
procesów kryminalizacji. W tym ujęciu kryminologia przekształca się z nauki o przestępcy i jego zachowaniu w
socjologię prawa karnego i kontroli społecznej. Pytanie to odnosi się do kryminologii antynaturalistycznej, wg. której
przestępczość nie jest skutkiem jedynie indywidualnej patologii, ale wynika raczej z przebiegu konfliktów w
społeczeństwie. Przedmiotem zainteresowania jest tu reakcja społeczna na zachowanie przestępcze, a nie samo
zachowanie. Kontrola społeczna wywołuje negatywne skutki, a człowiek jest z założenia dobry. Przestępca nie jest tu
jednostką patologiczną, a człowiek potrafi świadomie i racjonalnie wybrać pomiędzy alternatywnymi formami
zachowania. Kryminologia ta głosi, że ludzie są skłonni do czynienia dobra. Przyczyną popełniania przestępstw może
być społeczeństwo, rodzące się w nim konflikty społeczne, grupowe itp. Pytanie może wyjaśniać politykę kryminalną
stosowaną przez państwo/system prawny wobec określonych zachowań i sprawców. – a przynajmniej mam nadzieję, że
o to chodzi!

32. Kierunki kryminologii pozytywistycznej

Nurt kryminologii pozytywistycznej powstał w II połowie XIX w. Założenia: przedmiot badań – przestępca i jego
zachowanie; metoda prowadzenia badań – wykorzystująca techniki wzorowane na naukach przyrodniczych;
deterministyczna koncepcja człowieka. Podstawowe tezy kryminologii pozytywistycznej:

przestępczość jednostki pozostaje w związku przyczynowym z jej cechami / biologicznymi, społecznymi, itd.

II. te cechy powodują, że sprawca jest odmienny od innych, nie popełniających przestępstw, co zaburza ogólnie
aprobowany porządek i funkcjonowanie społeczeństwa.

Wyróżniamy 2 kierunki kryminologii pozytywistycznej: biopsychologiczny i socjologiczny.

1. kierunek biopsychologiczny

Teoretycy zakładają, że decydującym wpływem wywieranym na zachowanie człowieka są jego cechy
somatyczne i psychiczne, pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum. Uważano, że pewne cechy
tworzą podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych oraz, że możliwe jest ustalenie związku
przyczynowego miedzy pewnymi cechami człowieka a jego zachowaniem antyspołecznym. Pozwala to na
ustalenie przyczyn przestępczości, co otwiera możliwość jej zapobiegania.

Założenia:

−

cechy indywidualne człowieka mają decydujący wpływ na jego zachowanie;

−

niektóre z tych cech (dziedziczone, wrodzone, nabyte) tworzą podłoże sprzyjające powstaniu zachowań
społecznie szkodliwych (aspołecznych);

−

można ustalić jakie cechy wywołują tendencję do zachowań antyspołecznych (albo wręcz przestępnych), czyli
możliwe jest wykrycie związku przyczynowego między określoną cechą (zespołem cech) a określonym
zachowaniem;

−

ustalanie takiego związku przyczynowego jest równoznaczne z ustaleniem przyczyn przestępczości, co otwiera

możliwości skutecznego zapobiegania temu zjawisku.

a) koncepcje biologiczne (teorie nakładające nacisk na cechy somatyczne):

−

teorie antropologiczne

−

koncepcje nawiązujące do genetyki

−

koncepcje odwołujące się do zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (OUN)

−

zaburzenia biochemiczne i inne

∗

zaburzenia endokrynologiczne: nadmiar i niedobór hormonu

∗

obniżenie sprawności intelektualnej

b) koncepcje psychologiczne:

−

teorie konstytucjonalno-typologiczne

−

koncepcje dotyczącej nieprawidłowej osobowości

−

koncepcje pogranicza zdrowia i choroby psychicznej (psychopatia)

2. kierunek socjologiczny

Eksponuje rolę społeczeństwa w genezie zachowań jednostkowych.

Założenia:

−

czynniki społeczne mają decydujący wpływ na zachowanie człowieka;

−

niekorzystne warunki społeczne generują zachowania przestępne, a nawet mogą ukształtować u jednostki

trwałą skłonność do takich zachowań;

−

można ustalić jakie czynniki społeczne wywołują zachowania przestępne;

−

usunięcie takich czynników lub złagodzenie ich siły oddziaływania pozwala skutecznie zapobiegać

przestępczości.

a) teorie ekologiczne

teoria sukcesji – przedstawiciele szkoły chicagowskiej: R. Park, E.W. Burgess, C. Shaw, H. McKay, F.
Thrasher

teoria bezpiecznej przestrzeni – O. Newman

b) teorie strukturalne

teoria anomii - przedstawiciel: R. Merton

c) teorie zróżnicowania kulturowego

teoria przestępczej podkultury - przedstawiciel: A. Cohen

teoria punktów skupienia – przedstawiciel: W. Miller

teoria zróżnicowanych okazji (możliwości) – przedstawiciele: R. Cloward, L.E. Ohlin

d) teorie uczenia się zachowań przestępnych

teoria zróżnicowanych powiązań - przedstawiciel: E. Sutherland,

teoria społecznego uczenia się – przedstawiciel: A. Bandura,

teoria technik neutralizacji – przedstawiciele: G. Sykes, D. Matza

e) teorie kontroli

teoria kontroli - przedstawiciele: E. Durkheim

teoria osłabienia (zerwania) więzi społecznych – przedstawiciel: T. Hirschi, M. Gottfredson

33. Podstawowe cechy neoklasycyzmu

Kryminologia neoklasyczna jest bezpośrednio związana z pierwotnym nurtem kryminologii klasycznej. Lata 70. XX w.
(przede wszystkim Stany Zjednoczone) to czas, kiedy na nowo odkryto paradygmat kryminologii klasycznej i
wprowadzono pewne zmiany mające dostosować go do czasów współczesnych. Czołowi badacze reprezentujący ten
nurt – Andrew von Hirsch, Ernest van den Hagg, James Q. Wilson (w Polsce m.in. K. Krajewski) – postulowali przede
wszystkim:

•

powrót prawa karnego opartego na zasadach sprawiedliwej odpłaty lub odstraszania,

•

uznanie kary i jej realizacji za jedyne czynniki, którymi może posługiwać się państwo w walce z
przestępczością,

•

traktowanie sprawcy przestępstwa jako jednostki wolnej i dokonującej racjonalnych wyborów między
alternatywnymi możliwościami postępowania; przyjmowanie „miękkiego indeterminizmu”, tj. zakładanie
istnienia wolnej woli jednostki, ale jednocześnie wskazywanie na możliwość sterowania jednostką; wizja
natury ludzkiej jest optymistyczna,

•

odrzucenie deterministycznego modelu sprawcy przestępstwa,

•

uczynienie przedmiotem zainteresowania kontroli społecznej oraz sankcji karnej,

•

uznanie za podstawowe pytania dotyczące możliwości zwiększenie efektywności instytucji kontroli społecznej
w społeczeństwie,

•

przyjmowanie konsensualnej wizji społeczeństwa.

Formą zapobieganie przestępczości powinno być wprowadzanie kary kryminalnej czyniącej zadośćuczynienie
społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz mającej na celu odstraszanie potencjalnych sprawców przestępstw.

Kryminologia neoklasyczna stanowiła odpowiedź na dominującą pozycję w kryminologii amerykańskiej
socjologicznych teorii przestępczości, które implikowały konsekwencje kryminalno-polityczne. Ich skutkiem była tzw.
dominacja idei resocjalizacji sprawcy przestępstwa i przejaskrawienie roli polityki społecznej w polityce kryminalnej
państwa. Rozczarowanie wynikające ze stosowanych rozwiązań prawno-karnych, powstałych na założeniach
kryminologii pozytywistycznej, w kontekście ich niesatysfakcjonujących wyników (w tym brak spadku przestępczości
pomimo ogromnych środków finansowych przekazanych na realizację programów resocjalizacyjnych) spowodowało,
że pojawiły się postulaty powrotu do prawa karnego opartego na tradycyjnych zasadach sprawiedliwej odpłaty i
odstraszenia. Krąg wątpliwości poszerzony był również , przez brak skuteczności w wywieraniu wpływu na
indywidualne i społeczne przyczyny przestępczości. Nurt neoklasyczny wskazywał na konieczność powrotu do
traktowania przestępcy jako wolnej jednostki, która posiada zdolność do racjonalnego wyboru ścieżki swojego
postępowania. Przestępstwo jest zachowaniem stanowiącym akt wolnej woli człowieka, a więc jest on w pełni
odpowiedzialny za swoje zachowanie. Jednocześnie dzięki niezależności decyzyjnej i racjonalnej analizie środowiska
jest podatny na bodźce zewnętrzne, w tym również prawno-kryminologiczne, które stanowią zagrożenie karne.
Podstawowe pytanie, jakie zadaje sobie dzisiejsza kryminologia neoklasyczna, to pytanie jakie są możliwości
zwiększania efektywności instytucji kontroli społecznej we współczesnych społeczeństwach, tak aby stosunkowo
najmniejszym kosztem osiągnąć możliwie największe efekty w postaci redukcji nasilenia przestępczości. Odrodzenie
klasycznej wizji przestępcy w paradygmatach kryminologicznych wynika z powiązań kryminologii z innymi naukami i
jej interdyscyplinarnej proweniencji. Psychologia poznawcza na płaszczyźnie powiązań z kryminologią wskazuje na
model człowieka jako samodzielnego podmiotu, który aktywnie i celowo bada otaczający go świat, zmienia go i
jednocześnie przystosowuje się do niego. Nieprzecenioną wartość w tej teorii mają informacje, jakie napływają do jego
organizmu a źródła tych informacji znajdują się w środowisku i w pamięci człowieka. Równie ważny wpływ na

prezentowany paradygmat kryminologiczny wywarła tzw. ekonomiczna teoria przestępczości, w której model
przestępcy wzorowany jest na modelu jednostki podejmującej racjonalne decyzje ekonomiczne na wolnym rynku i
kieruje się przede wszystkim rachunkiem kosztów i zysków. Nurt kryminologii neoklasycznej za podstawowy
przedmiot zainteresowania obrał zjawisko kontroli społecznej.

