Wykład

1

05.03.2011

Środowisko --> ogół elementów ożywionych i nieożywionych zarówno naturalnych, jak i
powstałych w wyniku działalności człowieka występujących na określonym obszarze oraz
ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności.

Z uwagi na stopień przekształcenia środowiska wyróżniamy:

•

środowisko przyrodnicze

•

środowisko antropogeniczne

•

środowisko zdegradowane

Środowisko przyrodnicze (naturalne) --> całokształt ożywionych i nieożywionych
składników przyrody ściśle ze sobą powiązanych, otaczających organizmy żywe.

W ramach środowiska przyrodniczego można wyróżnić następujące elementy:

1. budowa geologiczna
2. klimat
3. rzeźba terenu
4. stosunki wodne (bilans wodny)
5. gleba
6. organizmy żywe

Ochrona środowiska --> całokształt działań (także zaniechań działań) mających na celu
właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego,
zarówno abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody).

Sozologia --> nauka zajmująca się problemami ochrony środowiska i jej zasobów, bada
przyczyn i skutki przemian w naturalnych i zmienionych przez człowieka układach
przyrodniczych zachodzących na skutek procesów antropologicznych.

Ekologia --> nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmuje się badaniem
oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi
organizmami.

Ekologia ≠ ochronie środowiska

Czynniki niezbędne do życia na ziemi:

–

słońce

–

powietrze

–

woda

–

gleba

G E O S F E R A

-- > to koncentryczne obszary wchodzące w skład kuli ziemskiej. Na geosferę składają się:

1. atmosfera
2. hydrosfera
3. litosfera
4. biosfera

Atmosfera --> to gazowa i zewnętrzna powłoka ziemi złożona z mieszaniny gazów.

Skład atmosfery:

Stałe składniki

Zmienne składniki

1. Azot

Parawodna

2. Tlen

CO

2

3. Argon

Dwutlenek siarki

4. Hel

Dwutlenek azotu

5. Krypton

Ozon

6. Wodór
7. Neon

Najważniejsze gazy wchodzące w skład powietrza:

–

azot (78%)

–

tlen (20,6%)

–

argon (0,39%)

–

CO

2

(0,38%)

–

inne (ok. 1%)

* Ze źródeł antropogenicznych pochodzi 0,4% CO2.

Rys 1. Podział atmosfery:

Litosfera --> skalna powłoka ziemi.

Wnętrze ziemi zbudowane jest z 3 głównych warstw:

1. skorupy ziemskiej – część litosfery ograniczona od góry atmosferą lub hydrosferą, a

od dołu granicząca z górną warstwą płaszcza ziemskiego. Składa się w głównej
mierze z minerałów tworzących skały. Grubość skorupy ziemskiej wynosi od 6-70
km.

2. płaszcza ziemi
3. jądra ziemi

Rys 2.

Główne pierwiastki budujące skorupę ziemską:

•

O

2

– 46,5%

•

Krzem – 27,6%

•

Glin – 8,1%

•

Żelazo – 5,0%

•

Wapń – 3,5%

•

Sód – 2,8%

•

Potas – 2,5%

•

Magnez – 2,0%

Jądro wewnętrzne

Jądro

zewnętrzne

Płaszcz dolny

Strefa przejściowa

Płaszcz górny

Skorupa ziemska

6378 km

5100 km

2900 km

660-900 km

200-400 km

6-70 km

* Najwięcej glinu w przyrodzie występuję w skorupie ziemskiej !!!!!

Hydrosfera --> wodna powłoka ziemi przenikająca atmosferę i litosferę. Obejmuje wody
występujące w przyrodzie w postaci gazowej, ciekłej i stałej.

Hydrosferę stanowią:

oceany, morza, jeziora, rzeki, bagna, pokrywy śnieżne, lodowce kontynentalne (lądolody),
lodowce górskie, lód gruntowy (trwała marzłość), wody podziemne oraz para wodna
występująca w atmosferze (i troposferze) oraz skorupie ziemskiej.

Rys 3. Cykl hydrologiczny – obieg wody w przyrodzie

XXI wiek – wiekiem wody:

80% wszystkich chorób i ponad 1/3 zgonów w państwach rozwijających jest spowodowana
spożywaniem zanieczyszczonej wody.

Każdej doby na świecie umiera 25 tyś ludzi z powodu braku wody lub spożycia
zanieczyszczonej wody.

1,1 miliarda ludzi (co 6 człowiek na ziemi) nie ma dostępu do czystej wody.

80 krajów świata (40% mieszkańców) odczuwa stały deficyt wody.

Biosfera --> sfera kuli ziemskiej zamieszkała przez organizmy żywe, obszar w którym
odbywają się procesy ekologiczne.

