„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Arkadiusz Pawlikowski

Prowadzenie procesu wzbogacania kopalin 311[15].Z4.06

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Jan Kania
mgr inż. Grzegorz Merta



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Danuta Pawełczyk



Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek










Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[15].Z4.06
„Prowadzenie procesu wzbogacania kopalin”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik górnictwa podziemnego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Przykładowe scenariusze zajęć

7

5.

Ćwiczenia

12

5.1. Wiadomości wstępne dotyczące przeróbki mechanicznej

12

5.1.1. Ćwiczenia

12

5.2. Klasyfikacja mechaniczna, hydrauliczna i aerodynamiczna

14

5.2.1. Ćwiczenia

14

5.3. Wzbogacanie, wzbogacanie grawitacyjne, flotacja

16

5.3.1. Ćwiczenia

16

5.4. Odwadnianie produktów wzbogacania, chemiczne wzbogacanie kopalin

18

5.4.1. Ćwiczenia

18

6.

Ewaluacja osiągnięć ucznia

20

7.

Literatura

38

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazuję Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik górnictwa podziemnego
311[15].

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć ucznia,

−

wykaz literatury, z jakiej można korzystać podczas zajęć.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem:

−

metody tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze maszyn przeróbczych i procesów
wzbogacania),

−

projekcji filmów, przeźroczy i foliogramów,

−

ć

wiczeń praktycznych,

−

symulacji na stanowiskach w warsztatach, w rzeczywistych warunkach pracy
(w kopalni), na stanowiskach demonstracyjnych np. w ośrodkach mechanizacji
górnictwa.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno być realizowane za pomocą badań

kształtujących i sumatywnych. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zamieszczonym
w rozdziale 6 zestawem zadań testowych.
W tym rozdziale podano również:

−

plan testu w formie tabelarycznej,

−

punktacje zadań,

−

propozycje norm wymagań,

−

instrukcję dla nauczyciela,

−

instrukcję dla ucznia,

−

kartę odpowiedzi,

−

zestaw zadań testowych.
Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno być realizowane z uwzględnieniem

ustalonych wymagań i zgodnie z wewnątrzszkolnym systemem oceniania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[15].Z4

Eksploatacja górnicza złóż

311[15].Z4.06

Dobieranie metod

i organizowanie procesu

wzbogacania kopalin

311[15].Z4.01

Udostępnianie i przygotowywanie

złoża do eksploatacji

311[15].Z4.02

Klasyfikowanie systemów

eksploatacji złóż

311[15].Z4.05

Użytkowanie środków

strzałowych

311[15].Z4.04

Przewietrzanie kopalń

311[15].Z4.03

Dobieranie obudów górniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

stosować jednostki układu SI,

−

przeliczać jednostki,

−

rozróżniać podstawowe wielkości mechaniczne i elektryczne oraz ich jednostki,

−

analizować proste schematy kinematyczne części maszyn,

−

wykonywać rysunki części maszyn,

−

analizować układy hydrauliczne i pneumatyczne,

−

posługiwać się podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi przeróbki mechanicznej,

−

charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy obsłudze maszyn
i urządzeń mechanicznych,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

określić zadania metod wzbogacania kopalin,

−

wyjaśnić budowę i zasadę działania urządzeń do klasyfikacji mechanicznej kopalin,

−

rozróżnić klasyfikację wodną, hydrauliczną oraz aerodynamiczną,

−

scharakteryzować operacje przeróbcze kopalin,

−

scharakteryzować sposoby wzbogacania,

−

scharakteryzować wzbogacanie mechaniczne,

−

wyjaśnić zasadę działania wzbogacalników z cieczą ciężką,

−

scharakteryzować proces flotacji,

−

obsłużyć urządzenia do procesu flotacji,

−

scharakteryzować odwadnianie produktów wzbogacania,

−

dobrać i skontrolować urządzenia odwadniające,

−

zdefiniować chemiczne metody przeróbki kopalin,

−

zanalizować schemat technologiczny procesu wzbogacania kopalin,

−

określić kolejność operacji w procesie wzbogacania,

−

sporządzić podstawowe dokumenty stosowane w dziale marketingu,

−

zaplanować działania dotyczące promocji i sprzedaży kopalin,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
podczas obsługi urządzeń do wzbogacania kopalin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………………………………

