1

"Eksperyment Ascha"

Eksperyment Ascha to jeden z najsłynniejszych

eksperymentów psychologicznych (właściwie serii

eksperymentów), przeprowadzony przez

Solomona Ascha

w 1955r i dotyczący

konformizmu

, a konkretnie jednej z

jego odmian -

konformizmu normatywnego

. Badacze

konformizmu zastanawiali się czym są motywowane

szeroko rozumiane zachowania konformistyczne. Wykryto

dwa ważne motywy tych zachowań:

•

pragnienie posiadania racji (zobacz:

konformizm

informacyjny

) oraz

•

lęk, który jest motywem

konformizmu

normatywnego

.

Geneza eksperymentu==

W roku 1936 [[Muzafer Sherif]] przeprowadził

eksperyment, wykorzystujący [[efekt autokinetyczny]].

Zadaniem tego eksperymentu było badanie mechanizmu

przekazywania norm społecznych przez grupy z pokolenia

na pokolenie, zaś ubocznym efektem potwierdzenie

olbrzymiej skłonności badanych do podzielania

2

przekonań wytworzonych przez grupę. (Szerzej zobacz:

[[kontormizm informacyjny]].)

Asch nie zgadzał się z interpretacjami zachowania

badanych przedstawionymi przez Scherifa, twierdząc, że

badani są skłonni do ulegania grupie w dużym stopniu

tylko wtedy, gdy sami czują się niepewnie i nie mają

wyrobionego zdania na dany temat - taka bowiem była

psychologiczna sytuacja badanych w eksperymencie

Scherifa. W warunkach jednoznacznych badani nie będą

ulegać grupie, tego spodziewał się Asch. Aby udowodnić

swoje racje stworzył własny eksperyment.

Przebieg eksperymentu Ascha==

Asch prosił ochotników, którzy zgłosili się do jego

eksperymentu, aby jak najdokładniej przyjrzeli się trzem

liniom (A, B, C) i zadecydowali, do której z nich

najbardziej podobny jest odcinek X narysowany obok.

W rzeczywistości odcinki X i C były tej samej długości, a

badani nie mieli co do tego żadnych wątpliwości, jeśli

siedzieli sami przed ekranem. W takich warunkach 98%

badanych udzielała odpowiedzi: "X jest najbardziej

podobny do C".

3

Odpowiedzi badanych dramatycznie zmieniały się, gdy

badanie przeprowadzane było grupowo. Asch podstawiał

7 osób, które w przekonaniu rzeczywistej osoby badanej

były także ochotnikami, choć naprawdę byli to wynajęci

przez Ascha aktorzy. W pierwszych dwóch próbach (z

innymi kartami niż ta przedstawiona na rysunku) aktorzy

mieli udzielać prawidłowej odpowiedzi. W trzeciej próbie

mieli natomiast mówić: "X jest najbardziej podobne do A".

W takich warunkach ok. 2/3 rzeczywistych osób

badanych (a niekiedy nawet 3/4 w zależności od innych

czynników) przynajmniej raz zmieniała zdanie i również

twierdziła, że "X jest podobne do A" (badani przechodzili

"próby spostrzegania" w grupie kilkakrotnie).

Alternatywne interpretacje==

Pojawiło się pytanie, czy badani podporządkowywali się

grupie dlatego, że bali się odrzucenia, czy też pod

wpływem zdania większości rzeczywiście zaczynali wątpić

we własne spostrzeżenia i "ich oczy kłamały". Inaczej

mówiąc: być może zdanie innych członków grupy

powodowało zmianę spostrzeżeń badanych. Tę hipotezę

wykluczono, bowiem jeśli badani mieli swoje zdanie

jedynie zapisać na kartce, lub podstawieni aktorzy nie

bylli bezpośrednio obecne w pokoju (badany słyszał ich

4

wypowiedzi przez głośnik i wiedział, że oni jego nie

słyszą), to badani nie zmieniali swojego zdania.

Ponadto po eksperymencie podczas [[sesja

wyjaśniająca|sesji wyjaśniającej]] badani twierdzili, że

zmiana zdania nie była związana ze zmianą

spostrzegania.

