Opracowanie koncepcji

funkcjonalnej klastra (inicjatywy

klastrowej) w zakresie

turystyki uzdrowiskowej

Autorzy:
Michał Przybyłowski
Piotr Tamowicz

Niniejsze opracowanie zostało sporządzone przez konsorcjum badawcze w składzie Instytut Badań

nad Gospodarką Rynkową oraz ICG – Piotr Tamowicz, w ramach projektu Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Zachodniopomorskiego dotycząceo rozwoju i animacji klastrów na obszarze

województwa.

Gdańsk, maj 2011

2

SPIS TREŚCI

1. SEKTOR TURYSTYCZNY I UZDROWISKOWY W EUROPIE................................................... 3

2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA......................................................................................... 5

3. ROZKŁAD PRZESTRZENNY I PODMIOTOWY KLASTRA....................................................... 7

4. SPECYFICZNE REGIONALNE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE ................................................ 11

5. WKŁAD KLASTRA W GOSPODARKĘ REGIONU ..................................................................... 11

6. POTENCJAŁ EKONOMICZNY I MOśLIWOŚCI ROZWOJU KLASTRA.................................. 12

7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU i ANIMACJA KLASTRA .............................................. 15

8. POZIOM INNOWACYJNOŚCI ....................................................................................................... 18

9. KIERUNKI DZIAŁANIA POTENCJALNEJ INICJATYWY KLASTROWEJ.............................. 20

SPIS TABEL ......................................................................................................................................... 22

SPIS WYKRESÓW .............................................................................................................................. 22

SPIS RYSUNKÓW............................................................................................................................... 22

ZAŁĄCZNIK 1 PROGNOZY INSTYTUTU TURYSTYKI ............................................................... 23

ZAŁĄCZNIK 2 KLASTER TURYSTYKI UZDROWISKOWEJ W GÓRNEJ AUSTRII – STUDIUM
PRZYPADKU ....................................................................................................................................... 25

ZAŁĄCZNIK 3 LISTA PODMIOTÓW MOGĄCYCH WEJŚĆ W SKŁAD POTENCJALNEJ
INICJATYWY KLASTROWEJ ........................................................................................................... 26

3

1. SEKTOR TURYSTYCZNY I UZDROWISKOWY
W EUROPIE

Bardzo szybkie wychodzenie z ogólnoświatowej recesji wywołanej przez kryzys finansowy w roku
2008 znalazło pozytywne odbicie na wszystkich rynkach turystycznych. Według danych
Międzynarodowej Organizacji Turystycznej (WTO) liczba przyjazdów dokonywanych w celach
turystycznych wyniosła około 935 mln co oznacza istotny wzrost w stosunku do wyniku
zarejestrowanego w kryzysowym roku 2008 – 913 mln przyjazdów

1

.

Poprawa koniunktury dotyczyła w pierwszej kolejności rynków wschodzących (Azja, Afryka, Bliski
Wschód). Powrót koniunktury na rynku europejskim postępował znacznie wolniej. Odnotowano tu
471 przyjazdów w celach turystycznych (+4%) co jest wynikiem znacznie gorszym od innych stref
geograficznych. Na ten słaby wynik złożyły się zarówno perturbacje związane z kilkudniowym
zamknięciem przestrzenie powietrznej nad Europą z powodu wybuchu wulkanu na Islandii (kwiecień
2010), znacznego osłabienia Euro, a także wciąż niepokojącej sytuacji politycznej w Grecji.

Prognozy długoterminowe WTO dla europejskiego rynku turystycznego wskazują, że będzie to rynek
najwolniej rozwijający się i jednocześnie tracący na znaczeniu (należy jednak pamiętać, że jest to
rynek największy, posiadający obecnie ponad 50% udział w rynku światowym - niska stopa wzrostu
jest więc częściowo efektem dużej bazy). Długoterminowa stopa średniorocznego wzrostu do roku
2020 dla Europy szacowana jest na poziomie 3,1% co powinno oznaczać około 700 milionów
przyjazdów.

Ze względu na walory przyrodnicze i atrakcyjność kulturową rynek europejski wykazuje się dużym
zróżnicowaniem wewnętrznym. Według danych Eurostatu w Europie funkcjonuje blisko 440 tys. tzw.
obiektów zbiorowego zakwaterowania w tym 200 tys. (45%) obiektów hotelowych (hotele, motele,
pensjonaty). Łącznie wszystkie obiekty zbiorowego zakwaterowania dysponują 27,6 milionami miejsc
z czego 43% przypada na obiekty hotelowe. Rozkład przestrzenny tej bazy noclegowej wskazuje na
znaczną koncentrację. Na pięć największych krajów Unii (Francja, Włochy, Niemcy, Hiszpania,
Wielka Brytania) przypada łącznie ponad 70% dostępnej bazy hotelarskiej. Udział Polski w
europejskim rynku pod względem podaży miejsc noclegowych jest stosunkowo mały i wynosi 2,2%

2

.

Struktura bazy noclegowej ze względu na rodzaje obiektów jak i ich rozmiary wykazuje duże
zróżnicowanie. Obiekty hotelowe (także motele i pensjonaty) dominują w takich krajach jak Grecja
(96,7%), Malta (95,7%), Portugalia (86,8%), Cypr (81,5%) oraz Rumunia (89,3%), Łotwa (78,8%) i
Bułgaria (77,3%). Z kolei we Włoszech, Estonii i Polsce dominują pozostałe obiekty (np. campingi) -
odpowiednio 75,6%, 64,9%, 61,5%).

Szczególne pozycję na rynku turystycznym zajmują usługi spa&wellness. Do największych
usługodawców na tym rynku należą Niemcy (291 kurortów; 102 mln udzielonych noclegów w roku
2008 i 19,3 mln turystów) i Austria (81 kurortów, 18 mln noclegów w roku 2006).

Według danych GUS w roku 2008 w Polsce działało 2,6 tys. hoteli i podobnych obiektów
noclegowych co stanowiło 38,5% bazy noclegowej zbiorowego zakwaterowania (w obiektach tych
było ponad 211 tys. miejsc noclegowych tj. 35,3% ogółu miejsc). Z tego punktu widzenia Polskę
należy zaliczyć do grupy krajów, w których tzw. pozostałe obiekty (tj. nie-hotelowe) odgrywają dużą

1

World Tourism Barometer 2010. United Nations World Tourism Organization.

2

Turystyka w 2009 r. GUS. Warszawa 2010.

4

rolę w ogólnej podaży usług noclegowych. Pod względem liczby (wszystkich) miejsc noclegowych na
10 tysięcy mieszkańców (157 miejsc) Polska znajduje się na czwartym miejscu od końca w Unii przed
Litwą, Łotwą i Rumunią.

W roku 2008 liczba obiektów hotelowych funkcjonujących w Polsce wzrosła o 8,1%, a liczba
dostępnych miejsc noclegowych zwiększyła się o 20 tys. tj. 10,6%. Odnotowane tempo było więc
bardzo wysokie w porównaniu do innych krajów europejskich: Łotwa - 13,8%, Irlandia - 7,6%,
Szwecja - 5,2%. Słowenia i Słowacja - po 4,4%.

Popyt na rynku turystycznym mierzony liczbą udzielonych noclegów w obiektach zbiorowego
zakwaterowania w większości krajów europejskich zanotował spadek. Wzrosty odnotowały Słowacja
(7,3%), Łotwa (5,3%), Austria (4,0%) oraz Polska (3,1%). Udział noclegów udzielonych
cudzoziemcom w takich krajach jak Niemcy, Polska czy Rumunia nie przekroczył 20%. Polska
(spadek o 6,8%) obok Holandii (spadek o 9,6%) i Rumunii (spadek o 6,3%) należała do krajów gdzie
zanotowano największe spadki napływu turystów zagranicznych.

