„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Krzysztof Lenkiewicz

Nanoszenie pokryć ochronnych i ochronno-dekoracyjnych
714[03].Z1.07

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Tadeusz Ługowski
mgr inż. Andrzej Sadowski



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Krzysztof Lenkiewicz



Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].Z1.07:

Nanoszenie pokryć ochronnych i ochronno-dekoracyjnych, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu lakiernika.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Charakterystyka środków ochronno-dekoracyjnych

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

12

4.2. Ochrona czasowa

13

4.2.1. Materiał nauczania

13

4.2.2. Pytania sprawdzające

16

4.2.3. Ćwiczenia

16

4.2.4. Sprawdzian postępów

18

4.3. Uszczelnianie i wygłuszania

19

4.3.1. Materiał nauczania

19

4.3.2. Pytania sprawdzające

26

4.3.3. Ćwiczenia

27

4.3.4. Sprawdzian postępów

30

5. Sprawdzian osiągnięć

31

6. Literatura

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności o środkach

ochronno-dekoracyjnych, ochronie czasowej oraz o uszczelnianiu i wygłuszaniu, zawiera
również treści, które pomogą Ci w wykonaniu ćwiczeń i stosowaniu wiadomości
i umiejętności w działaniu praktycznym.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Jest to „pigułka” wiadomości teoretycznych
niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej. Rozdział ten zawiera także:

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

ćwiczenia, opis ich wykonania wraz z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu
potrzebnych do realizacji,

−

sprawdzian postępów pozwalający ocenić stopień opanowania materiału.

4. Sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej.

5. Literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat jednostek modułowych

714[03].Z1.04

Wytwarzanie powłok

malarsko – lakierniczych

na wyrobach

powszechnego użytku

714[03].Z1

Podstawowe technologie

lakiernicze

714[03].Z1.01

Stosowanie przepisów bhp

ochrony ppoż. i ochrony

środowiska przy

wykonywaniu prac

lakierniczych

714[03].Z1.02

Przygotowanie

powierzchni wyrobów do

lakierowania

714[03].Z1.03

Nakładanie powłok

lakierniczych

714[03].Z1.06

Wykonywanie napraw

i renowacji pokryć

lakierniczych

714[03].Z1.05

Znakowanie pokryć

lakierniczych

714[03].Z1.09

Organizowanie

i wyposażenie lakierni

714[03].Z1.08

Ocenianie jakości pokryć

lakierniczych

714[03].Z1.07

Nanoszenie pokryć

ochronnych i ochronno

-dekoracyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
– dobierać przybory i materiały do wykonania rysunku,
– stosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska przy wykonywaniu prac

lakierniczych,

– stosować technologie mechaniczne,
– eksploatować maszyny,
– rozróżniać materiały konstrukcyjne,
– wykonywać pomiary laboratoryjne,
– rozróżniać materiały lakiernicze i pomocnicze,
– posługiwać się podstawowymi pojęciami fizyko-chemicznymi,
– posługiwać się dokumentacją techniczną,
– stosować technologię informacyjną,
– wykonywać naprawy i renowację pokryć lakierniczych,
– przygotowywać powierzchnię do lakierowania,
– nakładać powłoki lakiernicze,
– obsługiwać maszyny do nanoszenia powłok lakierniczych,
– dobierać parametry do procesów, mycia, lakierowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

wykonać pokrycia ochronne i ochronno-dekoracyjne zgodnie z przepisami BHP, ochrony
ppoż. i ochrony środowiska,

−

rozróżniać powłoki dekoracyjne, ochronne i ochronno-dekoracyjne,

−

scharakteryzować środki pielęgnująco – dekoracyjne stosowane na pokrycia lakierowe,

−

scharakteryzować procesy konserwacji powłok lakierniczych,

−

wykonać podstawowe operacje procesu konserwacji pokrycia lakierowego,

−

zastosować środki ochrony czasowej w lakierowanych wyrobach przemysłu
maszynowego,

−

wykonać technikami ręcznymi i mechanicznymi operacje uszczelnienia i wygłuszania
powierzchni,

−

ocenić jakość powierzchni dekoracyjnych i ochronnych,

−

skorzystać z literatury technicznej i innych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Charakterystyka

środków ochronnych i ochronno-

dekoracyjnych

4.1.1. Materiał nauczania

W wyniku niedoskonałych metod nakładania, niejednorodnego składu oraz zużycia

powłok lakierniczych występują na nich wgłębienia i rysy zwane nieciągłościami. W tych
nieciągłościach gromadzi się woda zanieczyszczona agresywnymi związkami chemicznymi,
które niszczą powłokę. Dodatkowo woda ta, w wyniku zamarzania, rozsadza mechanicznie
warstwy lakieru. Aby temu zapobiec stosuje się powlekanie powłok lakierniczych środkami
ochrono-dekoracyjnymi, które dodatkowo podnoszą walory estetyczne powłoki.

Rys. 2. Powiększenie elementu lakierowanego bez warstwy ochronno-dekoracyjnej (a)

i zabezpieczonego woskiem (b)

Na warstwy zabezpieczające powłoki lakierowe stosuje się:

−

pasty, które są stałymi lub ciekłymi koloidalnymi układami dwufazowymi składającymi
się z fazy ciekłej i rozproszonej w niej fazy stałej woskowej, parafinowej lub
krzemionkowej,

−

żele, które są półstałymi koloidalnymi układami jednofazowymi,

−

emulsje, które są półciekłym lub ciekłym koloidalnym układem dwufazowym typu: woda
w oleju W/O lub olej w wodzie O/W.

Tabela 1 Podział środków do pielęgnacji powłok lakierniczych (8)

Typ środka

Rodzaj środka

Czyszcząco-polerujący

Pasta ścierna, emulsja z dodatkiem
miękkiego materiału polerskiego
(drobnokrystalicznego)

Polerująco-konserwujący

emulsja z dodatkiem miękkiego
materiału polerskiego – koloidalnego

Pielęgnacyjno-hydrofobizujący

emulsja, żel

Hydrofobizująco-ochronny

żel, pasta woskowa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Środki pielęgnacyjno-konserwujące dzielimy na :

−

środki czyszcząco-polerujące; składające się z substancji ściernych o twardości do 4
w skali Mohsa, substancji poślizgowych np. oleje, tłuszcze. Oprócz tego środki zawierają
rozpuszczalniki, detergenty, mydła i substancje zapachowe, środki te zasadniczo służą
do czyszczenia starych powłok i ich działanie ochronne jest znikome,

−

środki polerująco-konserwujące; składają się z wosków, stearynianiu glinu
i rozpuszczalników. Powłoka otrzymana z tych środków jest twarda i odporna na wodę,

−

środki ochronno-hydrofobizujące; składają się z wosków i estrów. Powłoka jest
elastyczna, odporna na wodę i solankę, ale jej efekt dekoracyjny jest znikomy i dlatego
jest ona stosowana do pokrywania elementów mało widocznych np. podwozia
samochodów, przestrzenie zamknięte,

−

powłoki teflonowe są najnowszym środkiem do konserwacji powierzchni lakierowanych,
składają się one z produktów reakcji węglowodorów z fluorem i chlorem, zapewniają
długotrwałą ochronę i bardzo wysoki połysk; jednak technologia nakładania jest bardzo
skomplikowana.

Nakładanie środków pielęgnacyjno-konserwacyjnych
Przed nakładaniem warstw ochronno-dekoracyjnych należy bezwzględnie umyć obiekt wodą
z dodatkiem niewielkiej ilości środka powierzchniowo czynnego. Najlepsze efekty osiąga się
myjąc gorącą wodą w temperaturze od 60

°

C do 80

°

C pod ciśnieniem 10 barów. Po umyciu

należy dokładnie obejrzeć obiekt i usunąć resztki zanieczyszczeń za pomocą benzyny
ekstrakcyjnej.
Podczas mycia należy przestrzegać następujących zasad:

−

myć powierzchnię lakierowana możliwie szybko po zabrudzeniu,

−

martwe owady odmoczyć i usunąć przed myciem,

−

używać dużych ilości wody,

−

stosować do mycia miękką gąbkę lub miękką szczotkę,

−

do suszenia stosować czystą i suchą szmatkę bawełnianą, irchę lub ręczniki papierowe,

−

dokładnie spłukiwać środki myjące,

−

nie myć i nie suszyć obiektu przy silnym nasłonecznieniu.