Literatura:

*Hock R.R. (2003). 40 prac badawczych, które zmieniły

oblicze psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne.

*Meyers D. G. (2003). Psychologia społeczna. Poznań:

Wydawnictwo Zysk i S-ka.

*Aronson E. (2002). Człowiek – istota społeczna.

Warszawa, PWN.

Zobacz też: [[konformizm]], [[dyfuzja odpowiedzialności]],

[[myślenie grupowe]], [[konformizm informacyjny]],

[[wpływ autorytetu]].

Przyczyny lęku przed odrzuceniem przez grupę==

Badacze odkryli, że lęk przed odrzuceniem w razie nie

dostosowania się do norm obowiązujących w danej

społeczności (grupie społecznej) jest uzasadniony. Ludzie,

którzy zachowują się, myślą, czują, ubierają się, mówią

5

itp. inaczej niż jest to przyjęte podlegają [[ostracyzm]]owi

o różnym nasileniu. Początkowo są to zaniepokojone

spojrzenia innych osob, zwiększona uwaga, potem

pojawiają sę próby przekonania, w następnej fazie

półuśmieszki i kpiny, twarde namowy. Kończy się agresją

i/lub izolacją społeczną, jeśli

[[nonkonformizm|nonkonformista]] nadal nie ulegnie

naciskowi grupy i dalej forsuje swój styl.

Sytuacja może się zmienić wtedy, gdy grupa dostosuje się

do owego dysydenta, co owocuje przemianą norm

grupowych (zobacz: [[wpływ mniejszości]], [[wpływ

autorytetu]]) lub nonkonformista zostanie

zetykietyzowany i przypisana mu zostanie odpowiednia

[[rola społeczna]] (np. "ofiara losu", "głupek klasowy",

"dziwak", "debil" itp.) Grupa silnie naciska na swoich

członków, aby podporządkowywali się obowiązującym

normom, bowiem na dłuższą metę utrzymywanie

wyraźnych rozbieżności zagraża [[spójność

grupy|spójności grupy]] i prowadzi do jej rozpadu (zobacz

też: [[anomia]]).

Geneza skłonności do ulegania

Istnieje kilka teorii wyjaśniających tak silną skłonność

ludzi do podporządkowania się normom grupowym:

6

#'''Wyjaśnienie ewolucyjne'''. Zachowania konformistyczne

zwiększały szanse [[grupa pierwotna|grup pierwotnych]]

na przetrwanie. Grupy, które działały wspólnie były

bardziej skuteczne - łatwiej broniły się przed

niebezpieczeństwami, miały większe sukcesy w

polowaniu, zajmowaniu terytorium i konkurencji z

innymi grupami pierwotnymi. W związku z tym "gen

konformizmu" był promowany przez ewolucję. Grupy,

które nie miały skłonności do współdziałania wymarły

bezpotomnie. Współcześni ludzie są więc potomkami

tych, którzy mają "gen konformizmu".

#'''Wyjaśnienie wychowawcze'''. Od wczesnego dzieciństwa

większość "normalnych" ludzi poddawana jest socjalizacji,

czyli karana za niepodporządkowanie się pewnym

normom i nagradzana za uleganie. Objawia się to

wyuczeniem postawy lękowej w sytuacjach, w których

nasze zachowania odbiegają od zachowań

obowiązujących w grupie (norm). (Zobacz też:

[[warunkowanie klasyczne]]).

#'''Wyjaśnienie związane z dynamiką grupy'''. śyjąc w

grupach społecznych ludzie spostrzegają, że trzymanie się

swojej [[rola społeczna|roli]] i podporządkowywanie się

grupie w większości przypadków się opłaca. Jeśli trzy

osoby mają zamiar płynąć żaglówką, to każda będzie mieć

swoje zadanie i aby wszytko szło sprawnie powinna

7

wypełniać swoją rolę. Wychylanie się poza nią zmniejsza

szanse na osiągnięcie sukcesu indywidualnego i

grupowego. Nie da się samodzielnie wybudować autostrad

czy stworzyć internetu lub Wikipedii. Dlatego

współdziałanie się opłaca - stąd skłonność do

podporządkowania się normom grupowym.