Pod względem turystyki długoterminowej (wyjazdy trwające powyżej 4 dni) zdecydowanymi liderami
są najbogatsze kraje Unii: Niemcy (103,8 mln podróży), Francuzi (102,3 mln) i Brytyjczycy (70,9
mln). Polska z liczbą 17,2 milionów podróży krajowych i zagranicznych plasuje się na 7 miejscu w
Europie. W przypadku odniesienia liczby podróży długoterminowych do liczby mieszkańców (tzw.
aktywność turystyczna społeczeństwa) okazuje się, że największą aktywność wykazują mieszkańcy
Szwecji, Francji i Luksemburga podczas gdy Polska zajmuje 19 miejsce wśród krajów UE.

Struktura rynku polskiego wskazuje, że województwo zachodniopomorskie z posiadaną bazą
turystyczną i w szczególności uzdrowiskową zajmuje na nim jedno z czołowych miejsc (tabela 1). Z
danych GUS wynika, że w roku 2009 największa liczba turystów odwiedziła Mazowsze, Małopolskę,
Dolny Śląsk oraz województwo zachodniopomorskie. Pod względem liczby udzielonych noclegów w
tym także turystom zagranicznym zachodniopomorskie jest zdecydowanym liderem na rynku
krajowym. Do tak dobrego wyniku przyczynia się posiadanie bazy uzdrowiskowej dysponującej dużą
liczbą całorocznych miejsc noclegowych.

Krajowy sektor zakładów uzdrowiskowych to obecnie 158 obiektów, z których 46 zlokalizowanych
jest na terenie regionu zachodniopomorskiego (37 w Małopolsce a 21 w regionie Kujawsko-
Pomorskim). Łącznie zakłady uzdrowiskowe posiadają 31 tys. miejsc noclegowych z czego 34%
przypada na zachodniopomorskie. Pod względem liczby pokojów w obiektach hotelowych (hotele,
motele, pensjonaty) czyli tych obiektów, które są podstawą działania sektora spa&wellness udział
zachodniopomorskiego wynosi 6,8%.

5

Tabela 1 Pozycja polskich regionów na rynku turystycznym (wykorzystanie turystycznej bazy

zbiorowego zakwaterowania; rok 2009; w tys.).

Udzielone noclegi

Region

Turyści korzystający

Ogółem

W tym

noclegi udzielone

turystom zagranicznym

Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowiecki
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorski
Ś

ląskie

Ś

więtokrzyskie

Warmińsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie

1802,4

766,4
652,3
610,7
923,7

2720,6
2786,6

230,2
654,9
437,9

1610,7
1693,3

383,9
850,2

1457,3
1772,7

4762,5
2838,6
1602,5
1307,1
1941,2
7958,5
4936,3

570,7

1942

862,9

5801,9
4437,8
1129,8
2372,2
2789,5
9766,5

926,1
154,2
124,2
215,2
291,3

1944,5
1459,4

80,7

142,5
106,6
620,6
601,1

61,3

380,8
487,1

2013,9

Polska

19353,7

55020,1

9609,4

Ź

ródło: Turystyka w 2009 r. GUS. Warszawa 2010.

2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA

Pod pojęciem klastra turystyki uzdrowiskowej rozumiemy zlokalizowaną w wybranych częściach
regionu zachodniopomorskiego zbiorowość podmiotów gospodarczych świadczących specjalistyczne
usługi w zakresie regeneracji sił fizycznych i psychicznych w tym w szczególności usługi lecznicze

ś

wiadczone przy wykorzystaniu specjalistycznej infrastruktury i zasobów naturalnych (np. wody

lecznicze, solanki, itd.).

Przy takim przedmiotowym zakreśleniu definicji tego klastra wyraźnie widać, że w jego skład można
zaliczyć dwa podstawowe i nieco segmenty usługodawców. Po pierwsze, są to tzw. zakłady
uzdrowiskowe dysponujące bardzo dużym i zróżnicowanym (np. pod względem przeznaczenia)
majątkiem, działające w formie spółek kapitałowych, z których dużą część pozostaje własnością skarb
państwa. Ich grupą docelową są przede wszystkim osoby muszące się poddać określonej procedurze
rehabilitacyjnej. Finansowanie tego typu usług opiera się przede wszystkim na systemie ubezpieczeń
społecznych (NFZ), a same zasady funkcjonowania tego typu podmiotów podlegają regulacjom
publicznym

3

. Do drugiego segmentu klastra trzeba zaliczyć podmioty prywatne (prywatne „od

początku”, sprywatyzowane) oraz państwowe, świadczące usługi wypoczynkowe ze szczególnym
uwzględnieniem produktów związanych z regeneracją sił fizycznych i psychicznych zwanych

3

Ustawa z 28 lipca 2005 o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz

o gminach uzdrowiskowych.

6

popularnie spa&wellness. Ten segment usługodawców, pod względem bazy infrastrukturalnej,
dysponuje głównie hotelami i tzw. obiektami hotelowymi (motele, pensjonaty).

Z zebranych danych wynika, że w ramach obu segmentów mamy do czynienia z różnym nasileniem
konkurencji i różnymi wektorami (kierunkami) tej konkurencji. Po pierwsze, problemy z
zapewnieniem odpowiedniego poziomu finansowania kosztów działania zakładów uzdrowiskowych
(spółek uzdrowiskowych) wymuszają stopniową komercjalizację oferty usługowej co skutkuje
inicjowaniem konkurencji pomiędzy tymi podmiotami (ograniczeniem dla tej konkurencji jest
niewątpliwie charakter specjalizacji rehabilitacyjnej). Po drugie, taka komercjalizacja oferty
usługowej oznacza faktyczne wejście w stan konkurencji z podmiotami prywatnymi z segmentu
Spa&wellness. Elastyczność działania tych ostatnich oraz posiadane zasoby prywatnego kapitału
sprawiają że również ich oferta staje się coraz bardziej zorientowana na tradycyjną grupę docelową
zakładów uzdrowiskowych. Wejście w stan konkurencji/rywalizacji o klienta z zakładami ma więc
charakter obustronny (tym bardziej, że podmioty prywatne mogą ubiegać się o refinansowanie
niektórych usług ze środków NFZ). Po trzecie, prywatny charakter segmentu Spa&wellness oraz
zasadniczo niskie koszty wejścia na ten rynek (chodzi nam tu głównie o brak szczególnych ograniczeń
regulacyjnych

w

zakresie

możliwości

ś

wiadczenia

niektórych

usług

terapeutycznych/rehabilitacyjnych) powoduje iż mamy tu do czynienia z bardzo dużą konkurencją
wewnątrz-segmentową (pomiędzy usługodawcami z tego segmentu).

Główne obszary kooperacji pomiędzy podmiotami wchodzącymi w skład klastra dotyczą (powinny
dotyczyć) tych elementów tzw. produktu turystycznego, które stanowią cześć wspólną dla wszystkich
podmiotów i dotyczą domeny wykraczającej poza gestię firm. Chodzi tu o takie obszary jak promocja
tzw. destynacji (miejsca) turystycznej (w przeciwieństwie do promocji konkretnego usługodawcy),
rozwój wspólnej, publicznej infrastruktury materialnej (parki, zieleńce, chodniki, ścieżki, drogi, itd.),
zapewnienie ładu przestrzennego (planowanie przestrzenne), bezpieczeństwo, itd.

Powiązania międzysektorowe klastra turystyki uzdrowiskowej dotyczą wszystkich usług/produktów
komplementarnych, konsumowanych w związku ze świadczeniem usługi podstawowej, tj.:

a)

usługi gastronomiczne (kawiarnie, restauracje, bary),

b)

usługi sektora kultury i rozrywki (np. muzea, kina, teatr, wystawy),

c)

produkcja produktów naturalnych (np. żywność, kosmetyki),

d)

usługi medyczne i para-medyczne (rehabilitacja, porady lekarskie, zabiegi

ambulatoryjne),

e)

transport pasażerski (transport w obrębie i pomiędzy gminami nadmorskimi).

Poniższy rysunek (1) prezentuje „mapę” klastra uzdrowiskowego (na rysunku celowo

pominięto zaznaczanie instytucji otoczenia biznesu oraz adekwatnych instytucji sektora B+R czy też
nauki i szkolnictwa).

7

Rysunek 1 Struktura przedmiotowa klastra.

Ź

ródło: opracowanie własne.