Niektóre plamy nie dające się umyć za pomocą wody, wymagają specjalnych technologii np.:

−

zanieczyszczenia smołą usuwamy za pomocą miękkiej szmatki nasączonej w benzynie
ekstrakcyjnej lub terpentynie,

−

zanieczyszczenia z rozbitych owadów usuwamy gąbką i ciepłą wodą z mydłem
po uprzednim namoczeniu; należy starannie usunąć resztki mydła przez obfite mycie
z wodą. Można stosować specjalne preparaty dostępne w handlu,

−

zanieczyszczenia

materiałami

budowlanymi

usuwamy

przez

namoczenie

wodą

z mydłem. Delikatnym pędzelkiem nasączamy plamę i usuwamy bez stosowania dużego
nacisku.

Po umyciu należy wysuszyć obiekt za pomocą papierowych ręczników lub strumieniem
powietrza. Należy unikać suszenia w „ostrym” słońcu, gdyż to może pozostawić plamy
na lakierze.
Przy stosowaniu środków pielęgnacyjno-konserwujących należy stosować się ściśle
do poleceń producenta.
Ogólny schemat przy stosowaniu past przedstawia się następująco:

−

umyty i wysuszony obiekt należy pokryć pastą za pomocą gąbki,

−

za pomocą miękkiej szmaty z naturalnych tkanin należy polerować powierzchnie
lakierową do uzyskania połysku,

−

w przypadku obróbki narzędziami mechanicznymi należy stosować krążki elastyczne
pokryte suknem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

−

do obróbki wykańczającej stosować należy tzw. kożuszki czyli tarcze polerskie pokryte
owczą wełną,

−

do wykańczającego polerowania stosuje się niekiedy tarcze z paskami jedwabnymi
usztywnionymi nadmuchem powietrza,

−

przy stosowaniu past należy ściśle przestrzegać czasu przesychania nałożonej pasty;
należy unikać również nadmiernego nacisku.

Przy stosowaniu żelów i emulsji należy przestrzegać następujących zasad:

−

nałożyć emulsję lub żel na polerowaną powierzchnię, następnie na tarczę polerską,

−

przyłożyć tarczę polerską do przedmiotu i dopiero wtedy włączyć napęd; w przeciwnym
wypadku emulsja na skutek siły odśrodkowej zostaj wyrzucona z tarczy na zewnątrz.

Przy stosowaniu szamponów woskujących należy najpierw wstępnie umyć obiekt gorącą
wodą, a następnie nanosić miękką szczotką roztwór szamponu z wodą. Przy tej czynności
trzeba uważać, aby nie nanosić szamponu na szyby konserwowanego obiektu, gdyż
spowoduje to zabrudzenie szyb tłustą, trudno zmywalną warstwą.

Do ochrony narażonych na uderzenia piasku, kamieni i środków chemicznych stosuje

się powłoki na bazie PCV, które zastąpiły powłoki bitumiczne. Powłoki te są nakładane
na zagruntowaną powierzchnię za pomocą natrysku automatycznego lub tradycyjnego.
W małych warsztatach stosuje się również nakładanie środka PCV za pomocą pędzli.

Na czas transportu i przechowywania większość producentów stosuje automatyczne

pokrywanie powierzchni lakierowej woskami. Znaczenie skuteczniejsza metoda jest
dodatkowe pokrywanie powierzchni warstwami folii, które chronią obiekt przed
uszkodzeniami mechanicznymi, chemicznymi oraz przed promieniowaniem UV.

Dodatkowa ochronę powierzchni lakierowanej zapewniają elementy z tworzyw

sztucznych lub gumy np. nadkola, chlapacze, osłony progów.

Rys

.

3. Wygląd kropel wody na powierzchni lakierowej: a) bez pokrycia woskowego,

b) z pokryciem woskowym o właściwościach hydrofobowych [9]

a)

b)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób woda niszczy powłokę lakierową?
2. Jaki jest skład past ochronno-dekoracyjnych?
3. Jaki jest skład żeli ochronno-dekoracyjnych?
4. Z czego składają się emulsje?
5. Jaki dzielimy środki pielęgnacyjno-konserwujące?
6. Z jakich składników są otrzymywane środki pielęgnacyjne?
7. Jakich zasad należy przestrzegać przy myciu obiektów przed konserwacją powłoki

lakierowej?

8. Jakimi metodami usuwamy typowe zanieczyszczenia?
9. Jaka jest technologia stosowania past?
10. W jaki sposób nakładamy emulsje i żele?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj konserwację pokrywy stalowej komory silnika samochodu osobowego pokrytej

lakierem jednowarstwowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się ze stanem technicznym pokryw,
3) dobrać technologię mycia i środki do mycia,
4) umyć pokrywę,
5) wysuszyć pokrywę,
6) usunąć ewentualne zanieczyszczenia,
7) dobrać środki do konserwacji,
8) zapoznać się z instrukcją nanoszenia środków,
9) rozprowadzić dobrany środek na powierzchni pokrywy,
10) wykonać polerowanie pokrywy,
11) dokonać prezentacji swojej pracy,
12) przedstawić alternatywne metody wykonania pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pokrywa komory silnika,

−

stojak do mocowania porywy,

−

szczotka i woda,

−

środek myjący,

−

ręczniki papierowe,

−

benzyna ekstrakcyjna,

−

maska i rękawice ochronne,

−

pasta pielęgancyjna-konserwująca,

−

gąbka do nakładania pasty,

−

szmatki sukienne,

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

literatura techniczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Ćwiczenie 2

Wykonaj naprawę porysowanej powierzchni lakieru jednowarstwowego na błotniku

samochodowym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) ocenić stan powierzchni lakieru,
3) zidentyfikować materiał malarski na błotniku,
4) dobrać technologię usuwania wad powierzchni lakieru,
5) umyć i wysuszyć błotnik samochodu,
6) nałożyć środek czyszcząco-polerujący,
7) wykonać polerowanie ręczne do usunięcia wad,
8) usunąć resztki środków czyszcąco-polerujących,
9) dobrać środek ochronno-hydrofobizujący,
10) zapoznać się z instrukcją stosowania środka,
11) nanieść środek ochronno-hydrofobizujący,
12) wykonać polerowanie za pomocą szmat flanelowych,
13) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

samochód osobowy,

−

szczotka i woda do mycia,

−

detergent,

−

gąbka do rozprowadzania,

−

środek czyszcząco-polerujący,

−

klocek drewniany oklejony filcem,

−

środek ochronno-hydrofobizujący,

−

szmatki flanelowe,

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

literatura techniczna.

Ćwiczenie 3

Wykonaj konserwacje elementów plastikowych w samochodzie osobowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zabezpieczyć tapicerkę za pomocą mat ochronnych,
3) umyć elementy plastikowe,
4) wysuszyć za pomocą irchy lub papieru,
5) nanieść środek zgodnie z instrukcją,
6) polerować zgodnie z instrukcją,
7) ocenić jakość wykonania pracy,
8) usunąć maty zabezpieczające.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

samochód osobowy,

−

maty ochronne,

−

woda i środki czyszczące,

−

środek konserwujący,

−

ircha, ręczniki papierowe,

−

szmatki bawełniane.

Ćwiczenie 4

Wykonaj naprawę pokrycia lakierowego obręczy aluminiowej koła samochodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się ze stanem technicznym,
3) dobrać proces technologiczny naprawy,
4) przeszlifować uszkodzenie,
5) przemyć za pomocą rozpuszczalnika,
6) zastosować trawienie powierzchni aluminium,
7) nałożyć warstwę gruntową,
8) przeszlifować warstwę gruntową,
9) nanieść warstwę wierzchnią,
10) wykonać polerowanie powłoki,
11) nanieść środek ochronno-hydrofobizujący,
12) wykonać polerowanie środka ochronnego,
13) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

uszkodzona obręcz aluminiowa,

−

papier ścierny,

−

rozpuszczalnik,

−

środek do trawienia tzw. preimer,

−

zestaw lakierów,

−

pędzelki, gąbki, szmatki,

−

środek konserwujący,

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

literatura techniczna.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia?