Pytanie 34 ZAŁOŻENIA KIERUNKU SOCJOLOGICZNEGO

Zgodnie z podstawowymi założeniami kierunku socjologicznego w kryminologii pozytywistycznej twierdzono, że na
zachowanie człowieka wpływają czynniki społeczne,

a niekorzystne warunki społeczne generują działania przestępne. Uważano, że można ustalić, jakie czynniki wywołują
zachowania przestępne. Usunięcie tych czynników,

które sprzyjają wywoływaniu zachowań przestępnych lub ich złagodzenie, pozwala na skuteczne przeciwdziałanie
przestępczości.

Założenia kierunku socjologicznego:

1. czynniki społeczne mają decydujący wpływ na zachowanie człowieka,

2. niekorzystne warunki społeczne generują zachowania przestępne, a nawet mogą wytworzyć trwałą skłonność do
takich zachowań,

3. można ustalić te czynniki, które wywołują zachowania przestępne,

4. usunięcie takich czynników lub złagodzenie ich siły oddziaływania pozwala skutecznie zapobiegać przestępczości.

Najważniejsze teorie kierunku socjologicznego:

A. Koncepcje ekologiczne (przyczyna przestępczości: nieumiejętne ukształtowanie środowiska oraz niewłaściwe
zagospodarowanie przestrzeni)

- szkoła chicagowska- R. Park, E.W. Burgess, C. Shaw, H. McKay, F.Thrasher- teza o występowaniu zależności między
zachowaniem przestępczym a środowiskiem przestrzennym i ukształtowaniem terenu.

- teoria bezpiecznej przestrzenni- O. Newman-

B. Teorie strukturalne (przyczyna przestępczości: zróżnicowanie struktury społecznej i nierównomierne rozłożenie
możliwości osiągnięcia szeroko pojęte sukcesu przez jednostki)

- teoria anomii- R. Merton- teza o nierównomiernych możliwościach działania jednostek spowodowanych
występowaniem zróżnicowania społecznego i struktury społecznej.

C. Teorie zróżnicowania kulturowego (przyczyna przestępczości: warstwowy podział społeczny -na warstwę
dominującą <wyższą> i warstwę niższą- wpływający na powstanie podkultur, do których spychane są jednostki
wyznające odmienne wartości niż warstwa dominująca albo takie , które nie mogą sprostać wymaganiom stawianym
przez warstwę)

– teoria przestępczej podkultury-Albert Cohen – oznacza możliwe do wyodrębnienia podsystemy kulturowe
funkcjonujące w ramach danego społeczeństwa.

- teoria punktów skupienia- Walter Miller

– teoria zróżnicowanych okazji (możliwości) Richard Cloward i LLoyd Ohlin

D. Teorie uczenia się zachowań przestępczych: (przyczyna przestępczości: proces uczenia się nonkonformistycznych
wzorów zachowań).

-teoria zróżnicowanych powiązań- Sutherland- twierdzenie o istnieniu pasywnego obrazu człowieka, czyli jednostki
której zachowania wynikają z określonych wyborów.

-techniki neutralizacji- SYKES, MATZA -techniki osłabiają moc obowiązywania norm, które człowiek ma zamiar
naruszyć, usprawiedliwiają dokonanie czynu zabronionego.

-A. Bandura- jednostka najpierw musi się zetkną z określonym zachowaniem przestępczym, aby w dalszej kolejności
jej postawa zmieniła się w nonkonformistyczna

E. Teorie kontroli: (przyczyna przestępczości: osłabienie funkcjonowania kontroli społecznej, a także upadek więzi
społecznych.)

– teoria anomii -Emil Durkheim- brak jednoznacznych reguł dotyczących tego co dozwolone a zabronione w
wymiarze zbiorowym.

– teoria osłabienia (zerwania) więzi społecznych -Travis Hirschi

- teoria samokontroli: Gottfredson i Hirschi .

Pytanie 36- Co mówi teoria bezpiecznej przestrzeni drugiej generacji ?

Koncepcja zapobiegania przestępczości przez kształtowanie przestrzeni odnosi się do teorii kryminologicznych
składających się na założenia prewencji sytuacyjnej oraz wykorzystuje wiele jej technik. W szczególności koncentruje
się na przestrzeni fizycznej, jako istotnym czynniku wpływającym na zachowania przestępcze. Przestrzeń ta w różny
sposób powiązana jest z aktem przestępczym. Nie można tej roli sprowadzać tylko do braku bądź istnienia fizycznych
barier na drodze do popełnienia przestępstwa. Związki te są bardziej złożone i związane także z postrzeganiem i
subiektywną oceną przestrzeni, jako bezpiecznej lub niebezpiecznej do popełnienia przestępstwa.

Terminologia „zapobiegania przestępczości przez projektowanie środowiska” (crime prevention through environmental
design- CPTED) wprowadzona została przez C. Jefferyego. Jego koncepcja opierała się na przekonaniu, iż forma
przestrzenna otoczenia wywołuje u potencjalnego sprawcy przyjemne lub nieprzyjemne doznania, które stymulują lub
ograniczają wolę popełnienia przestępstwa. Konkurencją dla teorii Jefferyego stała się praca Oscara Newmana oparta
na empirycznych badaniach związku przestępczości ze środowiskiem. Zwracał on uwagę na to, aby rozwijać u
mieszkańców poczucie terytorialności, które redukuje poczucie zagrożenia i zwiększa skłonność do podejmowania
reakcji na zaistniałe zdarzenia.

Teoria bezpiecznej przestrzeni na przestrzeni lat poddawana była weryfikacji i krytyce, co doprowadziło do rozwoju tej
formy zapobiegania przestępczości i lepszego zrozumienia roli aktywności ludzi. Współczesne działania opierają się o
tzw. drugą generację zapobiegania przestępczości poprzez projektowanie przestrzeni ( 2nd Generation CPTED). Pojęcie
drugiej generacji kładzie większy nacisk na cechy środowiskowe przestrzeni obronnej (cechy kondycji społecznej).
Można do nich zaliczyć: lokalną dynamikę społeczna; strukturę kulturalno- etniczną i jej jednorodność, a także inne
czynniki społeczne. Istotą drugiej generacji może stać się twierdzenie, iż „to nie budynki popełniają przestępstwa”. P.
van Soomeren słusznie zwracał uwagę na zbytnie koncentrowanie się na środowisku fizycznym (miejscu) i pomijanie
pozostałych elementów „trójkąta kryminalnego”- sprawcy i ofiary. Autor ten formułuje pewne wytyczne, które
wskazują zakres projektowania bezpiecznych przestrzeni drugiej generacji:

- nie zapominaj o sprawcy i ofierze; nie koncentruj się jedynie na czynnikach fizycznych- to połączenie fizycznej
przestrzeni i środowiska społecznego dają efekt w postaci bezpieczniejszych miast

- nie koncentruj się jedynie na planowaniu i projektowaniu- to połączenie planowania przestrzennego, projektowania
architektonicznego oraz utrzymania i konserwacji przestrzeni fizycznej, dają efekt w postaci bezpieczniejszych miast

- nie traktuj zapobiegania przestępczości, jako działania, które opierać się może na jednej grupie wykonawców-
wymagane jest wieloresortowe i strukturalne partnerstwo.

Niewątpliwie strategię zapobiegania przestępczości poprzez projektowanie przestrzeni uznać można za narzędzie, które
w połączeniu z innymi metodami, jest w stanie skutecznie eliminować niepożądane zjawiska, w tym przestępczość.
Możliwość popełniania przestępstw może być ograniczona lub wyeliminowana, jeśli fizyczne otoczenie zostanie
zaprojektowane w taki sposób, aby sprzyjać zacieśnianiu więzi między mieszkańcami oraz zwiększać
prawdopodobieństwo ujawnienia faktu dokonywania przestępstwa.

Pytanie 37 Czego uczą teoretycy podkultur?