3. ROZKŁAD PRZESTRZENNY
I PODMIOTOWY KLASTRA

Rozkład przestrzenny zakładów uzdrowiskowych wg liczby posiadanych miejsc noclegowych
wskazuje na silną koncentrację tych obiektów w trzech lokalizacjach. Wszystkie miejsca noclegowe
jakimi dysponują zakładu uzdrowiskowe (10609 miejsc) umiejscowione są praktycznie w trzech
lokalizacjach:

a)

powiat kołobrzeski (6820 miejsc, 64,3%),

b)

powiat sławieński (1619 miejsc, 15,3%),

c)

miasto Świnoujście (1517 miejsc, 14,3%).

Rozkład ten istotnie różni się od umiejscowienia pozostałej bazy turystycznej co może wskazywać, że
klaster turystyki zdrowotnej jest zasadniczo osobnym segmentem zachodniopomorskiego rynku
turystycznego (rys. 2). Zasoby wszystkich dostępnych regionalnie miejsc noclegowych (109506
miejsc) są skoncentrowane w powiatach:

a)

kamieńskim (17,7%)

b)

gryfickim (16,3%)

c)

koszalińskim (12,7%)

d)

kołobrzeskim (19,3%)

Jak widać jedynym punktem wspólnym klastra i szeroko rozumianego sektora turystycznego jest
powiat kołobrzeski mający duży udział w obu rozkładach. Bliskość komunikacyjna z pow. gryfickim i

Usługi

gastronomiczne

Usługi sektora

kultury i rozrywki

Usługi

transportowe

Operatorzy

obiektów

hotelowych

(Spa&wellness)

Usługi medyczne i

para-medyczne

Spółki

uzdrowiskowe

Wytwórcy produktów

pochodzenia

naturalnego

Rynek

krajowy

Rynek

zagraniczny

8

kamieńskim może jednak wskazywać na liczne powiązania wewnątrz-sektorowe pomiędzy klastrem, a
klasyczną turystyką wypoczynkową.

Z walorami środowiskowymi wynikającymi z czynników lokalizacyjnych stosunkowo mało
wspólnego ma sektora spa&wellness. Na trzy powiaty typowo uzdrowiskowe przypada 27% miejsc w
hotelach (najwięcej w powiecie kołobrzeskim – 18%). Być może wynika to z wczesnej fazy rozwoju
tego sektora i/lub ograniczeń w dostępie do atrakcyjnych nieruchomości.

Rysunek 2 Klaster turystyki uzdrowiskowej (kolor zielony), a tradycyjna turystyka

wypoczynkowa (kolor niebieski)

Ź

ródło: opracowanie własne.

Zebrane dane wskazują na duże zróżnicowanie klastra pod względem podmiotowym. Z przytoczonych
wcześniej danych GUS wynikało, że sekcja PKD „zakwaterowanie i gastronomia” jest mocno
rozproszona. Na 13,4 tys. podmiotów gospodarczych 97% to podmioty mikro o liczbie pracujących do
9 osób. Bardziej szczegółowe dane finansowe znacznie lepiej obrazują segmentację klastra. W tabeli 2
zebraliśmy wybrane dane finansowe charakteryzujące największe firmy w segmencie uzdrowiskowym
jak i Spa&wellness.

Do największych operatorów na tym rynku niewątpliwie należą podmioty uzdrowiskowe. Z czterech
tego typu podmiotów najmniejszy osiąga przychody na poziomie 14 mln zł, a największy
(Uzdrowisko Kołobrzeg S.A) około 30 mln zł. Jednocześnie podmioty te z wyjątkiem uzdrowiska w
Połczynie to firmy wciąż będące własnością skarbu państwa

4

. Firmy te dysponują bardzo dużym

majątkiem (wartość aktywów) i osiągają stosunkowo małą masę zysku (i co za tym idzie mają niską
rentowność).

Podmioty uzdrowiskowe stanowią pewien punkt odniesienia dla segmentu spa&wellness. Z zebranych
danych wynika, że segment ten może rozwijać się zarówno przy mniejszej skali działalności (np.
Verano czy Posejdon) niż uzdrowiska, jak i może znacznie je przewyższać pod względem skali
aktywności (Arka-Mega).

Zebrane dane jak i przeprowadzone wywiady skłaniają nas do następujących wniosków:

a)

możliwości rozwojowe spółek uzdrowiskowych są obecnie ograniczone ze względu na
niską dochodowość; wzrost ich konkurencyjności uzależniony jest od inwestycji i efektów
procesów prywatyzacyjnych,

b)

rozwój spółek uzdrowiskowych związany jest z pozyskiwaniem klienta komercyjnego i
oferowaniem usług o charakterze spa&wellness,

c)

szybki rozwój segmentu spa&wellness bazującego na kapitale prywatnym zwiększa
intensywność konkurencji w sektorze i przenikanie się oferty usługowej,

4 Spółka „Uzdrowisko Połczyn S.A” została sprywatyzowana pod koniec roku 2010. Większościowy pakiet

akcji tej spółki został sprzedany firmie KGHM I Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Aktywów Niepublicznych.

Powiat

kołobrzeski

Powiat

sławieński

Powiat gryficki

Powiat

koszaliński

Powiat

kamieński

Ś

winoujście

9

d)

duże zróżnicowanie podmiotowe sektora może oznaczać trudności w znajdowaniu
wspólnych płaszczyzn działania (w ramach inicjatywy klastrowej).

10

Tabela 2 Wybrane dane finansowe największych podmiotów sektora turystyki zdrowotnej

Podmiot

Przychody

ze

sprzedaży

(mln zł)

Wynik

finansowy

netto

(tys. zł)

Aktywa

(mln zł)

Centrum Zdrowia i Relaksu Verano sp. z o.o. (Kołobrzeg)

2009
2008
2007

16
14,4
12,7

+229
+404
+436

19,8
19,8
19,4

Ośrodek Sanatoryjno-Wypoczynkowy Posejdon sp. z o.o.

2008
2007
2006

13,1
10,9
7,2

+746
+487
-529

23,7
24,9
26,8

Uzdrowisko Kamień Pomorski Sp. z o.o.

2009
2008
2007

14,3
12,1
10,2

+69
+141,6
+300

13,1
12
11,7

Uzdrowisko Kołobrzeg S.A

2008
2007
2006

30,9
26,8
28,9

+333
-165
+154

37,1
31,6
32,2

Uzdrowisko Połczyn S.A.

2008
2007
2006

22,4
18,7
19,7

+152
- 871
-3205

28,7
27,8
22,9

Uzdrowisko Świnoujście S.A.

2008
2007
2006

17,2
15,4
15,5

+338
-296
+634

31,2
30,6
32,1

Zespół Sanatoryjno-Wczasowy
Arka-Mega Sp. z o.o. (Kołobrzeg.)

2008
2007
2006

52,8
10,5
7,1

+2471
+217
-946

110
98,7
42,4

Ź

ródło: na podstawie sprawozdań finansowych spółek.

WNIOSKI

Struktura i rozkład klastra:

Koncentracja klastra na przestrzeni kilku gmin

Wyraźna segmentacja na segment uzdrowiskowy (lecznictwo) i spa&wellness

Występowania licznych powiązań międzysektorowych

11

4. SPECYFICZNE REGIONALNE CZYNNIKI
LOKALIZACYJNE

Niezwykle istotnym czynnikiem determinującym zasięg przestrzenny klastra, jego spoistość i
specyficzną niepowtarzalną podstawę jego atrakcyjności biznesowej i konkurencyjności jest zbiór
cech środowiskowych i klimatycznych. Chodzi nam tu przede wszystkim o takie rzadkie aktywa, jak
występowanie naturalnych surowców leczniczych takich jak wody zmineralizowane (Dziwnówek,
Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Międzywodzie, Połczyn Zdrój, Świnoujście)

5

, złóż borowin, solanek, a

także tradycyjne atrakcje destynacji turystycznych w postaci dostępu do morza i czystego powierza.