¨

¨

2) określić funkcje powłok ochronno-konserwacyjnych?

¨

¨

3) dobrać rodzaj powłoki konserwacyjnej?

¨

¨

4) wykonać renowację uszkodzonej powłoki?

¨

¨

5) wykonać konserwację powłoki lakierowej?

¨

¨

6) ocenić jakość wykonanej konserwacji?

¨

¨

7) stosować środki zaradcze do zapobiegania błędom technologicznym? ¨

¨

8) stosować przepisy BHP na stanowisku pracy?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2. Ochrona czasowa wyrobów

4.2.1. Materiał nauczania

Elementy metalowe powinny być zabezpieczone przed korozją na czas

magazynowania i transportu. Zabezpieczenie to nie powinno kolidować z przeznaczeniem
elementów
Np. części obrabiarek takie jak sanie, prowadnice powinny być zabezpieczone łatwą
do usunięcia warstwą ochronną składającą się z lanoliny i nafty. Uchwyty, narzędzia
pomiarowe i narzędzia skrawające powinny być zabezpieczone wazeliną techniczną.
Dodatkowo części te są pakowane razem z woreczkiem substancji zawierających inhibitory
korozji oraz środki higroskopijne. Dzięki temu z otoczenia przedmiotu jest pochłaniania para
wodna, produkty zanieczyszczenia atmosfery tzw. kwaśne deszcze.

Narzędzie rolnicze na czas składowania powinny być oczyszczone z resztek

roślinnych i gleby, następnie pomalowane olejem maszynowym lub powleczone smarem
mazistym np. STP. Przechowywać należy je w przewiewnych wiatach lub pod zadaszeniem
na podkładkach z materiałów izolacyjnych np. guma, drewno, aby zapobiec podsiąkaniu wód
opadowych i roztopów. W żadnym wypadku maszyny nie powinny dotykać gleby,
gdyż jej kwaśny odczyn powoduje przyśpieszanie korozji.

Konstrukcje metalowe powinny być zabezpieczone zgodnie z normą ISO 8501-1 lub

w sytuacjach szczególnych należy stosować się do wymogów odbiorcy.

Elementy konstrukcji wykonanych z kształtowników podlegają obróbce wstępnej

polegającej na piaskowaniu lub trawieniu w celu usunięcia tzw. zendry, czyli pozostałości
procesów hutniczych, a następnie zabezpiecza się je materiałami podanymi w tabeli 2.

Tabela

2.

Materiały do zabezpieczeń przeciwkorozyjnych konstrukcji przemysłowych (po opiaskowaniu)

Nr.

zestawu

Materiały malarskie

Grubość

sumaryczna

minimalna μm

1

Farba poliwinylowa do gruntowania (chemoodporna)
Emalia poliwinylowa (chemoodporna)

120 μm

2

Farba epoksydowa rdzochłonna
Podkład epoksydowy modyfikowany (epoksyestrowy do
chłodni)
Emalia epoksydowa modyfikowana (epoksyestrowa do
chłodni)

120 μm

3

Farba epoksydowa zbiornikowa

180 μm

Elementy budowlane wykonane ze stali przeznaczone na ogrodzenia, balkony i loggie zaleca
się gruntować czasowo na czas składowania, transportu i budowy materiałami podanymi
w tabeli 3

Tabela

3

Grunty do ochrony czasowej

Nazwa wyrobu

Charakterystyka wyrobu

Farba epoksydowa do
gruntowania Nobiepokor M

Dwukomponentowy podkład epoksydowy do
malowania podłoży stalowych i aluminiowych; może
być również nakładany na niedoczyszczone podłoża ze
śladami rdzy, utwardzany 24 h w temp. 20 ° C lub 1 h
w temp. 50 ±10 °C

Farba epoksydowa do
gruntowania Nobiepokor ZP

Dwukomponentowy podkład epoksydowy do
malowania podłoży stalowych, utwardzany jak wyżej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Przy doborze technologii ochrony czasowej należy się kierować następującymi przesłankami:

−

natrysk pneumatyczny,

−

czas wysychania nie przekraczający 5 min.,

−

odporność na uszkodzenia mechaniczne,

−

minimalna trwałość na zewnątrz pomieszczeń – 12 miesięcy,

−

możliwość uzyskania maksymalnej ochrony przy jak najcieńszej warstwie,

−

uniwersalność gruntu w zakresie odporności na typowe rozpuszczalniki,
Elementy tak zabezpieczone należy sprawdzić i ewentualne ubytki natychmiast

uzupełniać za pomocą pędzla. Nie można takich elementów składować bezpośrednio
na gruncie.

Konserwacja profili zamkniętych.

W konstrukcji pojazdów samochodowych i innych maszyn coraz powszechniej stosuje

się tzw. profile zamknięte, czyli kesony z blach. Ma to na celu zwiększenie wytrzymałości
oraz poprawienie bezpieczeństwa biernego oraz zmniejszenie ciężaru konstrukcji. Niestety
przestrzenie te są narażone na przyśpieszoną korozję ze względu na to, że nie można
ich umyć, praktycznie nie ma w nich wietrzenia, a w wyniku parowania wody stężenie
agresywnych czynników jest coraz większe. Dlatego należy szczególnie starannie
przeprowadzić ich dodatkowe zabezpieczenie, potocznie określane „konserwacją”.

Wiodące firmy samochodowe, już w fazie produkcji, zabezpieczają te profile

np. koncern Audi przetłacza przez profile rozgrzaną mieszaninę wosku i terpentyny;
w wyniku tego wosk osadza się na powierzchni i skutecznie zabezpiecza przed korozją.
Jednak ochrona ta zmniejsza się wraz z upływem czasu i należy przeprowadzić konserwację
przestrzeni zamkniętych w czasie eksploatacji. Do tego służą środki firmy Tectyl lub krajowy
Fluidol. Nakładanie tych środków odbywa się następującymi metodami nanoszenia:

−

hydrodynamiczne, najbardziej skuteczne lecz wymagające drogich maszyn,

−

pneumatyczne za pomocą pistoletu za specjalnymi końcówkami,

−

bezpośrednio z pojemników ciśnieniowych, tzw. „sprayów”.

Rys.

4

.

Pistolet bezpowietrzny do konserwacji metodą hydrodynamiczną (a), dysza elastyczna (b), dysza

wygięta (c), dysza do natrysku wstecznego (d), dysza prosta przedłużona hydrodynamiczna (e) [19]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys.

5

.

Pistolet do konserwacji metodą pneumatyczną (a), elastyczny przewód (b), przedłużacz sztywny

zakrzywiony (c), dysza kierunkowa do wstecznego natrysku (d), dysza rozpylająca specjalna (e) [19]

Technologia konserwacji – metoda ML:

−

umyć i osuszyć obiekt,

−

ustalić rozmieszczenie otworów technologicznych,

−

zdemontować części dekoracyjne zasłaniające otwory technologiczne,

−

sprawdzić drożność otworów ściekowych,

−

wywiercić ewentualne otwory do komór niedostępnych zaatakowanych przez korozję,

−

przedmuchać powierzchnie sprężonym powietrzem,

−

wtryskiwać preparat najpierw w górnych otworach potem coraz niżej,

−

wtryskiwać środek do dolnych otworów,

−

wtryskiwać należy do czasu, aż w sąsiednich otworach ukarze się środek wtryskiwany,

−

następnie należy zamontować korki gumowe zagłuszające .

W ostatnich latach rozpowszechnia się metoda Rust, która polega na wtryskiwaniu

preparatów na bazie bezkwasowych olejów zamiast preparatów woskowych, takich jak Tectyl
czy Fluidol. Metoda te jest szczególnie zalecana do pojazdów starszych, gdzie się bardzo
dobrze sprawdza. Jedyna jej niedogodnością jest wyciekanie oleju w pierwszych dniach
po konserwacji, co wymaga garażowania pojazdu nad papierami chłonnymi przez kilka dni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys

.6.

