Eksperyment Rosenthala
Przy współpracy administracji Oak School na początku roku szkolnego wszystkich uczniów klas 1-6 poddano testowi inteligencji (TOGA – Test of General Ability – Test Zdolności Ogólnych). Wybrano ten właśnie test, ponieważ jest to test niewerbalny, a jego wyniki tylko w nieznacznym stopniu zależą od wyuczonych w szkole umiejętności, takich jak czytanie, pisanie i liczenie. Poza tym był to test, którego prawdopodobnie nie znali nauczyciele z Oak School. Nauczycielom powiedziano, że uczniów poddano Harwardzkiemu Testowi uczenia się (Harvard Test of Inflected Acquisition). Ten podstęp był w tym przypadku ważny, chodziło bowiem o to, aby w umysłach nauczycieli wytworzyć oczekiwania, które były koniecznym warunkiem powodzenia eksperymentu. Ponadto wyjaśniono nauczycielom, że Harwardzki Test opracowano po to, by prognozować szkolne sukcesy i szybki rozwój. Innymi słowy, nauczyciele byli przekonani, że uczniowie, którzy uzyskali wysoki wynik w teście, są gotowi w najbliższym roku szkolnym przejawiać zwiększone możliwości uczenia się. W rzeczywistości ten test nie maił wartości prognostycznej.
W Oak School na każdym z sześciu poziomów nauczania były trzy klasy. Wszyscy nauczyciele (szesnaście kobiet i dwóch mężczyzn) otrzymali listę uczniów ze swoich klas, których wyniki mieściły się w górnych 20% Testu Harwardzkiego, a zatem były to osoby, które mogły uzyskiwać najlepsze wyniki w najbliższym roku szkolnym. A oto klucz do tego eksperymentu: na przekazanych nauczycielom listach z nazwiskami osób, które (jakoby) uzyskały najlepsze wyniki, umieszczono uczniów wybranych w sposób całkowicie losowy. Jedyna różnica polegała na tym, że nauczycielom powiedziano, iż uczniowie z listy mogą osiągnąć niezwykłe intelektualne wyniki.
Pod koniec roku szkolnego wszystkich uczniów jeszcze raz poddano temu samemu testowi (TOGA) i obliczono zmianę ilorazu inteligencji u każdego z dzieci. Następnie można było sprawdzić różnice w zmianie ilorazu inteligencji pomiędzy grupą eksperymentalną a grupą kontrolną i rozpatrzyć, czy powstał efekt oczekiwań.
Wykres 1. pokazuje wyniki porównania wzrostu ilorazu inteligencji w grupie eksperymentalnej i w grupie kontrolnej. W całej szkole u dzieci, wobec których nauczyciele mieli wyższe oczekiwania związane z rozwojem intelektualnym, zanotowano – średnio – istotnie większy wzrost ilorazu inteligencji niż u dzieci z grupy kontrolnej (odpowiednio 12,2 i 8,2 punktów). Jednak analiza wykresu 1. Wskazuje, że ta różnica jest spowodowana ogromną różnicą zaobserwowaną w klasach pierwszej i drugiej. Rosenthal i Jacobson zaproponowali inny przydatny i wiele wyjaśniający sposób organizowania danych dotyczących uczniów klas pierwszych i drugich. Wykres 2. przedstawia procent dzieci w każdej grupie, których iloraz inteligencji zwiększył się co najmniej o 10, 20 lub 30 punktów.
Te wczesne badania zaowocowały dwoma ważnymi odkryciami. Po pierwsze, okazało się, że efekt oczekiwań wcześniej obserwowany w warunkach laboratoryjnych występuje również w mniej formalnych sytuacjach życiowych. Po drugie, ten efekt był bardzo silny w młodszych klasach, prawie zaś niezauważalny u starszych dzieci. Dlaczego?