Modułowy program nauczania:

Technik górnictwa podziemnego 311[15]

Moduł:

Eksploatacja górnicza złóż 311[15].Z4

Jednostka modułowa:

Prowadzenie procesu wzbogacania kopalin 311[15].Z4.06

Temat: Zakład przeróbczy.

Cel ogólny: Rysowanie schematu ideowego zakładu przeróbczego.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

rozpoznawać operacje przeróbcze,

−

rysować schematy podstawowych procesów wzbogacania,

−

opisać kolejność wykonywanych procesów technologicznych od sortowni poprzez zakład
wzbogacania do otrzymania gotowych produktów i odpadów,

−

rozróżniać operacje główne,

−

rozróżniać operacje pomocnicze,

−

rozróżniać operacje usługowe,

−

narysować schemat ideowy zakładu przeróbczego.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowanie i planowanie zajęć,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu,

−

prezentacji uzyskanych wyników.

Metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze maszyn przeróbczych i procesów
wzbogacania),

−

projekcji filmów, przeźroczy i foliogramów.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zestaw pytań prowadzących,

−

materiały dydaktyczne,

−

poradnik górnika.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w zespołach 2–osobowych.

Uczestnicy:

−

uczniowie technikum górniczego kształcącego w zawodzie technik górnictwa
podziemnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Zadanie dla ucznia:

Na podstawie zdobytej wiedzy dotyczącej wzbogacania kopalin i procesów

technologicznych odbywających się w zakładzie przeróbczym narysuj schemat ideowy
zakładu przeróbczego.

Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1.

Określenie tematu zajęć.

2.

Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia.

3.

Wyjaśnienie uczniom zasad pracy metodą tekstu przewodniego, pokazu z objaśnieniem,
projekcji filmów, przeźroczy i foliogramów,

4.

Podział grupy uczniów na zespoły.

Faza właściwa

Praca metodą tekstu przewodniego, pokazu z objaśnieniem oraz projekcja filmów,

przeźroczy i foliogramów.

Faza I. Informacje

Pytania prowadzące:

1.

Jakie znasz operacje przeróbcze?

2.

Co to jest sortownia a co zakład przeróbczy?

3.

Co to jest operacja główna, pomocnicza i usługowa?

4.

Co to jest schemat o symbolice maszynowej?

5.

Jakie znasz schematy o innej symbolice?

6.

Co to jest koncentrat?

7.

Co to jest odpad?

8.

Co to jest produkt pośredni?

Faza II. Planowanie
1.

Jak duży zakład przeróbczy narysują?

2.

Jaką kopalinę będą wzbogacać?

Faza III. Ustalenie
Uczniowie:
1.

określają jaką symbolikę zastosują na swoim schemacie ideowym,

2.

dokonują wyboru kopaliny i wielkości zakładu przeróbczego,

3.

pracując w zespołach proponują różne rozwiązania zakładu przeróbczego,

4.

konsultują wypracowane rozwiązanie z nauczycielem i wnoszą ewentualne poprawki.

Faza IV. Wykonanie
Uczniowie:
1.

samodzielnie wykonują schemat ideowy zakładu przeróbczego.

2.

przy każdej zastosowanej operacji przeróbczej opisują jej proces technologiczny.

3.

prezentują wykonany przez siebie schemat zakładu przeróbczego.

Faza V. Sprawdzanie
1.

Uczniowie sprawdzają w grupach poprawność wykonania.

2.

Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Faza VI. Analiza końcowa.

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im

trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe ćwiczenie, wskazać, jakie umiejętności
były ćwiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać na przyszłość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………………………………

Modułowy program nauczania:

Technik górnictwa podziemnego 311[15]

Moduł:

Eksploatacja górnicza złóż 311[15].Z4

Jednostka modułowa:

Prowadzenie procesu wzbogacania kopalin 311[15].Z4.06

Temat: Ocena procesów klasyfikacji.

Cel ogólny: Analiza sitowa i rysowanie krzywych składu ziarnowego w różnych układach.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić co to jest analiza sitowa składu ziarnowego,

−

określić cel wykonywania takiej analizy,

−

przygotować materiał do analizy (pobrać próbkę zgodnie z normami),

−

przygotować odpowiedni zestaw sit,

−

dokonać podziału materiału na szereg klas o odpowiednim uziarnieniu,

−

określić wagowy wychód każdej z klasy,

−

określić procentowy wychód poszczególnych klas w stosunku do całości,

−

narysować krzywe składu ziarnowego w różnych układach.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu,

Metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze maszyn urabiających i ładujących),

−

projekcji filmów, przeźroczy i foliogramów.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zestaw pytań prowadzących,

−

materiały dydaktyczne,

−

plansze i modele,

−

poradnik górnika.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w zespołach 2–osobowych.

Uczestnicy:

−

uczniowie technikum górniczego kształcącego w zawodzie technik górnictwa
podziemnego.

Przebieg zajęć:
1.

Wprowadzenie.

2.

Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

3.

Wykonywanie ćwiczenia.

Zadanie dla ucznia:

Wykonaj analizę sitową przygotowanego materiału i narysuj krzywe składu ziarnowego

tego materiału w różnych układach.

Instrukcja do wykonania ćwiczenia:

−

Zapoznaj się dokładnie z treścią zadania.

−

Przeanalizuj rysunki, schematy i modele które otrzymałeś od nauczyciela.

−

Ustal kolejność wykonywanych czynności podczas ćwiczenia.

−

Przygotuj przybory do rysowania.

−

Opisz procedurę wykonywania analizy sitowej.

−

Przygotuj stanowisko badań.

−

Wykonaj analizę sitową składu ziarnowego.

−

Wykonaj niezbędne obliczenia.

−

Narysuj krzywe składu ziarnowego w różnych układach.

−

Przeanalizuj jakość wykonanej pracy.

4.

Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności.

−

uczniowie prezentują swoje prace,

−

nauczyciel analizuje pracę ucznia i omawia mocne i słabe strony,

−

uczniowie wspólnie z nauczycielem dokonują oceny prac.

Praca domowa:

Przeanalizuj wskaźniki charakteryzujące procesy wzbogacania oraz etapy wyznaczania

krzywych wzbogacalności i krzywych wzbogacania.

Sposób uzyskiwania informacji zwrotnej po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety dotyczące oceny zajęć i trudności podczas realizowania zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. ĆWICZENIA

5.1. Wiadomości wstępne dotyczące przeróbki mechanicznej

5.1.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dopasuj definicję do opisu operacji przeróbczej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznanych procesów.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Uczeń powinien:

1)

zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych definicje dotyczące przeróbki kopalin,

3)

zapamiętać definicje,

4)

rozpoznać charakteryzowane przez nauczyciela operacje przeróbcze,

5)

opisać rozpoznane operacje.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały dydaktyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Sklasyfikuj wskazane przez nauczyciela procesy przeróbcze.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
procesów i ich klasyfikacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria klasyfikacji,

2)

dokonać analizy procesów przeróbczych na podstawie opisów,

3)

rozpoznać i sklasyfikować operację,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4)

opisać operacje przeróbcze.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały dydaktyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5.2. Klasyfikacja mechaniczna, hydrauliczna i aerodynamiczna