Konserwacja komory pistoletem z elastyczną końcówką [19]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na te pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1. Na czym polega ochrona czasowa sań obrabiarek?
2. Jaką rolę pełnią inhibitory?
3. W jaki sposób zabezpieczymy narzędzia rolnicze?
4. Jakie materiały stosujemy do zabezpieczania konstrukcji metalowych?
5. Jakie są grunty do ochrony czasowej?
6. Jakie warunki powinny spełniać grunty do ochrony czasowej?
7. Dlaczego stosuje się profile zamknięte w konstrukcjach blaszanych?
8. Jakimi środkami zabezpieczamy profile zamknięte?
9. W jaki sposób nanosimy preparaty do profili zamkniętych?
10. Jaka jest technologia konserwacji profili zamkniętych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj ochronę czasową przęsła nowej bramy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się ze stanem powierzchni bramy,
3) przeszlifować miejsca niedopiaskowane,
4) odtłuścić bramę za pomocą benzyny ekstrakcyjnej,
5) przygotować farbę gruntową,
6) przygotować pistolet do lakierowania,
7) dobrać parametry lakierowania,
8) przygotować kabinę lakierniczą,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

9) osuszyć część przed lakierowaniem,
10) zastosować środki ochrony osobistej,
11) wykonać lakierowanie,
12) ocenić jakość pracy i naprawić błędy,
13) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

półwyrób w postaci przęsła bramy,

−

papier ścierny,

−

benzyna ekstrakcyjna,

−

pędzle, szmatki,

−

środki ochrony osobistej,

−

kabina lakiernicza,

−

pistolet lakierniczy,

−

literatura techniczna.

Ćwiczenie 2

Wykonaj konserwację pługa 2 skibowego po sezonowej eksploatacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) umyć pług myjką parową,
3) wysuszyć pług,
4) dobrać środek konserwujący,
5) usunąć ślady korozji,
6) usunąć trudno zmywalne zanieczyszczenia,
7) ustawić pług na podkładki drewniane,
8) zabezpieczyć lakierowane elementy za pomocą pasty woskowej,
9) pomalować metalowe elementy robocze środkiem do ochrony czasowej,
10) zabezpieczyć mechanizmy pługa wazeliną techniczna,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) podać alternatywne metody wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

narzędzia rolnicze,

−

myjka parowa,

−

odzież ochronna,

−

papier ścierny,

−

pędzle, szmatki,

−

materiały malarskie, ochronne i rozpuszczalniki,

−

podkładki drewniane,

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

literatura techniczna.

Ćwiczenie 3

Wykonaj konserwację profili zamkniętych samochodu w czasie eksploatacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) umyć i wysuszyć samochód,
3) przedmuchać samochód sprężonym powietrzem,
4) dobrać technologie nanoszenia środka ochronnego,
5) wyjąć zaślepki z otworów technologicznych,
6) oczyścić otwory technologiczne i odpływowe,
7) przedmuchać sprężonym powietrzem,
8) dobrać parametry sprężonego powietrza,
9) założyć środki ochrony,
10) zabezpieczyć profile zamknięte zaczynając od góry,
11) zamontować zaślepki otworów,
12) dokonać prezentacji efektów pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

samochód osobowy,

−

podnośnik kołyskowy,

−

narzędzia monterskie,

−

pistolet do konserwacji,

−

środki ochrony osobistej,

−

materiały lakiernicze,

−

rozpuszczalniki i pędzle

−

literatura techniczna.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?

¨

¨

2) dobrać środki do ochrony czasowej konstrukcji metalowych?

¨

¨

3) wykonać ochronę czasową obrabiarek?

¨

¨

4) wykonać ochronę czasową narzędzi i przyrządów pomiarowych?

¨

¨

5) wykonać ochronę czasową konstrukcji metalowych?

¨

¨

6) wykonać ochronę czasową narzędzi rolniczych?

¨

¨

7) dobrać technologię konserwacji profili zamkniętych?

¨

¨

8) wykonać konserwację profili zamkniętych?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.3. Uszczelnienie i wygłuszenie

4.3.1. Materiał nauczania

Środki uszczelniające

Masy uszczelniające są stosowane do uszczelnienia i izolacji blach, które są narażone

w niektórych rodzajach konstrukcji nadwozi na korozję. Na miejsca te wprowadza się masy
stanowiące ochronę antykorozyjną. Masy tego typu muszą wykazywać dobrą kohezję i mieć
dobrą przyczepność do powierzchni blach, także lekko zaoliwionych; musza one być odporne
na działanie podwyższonej temperatury oraz czynników korozyjnych.

Rys.

7.

Złącze klejowe strukturalne z żywicy termoutwardzalnej [10]

Często kity uszczelniające dzieli się na: termoutwardzalne i termoplastyczne. Nie jest to

właściwy podział, ponieważ nakładana np. punktowo kity są zwykle termoplastyczne
i podczas suszenia karoserii w suszarce ulegają utwardzeniu. Kity uszczelniające tego typu
mogą się składać z mieszaniny naturalnego asfaltu i elastomerów (np. kauczuku) z dodatkiem
wypełniaczy, środków spieniających i czynników zapobiegających ściekaniu. W czasie
ogrzewania powinny one spływać z powierzchni metalu. Przystosowane są one
do przepompowywania pompą hydrodynamiczną do pistoletu natryskowego, którym
są nakładane na dane powierzchnie.

Kitami uszczelniającymi są także plastizole służące do wewnętrznego uszczelniania

i odizolowanych miejsc łączonych, szczególnie w dolnej części pojazdu i to zarówno
połączeń pionowych, jaki i poziomych. Nakłada się je za pomocą pistoletu wyciskowego
lub pędzlem w celu przykrycia nierówności powierzchni blach łączonych przez zgrzewanie.
Uszczelnienie tych nierówności zapobiega drganiom i korozji. Nakładanie kitów następuje
w czasie zgrzewania lub po gruntowaniu.

Rys. 8

.

Zabezpieczenie antykorozyjne i uszczelnianie zewnętrzne A – zabezpieczenie złącza gruntem

cynkowym, B – powłoka masy podwoziowej ochronnej z plastizolu poliwinylowego termoutwardzalnego

(uszczelnienie zewnętrzne) [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Kity muszą naturalnie wykazywać w czasie eksploatacji odporność na działanie niskich

temperatur (- 40ºC) w warunkach dynamicznych drgań nadwozia, gdyż siły odrywające kit od
podwozia są bardzo duże. Muszą one także być odporne na działanie wody tak, aby cykl:
nasiąkiwanie – zamarzanie w czasie eksploatacji samochodu w zimienie spowodował
rozsadzenia warstwy lub jej oderwania od podłoża. Tylko produktyo wysokiej jakości,
wielokrotnie sprawdzone w praktyce, zdają egzamin w takich ciężkich warunkach
eksploatacji.

W przypadku, gdy spoiny są trudno dostępne, nakładanie kitu na powierzchnię odbywa

się przed ich zgrzewaniem, które jest dokonywane przez warstwę kitu. Pomimo działania
wysokiej temperatury nie można powstrzymać nieprzyjemnego zapachu spalonego kitu. Musi
on być przystosowany do łączenia powierzchni zaoliwionych, a przyczepność jego warstwy
musi być zachowana. Należy zaznaczyć, że nie całe podwozie podlega takim zabiegom, lecz
tylko części narażone na silne działanie silników korozyjnych oraz spoiny, których
skorodowanie mogłoby osłabić sztywność nadwozia lub spowodować w skutek ich zerwania
przemieszczenie ważnego zespołu pojazdu mocowanego do nadwozia. Oprócz wymienionych
powyżej kitów do uszczelniania miejsc zgrzewanych punktowo, nakładanych od wewnętrznej
strony blach nadwozia, stosowane są tez kity, które się nakłada na stronę wewnętrzną złącz
blach. Robi się to w tym przypadku, gdy miejsca zgrzewania wykazują nierówności oraz
zagłębienia i musiałyby być zastosowane środki do wypełniania porówi załamań, np. przez
lutowanie. Jeśli jednak miejsca te są małe, np. zagłębienia powstałew wyniku zgrzewania
punktowego, i mamy do czynienia z blisko znajdującymi się punktami, wtedy dla
wygładzenia tych powierzchni stosuje się raczej kity szpachlowe. Równocześnie służą one do
zapobiegania korozji w miejscach zgrzewanych. Kity nakłada się za pomocą pistoletów
dozowanych zarówno przed, jaki i po nałożeniu lakierowej warstwy gruntowej.