Aktywa te korespondują z szeregiem innych atrakcji przyrodniczych posiadanych przez region
zachodniopomorski, a istotnych dla ruchu turystycznego: występowaniem dużych obszarów leśnych
(lasy zajmują 35% powierzchni), dwóch parków narodowych (Woliński i Drawieński), 81 rezerwatów
przyrody, 5 parków krajobrazowych, licznych pojezierzy (duże natężenie terenów o wysokim stopniu
ochrony przyrodniczej występuje w pasie gmin nadmorskich: Kołobrzeg, Mielno, Darłowo).

5. WKŁAD KLASTRA W GOSPODARKĘ REGIONU

Dla określenia roli klastra turystyki uzdrowiskowej musimy się posiłkować zagregowanymi danymi
na temat sekcji PKD „zakwaterowanie i gastronomia”

6

. Z dostępnych danych wynika, że sektor ten

nie stanowi szczególnie dużego fragmentu gospodarki regionu zachodniopomorskiego jednakże ma
duże znaczenie w relacjach lokalnych szczególnie z punktu widzenia rynku pracy.

Na koniec 2010 r., w sekcji PKD „zakwaterowanie i gastronomia”, na terenie regionu
zarejestrowanych było 13,4 tys. podmiotów. Stanowiło to 6,1% wszystkich podmiotów znajdujących
się w rejestrze REGON. Wśród podmiotów gospodarczych dominowały (97%) firmy o liczbie
pracujących od 0 do 9 osób.

Rozkład przestrzenny tych podmiotów wskazuje na wysoką koncentrację zasobów przedsiębiorczości
na obszarze kilku powiatów o najlepszych warunkach środowiskowych. Są to powiaty:

a)

kołobrzeski (2,5 tys. podmiotów – 19%),

b)

kamieński (1412 podmiotów – 10,5%),

c)

gryficki (1324 podmioty – 10%),

d)

sławieński (965 podmiotów – 7%).

Sektor ten ma duże lokalne znaczenie gdyż we wszystkich wymienionych powiatach podmioty te
stanowiły gros działających tam firm. Było to odpowiednio: 19%, 19,5%, 16,6%, 15%.

Liczba osób pracujących w tej sekcji PKD na koniec 2009 roku wyniosła 18338 co stanowiło 3,6%
wszystkich pracujących. W porównaniu do pozostałych sektorów wielkość ta nominalnie może
wydawać się stosunkowo mała. Należy jednak zauważyć, że odpowiada to aż 1/5 liczby pracujących
w całym przetwórstwie przemysłowym i nieco mniej niż połowie pracujących w budownictwie.

5

Na podstawie danych Państwowego Instytutu Geologicznego.

6

Zasadniczo dane na temat wkładu klastra w gospodarkę regionu są zaniżone gdyż w pewnych przekrojach

statystycznych zakłady uzdrowiskowe są klasyfikowane jako zakłady opieki zdrowotnej. Z tego powodu dane na
temat liczby pracujących są „rozrzucone” pomiędzy dwa sektory (zakwaterowanie, usługi opieki zdrowia) co
praktycznie uniemożliwia ich pełne uwzględnienie. Dane dotyczące miejsc noclegowych są natomiast pełne.

12

Przychody ze sprzedaży w okresie I-IX 2010 wyniosły 260,3 mln zł (ok. 1% całkowitych
przychodów), a wynik finansowy brutto dla tej sekcji wyniósł 33 mln zł (3% całości)

7

,

Niezwykle istotnym atrybutem klastra uzdrowiskowego jest jego znaczna ekspozycja eksportowa
związana z przyjazdami turystów zagranicznych. Z danych GUS wynika, że w roku 2009 na terenie
regionu turystom zagranicznym udzielono 2013915 noclegów (20,6% wszystkich udzielonych
noclegów). Na poszczególne, interesujące nas kategorie obiektów, przypadały następujące wartości:
obiekty hotelowe – 887930 noclegów, zakłady uzdrowiskowe – 669668 noclegów. Łącznie daje to
1775860 noclegów. Według danych Instytutu Turystyki w roku 2009 średnie wydatki turystów
zagranicznych na jeden dzień pobytu w Polsce wyniosły $74. Przy tego typu założeniach oznaczałoby
to, że klaster uzdrowiskowy generuje przychody eksportowe w wysokości około $131,4 mln czyli
około 410 mln zł (według średniego kursu walutowego z roku 2009 wynoszącego 3,12 zł/$).

6. POTENCJAŁ EKONOMICZNY I MOśLIWOŚCI
ROZWOJU KLASTRA

Sektor turystyki uzdrowiskowej jest największym i wysoce specyficznym segmentem regionalnego
rynku turystycznego. W całym regionie zlokalizowanych jest 839 obiektów zbiorowego
zakwaterowania dysponujących 109,5 tys. miejsc noclegowych. Jedynie 46 spośród tych obiektów to
obiekty uzdrowiskowe. Dysponują one jednakże około 10 tys. miejsc noclegowych, co stanowi 9,6%
całej bazy noclegowej. Baza noclegowa uzdrowisk jest praktycznie w całości bazą całoroczną co w
porównaniu do ogólnej liczby miejsc o całorocznej dostępności (43993) oznacza, że uzdrowiska są
wiodącym segmentem nie-sezonowego rynku turystycznego: udział zakładów uzdrowiskowych w
rynku miejsc całorocznych wynosi 23%

8

.

Całoroczny charakter bazy noclegowej zakładów uzdrowiskowych jest znaczną przewagą tego typu
biznesu wobec klasycznej turystyki (sezonowej). Dzięki temu ich udział w liczbie udzielonych
noclegów wynosi aż 28%. Całoroczny charakter usługi wpływa też korzystanie na eksport i możliwość
obsługi turystów zagranicznych (głównie niemieckich), których udział w liczbie udzielonych
noclegów wynosi 33%.

Drugim obok uzdrowisk segmentem turystyki zdrowotnej są usługi typu spa&wellness. Są one
elementem oferty pobytowej świadczonej przez pensjonaty i hotele o wysokim standardzie. W
przeciwieństwie do podmiotów uzdrowiskowych, wywodzących się z sektora państwowego
(większość tych przedsiębiorstw została już sprywatyzowana), usługi spa&wellness są domeną sektora
prywatnego. Z dostępnych danych wynika, że ta część infrastruktury turystycznej stanowi już obecnie
istotny fragment rynku. Jeśli założyć, że segment ten powiązany jest funkcjonowaniem z hotelami co
najmniej trzygwiazdkowymi oznaczałoby to, że dysponuje on (stan na koniec roku 2009) około 7,3
tys. miejscami noclegowymi (tylko o około 3 tys. miejsc mniej niż uzdrowiska).

Analiza danych historycznych wskazuje, że sektor turystyki zdrowotnej ma charakter wzrostowy. W
okresie 2005-2009 zarówno segment Spa&wellness, jak i uzdrowiska zwiększyły swoje zasoby miejsc
noclegowych z tym, że ten pierwszy segment rozwijał się znacznie szybciej (przyrost o 154% wobec
112%) – rysunek 3.

7

Biuletyn Statystyczny województwa zachodniopomorskiego. Urząd Statystyczny w Szczecinie. IV kw. 2010.

Luty 2011.

8

Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2007-2009. Urząd Statystyczny w Szczecinie.

Czerwiec 2010.

13

Inwestycje w bazę noclegową były konsekwencją systematycznie wzrastającej liczby turystów. W
okresie 2005-2009 liczba osób korzystających z noclegów w zakładach uzdrowiskowych wzrosła o
127%, a w hotelach o 113% (rysunek 4). Ze względu na odmienny charakter grup docelowych i
sposób finansowania

9

, pobyty w obiektach Spa&wellness były pobytami krótszymi co znalazło wyraz

w mniejszej liczbie udzielonych noclegów. Tym niemniej w obu segmentach liczba udzielonych
noclegów znacznie wzrosła odpowiednio o 123% i 117% (rysunek 5).