Klasyczna teoria podkultury przestępczej została sformułowana przez F. Thrashera, przedstawiciela
chicagowskiej szkoły socjologicznej. Teoria podkultury nawiązuje do pojęcia dezorganizacji społecznej. Stan
dezorganizacji społecznej oznacza rozluźnienie więzi społecznych i załamanie się kontroli społecznej na
obszarach zamieszkiwanych przez pewne grupy ludzi, co powoduje „normatywny chaos”.

W latach 20 i 30 XX w. dokonywanie przestępstw w ramach podkultur badali C.R.Shaw i H.D. Mc Kay.
Opracowali oni na podstawie badań empirycznych teorie społecznej dezorganizacji. Badania zostały w
literaturze ostro skrytykowane z trzech punktów widzenia:

- pochodziły ze stałych społecznych struktur ich dziedzin przestępczości i że nie dostrzegały zmian w
strukturze społecznej ich terenu;

- dowodzono, iż pozostawały bez odpowiedzi to, co działo się pomiędzy niepożądanymi socjokulturalnymi
warunkami, a przestępczością w celu skłonienia ludzi do łamania prawa w tak wysokim stopniu;

- w celu ustalenia nasilenia przestępczości opierali się wyłącznie na oficjalnych danych systemu
sprawiedliwości.

L. Scherman i S. Kobrin w długofalowym badaniu na temat rozwoju środowisk w hrabstwie w Los
Angeles ustalili, że istnieje takie zjawisko, jak kariera przestępcza w społeczeństwie podlegająca cyklowi
rozkładu.

R.J.Sampson odpowiedział swoja teorią kolektywnej skuteczności, w której wychodzi on od społecznej
dezorganizacji, która definiuje jako nieudolność struktury społecznej do urzeczywistniania wspólnych wartości
mieszkańców i do utrzymywania efektywnej kontroli. Kolektywną skuteczność rozumie on jako połączenie
wzajemnego zaufania i wspólnej gotowości interweniowania dla dobra społecznego. Społeczna współpraca i
nieformalna społeczna kontrola są poprzez sąsiedztwa wzajemnie powiązane. Sąsiedztwa (środowiska) o
wysokiej kolektywnej skuteczności cechuje znacznie mniejsze nasilenie przestępczości z użyciem przemocy.

Teoria społecznej dezorganizacji została rozwinięta do teorii procesu rozpadu społeczności, w której
nieporządek odgrywa jakąś wtórna rolę. Niepożądane zachowanie to m.in.: żebractwo, włóczęgostwo,
zaczepianie przechodniów, picie alkoholu, hałas sąsiedzki, przyjmowanie narkotyków na ulicy, etc.

Wśród współczesnych koncepcji podkultur przestępczych na uwagę zasługuje koncepcja sformułowana przez
W.B.Millera w wyniku badań przeprowadzonych nad stylem życia przedstawicieli warstw niższych. Powstanie
i działalność gangów młodzieżowych są wynikiem tradycji kulturowych warstw niższych. Szczególnie
akceptowane wzorce osobowe w tej kulturze to bokser, gangster, spryciarz. Jest ona wyraźnie zorientowana
na męskie role społeczne. Gang daje młodzieży poczucie przynależności społecznej.

Zdaniem A.Cohena chłopcy z warstw niższych chcą się bogacić i osiągnąć wyższa pozycję społeczną przez
naukę i późniejsza pracę. Jednakże wychowanie jakie odbierają w domu, w dużym stopniu utrudnia im
przystosowanie się do sytuacji szkolnej.

Podkultura typowo przestępcza będzie się rozwijała w dobrze zorganizowanych slumsach, gdzie działają
syndykaty przestępcze, różne formy działalności przestępczej dorosłych.

Podkultura wycofywania się obejmuje tych przedstawicieli z warstw niższych, którzy nie maja możliwości
sukcesu na drodze legalnej, ani też nie powiodło im się w adaptacji nielegalnej. W literaturze
określana podkultura przegranych. Podkultura wycofywania się jest przede wszystkim podkulturą narkotyków,
a działalność przestępcza występuje tu zasadniczo jedynie w formie nielegalnej dystrybucji środków
odurzających.

Teoria „dryfu” D. Matzy – istnieją zasadnicze różnice miedzy młodzieżą przestępczą z gangów a
resztą młodzieży. Nie jest także właściwe łączenie zjawiska podkultur przestępczych wyłącznie z warstwami
niższymi, gdyż wartości obowiązujące w podkulturach są raczej podobne do tych, jakim
hołduje całe społeczeństwo w czasie wolnym od pracy, tzn. chęć użycia, dreszczyk emocji, demonstrowanie
odwagi.

Jak twierdzi D. Matzy wszystkie teorie podkultur usiłują wyjaśnić zbyt wiele zachowań przestępczych.

Rodzaje więzi ze społeczeństwem według Travisa Hirschiego.

Travis Hirschi jest jednym z najbardziej znanych zwolenników teorii kontroli.

Według Hirschiego przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, gdyż zmniejsza to chęć
jednostki do przestrzegania norm społecznych. Wyróżnił on cztery typy więzi człowieka ze społeczeństwem :

•

przywiązanie – pozytywny związek emocjonalny z osobami bliskimi,

•

zaangażowanie – uczestnictwo w działalności uznawanej za ważną, której mogłoby zaszkodzić popełnienie

przestępstwa,

•

zaabsorbowanie – udział w działalności zgodnej z prawem,

•

przekonanie – gotowość do przestrzegania norm prawnych.

Jeżeli elementy te są wystarczająco silne, wspomagają kontrolę społeczną i konformizm, odbierając ludziom wolność
do łamania reguł.

Brak lub osłabienie któregokolwiek z powyższych elementów charakteryzujących więź społeczną może doprowadzić
do pojawienia się zachowań kryminalnych. Zachowanie kryminalne jest bowiem wynikiem niskiej samokontroli
jednostki z powodu jej skłonności hedonistycznych, pozwalających uzyskać szybkie zaspokojenie doraźnych potrzeb.

38. Rodzaje więzi ze społeczeństwem według Travisa Hirschiego.

Travis Hirschi jest jednym z najbardziej znanych zwolenników teorii kontroli.

•

przywiązanie – pozytywny związek emocjonalny z osobami bliskimi,

•

zaangażowanie – uczestnictwo w działalności uznawanej za ważną, której mogłoby zaszkodzić popełnienie

przestępstwa,

•

zaabsorbowanie – udział w działalności zgodnej z prawem,

•

przekonanie – gotowość do przestrzegania norm prawnych.

Jeżeli elementy te są wystarczająco silne, wspomagają kontrolę społeczną i konformizm, odbierając ludziom wolność
do łamania reguł.

39.Co mówi generalna teoria przestępczości Gottfredsona i Hirschi`ego?

W 1990r. ukazała się praca z zakresu kryminologii autorstwa M. Gottferdsona i M. Hirschiego pt. Ogólna

teoria przestępczości. Autorzy odwołali się do założeń przyjętych w teorii kontroli społecznej mówiących, iż
przestępcziość i patologia społeczna występują częściej w tych społecznościach, w których więzi łączące jednostkę ze
społecznością są słabe lub zerwane.

M. Gottfredson i T. Hirschi twierdzą, że samokontrola jest zjawiskiem stałym, wyuczonym dość wcześnie w toku
rozwoju (około 8 roku życia). Od chwili, gdy zostaje nabyta, zapobiega zachowaniom przestępczym, które mogłyby się
pojawić trakcie dalszego życia.

Autorzy definiują przestępstwo jako akt przemocy lub oszustwa dokonany z pobudek indywidualnych. Taka

definicja jest odmienna od definicji formułowanych na gruncie pozytywistycznym. Zakłada ona, że:

•

wszystkie przestępstwa są ukierunkowane na zaspokojenie indywidualnych pragnień;

•

dokonanie przestępstwa nie wymaga jakiegoś szczególnego treningu lub uczenia, lecz pozostaje w sferze

możliwości każdej jednostki;

•

Ludzie nie są w sposób naturalny skłonni do podporządkowania swoich pragnień interesom grupowym;

•

ludzie zachowują się w sposób racjonalny – zarówno wówczas, gdy popełniają, jak i wówczas, gdy nie

popełniają przestępstw.

Aczkolwiek ludzie są w stanie wybierać między działaniami prawnymi i przestępczymi, to konkretne zachowanie
przestępcze nie musi być starannie przemyślanym działaniem. Większość przestępstw popełnianych przez jednostki
polega na podjęciu próby osiągnięcia umiarkowanie silnej, ale natychmiastowej przyjemności poprzez spontaniczne,
ryzykowne, nierzadko ekscytujące działania.

M. Gottfredson i T. Hirschi zadają pytanie: Jakie warunki są niezbędne do wystąpienia przestępstwa? Autorzy

ci twierdzą, że ludzie rodzą się w zakresie skłonności do stosowania siły i posługiwania się oszustwem jako środkami
uzyskiwania pożądanych wartości (skłonność tę autorzy nazywają criminality) i fakt ten powinien być brany pod uwagę
przy ocenie przestępstwa i przy rozumieniu relacji między zachowaniem przestępczym, a innymi pokrewnymi
zachowaniami, które nie wiążą się z użyciem przemocy lub oszustwem.