W czasie suszenia powłoki lakierowej kity uszczelniające płyną i wypełniają

nierówności. Przy pionowych spoinach stosuje się tego samego typu środki, jednakże nieco
gęstsze, które nie wykazują prawie właściwości płynięcia, gdyż zawierają wypełniacze
lub dodatki tiksotropowe zapobiegające ściekaniu warstwy kitu.

Rys. 9. Uszczelnienie i zabezpieczenie komory progu i drzwi (10) A – powłoka masy ochronnej podwoziowej

z plastizolu poliwinylowego termoutwardzanego, B – uszczelnienie pastę prądoprzewodzącą, C – zabezpieczenie

złączy gruntem cynkowym (prądoprzewodzącym), D – wypełnienie komory pianką poliuretanową, E – złącze

z plastizolu poliwinylowego lub żywicy epoksydowej [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Środki do uszczelniania nadwozia podczas montażu

Większą część prac uszczelniających przeprowadza się w lakierni na zmontowanym

i zgruntowanym nadwoziu. Do poszczególnych złącz i spoin nie ma jednak czasem dojścia,
względnie dojście to jest utrudnione. Miejsca te musza być uszczelniane już podczas montażu
surowego nadwozia. Niekiedy jest wymagane, aby masy uszczelniające były nakładane dla
ochrony antykorozyjnej spoin przed zgrzewaniem, które przeprowadza się wówczas przez
powłoki. W innych przypadkach szczeliny miedzy blachami ulęgają późniejszym
deformacjom i wówczas konieczne jest zastosowanie w czasie montażu mas rozprężnych
w postaci past lub tez taśm uszczelniających. W większości przypadków środki
uszczelniające nakłada się po prostu z zewnątrz na zgrzewie w lakierni; dotyczy to
szczególnie miejsc narażonych na korozję, w środkowych partiach nadwozia.

Środki uszczelniające stosowane w budowie karoserii muszą wykazywać :

−

przyczepność do zaoliwionej blachy,

−

odporność na kąpiele od odtłuszczania i fosforanowania (zanurzeniowe lub natryskowe)
bez ich zanieczyszczenia,

−

brak palnych rozpuszczalników (ponieważ roboty spawalnicze są wykonywane
w bezpośredniej bliskości uszczelnienia),

−

brak odczepianych produktów korozji, a w szczególności chlorowodoru,

−

brak oddziaływań szkodliwych na jakość spoiny i pokrycia lakierowego (w wyniku
następnych procesów związanym z przejściem przez piec lakierniczy).

Kity do zgrzewania punktowego (kity prądoprzewodzące) służą do uszczelniania

stykających się powierzchni wewnątrz złącz. Kity do zgrzewania punktowego
są najważniejszą grupą uszczelnień wewnątrz spoiny. Oprócz działania uszczelniającego
i antykorozyjnego kity te wpływają dodatkowo na wytrzymałość mechaniczną spoiny,
a to umożliwia nawet zmniejszenie podziałki między jej szwami punktowymi.

Kity oparte na plastizolach nie zawierają rozpuszczalników, wykazują dobrą

przewodność elektryczną i są utwardzane przez działanie ciepła wytwarzanego przy
zgrzewaniu. Uzyskują one właściwą odporność na działanie kąpieli do odtłuszczania
i fosforanowania. Utwardzenie ostateczne następuje w piecach stosowanych do zatapiania
płyt termoplastycznych dźwiękochłonnych lub przy suszeniu lakieru nawierzchniowego.
Kit po nałożeniu bezpośrednio na metal powinien wykazywać zdolność do zgrzewania przez
kilka dni. Kity uszczelniające nakłada się pistoletem wyciskowym, pobierając je z naczynia
ciśnieniowego lub doprowadza się za pomocą pompy bezpośrednio z beczki. Przełożenie
pompy pneumatycznej powinno być nie mniejsze niż 10 : 1, przy ciśnieniu powietrza około
5* 10

5

Pa.

Grunty prądoprzewodzące służą również do wewnętrznego uszczelnienia zgrzein

znajdujących się w dolnych częściach pojazdy do wysokości szyb, a więc zgrzein płyty
podłogowej, drzwi, progów, łuku progów oraz pasa podokiennego. Grunty prądoprzewodzące
są nakładane pod zgrzewanie na obie zgrzewane powierzchnie blach. Grunty te muszą
wykazywać, oprócz podstawowej cechy – dobrej zgrzewalności, także:

−

dobrą przyczepność do lekko naoliwionej powierzchni blach,

−

krótki czas schnięcia,

−

odporność na działanie kąpieli do fosforanowania i elektroforezy bez zanieczyszczenia
tych kąpieli,

−

nietoksyczność w czasie zgrzewania,

−

dobrą odporność na korozje złącza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Takim środkiem uszczelniającym są jednoskładnikowe lub częściej dwuskładnikowe

farby

gruntowe

na

spoiwie

epoksyestrowym,

epoksydowym

lub

ftalowym

–

polimeryzowanym dodatkiem pigmentów metalicznych, np.: cynk, aluminium, miedź
powleczona srebrem lub namagnesowanych pyłów metalicznych (jak nikiel i kobalt). Zwykle
stosowane są do tego celu pyły cynkowe i aluminiowe o różnej wielkości i kształcie ziarna.
Grunty prądoprzewodzące nakłada się pędzlem lub przez natrysk, a po przeschnięciu warstwy
przez kilka minut prowadzi się zgrzewanie, w czasie którego powłoka ulega dalszemu
utwardzeniu. Zastosowanie gruntów prądoprzewodzących ma decydujące znaczenie
w zabezpieczeniu antykorozyjnym nadwozia w czasie jego eksploatacji w ciężkich
warunkach zimowych i zapobiega występowaniu korozji we wnętrzu zgrzeiny.

Za pomocą past rozprężonych mogą być zewnętrznie uszczelniane większe szczeliny,

a szczególnie szczeliny o zmiennej wielkości (bezpośrednio po połączeniu elementów). Pasty
rozprężne nie zawierają najczęściej rozpuszczalników lotnych, lecz czynniki spieniające,
które wydzielają gaz w podwyższonej temperaturze. Powoduje on spienienie się żelującej
masy, która wypełnia szczeliny. Pasty nakłada się pistoletem wyciskowym.

Do uszczelniania wewnętrznego służą także plastyczne taśmy uszczelniające.

Są one trwałe plastycznie, tzn. dają się formować pod ciśnieniem lub naciskiem. Taśmy
te są wykonane z wysokojakościowych kauczuków syntetycznych. Są one doskonale odporna
na starzenie, na działanie czynników atmosferycznych, na zimno i na ciepło. Materiał,
z którego wykonane są taśmy, nie zawiera lotnych rozpuszczalników, nie pęcznieje, nie pęka
i nie płynie, jest trudno zapalny, nie zawiera także substancji toksycznych i korozyjnych,
a wręcz przeciwnie – chroni przed korozją. Taśmy są odporne na działanie niskich temperatur
(do - 40º C) i ogrzewanie (do + 100º C).

Stosowany w przemyśle motoryzacyjnym krótki czas wypalania w piecu, a więc

np. krótki czas działania temperatury do 200º C, nie ma ujemnego wpływu na właściwości
mechaniczne uszczelnień i ich trwałość.