#'''Wyjaśnienie związane z konstrukcją osobowości'''.

Akceptacja przez grupę związana jest z tym czy dana

osoba pasuje swoimi zachowaniami do grupy. Z drugiej

strony akceptacja przez grupę jest ważnym czynnikiem

wpływającym na [[samoocena|samoocenę]], która w tym

sensie staje się [[socjometr]]em. Podporządkowanie się

grupie wpływa więc na polepszenie samooceny, zaś

sprzeciwianie się obniża samoocenę, ze wszystkimi

związanymi z tym konsekwencjami.

Konformizm normatywny

Konformizm normatywny to rodzaj

konformizmu

, który

motywowany jest lękiem przed odrzuceniem przez grupę

i/lub pragnieniem bycia zaakceptowanym przez grupę.

Typowe zachowania związane z tego typu konformizmem,

to podporządkowanie się zdaniu grupy w obawie, że gdy

8

wyrazi się własne prawdziwe i odmienne zdanie, to grupa

przestanie nas akceptować. Na przykład jestem zdania, że

nie należy dzisiaj uciekać z zajęć, ale cała grupa twierdzi,

że uciekamy. W związku z tym nawet nie wyrażam

swojego sprzeciwu, tylko uciekam tak jak wszyscy. Moi

koledzy pracownicy uważają, że obcięcie premii przez

szefa jest niesprawiedliwe, a ja sądzę, że na jego miejscu

zrobiłbym to samo, ale nie powiem tego głośno, bo boję

się odrzucenia przez kolegów.

Ten typ konformizmu odnosi się nie tylko do

ujednolicania przekonań, ale całego spekrtum innych

zachowań, na przykład:

•

Ludzie ulegają modzie i nie ubierają się w sposób

bardzo odbiegający od tego, co przyjęło się w ich

środowisku i

grupie odniesienia

. Na przykład

mężczyźni nie chodzą w spódnicach.

•

Przebywając w różnych grupach zwykle używamy

nieco innego słownictwa oraz innych konstrukcji

gramatycznych, gestów itp. tak aby pasowały do

norm

przyjętych w tej grupie.

•

Będąc w grupie ludzi przyjmujemy także pewne

sposby myślenia, które charakterystyczne są dla tej

grupy (zobacz też:

myślenie grupowe

)

9

Konformizm normatywny badany był m.in. przez

Solomona Ascha

w słynnej serii eksperymentów (zobacz:

Eksperyment Ascha

), dzięki którym odkryto, że skłonność

do ulegania motywowana lękiem przed wykluczeniem z

grupy jest bardzo powszechna u ludzi we wszystkich

kulturach.

Spis treści

•

1 Przyczyny lęku przed odrzuceniem przez grupę

•

2 Geneza skłonności do ulegania

•

3 Czynniki nasilające skłonność do konformizmu

normatywnego

•

4 Współczesne badania

•

5 Przykłady codziennych zachowań związanych z

konformizmem normatywnym

•

6 Zobacz też

Przyczyny lęku przed odrzuceniem przez grupę

Badacze odkryli, że lęk przed odrzuceniem w razie nie

dostosowania się do norm obowiązujących w danej

społeczności (grupie społecznej) jest uzasadniony. Ludzie,

którzy zachowują się, myślą, czują, ubierają się, mówią

itp. inaczej niż jest to przyjęte podlegają

ostracyzmowi

o

różnym nasileniu. Początkowo są to zaniepokojone

spojrzenia innych osob, zwiększona uwaga, potem

10

pojawiają sę próby przekonania, w następnej fazie

półuśmieszki i kpiny, twarde namowy. Kończy się agresją

i/lub izolacją społeczną, jeśli

nonkonformista

nadal nie

ulegnie naciskowi grupy i dalej forsuje swój styl.