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj na podstawie opisu budowy i zasady działania klasyfikatory hydrauliczne

i dokonaj ich podziału

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
klasyfikatorów hydraulicznych i dokonanego podziału.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych rodzaje klasyfikatorów hydraulicznych,

3)

zapoznać się z podziałem klasyfikatorów hydraulicznych,

4)

rozpoznać klasyfikator,

5)

sklasyfikować urządzenie,

6)

opisać i narysować rozpoznane klasyfikatory.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania i kreślenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały dydaktyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj na podstawie opisu budowy i zasady działania klasyfikatory aerodynamiczne

i dokonaj ich podziału

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
klasyfikatorów aerodynamicznych i dokonanego podziału.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych rodzaje klasyfikatorów aerodynamicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

3)

zapoznać się z podziałem klasyfikatorów aerodynamicznych,

4)

rozpoznać klasyfikator,

5)

sklasyfikować urządzenie,

6)

opisać i narysować rozpoznane klasyfikatory.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania i kreślenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały dydaktyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.3. Wzbogacanie, wzbogacanie grawitacyjne, flotacja

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj na podstawie opisu budowy i zasady działania wzbogacalniki i dokonaj ich

klasyfikacji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
wzbogacalników i ich klasyfikowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych rodzaje wzbogacalników,

3)

zapoznać się z klasyfikacją wzbogacalników,

4)

rozpoznać wzbogacalniki,

5)

sklasyfikować wzbogacalniki,

6)

opisać i narysować rozpoznane wzbogacalniki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania i kreślenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały dydaktyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj na podstawie opisu budowy i zasady działania flotowniki i dokonaj ich

klasyfikacji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
flotowników i ich klasyfikowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych rodzaje flotowników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

3)

zapoznać się z klasyfikacją flotowników,

4)

rozpoznać flotowniki,

5)

sklasyfikować flotowniki,

6)

opisać i narysować rozpoznane flotowniki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania i kreślenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały dydaktyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

5.4. Odwadnianie

produktów

wzbogacania,

chemiczne

wzbogacanie kopalin

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj na podstawie opisu budowy i zasady działania urządzenia odwadniające.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania urządzeń
odwadniających.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych rodzaje urządzeń odwadniających,

3)

zapoznać się z klasyfikacją urządzeń odwadniających,

4)

rozpoznać urządzenia odwadniające,

5)

opisać i narysować rozpoznane urządzenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania i kreślenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały dydaktyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Dopasuj definicję do opisu danego procesu chemicznego wzbogacania kopalin.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznanych procesów.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Uczeń powinien:

1)

zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych definicje dotyczące chemicznych procesów
wzbogacania,

3)

zapamiętać definicje,

4)

rozpoznać charakteryzowane przez nauczyciela procesy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5)

opisać rozpoznane procesy chemicznego wzbogacania kopalin.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały dydaktyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Prowadzenie procesu
wzbogacania kopalin”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 1–15 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 16–20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego,

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. b, 3. c, 4. a, 5. a, 6. c, 7. a, 8. b, 9. a, 10. d, 11. b,
12. d, 13. a, 14. d, 15. b, 16. b, 17. b, 18. b, 19. c, 20. b.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Rozróżniać podstawowe definicje
przeróbcze