Masy ochronne podwoziowe i materiały głuszące

Niektóre powierzchnie nadwozi, przed wszystkim wewnętrzne powierzchnie drzwi oraz duże
płaszczyzny blach w bagażniku i tylnych partiach wozu, a głównie podwozie, muszą być
pokryte materiałami głuszącymi. Do tego celu stasuje się bardzo lepkie, gęste masy asfaltowe
lub syntetyczne natryski z wypełniaczem, albo tez stałe substancje w postaci płyt – mat
izolacyjnych. Wszystkie tego rodzaju środki muszą wykazywać doskonałą przyczepność
do metalu i odporność na wibrację. Najczęściej stosowane są do tego celu masy oparte
na asfaltach lub PCV z wypełniaczami, przy czym może być dodawany polietylen jako
plastyfikator. Niekiedy stosuje się także płyty kauczukowe, które są przyklejane szczególnie
do wewnętrznych powierzchni nadwozia, względnie płyty z termoplastycznego materiału,
nadtapiające się w podwyższonej temperaturze wypalania powłoki lakieru i przyklejane
do podłogi nadwozia (płyty Kellera)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Tabela 4. Materiały do zwalczania hałasu pojazdu

Źródło dźwięku Izolacja (materiały izolacyjno-

tłumiące)

Absorpcja (materiały głusząco-
dźwiękochłonne)

Drgania
powietrza

Ciężka elastyczna i szczelna
ścianka działowa względnie
podwójna ścianka działowa
(z właściwie dobranym rezonansem
połączeń)
Izolacyjno-tłumiące płyty
wielowarstwowe naklejane na
blachy podwozia

Materiały tekstylne lub podobne
względnie inne mające
powierzchnie absorbujące dźwięk
(maty filcowe lub piankowe
wielowarstwowe) położone na
blachy nadwozia grubowarstwowe
materiały powłokowe mające duży
opór przepływu i współczynnik
stratności (masy dźwiękochłonne)
nałożone na blachy nadwozia

Drgania
substancji
stałych
(materiałowe)

Elastyczne umocowanie źródła
drgań z zastosowaniem miękkich
podkładek izolacyjnych z gumy.
Grube warstwy izolacyjne o dużym
ciężarze (ciężkie płyty zatapiane
izolacyjno-tłumiące) nakładane na
blachy nadwozia

Materiały absorbujące drgania na
drodze rozprzestrzeniania się
dźwięku i na powierzchniach
odbicia fal dźwiękowych (mastyki
głuszące, folie lub papy samo
klejące i wielowarstwowe),
naklejone lub nałożone na blachy
nadwozia

Używane są tez niewysychające masy kauczukowe nakładane ręcznie na duże szczeliny

i nieciągłości nadwozia, które wymagają zatkania, np. przy łączeniu płatów nadwozia. Można
je uważać za masy głuszące zapobiegające wibracji części.

Do ochrony antykorozyjne podwozia stosowane są, głównie w dolnych jego partiach

np. błotnikach, masy antykorozyjnej - głuszące oparte na asfaltach, kauczuku
lub organozolach, winylowych z wypełniaczami. Powłoki uzyskiwane z tych materiałów mają
grubość 1 – 2 mm w stanie mokrym, a po wyschnięciu grubość ich wynosi powyżej 1 mm.
Nie należy ich mylić z typowymi masami głuszącymi, od których różnią się zwykle
wodoodpornością i elastycznością w niskich temperaturach, a także sposobem stosowania.
Mają one wielorakie funkcje, przede

wszystkim powinny one chronić podwozie pojazdu

przed czynnikami powodującymi uszkodzenia mechaniczne tj. przed kamieniem i piaskiem.
Szczególnie na te uszkodzenia powłoka lakierowa jest czuła i niewystarczająca, aby zapewnić
dostateczną trwałość pojazdu. Środki te mają zabezpieczyć antykorozyjne podwozie,
tj. zmniejszyć oddziaływanie wody i solanki, a ponadto uszczelnić podwozie od wewnątrz
i całkowicie zabezpieczyć przed dostawaniem się wody. Zabezpieczanie podwozia przyczynia
się do wyciszenia pojazdu, gdyż następuje tłumienie szumów powietrza i drgań blach.

Masy do ochrony podwozia musza mieć następujące właściwości:

a) w stanie ciekłym:

−

natrysk bez tworzenia mgły,

−

brak ściekania przy większych grubościach,

−

przetryski masy łatwo usuwalne bez naruszenia powłoki lakierowej.

b) w stanie wysuszonym lub zżelowanym:

−

dobrą odporność na ścieranie,

−

dobrą ochronę antykorozyjną,

−

odporność na niskie temperatury,

−

odporność na starzenie się i działanie ciepła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Produkty oparte na bitumach i kauczukach zawierają rozpuszczalnik w ilościach

30 – 60 %. Plastizole nie zawierają lotnych rozpuszczalników, lecz wymagają wysokich
temperatur utwardzenia.

W ostatnim okresie od ochrony podwozia opracowano także dwa rodzaje materiałów

przeciwkorozyjnych o dużej twardości i odporności na działanie kamieni i błota.
Są to materiały dające powłoki o grubości: 0,1 mm, nakładane natryskiem, do suszenia
piecowego,

bazujące

na

żywicach epoksydowych z wypełniaczem mineralnym.

Ich zastosowanie na krawędziach nadwozia w dolnych jego częściach zapobiega odrywaniu
się powłoki. W przypadku ochrony kratownicy podłogowej autobusów zadaniem jest ochrona
przed działaniem solanki i zmniejszenie częstotliwości renowacji.

Z materiałów głuszących główne zastosowanie znajdują maty wielowarstwowe. Mata jest

przede wszystkim stosowana na ściankę działowa między kierowcą a silnikiem oraz w tunelu
wału. Nakładanie jej może być przeprowadzane jedynie w montażu ostatecznym. Warstwa
przejściowa (pianka lub włókno w macie wielowarstwowej) jest przyklejana tylko
w niektórych miejscach, przez co uzyskuje się pewną elastyczność i dobrą akustyczność.
Korzystniejsze niż przyklejanie okazało się mechaniczne przyczepianie maty za pomocą
klipsów.

Odstęp pomiędzy matą a ścianką, z blachy jest uzyskiwany za pomocą elastycznej

warstwy przejściowej. Ponieważ warstwa przejściowa dla zapobiegnięcia drgań pomiędzy
obydwoma „ściankami” musi być bardzo miękka i gruba, jest ona wykonana z włókna
tekstylnego, jednorodnej pianki lub pianki z powiązanych klejem płatów.

Drugim rodzajem środka głuszącego jest papa tłumiąca. Ze względu na sztywność

samo klejącej papy tłumiącej jest ona przyklejana tylko na płaskich powierzchniach:
jak drzwi, dach, boczne ściany kufra, płaty błotnika ( w bagażniku). Przyklejanie to może być
wykonane przed ostatecznym lakierowaniem. Gdyby temperatura pieca lakierniczego
do ostatecznego wypalania osiągała 170 ºC, należy ją naklejać w czasie montażu
ostatecznego, szczególnie pod dachem. Przy cienkich, elastycznych blachach grubość papy
wynosi 2 mm; dla sztywnych blach celowe stosowanie jest papy o grubości 4 mm.

Kolejnym rodzajem materiałów tłumiących na powierzchnie blach podwozia są płyty

tłumiące zatapiane, samo klejące. Płyty te kładzie się i zatapia na podłogę bądź tunel wału,
względnie przykleja warstwę samoklejącą na ściany boczne, tylnie lub dach i zatapia.
Warstwa samo klejąca musi być dobrana do miejsca przyklejania (powierzchnie poziome
i

pionowe),

jak

również

do

temperatury

występującej

w

piecu lakierniczym

(110 ºC lub 160 ºC). Grubość płyty w zależności od miejsca zastosowania może wynosić
2 – 4 mm. Płyta bitumiczna zatapia się w piecu lakierniczym i wypełnia np. zagłębienia
podłogi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 10. Złącza uszczelniane: a)wklejona listwa wzmacniająca pokrywy silnika, b) wklejona taśma gumowa

na złączu rynienki z płatem błotnika, c) uszczelnienie wewnętrzne rynienki dachu, d) uszczelnienie

zewnętrzne płata błotnika i pasa podokiennego, e) uszczelnienie wewnętrzne komory progu i dolnej części

drzwi, f) uszczelnienie zewnętrzne blach tunelu wału i wzmocnień podłogi [10]

Płyty bitumiczne pokryte masą samo klejącą aktywizujące się energią cieplną zostały

specjalnie wyprodukowanie do montażu karoserii (surowego nadwozia). Typowym miejscami
zastosowanie tych płyt są obszary karoserii, które w późniejszych etapach produkcji
i montażu są trudno dostępne. Ciężkie płyty bitumiczne z warstwą samo klejącą
i aktywizującą się energią cieplną mogą być tez zastosowane na zagruntowane
lub polakierowane powierzchnie.