Biosfera jest światowym systemem ekologicznym i obejmuje wszystkie żyjące organizmy i
ich powiązania ze sobą i z litosferą (skorupą ziemską), hydrosferą (wodą) i atmosferą
(powietrzem).

O C H R O N A Ś R O D O W I S K A

Ochrona środowiska jest zadaniem państwa w aspekcie:

1. gospodarczym

2. sanitarnym
3. zachowawczym

Ad1) Aspekt gospodarczy ochrony prawnej środowiska

Oznacza ten kierunek polityki ochrony środowiska, który zmierza do zapewnienia
racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi kraju, stanowiącymi podstawę
jego rozwoju społeczno-gospodarczego, przy wykorzystaniu odpowiednich instrumentów
prawnych, a zwłaszcza drogą ustalania i egzekwowania określonych prawem zasad
reglamentacji korzystania z zasobów środowiska.

Instrumenty prawne do racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody:

1. Koncesję (szczególnie dotyczy to surowców kopalnych),
2. Zasady korzystania ze środowiska, dzieli się je na:

–

powszechne --> każdy je posiada, korzystanie nieograniczone z zasobów wody.

–

zwykłe --> przysługuje każdemu kto zasoby wody posiada na terenie własnej
posesji. Nie obejmuje korzystania z zasobów wody dla działalności gospodarczej.

–

Szczególne --> instrument państwa reglamentujący dostęp do zasobów
naturalnych. Jest to pozwolenie wodno-prawne.

Ad 2) Aspekt sanitarny ochrony prawnej środowiska

Oznacza ochronę życia i zdrowia ludzkiego ( a w szerszym ujęciu również ochronę świata
roślinnego i zwierzęcego) przed zagrożeniami lub szkodliwymi uciążliwościami środowiska,
takimi jak odpady, zanieczyszczenia wody, powietrza i gleby, hałas i wibracje,
promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne.

W ten zakres wchodzi również ochrona zasobów zdrowotnych środowiska przyrodniczego,
takich jak: zieleń w miastach i wsiach, miejsc wypoczynku lub rekreacji oraz ochrona
zasobów leczniczych środowiska, co w warunkach Polski, jako kraju wyjątkowo bogatego
w te zasoby jest szczególnie ważne.

Ad 3) Aspekt zachowawczy ochrony prawnej środowiska

Oznacza ochronę określonych elementów lub walorów środowiska przed ich zniszczeniem
lub degradacją ze względów: ekologicznych (m.in. w celu utrzymania procesów
ekologicznych i stabilności ekosystemów, zapewnienia ciągłości istnienia gatunków i
ekosystemów dla zachowania równowagi ekologicznej nazwanej równowagą przyrodniczą)
i spełniania przez roślinność i zwierzęta funkcji biologicznej na rzecz środowiska naukowo-
badawczego, historyczno-pamiątkowego, kulturalnych, estetycznych i innych.

Hierarchia źródeł prawa

Hierarchia źródeł prawa polskiego ustanowiona została w rozdziale III Konstytucji. Zgodnie
z nią system ten przedstawia się następująco:

–

Konstytucja

–

Prawo Wspólnoty Europejskiej

–

Ustawy

–

Ratyfikowane umowy (traktaty) międzynarodowe

–

Rozporządzenia

–

APM (np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego)

Prawo ochrony środowiska

to normy prawne obowiązujące w danym miejscu i w danym czasie, których

przedmiotem jest ochrona środowiska.

Prawo ochrony środowiska sensu largo to ogół norm zawartych w prawie powszechnie
obowiązującym począwszy od postanowień Konstytucji poprzez ustawy wraz z
rozporządzeniami wykonawczymi, jak i aktach prawa miejscowego, których przedmiotem
jest ochrona środowiska.

Prawo ochrony środowiska sensu stricto to ogół norm prawa zawartych w Ustawie Prawo
ochrony środowiska, jak i rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy.

Funkcje prawa w ochronie środowiska

Prawo, które jest instrumentem polityki państwa i zarazem środkiem ochrony
indywidualnej lub społecznej podmiotowych praw jego obywateli spełnia w dziedzinie
ochrony środowiska funkcje:

1. organizacyjną
2. reglamentacyjno-ochronną
3. ochrony praw podmiotowych
4. stymulatora działalności gospodarczej
5. wdrażania postępu technicznego
6. represyjną
7. ochrony walorów środowiska o znaczeniu ponadpaństwowym.

Ad 1) Funkcja organizacyjna polega na tworzeniu podstaw prawno-ustrojowych ochrony
środowiska.

Na podstawie aktów prawnych powoływane są do życia różnego rodzaju instytucje jako
podmioty zorganizowanego działania (m.in. organy i urzędy państwowe lub samorządowe,
placówki naukowo-badawcze, organizacje społeczne) o ściśle określonych zadaniach,
konkretnych i dostosowanych do tych zadań rozwiązań strukturalno-organizacyjnych.