Teoria M. Gottfredsona i T. Hirschiego stanowi próbę pogodzenia stanowiska klasycznego i

pozytywistycznego. To pierwsze oparte było na pojęciu wyboru i wolnej woli; ujmowało przestępstwo jako wyraz
nieokiełznanej ludzkiej tendencji do osiągania przyjemności lub unikania bólu. W tym podejściu niewielką wagę
przywiązywano do indywidualnych wartości jednostki. Natomiast współczesne stanowisko pozytywistyczne
koncentruje się głównie na indywidualnych cechach sprawców, które wpływają na ich skłonność do zachowań
przestępczych; niewielką wagę przywiązuje się w nich do samego przestępstwa.

Gottfredson i Hirschi proponują teorię samokontroli. Podkreśla się w niej rolę, jaką w zapobieganiu

przestępczości odgrywają nieprzyjemne dla sprawcy konsekwencje. Zachowania przestępcze pozostają w związku z
poziomem samokontroli. Wpływ innych czynników, takich jak, wiek, niski poziom inteligencji traktuje się
drugorzędnie.

Niska samokontrola stanowi kluczowy elementem teorii M. Gottfredsona i T. Hirschiego. czyny przestępcze

oferują natychmiastową gratyfikacje. Jednostki charakteryzujące się niską samokontrolą są zazwyczaj impulsywne,
mało wrażliwe, skłonne do podejmowania ryzyka, nastawione na doraźne cele. Cechy te często występują łącznie i
utrzymują się przez całe życie. Jednostki charakteryzujące się powyższymi cechami mają również trudności ze
znalezieniem i utrzymaniem pracy, nawiązywaniem i podtrzymywaniem przyjaźni, wywiązywaniem się ze zobowiązań
rodzicielskich. Przyczyną niskiego poziomu samokontroli jest niewłaściwe wychowanie, któremu można zapobiec:

•

monitorowaniem zachowań dziecka,

•

rozpoznawaniem dewiacyjnych zachowań

•

właściwym i konsekwentnym karaniem nieodpowiednich zachowań.

Autorzy zwracają uwagę na takie czynniki jak wiek, płeć, rasa, grupa rówieśnicza, szkoła, praca, rodzina. Różnice
występujące między ludźmi w zakresie skłonności do zachowań przestępczych będą się utrzymywały w ciągu ich
życia. Zarówno sprawcy małej, jak i dużej liczby przestępstw będą wykazywali spadek w zakresie zachowań
przestępczych z upływem czasu (wypalają się; czynniki biologiczne i fizyczne), a poziom samokontroli zostanie
stabilny w okresie całego życia. Podobnie jak w przypadku wieku, również różnice w zakresie płci pozostają
niezmienne w miejscu i w czasie(mężczyźni znacznie częściej angażują się w działania przestępcze niż kobiety). Jeżeli
chodzi o rasę, autorzy powołując się na badania stwierdzają, że Amerykanie rasy czarnej oraz osoby
hiszpańskojęzyczne wykazują większy współczynnik przestępczości niż osoby rasy białej. Czynnikiem
odpowiedzialnym za owe różnice jest poziom samokontroli. Jest on zdeterminowany odmiennościami w wychowaniu.
Co ciekawe, zdaniem M. Gottfredsona i T. Hirschiego przestępczość wiąże się z bezrobociem jedynie dlatego, że ci,
którzy wykazują najsilniejsze skłonności do zachowań przestępczych mają znaczne skłonności ze znalezieniem i
utrzymaniem pracy.

41. Wnioski z teorii naznaczenia społecznego (stygmatyzacji)

Za twórcę i czołowego przedstawiciela teorii naznaczenia uważany jest powszechnie Edwin Lemert. Twierdził

on iż nie jest tak, aby zachowanie dewiacyjne rodziło potrzebę kontroli społecznej, albo też było wynikiem załamania
się tej kontroli, jak sądzono dawniej. Zdaniem Lemerta, to właśnie kontrola społeczna rodzi dewiację. Na przykład w
wielu państwach homoseksualizm czy usuwanie ciąży były uznawane za przestępstwo, ścigano je karnie, zapadały
surowsze wyroki. Z chwilą depenalizacji, zachowania będące uprzednio przestępstwami stały się całkowicie legalne.
Możliwa jest także odwrotna sytuacja- zachowania legalne stają się przestępstwami w wyniku zmiany prawa. Tak więc
na rozmiary i strukturę zachowań sprzecznych z normami wpływa co najmniej w tym samym stopniu reakcja społeczna
na pewne zachowania jak i sama zła wola sprawcy.

Na podstawie tych ogólnych założeń Lemert dokonał podziału zachowań dewiacyjnych na 2 rodzaje: dewiację

pierwotną i dewiację wtórną.

Dewiacja pierwotna oznacza dla Lemerta to, co było przedmiotem zainteresowania dotychczasowych teorii

kryminologicznych, tzn. mechanizmy, w wyniku których człowiek decyduje się na popełnienie przestępstwa. Przyczyn
dewiacji upatruje w czynnikach: społecznych, kulturowych, psychicznych lub fizjologicznych, które pozostawać mogą
ze sobą w trwałych lub przypadkowych konfiguracjach. Wykrywanie przyczyn dewiacji pierwotnej uważa Lemert za
sprawę drugoplanową, ponieważ to co w rzeczywistości zmienia status i strukturę psychiczną jednostki, nie jest sam
fakt kradzieży czy nadużywania alkoholu, lecz proces stygmatyzacji. Sprawia on, że dany osobnik zaczyna wchodzić w
przypisaną mu rolę społeczną.

Dewiacja wtórna rozpoczyna się z chwilą społecznej reakcji na zachowanie dewiacyjne. W przypadku

przestępstwa proces wtórnej dewiacji rozpoczyna się z chwilą wszczęcia oficjalnego postępowania przeciwko sprawcy,
a kulminacyjny moment osiąga w trakcie procesu karnego. Wówczas następuje publiczne określenie danej osoby jako
przestępcy, dewianta.

Cały ten ciąg reakcji społeczeństwa na fakt dewiacji sprawia, że pewni ludzie zaczynają się zachowywać tak,

jak wynikałoby to z przyczepionych im etykiet. U ludzi poddanych procesowi stygmatyzacji wytwarza się negatywny
obraz samego siebie, który może mieć dalekosiężny wpływ na ich przyszłe zachowanie.

Lemert opisuje następujące stadia procesu dewiacji: 1) dewiacja pierwotna, 2) dewiacja wtórna, 3) społeczne

kary, 4) kolejna pierwotna dewiacja, 5) mocniejsze kary i odrzucenie, 6) kolejna dewiacja, z możliwością wrogości i
urazy, która zaczyna skupiać się na tych, co karzą, 7) osiągnięcie kryzysu w poziomie tolerancji, wyrażające się w
formalnej akcji ze strony społeczności w postaci stygmatyzacji dewianta, 8) wzmożenie zachowania dewiacyjnego jako
negatywna reakcja na stygmatyzację i kary, 9) końcowa akceptacja dewiacyjnego statusu społecznego i próby
przystosowania się w oparciu o aspołeczną rolę.

Człowiek naznaczony przez społeczeństwo jako przestępca, alkoholik, homoseksualista, chory psychicznie itp.

zostaje przez społeczeństwo odrzucony. Chęć wycofania się z marginesu życia i właściwa ludziom potrzeba
przynależności sprawia, że końcowym etapem w karierze dewianta jest wstąpienie do zorganizowanej grupy
dewiacyjnej.

Teorii naznaczenia można zarzucić z jednej strony wiele uproszczeń, z drugiej zaś- przejaskrawień. Co do

pierwszej kwestii nietrudno np. wykazać, że w wielu przypadkach ludzie systematycznie naruszają prawo, chociaż
nigdy czyny ich nie zostały ujawnione, w związku z czym proces stygmatyzacji w ogóle nie miał miejsca. Odnośnie
drugiej kwestii- w przeważającej liczbie przypadków fakt społecznej reakcji i naznaczenia powstrzymuje jednak ludzi
przed dalszymi zachowaniami dewiacyjnymi. Teoria naznaczenia spowodowała wyraźną reorientację poglądów i badań
kryminologicznych z tradycyjnych poszukiwań uwarunkowań przyczynowych zachowania przestępczego na
normatywną sferę tego zagadnienia oraz skutków, jakie wywołać może w pewnych wypadkach społeczna reakcja na
zachowanie dewiacyjne. Ustalenia tej teorii powinny stanowić ostrzeżenie dla organów wymiaru sprawiedliwości co do
tego, jakie ujemne konsekwencje mogą wynikać z faktu wciągania niektórych ludzi w tryby machiny wymiaru
sprawiedliwości. Odnosi się to w szczególności do nieletnich, których psychika jest jeszcze w stadium kształtowania się
w związku z czym mają oni szczególną podatność na przyswajanie narzuconych ról społecznych. Zbyt pochopne nieraz
wszczynanie postępowania przeciw nieletnim może przyspieszyć proces wykolejenia zamiast mu zapobiec.

44. Opisz trójkąt kryminalny

Trójkąt kryminalny, zwany także trójkątem przestępstwa, jest koncepcją badania problemu kryminalnego

wskazującą obszary wiedzy niezbędnej do jego poznania. Jest to najbardziej rozpowszechniony sposób postrzegania
problemów. Jego istotą jest zwrócenie uwagi na elementy składające się na powstawanie problemu kryminalnego, tj.
sprawcę, ofiarę (cel) i miejsce.