W wyniku napraw powypadkowych należy bezwzględnie odtworzyć uszczelnienie,

wygłuszenie i zabezpieczenie pojazdów samochodowych. Na skutek prac blacharskich
materiały głuszące ulegają uszkodzeniu, natomiast preparaty woskowe wypalają się i parują
wskutek spawania lub innych procesów termicznych.

Bardzo ważną czynnością jest identyfikacja materiałów lakierniczych na naprawianej

części i dobór środków uszczelniających i wygłuszających tak, aby nie występowała
rozbieżność między tymi środkami. Jest to szczególnie ważne przy stosowaniu zamienników,
które są pokryte tanimi materiałami podkładowymi.

Dlatego należy sprawdzać elementy stosowane do naprawy za pomocą tamponu

nasączonego rozpuszczalnikiem.

Przy uszczelnieniu szczególnie niebezpieczna jest rozbieżność środków PCV i środków

zawierających węglowodory z uwagi na to, że węglowodory degradują PCV. Mniej groźny
jest konflikt środków poliuretanowych PUR ze zmywaczami alkoholowymi stosowanymi
przy nakładaniu lakierów wodorozcieńczalnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Do napraw uszczelnień w dużych warsztatach stosuje się środki PCV. Natomiast

w małych warsztatach stosuje się środki PUR i MS.

Właściwości środków na bazie PUR:

−

utwardza się pod wpływem wilgoci,

−

utwardzanie się ok. 3-4 mm/24 h,

−

wytrzymałość do 2 N/ mm

2

,

−

mogą być lakierowane wszystkimi dostępnymi w handlu lakierami po całkowitym
utwardzeniu się,

−

mogą być lakierowane przed całkowitym utwardzeniem się tylko lakierami nie
zawierającymi alkoholu,

−

warstwa zewnętrzna nie jest odporna na działanie promieni UV,

−

nie utwardza się w otoczeniu alkoholu podczas procesu utwardzania się,

−

wymagają stosowania osobnych podkładów gruntujących na stal, aluminium, szkło,
tworzywa sztuczne,

−

mogą zawierać związki chemiczne powodujące korozję,

−

masy niskiej jakości „bąblują” podczas suszenia w kabinie.

Właściwości środków na bazie MS:

−

utwardza się pod wpływem wilgoci,

−

utwardzanie - ok. 2-3 mm/24 h,

−

wytrzymałość - do 2N/ mm

2

,

−

mogą być lakierowane wszystkimi dostępnymi w handlu lakierami, także przed ich
całkowitym

utwardzeniu się (po 15-20 min),

−

odporne na działanie promieni UV,

−

odporny na działanie alkoholu podczas procesu utwardzania się,

−

nie wymagają żadnych podkładów gruntujących na wszystkich stosowanych
w motoryzacji materiałach,

−

nie powodują korozji,

−

nie „bąblują” podczas suszenia w kabinie lakierniczej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na te pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do czego służą masy uszczelniające?
2. Jak dzielimy masy uszczelniające?
3. Do czego służą plastizole?
4. Jakie narzędzia stosuje się do nakładania kitów i plastizoli?
5. W jakich operacjach stosuje się grunty prądoprzewodzące?
6. Do czego służą pasty rozprężne?
7. Jakie są technologie nakładania past rozprężnych?
8. Do czego służą taśmy uszczelniające?
9. Z czego składają się masy rozpuszczalnikowe?
10. Jakie znasz metody zwalczania hałasu stosowane w lakiernictwie?
11. W jaki sposób mocuje się maty głuszące?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj uszczelnienie i wygłuszenie stalowego, przykręcanego błotnika przedniego

samochodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) wyszukać potrzebne informacji,
3) odpowiedzieć na pytania prowadzące,
4) wypełnić tabelę z tekstu przewodniego,
5) ustalić z nauczycielem poprawki do planu operacji,
6) pobrać narzędzia i materiały,
7) oczyścić miejsce nakładania środków uszczelniających,
8) nałożyć za pomocą pistoletu wyciskowego pastę uszczelniającą,
9) wykonać malowania środkami głuszącymi za pomocą pędzla,
10) zamontować podkładki z tworzywa sztucznego,
11) zakonserwować przestrzenia zamknięte,
12) wykonać kontrolę bieżących operacji,
13) sprawdzić wyniki za pomocą formularzu,
14) zaprezentować efekty swojej pracy,
15) podać wnioski usprawniające.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

błotnik samochodu,

−

pytania prowadzące,

−

tabele prowadzące,

−

formularze prowadzące,

−

środki uszczelniające,

−

pistolet wyciskowy,

−

pędzle, rozprowadzalniki,

−

środki ochrony osobistej,

−

narzędzia monterskie,

−

literatura techniczna.

Pytania prowadzące

1) Jakie funkcje spełnia błotnik samochodowy?
2) Z jakich materiałów wykonuje się błotnik?
3) Jakie są rodzaje zużycia błotników samochodowych?
4) Jakie środki stosujemy zabezpieczania błotników?
5) Na czym polega korozja elektrochemiczna?
6) Jakich przepisów BHP należy przestrzegać przy pracach malarskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Formularz

Sporządź listę potrzebnych materiałów, narzędzi i maszyn do wykonania zadania.

Wypełnij tabelę podstawowych operacji przy uszczelnianiu i wygłuszania

Nr

Czynność

Narzędzia

Uwagi

Odpowiedz na pytania

1) Jakimi metodami oczyszczamy powierzchnię przed nakładaniem mas uszczelniających?
2) Jakimi metodami nanosimy masy uszczelniające?
3) Jak przygotowujemy narzędzia do nakładania mas uszczelniających?
4) W jaki sposób mocujemy masy głuszące do metalu?
5) Jakimi środkami pielęgnujemy powłoki lakiernicze?
6) Jaka jest technologia zabezpieczeń przestrzeni zamkniętych?
7) Jakie maszyny i narzędzia są stosowane przy zabezpieczaniu kieszeni i kesonów?
8) Z jakich materiałów wykonujemy podkładki i listwy głuszące?

Ćwiczenie 2

Wykonać uszczelnienie i wygłuszenie drzwi samochodowych po naprawie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z wymogami stawianymi drzwiom pojazdu określonej klasy,
3) ocenić stan drzwi i usunąć ewentualne niedoskonałości,
4) zaplanować przebieg operacji,
5) uszczelnić złącza blacharki za pomocą kitu,
6) nanieść powłokę plastizolu za boczną, wewnętrzną część drzwi,
7) uszczelnić łącznie zewnętrzne drzwi za pomocą żywicy epoksydowej,
8) nakleić masę głuszącą od środka drzwi,
9) zabezpieczyć kesony drzwi za pomocą Fluidolu,
10) ocenić jakość wykonania poszczególnych operacji,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) przedstawić modyfikację i usprawnienia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

drzwi samochodu po naprawie blacharskiej,

−

środki głuszące i uszczelniające,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

−

pistolet wyciskowy ręczny,

−

pędzle, rozpuszczalniki,

−

pistolet do nanoszenia Fluidolu,

−

instrukcje stosowania kleju epoksydowego,

−

narzędzia ślusarskie,

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

środki ochrony osobistej,

−

literatura techniczna.