Niezwykle korzystną sytuacją z punktu widzenia ekonomicznego jest to, że za dynamiką podaży usług
podąża wzrost wartości rynku turystyki zdrowotnej. W roku 2009 przychody z całokształtu
działalności tej sekcji PDK wyniosły 550 mln zł i były dwukrotnie większe niż przychody osiągnięte
w roku 2005 (dokładnie było to 228,7 mln zł). Wraz ze wzrostem obrotów poprawiła się także
rentowność tej działalności. W roku 2009 wynik netto dla turystyki wyniósł +40 mln zł i był 1,6 razy
większy niż cztery lata wcześniej.

Ponieważ brak jest szacunków regionalnych dotyczących turystyki, a w szczególności sektora
uzdrowiskowego dla określenia możliwości rozwojowych klastra siłą rzeczy musimy się posiłkować
prognozami dotyczącymi całej Polski (zakładając, że zachodniopomorskie będzie jednym z głównych
beneficjentów występujących tendencji). Szczegółowe szacunki polskiego Instytutu Turystyki
wskazują, że w roku w roku 2015 liczba krajowych turystów długoterminowych (podróż ponad 5 dni)
powinna wynieść około 15,9 mln czyli 19% więcej w stosunku do roku 2009. W nieco szybszym
tempie (+22%) zwiększą się przyjazdy turystów zagranicznych. W jeszcze szybszym tempie powinny
wzrosnąć wpływy z przyjazdu cudzoziemców (+43%) osiągając w roku 2015 poziom około $13,6 mld
(rysunki z prognozami Instytutu Turystyki zamieszone są w załączniku 1.). Według Instytutu sam
rynek turystyki uzdrowiskowej do roku 2015 powinien rozwijać się w tempie około 3%-5% (przyrost
liczby turystów przyjeżdżających do uzdrowisk). Frekwencja tych miejsc będzie opierać się głównie
na rosnących potrzebach dwóch grup klientów: grupie ludzi starszych tzw. III wieku, w związku z
zachodzącymi w Europie procesami demograficznymi (starzenie się) oraz dynamicznie rosnącej
grupie ludzi młodych aktywnych zawodowo poszukujących nowych sposobów i form (szybkiej)
relaksacji.

Jak wspomniano sektor turystyki zdrowotnej stanowi istotny element konkurencji międzyregionalnej
o turystów krajowych i zagranicznych. Pod względem liczby miejsc noclegowych w zakładach
uzdrowiskowych zachodniopomorskie jest pierwszym w kraju rynkiem. W roku 2009 na 632 tys. osób
korzystających w Polsce z zakwaterowania w zakładach uzdrowiskowych, 225 tys. (35,6%) to
usługobiorcy zakładów zachodniopomorskich. W przypadku turystów zagranicznych udział ten
wynosi 88%

10

.

Analizując potencjał rozwojowy klastra wyraźnie należy wskazać na pewne specyficzne
uwarunkowania mogące ten potencjał obniżać i blokować. Chodzi nam tu – co już sygnalizowaliśmy
powyżej – o warunki w jakich funkcjonuje segment uzdrowiskowy (leczniczy). Pozostawanie w
strukturze własności państwowej, niskie tempo procesów prywatyzacji, system finansowania usług,
duże zdekapitalizowane aktywa i niewystarczające środki na ich reprodukcję sprawiają, że możliwości
rozwojowe są w dużej mierze uzależnione od zmian w systemie własnościowo-regulacyjnym. Brak
zmian szczególnie w mechanizmach finansowania (wyższe stawki pobytowe) i zarządzania może
przyczynić się do spadku roli tych podmiotów na rynku. Najprawdopodobniej powstała nisza (po
stronie podaży) szybko zostanie zapełniona przez podmioty prywatne jednakże może to się wiązać ze
znacznymi zmianami w grupie docelowej i wartości przychodów generowanej przez sektor.

9

Klientami zakładów uzdrowiskowych są przede wszystkim osoby korzystające z refundacji NFZ podczas gdy

klienci hoteli to osoby prywatne samodzielnie finansujące swój pobyt.

10

Turystyka w 2009 r. Warszawa 2010.

14

Korzystne perspektywy rozwojowe klastra wynikają też w dużej części z osiągniętej pozycji
konkurencyjnej i wizerunku wypracowanego w okresie wielu lat szczególnie przez subregion
kołobrzeski. W badaniach rankingowych uzdrowisko kołobrzeskie znalazło się w pierwszej piątce
uzdrowisk krajowych) wykazując się szczególnie dobrą pozycją konkurencyjną w takich kategoriach
jak: infrastruktura kulturalna, baza gastronomiczna, infrastruktura sportowo rekreacyjna. Najsłabiej
oceniono konkurencyjność w zakresie leczniczej bazy noclegowej, informacji turystycznej i
profesjonalizmu obsługi

11

. Ten wizerunek i wiarygodność jest niezwykle istotnym elementem

produktu turystycznego i jednocześnie publicznym fundamentem rozwoju klastra.

Konkludując można stwierdzić, że podczas gdy potencjał i perspektywy rozwojowe segmentu
spa&wellness są zasadniczo duże i korzystne, a tempo rozwoju będzie determinowane przez
koniunkturę rynkową to eksploatacja możliwości rozwojowych segmentu uzdrowiskowego
(leczniczego) trudna do przewidzenia i podporządkowana czynnikom niezależnym od poszczególnych
podmiotów i regionu.

Wykres 1 Przyrost liczby miejsc noclegowych w sektorze turystyki zdrowotnej

Ź

ródło: GUS.

Wykres 2 Liczba osób korzystających z noclegów

Ź

ródło: GUS.

Wykres 3 Liczba udzielonych noclegów

11

Porównaj: Hadzik A., R. Szromek, D. śylak, Konkurencyjność produktu turystycznego uzdrowiska

Kołobrzeg. Acta Oeconomica 9 (4) 2010, str. 153-164.

15

Ź

ródło: GUS.

WNIOSKI

Potencjał i perspektywy rozwoju klastra:

Bardzo duże znaczenie lokalne (gminy nadmorskie)

Segment uzdrowiskowy dzięki całorocznemu charakterowi posiadanej infrastruktury

znacznie stabilizuje wahania sezonowe na rynku pracy

Szybki rozwój prywatnego segmentu spa&wellness

Duży udział eksportu usług (turyści niemieccy)

Systematyczny wzrost popytu – zasadniczo dobre perspektywy rozwojowe

7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU i ANIMACJA
KLASTRA

Duży i aktywny rynek usług turystycznych i uzdrowiskowych w regionie zachodniopomorskim
przyczynił się do powstania kilku sektorowych instytucji otoczenia biznesu. Są to instytucje quasi-
publiczne funkcjonujące na szczeblu regionalnym i lokalnym (regionalna i lokalne organizacje
turystyczne) jak i instytucje powstające oddolnie (prywatne) – tabela 3.

Z zebranych informacji i przeprowadzonych wywiadów wynika, że szczególnie istotną rolę w zakresie
kształtowania ogólno-regionalnego produktu turystycznego odgrywa Zachodniopomorska Regionalna
Organizacja Turystyczna. Na poziomie sub-regionalnym i biznesowym szczególna rola przypada
dwóm organizacjom. Są to Regionalne Stowarzyszenie Turystyczno-Uzdrowiskowe w Kołobrzegu
oraz fundacja Polskie Centrum SPA.

Pierwsze z nich prowadzi działalność od ponad 10 lat skupiając dosyć szerokie spektrum osób i
instytucji. Jej działania zorientowane są na ogólną integrację środowiska zawodowego i branży oraz
oddziaływanie na wizerunek regionalnego produktu turystycznego. Polskie Centrum SPA, z kolei jest
podmiotem nieco wężej sprofilowanym pod względem zakresu podmiotowego (segment SPA), ale

16

znacznie mocniej zorientowanym na organizowanie powiązań wewnętrznych (pomiędzy
założycielami fundacji i podmiotami będą zainteresowane dołączeniem do tej inicjatywy) jak i z
otoczeniem. Można wnosić, że w tym wypadku motywowi integracyjnemu towarzyszy silny wątek
ekonomizacji działań i zasobów

12

.