A

P

b

2

Rozróżniać podstawowe definicje
przeróbcze

A

P

b

3

Rozróżniać podstawowe operacje
przeróbcze

A

P

c

4

Rozróżniać klasyfikatory hydrauliczne
i aerodynamiczne

B

P

a

5

Rozróżniać klasyfikatory hydrauliczne
i aerodynamiczne

B

P

a

6

Rozróżniać klasyfikatory hydrauliczne
i aerodynamiczne

B

P

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

7

Rozróżniać wzbogacalniki

B

P

a

8

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

A

P

b

9

Scharakteryzować zasadę pracy
odwadniarek

C

P

a

10

Charakteryzować własności cieczy
ciężkiej

C

P

d

11

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

A

P

b

12

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

A

P

d

13

Scharakteryzować zasadę pracy
odpylaczy

B

P

a

14

Scharakteryzować zasadę pracy
odwadniarek

B

P

d

15

Charakteryzować własności cieczy
zawiesinowej

C

P

b

16

Rozróżniać podstawowe operacje
przeróbcze

C

PP

b

17

Charakteryzować procesy chemicznego
wzbogacania

C

PP

b

18

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

C

PP

b

19

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

C

PP

c

20

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

C

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

4.

Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na typy zadań testowych, jakie
będą w teście.

5.

Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

6.

Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.

7.

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.

8.

Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9.

Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10.

Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

11.

Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.

12.

Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.

13.

Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

14.

Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych – niskich wyników przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru o różnym stopniu trudności. Tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
Prawidłową odpowiedź zaznacz X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

8.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Zbiór ziaren minerału użytecznego bez domieszki ziaren skały płonnej to
a)

produkt pośredni.

b)

koncentrat.

c)

nadziarno.

d)

podziarno.

2.

Produkt wydzielony w procesach przeróbczych, który w przeróbce określonej kopaliny
uważany jest za nieużyteczny to
a)

produkt dolny.

b)

skała płonna.

c)

podziarno.

d)

obciążnik.

3.

Operacja, mająca na celu wymycie skał ilastych z kopalin użytecznych
a)

odmulanie.

b)

odwadnianie.

c)

rozmywanie.

d)

oczyszczanie.

4.

Na rysunku przedstawiono klasyfikator hydrauliczny
a)

korytowy.

b)

stożkowy.

c)

mechaniczny.

d)

hydrocyklon.

5.

Na rysunku przedstawiono klasyfikator
a)

strumieniowy.

b)

odśrodkowy.

c)

odpylający.

d)

hydrauliczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

6.

Na rysunku przedstawiono odpylacz
a)

odśrodkowy.

b)

pulsacyjny.

c)

wibracyjny.

d)

strumieniowy.

7.

Na rysunku przedstawiono

a)

osadzarkę pulsacyjną.

b)

hydrocyklon.

c)

stół koncentracyjny.

d)

wzbogacalnik strumieniowy.

8.

Urządzenia typu Disa to
a)

klasyfikatory aerodynamiczne.

b)

wzbogacalniki.

c)

hydrocyklony.

d)

odpylacze.

9.

Prasa filtracyjna działa na zasadzie odwadniania
a)

ciśnieniowego.

b)

próżniowego.

c)

odśrodkowego.

d)

strumieniowego.

10.

Depresory należą do odczynników flotacyjnych
a)

pianotwórczych.

b)

zbierających.

c)

oczyszczających.

d)

modyfikujących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

11.

Na rysunku przedstawiono

a)

urządzenie typu Dorra.

b)

sito OSO.

c)

hydrocyklon.

d)

uławiacz pyłu.

12.

Na rysunku przedstawiono
a)

Tromp.

b)

Disa -1S.

c)

Disa -2S.

d)

Disa -3S.

13.

Odpylacz Rapid to odpylacz
a)

strumieniowy.

b)

pulsacyjny.

c)

wibracyjny.

d)

odśrodkowy.

14.

Odwadniarka Nael to odwadniarka
a)

próżniowa.

b)

ciśnieniowa.

c)

komorowa.

d)

odśrodkowa.

15.

Menty to
a)

odpady.

b)

mieszanina flotacyjna.

c)

produkt odpylania.

d)

produkt odwadniania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

16.

Peletyzacja jest
a)

rodzajem suszenia.

b)

odmianą brykietowania.

c)

procesem przesiewania.

d)

odmianą uławiania.

17.