Ćwiczenie 3

Zabezpiecz podwozie samochodu

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) umyć podwozie za pomocą myjki parowej,
3) wysuszyć podwozie sprężonym powietrzem i ręcznikami papierowymi,
4) usunąć odpadającą powłokę,
5) oczyścić mechanicznie szczotkami stalowymi i papierem ściernym,
6) odrdzewić wżery za pomocą preparatu fosforowego,
7) przeszlifować miejsca odrdzewione,
8) zabezpieczyć elementy gumowe,
9) nanieść farbę gruntową,
10) nanieść środek zabezpieczający na podwozie,
11) zakonserwować przestrzenie zamknięte,
12) nanieść warstwę zabezpieczającą na progi i elementy zawieszenia,
13) usunąć zabezpieczenia przewodów gumowych i elektrycznych,
14) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

samochód i podnośnik uchylny,

−

wiertarka ze szczotką stalową,

−

papier ścierny, odrdzewiacz,

−

farba gruntowa, pistolet pneumatyczny,

−

środek zabezpieczający, rozpuszczalnik,

−

fluidol i pistolet do przestrzeni zamkniętych,

−

środek woskowy do zabezpieczeń zewnętrznych.

−

środki ochrony osobistej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać materiały do uszczelniania obiektów?

¨

¨

2) przygotować powierzchnie do nakładania materiałów uszczelniających?

¨

¨

3) przygotować maszyny, dobrać parametry nakładania mas uszczelniających? ¨

¨

4) dobrać materiały do wygłuszania obiektów?

¨

¨

5) opracować projekt technologiczny wygłuszania obiektów?

¨

¨

6) wykonać wygłuszenie obiektu za pomocą metod lakierniczych?

¨

¨

7) przedstawić efekty swojej pracy?

¨

¨

8) wyszukać nowe informacje na temat postępu w technologii uszczelniania

i wygłuszania?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących nakładania powłok lakierniczych. Zadania: 1, 2, 3, 4,

7, 8, 9, 10, 11, 13, 18 są to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
prawidłowa; pytania: 12 i 14 to zadania z luką, w pytaniach: 5, 6, 16, 17, 19 i 20 należy
udzielić krótkiej odpowiedzi, zadanie 15 to zadania rysunkowe.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

– w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X

(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

– w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole,
– w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy,
– w zadaniu 15, narysuj rysunek wyznaczonym polu.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć
Ci pytania: 15-20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 90 minut.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Powłoki zabezpieczające mające półstały układ koloidalny to:

a) emulsje,
b) pasty,
c) żele,
d) mastyki.

2. Teflon jest pochodna węglowodorów i:

a) chlorowców,
b) wosków,
c) stearynianów,
d) fosforanów.

3. Zanieczyszczenia od smoły usuwamy z lakierów za pomocą:

a) kwasu fosforowego,
b) terpentyny,
c) toluenu,
d) denaturatu.

4. Prowadnice obrabiarek zabezpieczamy:

a) gruntem dwuskładnikowym,
b) lakierem epoksydowym,
c) gruntoszpachlówką,
d) lanolina z naftą.

5. Przy stosowaniu środków pielęgnacyjno-konserwujących należy wykonać następujące

operacje:

−

............................................................................................

−

............................................................................................

−

............................................................................................

−

............................................................................................

−

............................................................................................

−

............................................................................................

6. Nazwij elementy pistoletu do konserwacji hydrodynamicznej:

a)................................... b)........................................... c)....................................
d)...........................................e)................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

7. Grubość gruntów do ochrony czasowej wynosi:

a) 20

µ

m,

b) 50

µ

m,

c) 100

µ

m,

d) 150

µ

m.

8. Do czyszczenia kształtowników z zendry hutniczej stosujemy najczęściej:

a) szlifowanie,
b) piaskowanie,
c) frezowania,
d) polerowanie,

9. Głównym sposobem łączenia blach w pojazdach samochodowych jest:

a) spawanie,
b) lutowanie,
c) nitowanie,
d) zgrzewanie.

10. Głównym składnikiem środków do zabezpieczania przestrzeni zamkniętych jest:

a) minia ołowiana,
b) kwas fosforowy,
c) lanolina,
d) wosk.

11. Kity szpachlowe nanoszone są przez:

a) pistolet pneumatyczny,
b) pistolet wyciskowy,
c) pistolet hydrauliczny,
d) elektroforezę.

12. Masy uszczelniające epoksydowe składają się z .....................................................

i ...................................

13. Czynniki tiksotropowe stosowane są w środkach uszczelniających w celu:

a) zapobiegania ścierania,
b) poprawy przyczepności,
c) zwiększenia wytrzymałości,
d) zwiększenia odporności na temperaturę.

14. Kity oparte na plastizolach nie zawierają..................................... i wykazują

dobrą......................................

15. Narysuj przekrój progu samochodu i nazwij elementy zabezpieczające i uszczelniające

16. Masy do ochrony podwozia muszą mieć następujące własności:

−

..............................................................................................

−

.............................................................................................

−

.............................................................................................

−

............................................................................................

−

............................................................................................

−

............................................................................................

−

.............................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

17. Opisz technologię zabezpieczania profili zamkniętych metodą RUST

18. Głównym składnikiem plastizolu jest:

a) teflon,
b) wosk karnauba,
c) polichlorek winylu,
d) epichlorohydryna.

19. Porównaj

metody

nakładania

środków

konserwujących

hydrodynamiczną

i pneumatyczną i opisz różnicę.

20. Badanie mas antykorozyjno-głuszących polega na:

−

...................................................................................................

−

..................................................................................................

−

.................................................................................................

−

................................................................................................

−

.................................................................................................

−

..................................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ………………………………………………………………………………...

Nanoszenie pokryć ochronnych i ochronno-dekoracyjnych.

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

D

5.

6.

a) ………………………………………….
b) ………………………………………….
c) ………………………………………….

7.

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

13.

a

b

c

d

14.

15.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

16.

17.

18.

a

b

c

d

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

6. LITERATURA

1. Francuz W. M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w rzemiośle. WSiP,

Warszawa 1996

2. Dobosz K.: Podstawy obróbki malarsko-lakierniczej metali. ZDDZ., Warszawa 1973
3. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 1998
4. Klownowski Z., Knopf M., Lichecki J.: Przeciwrdzewna ochrona malarska konstrukcji

stalowych. Poradnik. WNT, Warszawa 1983

5. Kordek M., Raczyński M.: Suszarnie i piece ceramiczne. WSiP, Warszawa 1982
6. Kwiatkowski M.: Wprowadzenie do eksploatacji urządzeń technicznych. WSiP,

Warszawa 1990

7. Miesięcznik. Ochrona przed korozją.
8. Praca zbiorowa. Technika przeciwkorozyjna. Część I. WSiP, Warszawa 1977
9. Praca zbiorowa. Pokrycia ochronne i dekoracyjne. Poradnik. WNT, Warszawa 1967
10. Praca zbiorowa. Korozja samochodów i jej zapobieganie. Poradnik. WNT, Warszawa 1983
11. Praca zbiorowa. Nowoczesne metody malowania. WNT, Warszawa 1977
12. Praca zbiorowa. Maszynoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999
13. Praca zbiorowa. Powłoki malarsko-lakiernicze. Poradnik. WNT, Warszawa 1983
14. Praca zbiorowa. Pracowania techniki przeciwkorozyjnej. WSiP, Warszawa 1985
15. Praca zbiorowa. Poradnik ceramiczny. Arkady, Warszawa 1963
16. Polskie Normy
17. Tomcia Z., Zapytkowski B.: Technologia przemysłu emalierskiego. WGH, Katowice 1960
18. Czasopisma techniczne
19. Informator techniczny farb i lakierów (wraz z uzupełnieniem I i II). Plastofarb, Gliwice 1971
20. Informator techniczno-handlowy. Urządzenia do nakładania powłok ochronnych.

Technozbyt, Łódź 1972

21. Katalogi firm produkujących sprzęt (ZUGiL–Wieluń, WAN–Gdynia, Adol–Warszawa)