Niewątpliwie obie instytucje można uznać za „naturalnych animatorów” klastra jakkolwiek
działających z nieco innej perspektywy i w odmiennych segmentach. Sytuacja tak jest niezwykle
korzystna z kilku powodów. Po pierwsze, nie wymaga to – na ogół – odgórnego, trochę sztucznego
tworzenia/powoływania animatora (instytucji), która może mieć trudności w pozyskaniu zaufania ze
strony podmiotów biznesowych. Po drugie, miedzy tymi podmiotami może zaistnieć pewna doza
konkurencji (o środki, pomysły) sprzyjająca zwiększeniu efektywności i skuteczności ich działania.
Główną słabością takiego rozwiązania w postaci istnienia dwóch „naturalnych animatorów” jest
ryzyko dublowania działań

13

.

W związku z powyższym nie widzimy obecnie zasadności dla powoływania osobnego podmiotu
mającego odgrywać rolę animatora/koordynatora klastra (teza ta bazuje na założeniu że oba podmioty
nie wyrażą zainteresowania powołaniem wspólnej „reprezentacji” co oczywiście wymagałoby
przeprowadzenia rozmów sondażowych celem weryfikacji takiego rozwiązania). Rozwiązania takie
przede wszystkim mogłoby być nieakceptowane z punktu widzenia istniejących podmiotów, które
zapewne będą starały się utrzymać swoją niezależność (działań i interesów). Jednakże funkcjonowanie
klastra w warunkach braku centralnego animatora byłoby wykonalne, zasadne i racjonalne w
przypadku możliwości spowodowania skoordynowania pewnych działań (gdzie występuj ryzyko
dublowania wysiłków) co może się odbywać poprzez odpowiednie zaprojektowanie instrumentów
wsparcia wymuszających konsorcjalną realizację określonych projektów (wariant „b” na rysunku 6).
Elementem wspólnym i spinającym (dwóch lub większą liczbę) animatorów byłoby zatem działanie
na bazie „projektowej” (gdzie projekty byłyby współfinansowane ze środków publicznych pod
warunkiem ich konsorcjalnego charakteru).

12

W załączniku nr 2 podajemy przykład austriackiej inicjatywy klastrowej z rejonu Baden.

13

Ryzyko to nie jest chyba zbyt wielkie. Już obecnie obie instytucje nawiązały współpracę np. w kwestii

lobbowania zwiększenia nakładów gminy na promocję uzdrowiska.

17

Tabela 3 Instytucje otoczenia biznesu działające na rzecz sektora uzdrowiskowego

Podmiot

Charakterystyka

Polskie Centrum SPA

Fundacja powstała pod koniec 2010 roku; założona przez
kilka

wiodących

hoteli

regionu

kołobrzeskiego

specjalizujących się w ofercie spa&wellness; działania na
rzecz promowania dobrych praktyk postępowania, wymiany
informacji, promocji regionu kołobrzeskiego i oferty
usługowej swoich założyciel i podmiotów współpracujących;
prowadzi wspólną politykę zakupową na rzecz członków,
udostępnianie wolnych zasobów; współpraca z lokalną szkołą
(Zespół Szkół Ekonomiczno-Hotelarskich im. Emilii
Gierczak) w celu poprawy systemu kształcenia.

Regionalne Stowarzyszenie
Turystyczno-Uzdrowiskowe w
Kołobrzegu

Stowarzyszenie utworzone w roku 1999; powołane w celu
reprezentowania i integrowania środowiska biznesowego
sektora

uzdrowiskowego;

uczestnictwo

w

licznych

zagranicznych imprezach zagranicznych (Goeteborgu, Oslo,
Kopenhaga); prowadzi szeroko zakrojoną współpracę z
samorządami i instytucjami około biznesowymi; organizator
licznych spotkań i konferencji (np. Międzynarodowe Forum
Uzdrowiskowe); wspiera działalność szkoleniową (m.in.
udział w Programie Leonardo da Vinci); zrzesza około 90
członków.

Stowarzyszenie ogólnopolskie
„Forum Turystyki Regionów”
(z siedzibą w Szczecinie)

Powstało w roku 1997; początkowo jako Forum Turystyki
Pomorza Zachodniego (zmiana nazwy nastąpiła w r. 2005);
działania na rzecz rozwoju turystyki w Polsce (wsparcie
powstawania Lokalnych Organizacji Turystycznych).

Zachodniopomorska Izba Turystyki
(Szczecin)

Postała w roku 1992; zrzesza 52 podmioty (biura podróży,
hotele, szkoły); prowadzi działalność informacyjną i
integracyjną.

Zachodniopomorska Regionalna
Organizacja Turystyczna (ZROT)
oraz Lokalne Organizacje
Turystyczne (LOT)

ZROT istnieje od roku 2001; jest organizacją publiczną,
stowarzyszeniową, działa na płaszczyźnie ogólno-regionalnej
(kreowanie wizerunku województwa, integrowanie środowisk
samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego oraz
osób, instytucji i organizacji zainteresowanych rozwojem
turystyki Regionalnej, tworzenie regionalnego systemu
informacji turystycznej; LOT-y realizują podobne cele lecz na
forum lokalnym, w regionie działa 12 LOT.

Ź

ródło: Na podstawie danych ujawnionych przez poszczególne podmioty.

18

Rysunek 3 Warianty działania animatorów klastra

Ź

ródło: opracowanie własne.

WNIOSKI

Instytucje otocznia biznesu a animacja klastra

Istnieją silne i aktywne instytucje otoczenia biznesu de facto pełniące rolę naturalnych

animatorów

Brak szczególnego uzasadnienia dla powoływania nowego podmiotu –

animatora/koordynatora klastra

Konieczność integracji niektórych działań na bazie wspólnych projektów

8. POZIOM INNOWACYJNOŚCI

Analizę poziomu innowacyjności klastra możemy przeprowadzić wyłącznie w sposób pośredni ze
względu na brak możliwości zrealizowania w trakcie niniejszych prac szczegółowych badań
empirycznych. Posłużą nam do tego dane GUS oraz materiały zgromadzone w trakcie kwerendy
literatury.

Raport przeglądowy GUS na temat innowacyjności podmiotów sektora usług wskazuje na stosunkowo
słabą pozycję zachodniopomorskich przedsiębiorstw pod względem innowacyjności. Jedynie w
przypadku dwóch wskaźników określających zasięg działalności innowacyjnej (wdrożenie innowacji i
poniesienie nakładów na innowacje) pozycja zachodniopomorskiego jest powyżej średniej krajowej
(tabela 4). Stosunkowo niepokojący jest niski poziom nakładów na działalność innowacyjną (800 tys.
zł na jedno przedsiębiorstw) co jest wartością znacznie poniżej średniej krajowej, jak i wartości
mediany (1070 tys.).

Wariant „b”

Naturalny

animator

Naturalny

animator

Naturalny

animator

Naturalny

animator

Nowy podmiot

(wspólny animator)

Wspólne projekty /
działania

Wspólne projekty /
działania

Wariant „a”

19

Tabela 4 Pozycja zachodniopomorskich firm sektora usług w zakresie innowacyjności

Polska

Wskaźnik

Zachodni

opomorsk

ie

Ogółem

Wartość

minimum

Wartość

maksimum

Przedsiębiorstwa usługowe, które
wprowadziły innowacje w % ogółu
przedsiębiorstw w latach 2007-2009.

14,9%

14%

5,2%

19,9%

Produkty nowe lub istotnie ulepszone
wprowadzone na rynek w latach 2007-
2009 % sprzedaży ogółem.

1%

3,2%

0,1%

7,4%

Udział przedsiębiorstw, które poniosły
nakłady na działalność innowacyjną w %
ogółu przedsiębiorstw (r.2009).

12,1%

11,6%

5,2

17,4

Nakłady przypadające na jedno
przedsiębiorstwo prowadzące działalność
innowacyjną (r. 2009, tys. zł).

800,4

3603,9

281,7

8971

Przedsiębiorstwa, które w latach 2007-
2009 wprowadziły innowacje
organizacyjne w % przedsiębiorstw
ogółem.

9,7%

13,3%

6,4%

19,8%

Ź

ródło: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009. GUS, Warszawa 2010.