Metoda otrzymywania organicznych związków chemicznych z węgla to
a)

uwodornianie paliw stałych.

b)

łagodne uwodornianie węgla.

c)

zgazowanie węgla.

d)

halurgia.

18.

Na rysunku przedstawiono
a)

osadzarkę.

b)

flotownik.

c)

klasyfikator stożkowy.

d)

wzbogacalnik grawitacyjny.

19.

Na rysunku przedstawiono
a)

dezintegrator.

b)

wirówkę.

c)

prasę filtracyjną.

d)

klasyfikator mechaniczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

20.

Na rysunku przedstawiono
a)

kruszarkę strumieniową.

b)

odpylacz.

c)

klasyfikator hydrauliczny.

d)

uławiacz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko................................................................................................

Prowadzenie procesu wzbogacania kopalin

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Prowadzenie procesu
wzbogacania kopalin”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 1–15 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 16–20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego,

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. c, 4. b, 5. b, 6. a, 7. a, 8. b, 9. a, 10. d, 11. a,
12. c, 13. c, 14. a, 15. c, 16. b, 17. a, 18. b, 19. c, 20. b.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Rozróżniać podstawowe definicje
przeróbcze

A

P

d

2

Rozróżniać podstawowe definicje
przeróbcze

A

P

a

3

Rozróżniać podstawowe operacje
przeróbcze

A

P

c

4

Rozróżniać klasyfikatory hydrauliczne
i aerodynamiczne

B

P

b

5

Rozróżniać klasyfikatory hydrauliczne
i aerodynamiczne

B

P

b

6

Rozróżniać klasyfikatory hydrauliczne
i aerodynamiczne

B

P

a

7

Rozróżniać wzbogacalniki

B

P

a

8

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

A

P

b

9

Scharakteryzować zasadę pracy
odwadniarek

C

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

10

Charakteryzować własności cieczy
ciężkiej

C

P

d

11

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

A

P

a

12

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

A

P

c

13

Scharakteryzować zasadę pracy
klasyfikatorów aerodynamicznych

B

P

c

14

Scharakteryzować zasadę pracy
odwadniarek

B

P

a

15

Charakteryzować własności cieczy
zawiesinowej

C

P

c

16

Rozróżniać podstawowe operacje
przeróbcze

C

PP

b

17

Charakteryzować procesy chemicznego
wzbogacania

C

PP

a

18

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

C

PP

b

19

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

C

PP

c

20

Rozróżniać maszyny i urządzenia
przeróbcze

C

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

4.

Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.

5.

Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

6.

Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.

7.

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.

8.

Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9.

Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10.

Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

11.

Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.

12.

Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.

13.

Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

14.

Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Wszystkie zadania są zadaniami
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi – zaznacz prawidłową
odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

8.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Zbiór ziaren mniejszych od otworów w sicie, a znajdujące się w produkcie górnym to
a)

produkt pośredni.

b)

koncentrat.

c)

nadziarno.

d)

podziarno.

2.

Klasa dolna + nadziarno to
a)

produkt podsitowy.

b)

skała płonna.

c)

podziarno.

d)

obciążnik.

3.

Operacja, mająca na celu wymycie skał ilastych z kopalin użytecznych
a)

odmulanie.

b)

odwadnianie.

c)

rozmywanie.

d)

oczyszczanie.

4.

Na rysunku przedstawiono klasyfikator hydrauliczny
a)

korytowy.

b)

stożkowy.

c)

mechaniczny.

d)

hydrocyklon.

5.

Na rysunku przedstawiono klasyfikator
a)

strumieniowy.

b)

odśrodkowy.

c)

odpylający.

d)

hydrauliczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

6.

Na rysunku przedstawiono odpylacz
a)

odśrodkowy.

b)

pulsacyjny.

c)

wibracyjny.

d)

strumieniowy.

7.

Na rysunku przedstawiono
a)

osadzarkę pulsacyjną.

b)

hydrocyklon.

c)

stół koncentracyjny.

d)

wzbogacalnik strumieniowy.