Metoda trójkąta jest przydatna do uporządkowania posiadanej już wiedzy i określenia zakresu niezbędnych,

dodatkowych danych. Po ustaleniu podstawowych elementów (sprawcy, ofiary, miejsca) mamy do czynienia dopiero z
problemami badawczymi, które wymagają dalszego zbadania za pomocą odpowiednich metod, technik oraz danych.
Ważnym dopełnieniem staje się tutaj poznanie związków przyczynowo – skutkowych, których specyfika i zbieżność
przesądza o występowaniu problemu.

Do każdego elementu trójkąta możemy zadać sobie konkretne pytania, które umożliwią nam stworzenie

pewnego schematu danego przestępstwa, który może ułatwić prewencję.
Przykład: Przestępstwo włamania.
Sprawca: czy znała ofiarę?
Ofiara: wiek ofiary?
Miejsce: dom na uboczu czy w centrum?

Wnioski uzyskane z badań są ważne dla zidentyfikowania przyszłej ofiary i zastosowania odpowiedniej

metody przeciwdziałania. Uzyskana diagnoza wskazuje, że punktem wyjściowym do rozwiązania tego problemu jest,
uwzględnienie dużego prawdopodobieństwa ponownej wiktymizacji ofiar np. włamań do mieszkań.

Inny aspekt postrzegania problemu z perspektywy boków trójkąta to diagnoza występowania czynników

ochronnych. Dzięki niej poznajemy elementy, które mogą ograniczać występowanie problemu. Na sprawcę i pozostałe
elementy trójkąta działają pewne czynniki, które powodują, że zachowanie przestępne sprawcy jest mniej
prawdopodobne lub niemożliwe. Na sprawcę oddziałuje zwykle jakaś „osoba nadzorująca”- zna ona sprawcę i mam
możliwość kontrolowania jego zachowania (rodzice nadzorujący i kontrolujący swoje dzieci, nauczyciele, koledzy,
kurator, współmałżonek, pracownik socjalny). Dzięki takiemu nadzorowi potencjalny sprawca, mimo zamiaru
popełnienia przestępstwa, ma ograniczone możliwości działania. Miejsce jest kontrolowane przez jakiegoś
„managera”. Jest to osoba odpowiedzialna za kontrolowanie zachowań ludzi w konkretnych miejscach (administrator
osiedla, kierowca autobusu, dyrektor szkoły, zarządca nieruchomości, organizator imprezy masowej). Natomiast na
zagrożoną ofiarę lub cel, ochronnie oddziałują osoby i warunki techniczne, które służą celowej ochronie lub
minimalizacji potencjalnego ryzyka, takie jak: obecność funkcjonariuszy policji i innych służb, bezpośrednie
zastosowane zabezpieczenia lub obecność innych ludzi, którzy swoją obecnością odstraszają sprawcę.
Poznanie czynników ochrony jest ważną informacją o problemie. Istotne dla działań zapobiegawczych jest nie tylko to,
co ułatwia przestępstwo, ale także to, co mu zapobiega.

46. Jakie były tendencje przestępczości ogółem w Polsce w latach 1989-2000?

Prezentacja prof. (Nr 1) dotycząca tego pytania:

2 PRZESTĘPCZOŚCI –

JAKO PEWNEGO ZJAWISKA SPOŁECZNEGO

Rozmiary przestępczości

Nasilenie przestępczości

Dynamika przestępczości

Struktury przestępczości

Fenomenologia – symptomatologia

Adolphe Quetelet – problem społecznej dystrybucji przestępczości:

pytanie queteletowskie –

„Dlaczego i w jaki sposób rozmiary i nasilenie zjawisk przestępczych w obrębie różnych elementów struktury
społecznej i przestrzennej społeczeństwa są różne?”

 Sposób interpretacji danych

Dane statystyk – zmienne zależne

Zmienne niezależne:

Częstotliwość występowania zachowań przestępnych.

Decyzje podejmowane w procesie kontroli społecznej, będące wynikiem reakcji społecznej na owe

zachowania.

Reakcja społeczna może zależeć od :

Decyzji ustawodawcy w procesie stanowienia prawa.

Decyzji obywateli co do zawiadomienia organów ścigania.

Decyzji organów ścigania w procesie stosowania prawa



PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA PRZESTĘPCZOŚCI UJAWNIONEJ I NIEUJAWNIONEJ

 sposób funkcjonowania organów ścigania /organizacja, liczebność/

 polityka ścigania /praktyka przyjmowania zgłoszeń/

 postawy obywateli /gotowość zawiadamiania policji/

- stosunek do samego czynu,

- stosunek do sprawcy,

- stosunek do organów ścigania,

- sytuacja w jakiej się znajduje,

- cech osobowych.

Przestępstwo stwierdzone to takie zdarzenie, co do którego w zakończonym postępowaniu przygotowawczym
potwierdzono, że jest przestępstwem.

Wskaźnik dynamiki w 2003 r. względem 1989 r. osiągnął poziom 2,68, co oznaczało ponad 2,5-krotny wzrost liczby
przestępstw. Mimo wyraźnych spadków w ostatnich latach, wciąż wskaźnik dynamiki w 2008 r. w porównaniu do 1989
r. ma wartość 1,98, co oznacza blisko dwukrotny wzrost liczby przestępstw. Największy przyrost względem roku
poprzedniego nastąpił w roku 1990 (+335,7 tys., tj. +61%) co wynikało z intensywnych zmian w sytuacji politycznej i
gospodarczej kraju.

Należy zwrócić uwagę, że omawiana liczba przestępstw dotyczy czynów stwierdzonych, nierozpoznana zostaje zatem
tzw. ciemna liczba przestępstw.

Czyny o charakterze przestępczym są również popełniane przez osoby nieletnie, ze względu jednak na wiek sprawcy
nie są one traktowane jak przestępstwa, lecz jako czyny karalne. Po 1989 r. liczba czynów karalnych popełnianych
przez osoby nieletnie wzrastała nieprzerwanie do 1995 r., osiągając ponad 82 tys.. W kolejnych latach liczba czynów
karalnych popełnianych przez nieletnich była bardzo zmienna i – co znamienne- osiągając najniższy poziom w 2003 r.

Skalę przestępczości dobrze ukazuje wskaźnik dynamiki przestępstw, będący ilorazem liczby przestępstw
stwierdzonych i liczby ludności. Jako podstawę odniesienia przyjęto liczbę 100 tys. ludności. W okresie 1989-2008 na
każde 100 tys. mieszkańców przypadało rocznie od około 2200 do ponad 3800 przestępstw. Skala przestępczości
zwiększyła się zatem gwałtownie: o ile w 1989 r. na każde 1000 osób przypadało średnio 14 przestępstw, o tyle w 2004
r. było ich już 38. W kolejnych latach współczynnik ten jednak znacznie zmalał, osiągając poziom 28 przestępstw na
1000 osób w 2008 r.

Przestępstwa wg poszczególnych kategorii

Zabójstwa

Liczba zabójstw wykazywała znaczące wahania: w latach 1989-1994 sukcesywnie zwiększała się, w okresie 1995-1999
następował powolny jej spadek. Jednakże w 2000 r. nastąpił ponownie gwałtowny wzrost. W 2001 r. stwierdzono
zatem niemal 2,5-krotnie więcej zabójstw niż w 1989 r.- był to rok pod tym względem rekordowy. Największe
przyrosty liczby zabójstw względem roku poprzedniego nastąpiły na początku lat dziewięćdziesiątych: w roku 1990
liczba zabójstw była o 31% większa niż rok wcześniej, a w roku 1991 o 33%

Najliczniejszą grupę zabójstw stanowią zabójstwa na tle nieporozumień rodzinnych. Każdego roku popełnianych jest
250-350 zabójstw na tym tle. Najwięcej zabójstw na tle rodzinnym popełniono w 1993 r. – aż 366.

Zabójstwa są dokonywane również przez osoby nieletnie. W 1989 r. stwierdzono 12 takich czynów, a ich liczba
niemal nieustannie wzrastała aż do 1996 r., gdy stwierdzono 36 zabójstw dokonanych przez osoby nieletnie. Od 1997 r.
można mówić o tendencji malejącej tej kategorii przestępstw.

Gwałty

W Polsce stwierdza się rocznie ok. 2 tys. zgwałceń. Największą liczbę zgwałceń stwierdzono w 2000 r. i był to
jednocześnie rok o największym przyroście względem roku poprzedzającego i największym przyroście bezwzględnym.

Charakterystyczne jest, że zarówno w przypadku gwałtów, jak i zabójstw ich liczba, w porównaniu do poprzedniego
roku, gwałtownie wzrosła w 2000 r. Zjawisko to można wiązać z przełomem wieków, który mógł w psychice osób,
które dopuściły się tak ciężkich przestępstw, oddziaływać jak „katalizator”, wyzwalając niepożądane, drastyczne
zachowania.