Drugim źródłem wiedzy o innowacyjności sektora uzdrowiskowego są wyniki badania
przeprowadzonego wiosną 2009 roku na kadrze menedżerskiej spółek uzdrowiskowych w większości
należących do skarbu państwa

14

. Z badań tych wynika, że w analizowanych podmiotach zasadniczo

występują warunki sprzyjające innowacjom jednakże są one osłabiane przez takie okoliczności jak
słaba sytuacja finansowa poszczególnych podmiotów (64% wskazań), system motywacyjny nie
zorientowany na innowacyjność (23% wskazań), niski poziom wiedzy pracowników niższych szczebli
(16% wskazań) i brak przedsiębiorczej kultury organizacyjnej (14%). Głównym źródłem know-how
wykorzystywanego w bieżącej działalności są doświadczenia zawodowe pracowników, kursy i
szkolenia, a także Internet. Niewielka rolę w tym względzie odgrywa otoczenie bliższe
przedsiębiorstwa, a przede wszystkim klient, który jest głównie traktowany jako strona transakcji, a
nie źródło informacji. W sumie może to oznaczać że podmioty te bardzo słabo wykorzystują
mechanizm imitacji zachowań konkurentów jako podstawowe narzędzie udoskonaleń organizacyjnych
i produktowych w sektorze usług.

Trzecim źródłem informacji pozwalających wyrobić sobie pogląd na temat innowacyjności są dane
dotyczące wykorzystania technologii ICT (Internet & Communications Technologies). Z raportu GUS
na temat społeczeństwa informacyjnego wynika, że sytuacja przedsiębiorstw zachodniopomorskich
nie jest pod tym względem szczególnie zadawalająca. Zaledwie około 65% przedsiębiorstw dysponuje
dostępem do Internetu szerokopasmowego (średnia dla Polski wynosi 70%), jedynie 60% firm posiada
stronę internetową (średnia dla Polski wynosi 65%), 24% firm posiada intranet (średnia dla Polski
wynosi 28%).

Choć dane te trudno w całości i w sposób bezpośredni odnieść do podmiotów działających w regionie
zachodniopomorskim w interesującej nas branży to niewątpliwie odzwierciedlają one pewien ogólny
stan. Jest to niewątpliwie stan wskazujący na konieczność ponoszenia znacznych nakładów na
wzmocnienie innowacyjności szczególnie w tak konkurencyjnym środowisku jakim są usługi (niskie
bariery wejścia). Szczególnym wyzwaniem może tu być wzmocnienie innowacyjności podmiotów

14

Januszewska M., E. Nawrocka, Wpływ wiedzy na innowacyjność przedsiębiorstw uzdrowiskowych. Referat

zaprezentowany na XVIII Kongresie Uzdrowisk Polskich. Muszyna , 4-6 czerwca.

20

uzdrowiskowych pozostających w formule własności państwowej, które z tego powodu jak i z powodu
ograniczeń finansowych mogą zbyt wolno dostosowywać się do wymogów rynku.

9. KIERUNKI DZIAŁANIA POTENCJALNEJ
INICJATYWY KLASTROWEJ

Zgromadzony materiał pozwala nam na wskazanie głównych obszarów problemowych i zarysowanie
kompatybilnych z nimi działań mających na celu wzmocnienie konkurencyjności klastra
uzdrowiskowego. Jak staraliśmy się to zasygnalizować powyżej można wyróżnić cztery strategiczne
obszary problemowe: kształtowanie warunków systemowych, transfer innowacji, budowa
regionalnego produktu turystycznego oraz działania promocyjne, integracyjne i optymalizacyjne.
Poniżej w tabeli prezentujemy omówienie tych obszarów i sugerowanych działań operacyjnych.
Zaznaczenia wymaga fakt, że proponowany plan działań jest w pełni spójny z priorytetami regionalnej
strategii rozwoju turystyki

15

.

Tabela 5 Obszary problemowe i sugerowane działania operacyjne

Obszary problemowe

Możliwe działania

Kształtowanie warunków systemowych

Oba segmenty klastra funkcjonują w odmiennych
systemach regulacyjnych, które nie są
zoptymalizowane z punktu widzenia potrzeb
rynkowych. Głównym problemem segmentu
zakładów uzdrowiskowych jest nadmierny rygoryzm
i niska samodzielność finansowa podczas gdy
problemem segmentu Spa&wellness są niskie bariery
wejścia co o skutkuje obniżaniem jakości usług.
Katalog szczegółowych problemów systemowych
zawiera szereg kwestii począwszy do weryfikacji i
przyśpieszenia planów właściciela (Minister Skarby
Państwa) wobec posiadanych aktywów, poprzez takie
zagadnienia jak weryfikację planów minimalnych
obsad kadrowych (lekarze, pielęgniarki) dla
uzdrowisk, zracjonalizowanie zasad gospodarowania
pustostanami czy wprowadzenie kategoryzacji dla
obiektów Spa&Wellness.

1. Utworzenie na poziomie regionu zespołu
doradczego przy marszałku województwa
celem bezpośredniego oddziaływania na
decydentów (NFZ, MSP),

2. Opracowywanie corocznie białej księgi
uzdrowisk zachodniopomorskich
zawierającej ocenę stanu ich rozwoju i
warunków konkurowania oraz listę
problemów wymagających zaadresowania,

3. Przyjęcie międzynarodowego systemu
kategoryzacji obiektów Spa&Wellness
(system ESPA).

Wzmacnianie innowacyjności

Innowacyjność produktowa i organizacyjna jest
obecnie jednym z podstawowych sposobów
wzmacniania konkurencyjności w usługach. Do
fundamentów konkurencyjności należy jednak
zaliczyć wydatki i umiejętność wykorzystywania
technologii ICT oraz poziom kapitału ludzkiego.

1.Organizacja specjalistycznych szkoleń na
temat sposobów wykorzystania technologii
ICT w sektorze usług (promocja,
zarządzanie zasobami, relacje z
dostawcami, klientami),

2. Organizacja wyjazdów na specjalistyczne
imprezy sektora ICT celem zapoznania się z
nowościami technologicznymi przydatnymi
w sektorze usług,

15

Porównaj: Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015.

Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna. Warszawa – Szczecin – Koszalin, sierpień 2010, str.
11 i dalej.

21

3. Wprowadzenie minimalnych standardów
wykształcenia dla określonych stanowisk,

4. Zwiększenie poziomu kształcenia
zawodowego (staże, praktyki, stypendia),

5. Promocja wdrażania standardów ISO.

Budowa regionalnego produktu turystycznego

Ze względu na to, że sposób i jakość konsumpcji
indywidualnej usługi turystycznej jest
determinowana przez szereg czynników
zewnętrznych występujących w otoczeniu
usługodawcy (bezpieczeństwo, ład przestrzenny,
komunikacja publiczna) konieczne jest
skoordynowane kształtowanie tego otoczenia. W
warunkach klastra uzdrowiskowego do
najistotniejszych problemów należy odpowiednie
kształtowanie przestrzeni publicznej (co jest
szczególnie istotne w warunkach boomu
budowlanego) oraz realizacja inwestycji publicznych
w lokalną infrastrukturę.

1. Wypracowanie akceptowanych przez
władze lokalne zasad kształtowania budżetu
promocyjnego gmin uzdrowiskowych,

2. Skoordynowanie krajowych i
zagranicznych działań promocyjnych gmin
uzdrowiskowych,

Działania promocyjne, integracyjne i
optymalizacyjne (wobec członków inicjatywy)

Duże podobieństwo usług świadczonych przez
przedsiębiorców stwarza możliwość wykorzystania
efektów skali tak jak robi to fundacje Polskie
Centrum Spa. Działania takie umożliwią uzyskanie
wymiernych korzyści dla członków klastra,
przyczynią się do integracji środowiska.

1. Stworzenie wspólnych platform
zakupowych i promocyjnych,

2. Opracowanie wspólnego brandu dla
klastra i jego promocja (jako znaku
towarowego),

3. Wprowadzenie leasingu pracowniczego
(tzw. praca tymczasowa) dla umożliwienia
efektywnego zarządzania personelem.

Ź

ródło: opracowanie własne.