8.

Urządzenie typu Tromp to
a)

klasyfikator aerodynamiczny.

b)

wzbogacalnik.

c)

hydrocyklon.

d)

odpylacz.

9.

Prasa filtracyjna działa na zasadzie odwadniania
a)

ciśnieniowego.

b)

próżniowego.

c)

odśrodkowego.

d)

strumieniowego.

10.

Aktywatory należą do odczynników flotacyjnych
a)

pianotwórczych.

b)

zbierających.

c)

oczyszczających.

d)

modyfikujących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

11.

Na rysunku przedstawiono
a)

klasyfikator mechaniczny zwojowy.

b)

flotownik.

c)

osadzarkę.

d)

przenośnik.

12.

Na rysunku przedstawiono
a)

Tromp.

b)

Disa -1S.

c)

Disa -2S.

d)

Disa -3S.

13.

Klasyfikator Raymonda to klasyfikator
a)

mechaniczny.

b)

hydrauliczny.

c)

aerodynamiczny.

d)

odśrodkowy.

14.

Urządzenie typu OSO to
a)

sito odwadniające.

b)

wirówka klasyfikacyjna.

c)

odpylacz.

d)

uławiacz.

15.

Menty stosuje się w
a)

osadzarkach.

b)

wzbogacalnikach.

c)

flotownikach.

d)

klasyfikatorach hydraulicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

16.

Peletyzacja jest:
a)

rodzajem suszenia.

b)

odmianą brykietowania.

c)

procesem przesiewania.

d)

odmianą uławiania.

17.

Proces przemiany (przetwarzania) węgla w paliwa ciekłe to
a)

uwodornianie paliw stałych.

b)

łagodne uwodornianie węgla.

c)

zgazowanie węgla.

d)

halurgia.

18.

Na rysunku przedstawiono
a)

osadzarkę.

b)

flotownik.

c)

klasyfikator stożkowy.

d)

wzbogacalnik grawitacyjny.

19.

Na rysunku przedstawiono
a)

dezintegrator.

b)

wirówkę klasyfikacyjną.

c)

prasę filtracyjną.

d)

klasyfikator mechaniczny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

20.

Na rysunku przedstawiono
a)

kruszarke strumieniową.

b)

odpylacz.

c)

klasyfikator hydrauliczny.

d)

uławiacz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko................................................................................................

Prowadzenie procesu wzbogacania kopalin

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

7. LITERATURA

1.

Blaschke J.: Procesy technologiczne w przeróbce kopalin użytecznych. Akademia
Górniczo-Hutnicza. Skrypty uczelniane 1058. Kraków 1987

2.

Blaschke S.: Przeróbka mechaniczna kopalń Cz. I i II. Wydawnictwo Śląsk, Katowice
1984

3.

Czasopisma: Wiadomości Górnicze, Przegląd Górniczy, Bezpieczeństwo Pracy
i Ochrony Środowiska w Górnictwie, Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa.

4.

Katalogi firmowe maszyn i urządzeń przeróbczych.

5.

Laskowski J., Łuszczkiewicz A.: Przeróbka kopalin. Wzbogacanie surowców
mineralnych. Politechnika Wrocławska. Wrocław 1989

6.

Laskowski J.: Chemia fizyczna w procesach mechanicznej przeróbki kopalin.
Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1984

7.

Olszówka J.: Zasady kontroli jakości węgla. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1972

8.

Poradnik górnika. Praca zbiorowa. Wydawnictwo „Śląsk”. Katowice 1982

9.

http://images.google.pl/imghp

Literatura metodyczna
1.

Krogulec-Sobowiec M., Rudziński M.: Poradnik dla autorów pakietów edukacyjnych.
KOWEZiU, Warszawa 2003

2.

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. Biuro Koordynacji Kształcenia
Kadr, Fundusz Współpracy, Warszawa 1997

3.

Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998