Uszczerbki na zdrowiu

Liczba stwierdzonych uszczerbków na zdrowiu ostatnimi laty wynosi ponad 14 tys. rocznie. W 1989 r. liczba ta była
znacznie niższa (8,6 tys.), lecz w kolejnych latach nieprzerwanie zwiększała się aż do ponad 20 tys. przypadków w
1997 r. W 1998 r. nastąpił przełom, który zapoczątkował powolny spadek liczby tych przestępstw.

Sprawcami uszczerbku na zdrowiu są również nieletni. W 1992 r. liczba tego rodzaju czynów wyniosła 1306. Dane
wskazują na niemonotoniczny, jednak zauważalny wzrost liczby omawianych czynów. Obecnie ta liczba, mimo
niewielkich spadków , jest nadal wysoka w porównaniu do poziomu z początku lat dziewięćdziesiątych, co wskazuje na
nasilające się zjawisko demoralizacji nieletnich.

Udziały w bójkach i pobiciach

W 1989 r. zanotowano niecałe 3 tys. tego rodzaju przestępstw, w 1995 r. ich liczba przekroczyła 10 tys., a w 2000 r.
stwierdzono ich już ponad 14 tys. W latach 1989-2000 silna była więc tendencja wzrostowa.

Kradzieże

Na przestrzeni omawianych lat obserwowalny jest wzrost liczby kradzieży. Od 1989 r. do roku 2008 liczba ta wzrosła
ponad dwukrotnie: ze 106 tys. w 1989 r. do ponad 214 tys. w 2008 r. W latach dziewięćdziesiątych występowały okresy
(1991, 1992, 1996) , w których liczba kradzieży malała, jednak generalnie zjawisko to wykazywało tendencję
wzrostową.

Do kradzieży mienia zalicza się również kradzież samochodu. W latach 1990-1999 tempo wzrostu tego zjawiska
wyniosło średnio +33% rocznie. Na początku lat dziewięćdziesiątych każdego roku ginęło kilka tysięcy samochodów,
lecz wraz ze zwiększaniem się liczby samochodów w Polsce liczba kradzieży aut zaczęła gwałtownie rosnąć.
Największa liczba kradzieży samochodów przypadła na rok 1999. Począwszy od 2000 r. liczba ta stopniowo malała.

Wyróżnia się tez kradzież rozbójniczą. Na początku lat dziewięćdziesiątych kradzieży z rozbojem było wielokrotnie
mniej ( w 1989 r. – 9 tys.). W całym dziesięcioleciu zanotowano systematyczny przyrost ich liczby (do 53 tys. w 2000
r.). W kolejnych latach liczba przestępstw tej kategorii była wyższa niż w latach dziewięćdziesiątych, jednak wyraźnie
zaznaczać zaczęła się tendencja malejąca.

Kradzieże z włamaniem. Zmiany liczby stwierdzonych kradzieży z włamaniem charakteryzowały się zupełnie innym
przebiegiem czasowym. W 1990 r. nastąpiło niemal podwojenie liczby tego rodzaju przestępstw w porównaniu z 1989
r. a w latach następnych utrzymywała się tendencja spadkowa aż do 1994 r. Począwszy od 1995 r. liczba kradzieży z
włamaniem znowu zaczęła się powoli zwiększać, osiągając drugie maksimum w 1999 r. Począwszy od 2000 r. liczba
kradzieży z włamaniem zaczęła maleć.

W latach dziewięćdziesiątych liczba kradzieży z włamaniem dokonywanych przez nieletnich utrzymywała się na
poziomie ok. 30 tys. rocznie, jednakże już od 1998 r. utrzymuje się tendencja spadkowa.

Przestępstwa narkotykowe

W 1989 r. liczba przestępstw narkotykowych nie przekroczyła 2,3 tys. i między latami 1989 a 2008 doszło do ponad
24-krotnego wzrostu ich liczby.

Podsumowując całość można powiedzieć, że ogólnie przestępczość w latach 1989-2000 charakteryzowała

tendencja rosnąca.

48 – Co oznacza sformalizowana reakcja na przestępczość?

Sformalizowana reakcja na przestępczość dzieli się na kilka etapów, które najlepiej jest zaprezentować w
trójczłonowym podziale. Należy dodać, że każdy z poniżej scharakteryzowanych etapów może być kształtowany
przez ustawodawcę na wiele zupełnie odmiennych sposobów, które zależą od środków preferowanych w polityce
karnej.

Sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie legislacyjnym

Etap legislacyjny – określenie przedmiotu, czyli sformułowanie norm, których naruszenie będzie wywoływać
reakcje karne. Należy podkreślić, że ustawodawca, określając katalog zachowań traktowanych jako
przestępstwa, określa równocześnie, pośrednio, zakres osób, które podlegają skuteczności danego zakresu
kryminalizacji i które są adresatami tych norm. Jest to tzw. prewencja – oddziaływanie, czyli wpływanie za
pomocą przyjętych przez ustawodawcę środków na oceniane prawnokarnie zachowanie ludzi.
Rodzaje prewencji:



Indywidualna – celem kary jest oddziaływanie na sprawcę i powstrzymanie go przed ponownym
niekonformistycznym zachowaniem. W tym przypadku środki działania powinny być dostosowane do
indywidualnych cech fizycznych i psychicznych danego człowieka i warunków środowiskowych, w jakich
przebywa.



Generalna – celem kary jest oddziaływanie na ogół społeczeństwa, czyli przyszłych potencjalnych sprawców
(pozytywny wymiar prewencji generalnej: zagrożenie sankcją karną danego zachowania oraz stosowanie
sankcji w przypadku naruszenia obowiązującej normy podkreśla nie tylko wagę prawno karnego zakazu, ale
także umacnia w przekonaniu, że dane zachowanie jest niedopuszczalne; negatywny wymiar prewencji
generalnej: zagrożenie sankcją karną, a przede wszystkim jej zastosowanie ma odstraszać od popełnienia
przestępstw.)

Często nie jest możliwe równoczesne stosowanie prewencji indywidualnej i generalnej, dlatego ustawodawca
powinien kierować się w tym wypadku skutecznością jednej z nich, rezygnując tym samym z drugiej.

Sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie realizacyjno – represyjnym

Etap realizacyjno – represyjny to ustalenie, czy popełniono przestępstwo, przez kogo, jaki przepis prawny naruszono i
jaka powinna zostać wymierzona sankcja karna; etap procesu karnego. Częstotliwość i rodzaj stosowanej sankcji
prawnokarnej zależy od tego, jaki cel wyznacza sobie prawodawca przy ustalaniu polityki karnej. Celem tego etapu jest
m. in. zaspokojenie społecznego poczucie sprawiedliwości (cel sprawiedliwościowy), oddziaływanie na społeczeństwo
(cel ogólnoprewencyjny), oddziaływanie na sprawcę (cel szczególnoprewencyjny), naprawienie lub zmniejszenie zła
wyrządzonego przestępstwem (cel kompensacyjny). Decyzja, co do tego, który z tych celów stanie się priorytetem
polityki karnej, zależy od rodzaju przyjętej teorii kary.

Teorie prawa karnego (kary):

 Absolutne – kara jest odpłatą za zło,
 Względne - kara ma zapobiegać wyrządzeniu w przyszłości szkody przez przestępcę,
 Mieszane – połączenie obu wymienionych wyżej teorii kar.

W kryminologii pojawiły się alternatywne wizje polityki karania, zależące od nurtu, do jakiego przynależy dana
koncepcja. Przykładowo w przypadku konfliktowej wizji społeczeństwa przestępczość jest nieodłączną częścią
funkcjonującego społeczeństwa, a czynami zabronionymi są najczęściej zachowania uznawane za niebezpieczne przez
grupę dominującą (której wartości i normy powinny obowiązywać wszystkich). Jedynym sposobem wyeliminowania
zachowań kryminalnych jest likwidacja napięć między grupą dominującą a mniejszością, dlatego faktyczne
wyeliminowanie przestępczości jest niemożliwe. Celem polityki kryminalnej jest tylko łagodzenie tego konfliktu.

Wyróżniamy trzy odmienne spojrzenia dotyczące rodzaju sankcji prawnokarnych, które powinny stanowić narzędzie w
rozwiązywaniu konfliktów społecznych:



Reakcja prawnokarna ma cel kompensacyjny, co oznacza, że środki prawnokarne mają służyć naprawieniu
zła wyrządzonego przestępstwem oraz złagodzeniu konfliktu między sprawcą a osobami pokrzywdzonymi.
Główne postulaty podnoszone przez przedstawicieli tej teorii to m. in. zwiększenie ilości środków
szczególnoprewencyjnych, dotyczących indywidualnego traktowania sprawcy (tzw. środki probacyjne, np.
warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności,
warunkowe przedterminowe zwolnienie) bądź stosowanie kar pozbawienia wolności tylko w szczególnie
uzasadnionych przypadkach;



Abolicjonizm – zakłada likwidację prawa karnego i wprowadzenie w jego miejsce systemu oddziaływania
terapeutycznego. Nakazuje przyjąć organom państwa rolę biernego obserwatora. Wykorzystywanie władzy
państwowej do reakcji na zachowania szkodzące innym ludziom powinno być ograniczone do minimum.