Sytuacja może się zmienić wtedy, gdy grupa dostosuje się

do owego dysydenta, co owocuje przemianą norm

grupowych (zobacz:

wpływ mniejszości

,

wpływ autorytetu

)

lub nonkonformista zostanie zetykietyzowany i

przypisana mu zostanie odpowiednia

rola społeczna

(np.

"ofiara losu", "głupek klasowy", "dziwak", "debil" itp.)

Grupa silnie naciska na swoich członków, aby

podporządkowywali się obowiązującym normom, bowiem

na dłuższą metę utrzymywanie wyraźnych rozbieżności

zagraża

spójności grupy

i prowadzi do jej rozpadu (zobacz

też:

anomia

).

Geneza skłonności do ulegania

Istnieje kilka teorii wyjaśniających tak silną skłonność

ludzi do podporządkowania się normom grupowym:

1. Wyjaśnienie ewolucyjne. Zachowania

konformistyczne zwiększały szanse

grup pierwotnych

na przetrwanie. Grupy, które działały wspólnie były

bardziej skuteczne - łatwiej broniły się przed

niebezpieczeństwami, miały większe sukcesy w

11

polowaniu, zajmowaniu terytorium i konkurencji z

innymi grupami pierwotnymi. W związku z tym "gen

konformizmu" był promowany przez ewolucję. Grupy,

które nie miały skłonności do współdziałania

wymarły bezpotomnie. Współcześni ludzie są więc

potomkami tych, którzy mają "gen konformizmu".

2. Wyjaśnienie wychowawcze. Od wczesnego

dzieciństwa większość "normalnych" ludzi

poddawana jest socjalizacji, czyli karana za

niepodporządkowanie się pewnym normom i

nagradzana za uleganie. Objawia się to wyuczeniem

postawy lękowej w sytuacjach, w których nasze

zachowania odbiegają od zachowań obowiązujących

w grupie (norm). (Zobacz też:

warunkowanie

klasyczne

).

3. Wyjaśnienie związane z dynamiką grupy. śyjąc w

grupach społecznych ludzie spostrzegają, że

trzymanie się swojej

roli

i podporządkowywanie się

grupie w większości przypadków się opłaca. Jeśli trzy

osoby mają zamiar płynąć żaglówką, to każda będzie

mieć swoje zadanie i aby wszytko szło sprawnie

powinna wypełniać swoją rolę. Wychylanie się poza

nią zmniejsza szanse na osiągnięcie sukcesu

indywidualnego i grupowego. Nie da się samodzielnie

wybudować autostrad czy stworzyć internetu lub

12

Wikipedii. Dlatego współdziałanie się opłaca - stąd

skłonność do podporządkowania się normom

grupowym.

4. Wyjaśnienie związane z konstrukcją osobowości.

Akceptacja przez grupę związana jest z tym czy dana

osoba pasuje swoimi zachowaniami do grupy. Z

drugiej strony akceptacja przez grupę jest ważnym

czynnikiem wpływającym na

samoocenę

, która w

tym sensie staje się

socjometrem

. Podporządkowanie

się grupie wpływa więc na polepszenie samooceny,

zaś sprzeciwianie się obniża samoocenę, ze

wszystkimi związanymi z tym konsekwencjami.

] Czynniki nasilające skłonność do konformizmu

normatywnego

Siła presji grupy na podporządkowanie się, a co za tym

idzie, ilość osób, które podporządkowują się grupie

zmienia się w zależności od poniższych czynników.

1. Czynniki związane z grupą:

1. Liczebność. W grupach trzyosobowych

konformizm jest już stosunkowo silny. Bardzo

silny jest w grupach siedmioosobowych. Potem

nieznacznie rośnie, aż do trzydziestoosobowych

grup, po czym zaczyna się zmniejszać.

13

Zmniejszanie jest związane z tym, że w

większych niż 30-osobowa grupa trudno jest o

jednomyślność i jednostka nie ma już osobistych

relacji ze wszystkimi członkami grupy.

2. Specjaliści. Gdy grupa składa się ze

specjalistów, to jednostka odczuwa większą

presję na podporządkowanie się tej grupie.