22

SPIS TABEL

Tabela 1 Pozycja polskich regionów na rynku turystycznym (wykorzystanie turystycznej bazy
zbiorowego zakwaterowania; rok 2009; w tys.).......................................................................5
Tabela 2 Wybrane dane finansowe najwi

ę

kszych podmiotów sektora turystyki zdrowotnej ..10

Tabela 3 Instytucje otoczenia biznesu działaj

ą

ce na rzecz sektora uzdrowiskowego ...........17

Tabela 4 Pozycja zachodniopomorskich firm sektora usług w zakresie innowacyjno

ś

ci........19

Tabela 5 Obszary problemowe i sugerowane działania operacyjne......................................20

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1 Przyrost liczby miejsc noclegowych w sektorze turystyki zdrowotnej ....................14

Wykres 2 Liczba osób korzystaj

ą

cych z noclegów................................................................14

Wykres 3 Liczba udzielonych noclegów ...............................................................................14

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1 Struktura przedmiotowa klastra.............................................................................7

Rysunek 2 Klaster turystyki uzdrowiskowej (kolor zielony), a tradycyjna turystyka
wypoczynkowa (kolor niebieski) .............................................................................................8

Rysunek 3 Warianty działania animatorów klastra................................................................18

23

ZAŁĄCZNIK 1
PROGNOZY INSTYTUTU TURYSTYKI

24

25

ZAŁĄCZNIK 2
KLASTER TURYSTYKI UZDROWISKOWEJ W
GÓRNEJ AUSTRII – STUDIUM PRZYPADKU

Wellbeing Cluster Niederösterreich

Rok powołania inicjatywy

2002

Lokalizacja

uzdrowisko Baden i Bada Vöslau (Austria)

Liczba uczestniczących firm

117

Łączna liczba zatrudnionych

3500

Łączne przychody firm

€140mln

Liczba zrealizowanych projektów

59

W roku 2002 władze regionalne Górnej Austrii powierzyły regionalnej agencji rozwoju (ecoplus –
pełna nazwa: Niederösterreichs Wirtschaftsagentur GmbH) pełnienie funkcji koordynatora
klastra/sieci firm specjalizujących się w turystyce uzdrowiskowej operujących w rejonie Baden.
Celem koordynatora miało być zwiększenie konkurencyjności działających tam firm i podniesienie
rejonu Baden do rangi międzynarodowej destynacji turystycznej. Grupą docelową dla działań
animatora miały być przedsiębiorstwa turystyczne jak również podmioty z sektorów
komplementarnych (medycyna prewencyjna, producenci żywności organicznej, naturalnych
kosmetyków, dostawcy produktów regionalnych, usługi rekreacyjne i sportowe, itp.). Działania
animatora zostały ukierunkowane na pięć obszarów funkcjonalnych:

Działania informacyjne (dystrybucja informacji klastrze i jego członkach; strona internetowa,

biuletyny),

Działania z obszaru public relations (działania lobbingowe, prezentacje dla mediów,

prezentacje na targach, wystawach, konferencjach, itp.),

Kooperacja i innowacje (inicjowanie i wspieranie projektów z zakresu współpracy pomiędzy

firmami oraz projektów B+R),

Podnoszenie kwalifikacji (działania szkoleniowe i edukacyjne),

Internacjonalizacja (pomoc w nawiązywaniu kontaktów międzynarodowych przez członków

klastra)

W roku 2009 Ecoplus wycofał się z roli koordynatora.

26

ZAŁĄCZNIK 3
LISTA PODMIOTÓW MOGĄCYCH WEJŚĆ W SKŁAD
POTENCJALNEJ INICJATYWY KLASTROWEJ

Podmioty (dane adresowe)

Charakterystyka zakresu działania

Uzdrowisko Kołobrzeg S.A

Jedna z najstarszych i największych spółek uzdrowiskowych;
własność skarbu państwa; oferuje szereg usług leczniczych,
rehabilitacyjnych i wypoczynkowych; specjalizacja w zakresie
chorób układu krążenia, wydzielania wewnętrznego, układu
oddechowego.

Uzdrowisko Połczyn Zdrój S.A

Jedna

z

nielicznych

dużych

spółek

uzdrowiskowych

sprywatyzowanych przez MSP; specjalizuje się w rehabilitacji w
zakresie chorób kobiecych i schorzeń narządów ruchu; blisko
współpracuje z Akademią Medyczną w Poznaniu; dysponuje
obiektem SPA.

Uzdrowisko Kamień Pomorski
S.A.

usługi

w

zakresie

lecznictwa,

rehabilitacji

medycznej,

profilaktyki i wypoczynku; dysponuje kilkoma obiektami
sanatoryjnymi, w których prowadzi działalność leczniczą i
rehabilitacyjną; główną specjalnością jest leczenie schorzeń
narządu ruchu powstałych na tle ortopedyczno - urazowym,
neurologicznym oraz reumatologicznym; wykorzystuje własne
złoża

surowców

naturalnych

i

nowoczesny

sprzęt

rehabilitacyjny; umożliwia skorzystanie z kilkudziesięciu
zabiegów leczniczych, z zakresu wodo i światłolecznictwa,
odbiorcami usług są przede wszystkim pacjenci kierowani przez
Narodowy Fundusz Zdrowia (kontrakty stanowią 85 - 88%
przychodów uzdrowiska),
pacjenci indywidualni, korzystający prywatnie z leczenia
rehabilitacyjnego (ok. 10% przychodów); kilkuprocentowy
odsetek pacjentów komercyjnych stanowią obcokrajowcy
przyjeżdżający na leczenie ze Szwecji i Niemiec.

Ośrodek Sanatoryjno-
Wypoczynkowy Posejdon sp. z
o.o.

Adres ul. Spacerowa 38
78-100 Kołobrzeg

Ośrodek dysponujący dwoma obiektami wypoczynkowo-
rehabilitacyjnymi; specjalizacja w zakresie chorób układu
krążenia, pokarmowego, oddechowego.

Zespół Sanatoryjno-Wczasowy
Arka-Mega Sp. zo.o.

ul. Sułkowskiego 11
78-100 Kołobrzeg

Jeden z największych ośrodków (800 miejsc); nastawiony
głownie na klienta prywatnego i zabiegi z zakresu SPA; oferuje
bardzo szeroki zakres usług.

Centrum Zdrowia i Relaksu
Verano sp. z o.o.

Adres ul. Sikorskiego 8
78-100 Kołobrzeg

Szeroka oferta rehabilitacyjna dla osób prywatnych oraz osób
korzystających z dofinansowania NFZ; program lojalnościowy
dla klientów.

Ośrodek Sanatoryjno Wczasowy Niewielki ośrodek sanatoryjno-wypoczynkowy; duża oferta

27

POZNANIANKA sp. z o.o.

78-100 Kołobrzeg
ul. C. K. Norwida 1

usług rehabilitacyjnych.

Centrum Zdrowia i
Wypoczynku
Mona Lisa

ul. Lwowska 1
78-106 Kołobrzeg

Ośrodek o charakterze SPA zorientowany na klientów
prywatnych;

szeroki

zakres

usług

wypoczynkowych

i

rehabilitacyjnych.

INTERFERIE S.A., 59-301
Lubin ul. Marii Skłodowskiej-
Curie 176
operator OSW Argentyt
Dąbki

Duży ośrodek sanatoryjno-wypoczynkowy, szeroka oferta
rehabilitacyjna dla osób prywatnych oraz osób korzystających z
dofinansowania NFZ.

MEDICAL SPA
SANATORIUM
UNITRAL SP. Z O.O.

76-032 Mielno
ul. Piastów 6

Duży ośrodek wypoczynkowo-rehabilitacyjny nastawiony na
usługi SPA oraz osoby korzystające z dofinansowania PFRON.

Szpital Uzdrowiskowy
Willa fortuna

78-100 KOŁOBRZEG
RAFIŃSKIEGO 3

Podmiot publiczny, ośrodek specjalizujący się w schorzeniach
cukrzycowych.