Rozwiązywanie powstałych konfliktów powinno leżeć w gestii sprawcy i poszkodowanego, którzy w
porozumieniu mają dążyć o wyrównania powstałych szkód.



Diversion – oznacza „skierowanie na inną drogę” procesu wymiaru sankcji karnej przez odejście od
stosowania kary pozbawienia wolności na rzecz innych nieizolacyjnych sposobów reakcji na czyn przestępczy.
Zgodnie z tą teorią państwo powinno bezwzględnie powstrzymywać się od wymierzania kar pozbawienia
wolności, które uważa się za niecelowe i nieskuteczne w dążeniu do resocjalizacji sprawcy. Kara powinna
umożliwić sprawcy powrót do powszechnie akceptowanego sposobu życia, a równocześnie ma być
czynnikiem kierującym go na drogę życia zgodą z normami obowiązującymi w danym społeczeństwie.

Sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie wykonawczym

Etap wykonawczy, czyli wykonanie sankcji określonej przez sąd, to wykonawcze stadium procesu karnego.
Obecnie w polityce karnej podstawowym i najczęściej stosowanym środkiem karnym jest kara pozbawienia
wolności. Jest w błędzie ten, kto twierdzi , że kara pozbawienia wolności nie należy do elastycznych i
wielofunkcyjnych środków oddziaływania na przestępcę, a także może wpływać na wychowanie i resocjalizację
sprawcy. Istnieje wiele sposobów zindywidualizowania tej kary (warunkowe umorzenie, warunkowe zawieszenie,
warunkowe przedterminowe zwolnienie).

Jednak kara pozbawienia wolności ma również kilka istotnych mankamentów, np. w przypadku resocjalizacyjnego
użycia kary trudna jest odpowiedź na pytanie, jak można przygotować kogoś do życia na wolności w warunkach
pozbawienia wolności. W tej sytuacji, gdy tłumione są niemal wszystkie potrzeby więźnia, niemożliwe jest, aby
miało to pozytywny wpływ na jego psychikę.

Inny problem związany ze stosowaniem kary pozbawienia wolności wykazał znany kryminolog Erving Goffman,
który w pracy poświęconej tzw. instytucjom totalnym ( tj. regulującym cała aktywność znacznej części swoich
członków) przedstawił model idealnie funkcjonującego zakładu totalnego, który powinien się charakteryzować
następującymi cechami:

 Życie penitencjariuszy toczy się na niewielkiej i ograniczonej przestrzeni,
 Wszystkie czynności pensjonariusze podejmują w obecności innych pensjonariuszy, którzy zachowują się

w taki sam sposób i wszyscy są traktowani jednakowo przez personel,

 Rozkład dnia jest ściśle zaplanowany, a kolejność i czas działań są określone przez normy, których

przestrzegania pilnuje personel,

 Każdy członek personelu może wymierzać sankcje negatywne każdemu pensjonariuszowi,
 Sankcje negatywne mogą być wymierzane za bardzo wiele zachowań
 Wszyscy pensjonariusze mają takie same prawa i w taki sam sposób są one egzekwowane,
 Wszyscy mają przestrzegać ustalonego porządku.

Opisując cechy modelowego zakładu totalnego, Goffman wskazuje jednak na niebezpieczeństwa, jakie niesie za sobą
realizacja wszystkich tych założeń. Najważniejszym negatywnym skutkiem tak funkcjonującego zakładu totalnego
jest postępująca depersonalizacja pensjonariuszy, którzy stopniowo coraz bardziej tracą cechy indywidualne,
świadczące o odrębności każdego człowieka. Rozpoczyna się walka pensjonariuszy o utrzymanie własnego „ja”.
Rodzą się konflikty między podopiecznymi a personelem i powstaje sytuacja negatywnie oddziałująca na
pensjonariuszy. Również po stronie personelu zauważalne stają się negatywne zjawiska dotyczące własnego „ja” np.
dzielenie więźniów na lepszych i gorszych. Wszystkie te okoliczności powodują u pensjonariuszy wzrost agresji i
wykształcenie się specyficznych zachowań, swoistą stygmatyzację, która uniemożliwia im późniejsze normalne
funkcjonowanie w społeczeństwie.

Negatywne następstwa stosowania kary pozbawienia wolności doprowadziły do powstania wśród kryminologów
odrębnych stanowisk co do tego zagadnienia:



Stanowisko postulujące odrzucenie kary pozbawienia wolności (stanowisko skrajnie abolicjonistyczne) –
proponowano zmianę charakteru kary pozbawienia wolności i wprowadzenia jej jako drugorzędnego środka
reakcji karnej; proces zastępowania kary pozbawienia wolności mniej izolacyjnymi środkami; postulaty
wprowadzenia mniejszego rygoryzmu (totalitaryzmu) zakładów karnych poprzez wprowadzenie obszarów
życia skazanych niekontrolowanych przez personel;



Stanowisko zwolenników uznających czysto retrybutywny charakter kary pozbawienia wolności – kara
pozbawienia wolności ma uniemożliwić popełnienie przestępstw poprzez odizolowanie przestępców; odrzuca
ona wszystkie wyżej wymienione poglądy. Niestety takie postulaty niosą olbrzymi wzrost populacji więziennej
i pociągają za sobą olbrzymie koszty, a jako sposób odizolowania przestępców są całkowicie nieskuteczne.

49. Efektywność kary pozbawienia wolności

Kara pozbawienia wolności odgrywa dużą rolę w systemie sankcji prawno karnych – określana jest jako główny środek
reakcji karnej. Kara ta dotyka jednego z podstawowych praw człowieka (prawa do wolności), przede wszystkim służy
wychowaniu/ resocjalizacji sprawcy.

Możliwa jest jej modyfikacja na etapie wykonawczym – np. warunkowe przedterminowe zwolnienie, odroczenie
wykonania; ma znaczenie w aspekcie oddziaływania na skazanego oraz na zbiorowość, której jest członkiem (zdolność
szerszego oddziaływania). Jest środkiem pozwalającym zatrzymywać jednostki wobec których ją zastosowano oraz
inne osoby od popełniania przestępstw (ma działać odstraszająco).

Wątpliwości co do pozytywnych następstw stosowania kary P.W. doprowadziły do zróżnicowanych poglądów.
Wywołały np. skrajny abolicjonizm - czyli całkowite odrzucenie tego środka jako reakcji na przestępstwo oraz
zarzucanie braku realizmu, jak i preferowanie interesów przestępcy kosztem reszty społeczeństwa.

Kara P.W. jako środek czysto retrybutywny – to izolacja osób zagrażających porządkowi społecznemu, bez prób
wpływania na zmianę ich społecznego funkcjonowania w przyszłości. Podstawowym celem jest uniemożliwienie
przestępcy popełniania przestępstw, a ewentualna powrotność do przestępstwa jest sygnałem, iż trzeba trwalej
zabezpieczyć społeczeństwo = zaostrzyć wymiar P.W.

Zagadnienia problematyczne przy stosowaniu tego środka:

1) problem z przygotowaniem kogoś do życia na wolności w warunkach pozbawienia wolności – wywołana P.W.

deprywacja niemal wszystkich potrzeb (np. emocjonalnej, poznawczej), działa destruktywnie na psychikę więźnia,
przeszkadza w wytwarzaniu nawyków potrzebnych do jego przyszłej adaptacji; ponadto zamierzonym skutkiem ma
być doprowadzenie więźnia do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie w izolacji od tego społeczeństwa.

2) Pogląd Erwinga Goffmana o negatywnym mechanizmie oddziaływania w instytucjach totalnych, np. zakładzie

karnym. W instytucjach tych występuje podział struktury na personel o funkcjach regulacyjno - kontrolnych oraz
pensjonariuszy, którzy podporządkowani są totalnemu nadzorowi:

 Wszelkie sprawy życiowe pensjonariuszy załatwiane są na niewielkiej i ograniczonej murem przestrzeni;

 Wszystkie czynności podejmowane są w obecności innych pensjonariuszy; równe traktowanie; ściśle

zaplanowany rozkład dnia (kolejność i czas działań wyznaczają normy, nad których przestrzeganiem czuwa
personel).

3) Władza (zapewnia utrzymanie porządku w danej instytucji): ma charakter grupowy (każdy członek personelu może

wymierzyć sankcje pensjonariuszowi), sankcje negatywne jako narzędzie wykonywania władzy, sankcjonowanie –
o globalnym charakterze, może dotyczyć zupełnie innej sfery życia np. za wykroczenie w pracy pozbawia się
rozrywki.

4) Wszyscy pensjonariusze mają te same prawa i obowiązki oraz mają przestrzegać ustalonego porządku, prowadzi do

uniformizacji – przejawem obowiązek noszenia jednakowego stroju, prawo zachowania jedynie ściśle określonych
rzeczy osobistych. Uniformizacja wywołuje depersonalizację – powoduje utratę odrębności jednostki ludzkiej.

5) Zderzenia między personelem a więźniami – rodzi się stereotypowe postrzeganie pensjonariuszy jako

złych/niepoprawnych, a personelu jako złośliwego/skłonnego do szykan.