(Zobacz też:

myślenie grupowe

).

3. Podobieństwo. Im większe podobieństwo

członków grupy do jednostki, tym bardziej

jednostka ma skłonność ulegać tej grupie. Na

przykład nastolatki buntują się w stosunku do

swoich rodziców, ale często jednocześnie są

skrajnie konformistycznie nastawione w

grupach rówieśników.

4. Jednomyślność grupy. Gdy w grupie nie ma

dysydentów, jednostka czuje większą presję na

podporządkowanie się.

5. Atrakcyjność grupy. Im większa spostrzegana

atrakcyjność grupy, tym większa skłonność

jednostek do ulegania tym grupom. (Zobacz też:

elitaryzm

).

2. Czynniki związane z jednostką:

1. Pragnienie przynależenia do grupy. Im bardziej

jednostce zależy na uczestniczeniu w grupie i jej

14

akceptacji, tym silniejsza skłonność do

zachowań konformistycznych.

2. Samoocena. Osoby o zaniżonej samoocenie

bardziej ulegają. Wysoka samoocena zmniejsza

skłonność do ulegania.

3. Pozycja w grupie. Im wyższa pozycja w grupie i

większe poczucie bycia akceptowanym w danej

grupie, tym łatwiej jednostka pozwala sobie na

wyrażenie własnego zdania.

4. Poczucie niepewności i zagrożenie zewnętrzne.

Im mniejsze poczucie pewności w grupie, tym

większe szanse na ujednolicenie zachowań i

podporządkowanie się. Jest to ważny czynnik,

wykorzystywany często do

manipulacji

.

Stworzenie np. przez lidera grupy (lub dyktatora)

zagrożenia zewnętrznego, powoduje, że jednostki

mają większą skłonność do podporządkowania

się normom grupowym i liderowi. Tak niektórzy

próbują tłumaczyć fakt, że w niektórych

sytuacjach społecznych politycy próbują

wzbudzić w ludziach lęk. Opracowano na tej

podstawie technikę manipulacji "

przestrasz i

pomóż

". Ludzie, którzy się boją łatwiej akceptują

rozwiązania podsuwane przez np. lidera, które

mają rzekomo zmniejszyć poczucie zagrożenia.

15

Liderzy państw totalitarnych często "tworzą"

zagrożenie zewnętrzne (wroga zewnętrznego).

Celem takiego działania jest między innymi

zwiększenie skłonności do ulegania i

podporządkowania się członków danej populacji.

Współczesne badania

Badania z lat 90. pokazały, że w amerykańskiej kulturze

skłonność do zachowań konformistycznych spada.

Odkryto także, że na zachowania konformistyczne wpływ

ma kultura, w której się wychowaliśmy -

kultura

kolektywistyczna

sprzyja zachowaniom

konformistycznym,

kultura indywidualistyczna

sprzyja

nonkonformizmowi

.

Przykłady codziennych zachowań związanych z

konformizmem normatywnym

•

Zwykle gdy w danym pomieszczeniu jest czysto

ludzie starają się także nie brudzić. Jeśli np. na

podłodze leżą papierki, w takich warunkach łatwiej

jest rzucić papier.

•

Gdy w kościele wszyscy klękają, to także klękamy i w

odpowienim momencie się podnosimy, choćby nasze

myśli były w tym momencie zupełnie gdzie indziej.

16

•

Gdy wszyscy pracownicy biura robią składkę na jakiś

cel (np. kwiaty, prezent itp.) czujemy, że musimy

także się dołożyć, nawet jeśli zupełnie nie znamy lub

nie lubimy osoby, dla której ma być ten prezent

przeznaczony.

•

Gdy wykładowca mówi: czy są jakieś pytania, to

często bierzemy pod uwagę nie tylko to, czy chcemy o

coś zapytać, ale także to, czy nie wygłupimy się przed

innymi i czy nie będą na nas źli za to, że sytuacja się

przedłuża.

•

Czy głosowania na SdU są motywowane

konformizmem normatywnym?