6) Brak możliwości demonstrowania indywidulanej odrębności, stąd rodzi się nieformalna stratyfikacja zbiorowości

więźniów – nieformalny podział na lepszych i gorszych/ stojących wyżej lub niżej (tzw. zjawisko drugiego życia,
nieuchronnie powiązane z poniżaniem jednych więźniów przez drugich), by bronić swojej tożsamości. Złudzeniem
jest twierdzenie, iż personel jest w stanie wyeliminować takie zjawisko.

7) Stereotypowe, negatywne wyobrażenia o pensjonariuszach – „wymagających” silnej ręki, stanowczego

traktowania. Uniformizacja oraz częściowa dehumanizacja ułatwia podmiotowe traktowanie więźniów.

8) Paradoks: każda czynność wyrządzająca dolegliwość pensjonariuszowi umacnia przekonanie o słuszności takich

działań – człowiek szanujący określne wartości np. ludzką godność, będzie usprawiedliwiał przed samym sobą ich
naruszenie (tzw. złudne działanie w imię dobra/ wyższych celów).

9) Nadzieja, iż wyłapanie przestępców rekrutujących się z niższych warstw oraz zamykanie ich jako „społeczne

odpady” – w rzeczywistości nie rozwiąże zagrożeń płynących ze strony przestępczości. Służy jedynie redukcji
społecznego napięcia.

10) Negatywny wpływ izolacji penitencjarnej na psychiczne funkcjonowanie człowieka: izolacja powoduje zmiany w

sposobie funkcjonowania człowieka, jest izolacją przymusową, której człowiek mniej lub bardziej się
przeciwstawia.

11) Stosowane techniki radzenia sobie z dolegliwościami więzienia:



wycofanie (odcięcie od otoczenia, koncentracja wyłącznie na sobie – np. ucieczka w stronę marzeń),



bunt (utajniony-niechęć przynależności do podkultury więziennej; radykalny- jawna postawa oporu,
wrogości wobec personelu),



zadomowienie (stworzenie stabilnych warunków egzystencji np. recydywiści oraz u osób przeżywających
szok więzienia lub odpornych na sytuacje trudne)



konwersja (skazany wydaje się być wzorem więźnia, posłuszny, zdyscyplinowany, ale tylko pozornie – w
rzeczywistości dba o własne interesy),



zimna kalkulacją (wykorzystanie zgromadzonych informacji dotyczących np. słabości funkcjonowania
systemu więziennego, by uzyskać oficjalnie zakazane gratyfikacje np. posiadanie określonych
przedmiotów),



hamowanie (skazany stara się nie myśleć o życiu na wolności, unika rozmów na ten temat, staję się
obojętny) oraz



fiksacja (utrwalenie pewnych sposobów zachowania się w związku z frustracją wywołaną więzieniem,
np. uporczywe odmierzanie cieli krokami)

12) Proces prizonizacji – twórcą Donald Clemmer: asymilacja kultury więziennej, zwłaszcza nieformalnych norm

podkultury więziennej. Uczenie się postaw/ zachowań/ zwyczajów dotyczących np. postępowania wobec
administracji więziennej, posługiwanie się gwarą.

Z jednej strony służy łagodzeniu dolegliwości więzienia, z drugiej jednak jest przejawem integracji ze
środowiskiem struktur nieformalnych, co może doprowadzić do utrwalenia norm i wzorów zachowań
przestępczych. Skazany uczy się także, iż w realizacji potrzeb należy liczyć wyłącznie na siebie.

13) Psychiczne następstwa izolacji:



Proces stygmatyzacji / instytucjonalne naznaczenie - dawanie skazanemu do zrozumienia, że należy do
mniejszości przestępczej – etapowo, np. etykietowanie w zakładzie karnym,



Proces standaryzacji -oznacza unifikację, ujednolicenie społeczności skazanych – ubiór/ posiadanie
określonych przedmiotów/ zasady poruszania się po terenie zakładu/ korzystanie ze ściśle określonych
praw, np. spacer, sen. System nakazów i zakazów, który prowadzi do niepokoju, buntu.



Proces degradacji – zespół działań więźniów/ administracji, prowadzący do poniżania, manipulowania,
godności skazanych. Działania nieuprawnione, wypaczenie instytucji penitencjarnej np. zwracanie się do
więźniów w sposób wulgarny



Proces depersonalizacji – związany ze stygmatyzacją, standaryzacją oraz degradacją. Oznacza
subiektywną wewnętrzną przemianę, doświadczaną jako poczucie obcości, nierealności siebie. Pozostaje
w związku z przeżywaniem silnego stresu, długotrwałym doświadczeniem sytuacji trudnych. Oznacza
zmianę w osobowości więźniów.



Negatywne konsekwencje psychiczne przebywania w izolacji penitencjarnej ograniczają możliwość
realizacji celów wykonania kary oraz prawidłowego funkcjonowania byłego więźnia w rzeczywistości
wolnościowej po odbyciu kary.

14) Resocjalizacja – jako proces zindywidualizowanego oddziaływania, którego celem jest przynajmniej jurydyczna

poprawa przestępcy. Celem: wyeliminowanie niekorzystnych/ aspołecznych/ antyspołecznych postaw,
warunkujących aspołeczne i antyprawne zachowanie. Jest prawem, a nie obowiązkiem.



Cel minimum: po wyjściu, pozwala na funkcjonowanie w zgodności z obowiązującymi normami
prawnymi, zapobiega recydywie.



Cel maksimum: oznacza funkcjonowanie byłego więźnia w sposób nienaruszający obowiązujących norm
oraz respektujący normy moralne – warunek społecznej readaptacji. Pozwala na pełną, wtórną
resocjalizację. Efekt – nabycie umiejętności społecznego przystosowania się.

50. Wymień teorie kryminologiczne najczęściej wskazywane, jako podstawa działań zapobiegawczych
przestępczości.

Jako podstawę przedmiotowych działań należałoby najpierw wymienić jednego z głównych przedstawicieli
kryminologii klasycznej - Cesarego Beccarię - który w swym dziele pt. „O przestępstwach i karach” stwierdził, że

„

„Lepiej jest zapobiegać przestępstwom niż za nie karać”.

Teorie kryminologii pozytywistycznej również kładły silny nacisk na zapobieganie, czy to przez „korekcję” tych cech
człowieka, które wywołują zachowania przestępne (t. biopsychologiczne – np., Lombrosso, Eysenck), lub warunków
społecznych, w których on żyje (t. socjologiczne – np. Park, Shaw).

19. Kryminologia pozytywistyczna

1. t. biopsychologiczne

1. t. kładące nacisk na cechy somatyczne

1. t. antropologiczne (np. Lombrosso)
2. koncepcje nawiązujące do genetyki (np. Goddard)
3. koncepcje nawiązujące do zaburzeń OUN (np. Bilikiewicz)
4. t. biochemiczne (np. Green i Hoffer)

2. t. kładące nacisk na cechy psychiczne

1. teorie konstytucjonalno-typologiczne (np. Eysenck)
2. koncepcje nieprawidłowej osobowiści (np. Lomrosso)
3. koncepcje pogranicza zdrowia i choroby (np. Freud)

2. t. socjologiczne

1. koncepcje ekologiczne (głównie tzw. szkoła chicagowska, w tym Park, Burgess)
2. t. strukturalne (np. Merton)
3. t. zróżnicowania kulturowego (np. Cohen)
4. t. uczenia się (np. Sutherland)
5. t. kontroli (np. Durkheim)

Teorie antynaturalistyczne w bardzo niewielkim stopniu zajmowały się zapobieganiem przestępczości – były one
ukierunkowane przede wszystkim na problematykę tworzenia i stosowania prawa karnego. Możliwość zapobiegania
przestępczości w tych teoriach widziano głównie jako łagodzenie ujemnych skutków istnienia prawa karnego, nie
„korygowanie” przestępców.

Document Outline

33. Podstawowe cechy neoklasycyzmu
Pytanie 34 ZAŁOŻENIA KIERUNKU SOCJOLOGICZNEGO
Sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie legislacyjnym
Sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie realizacyjno – represyjnym

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Podstawowe zagadnienia id 36653 Nieznany
kryminologia 2 fragment id 2513 Nieznany
lab zagadnienia 2 id 258726 Nieznany
fizyka zagadnienia id 176991 Nieznany
Egzamin zagadnienia id 153409 Nieznany
opracowane zagadnienia 2 id 337 Nieznany
opracowane zagadnienia 1 id 337 Nieznany
kryminologia 21 id 251369 Nieznany
Opracowanie zagadnien id 338645 Nieznany
Podstawowe zagadnienia id 36653 Nieznany
(3)zagadnienia dwuf (3)id 1002 Nieznany
NIB opracowane zagadnienia id 3 Nieznany
(2) zagadnienia dwuf (2)id 938 Nieznany
LU ZAGADNIENIA SEM III id 27352 Nieznany
Kryminalistyka 2 id 251320 Nieznany
(3)zagadnienia dwuf (3)id 1002 Nieznany
Abolicja podatkowa id 50334 Nieznany (2)
4 LIDER MENEDZER id 37733 Nieznany (2)
katechezy MB id 233498 Nieznany

więcej podobnych podstron

kryminologia zagadnienia id 251 Nieznany

Document Outline