Ad 2) Funkcja reglamentacyjno ochronna prawa polega na wprowadzaniu ograniczeń i
zasad korzystania z zasobów środowiska (np. korzystania z wód, powierzchni ziemi,
składowania odpadów, eksploatacji złóż kopalin) lub nadawaniu poszczególnym
elementom środowiska albo nawet całym ekosystemom charakteru obiektów prawnie
chronionych (np. w tworzeniu pomnika przyrody, rezerwatu przyrody, ogrodu
zabytkowego, parku narodowego i innych).

Ad 3) Funkcja ochrony praw podmiotowych głównie o charakterze majątkowym polega na
zaspakajaniu w granicach i formach przewidzianych w kodeksie cywilnym rożnego rodzaju
roszczeń typu kompensacyjnego (naprawienie szkody majątkowej, wypłacenie
odszkodowania), zapobiegawczego (żądania zaniechania zakłóceń w środowisku) albo
przywrócenia stanu zgodnego z prawem, przy wykorzystaniu odpowiednich środków
cywilno-prawnych.

Ad 4) Funkcja prawa jako stymulatora procesów gospodarczych polega na stosowaniu
odpowiednich środków ekonomiczno prawnych stanowiących pewien system oddziaływań
motywacyjnych na podmioty gospodarcze w celu zachęcenia ich do działań korzystnych
dla środowiska (takich jak np. wprowadzenie technologii bezodpadowych, oszczędne

gospodarowanie wodą przez zastosowanie tzw. obiegów zamkniętych) bądź
powstrzymywania się od działań niekorzystnych dla środowiska.

Ad 5) Funkcja wdrażania postępu technicznego, czyli wdrażanie techniki służącej ochronie
środowiska następuje za pomocą norm i przepisów technicznych. Ich wspólną cechą jest
to, że precyzują one warunki techniczne korzystania ze środowiska lub wprowadzania w
nim zmian, oparte na ugruntowanych osiągnięciach nauki i techniki.

Funkcje wdrażania postępu technicznego określają:

(a) dozwolone poziomy zanieczyszczeń wprowadzonych do atmosfery, gruntu i wód
(b) wymagania wprowadzenia do obrotu substancji chemicznych
(c) wymagane cechy produktu lub narzędzia, takie jak poziom jakości, właściwości

użytkowe, wymiary konstrukcyjne, ustalenia terminologiczne i symbole

(d) zakres i metody badań testowych
(e) wymogi w odniesieniu do pakowania i znakowania lub etykietowania
(f) metody produkcji i procedury odnoszące się do określonych wyrobów
(g) warunki techniczne transportu materiałów niebezpiecznych
(h) warunki techniczne składowania odpadów
(i) znaki bezpieczeństwa – przyznawane w ramach określonego systemu certyfikacji i

potwierdzające, ze dany wyrób używany zgodnie ze wskazaniami producenta nie
stanowi zagrożenia dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska.

Ad 6) Funkcja represyjna prawa polega na ustanawianiu surowych sankcji karnych za
naruszenia prawa ochrony środowiska, zakwalifikowane jako przestępstwa (zbrodnie albo
występki) lub wykroczenia. Wymierzone kary mają charakter prewencji ogólnej.

Groźba zastosowania kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności lub grzywny z
możliwością wymierzenia także kar dodatkowych (konfiskata mienia, przepadek rzeczy,
pozbawienie praw publicznych, podanie wyroku do publicznej wiadomości i inne) mają na
celu powstrzymywanie osób od działań przestępczych lub wykroczeń.

Środki karne spełniają zatem rolę represyjno wychowawczą, jeśli ich treść normatywna
opiera się na poprawnie pod względem metodologicznym ustalonej konstrukcji (np. zbyt
niskie kary nie spełniają tej roli).

Ad 7) Funkcja ochrony walorów środowiska o znaczeniu ponadpaństwowym
(międzynarodowym a nawet globalnym – ogólnoświatowym, jak np. Konwencje o ochronie

żywych zasobów Morza Bałtyckiego albo ochrona warstwy ozonowej w atmosferze) polega
na realizacji prawnomiędzynarodowych zobowiązań państw w dziedzinie ochrony
środowiska. Wynikają one z traktatów oraz innych źródeł prawa międzynarodowego.

Niektóre obiekty przyrody, podobnie jak dzieła architektury, traktowane są jako elementy
światowego dziedzictwa całej ludzkości i podlegają ochronie na podstawie postanowień
Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego
(Konwencja Paryska 1972).

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997

Art. 5.

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium,
zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże
dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska Dz.U. 2001 nr 62

poz.627

To podstawowy akt prawny obejmujący podstawy ochrony środowiska w naszym kraju.

Art. 1. Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego
zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności:
1) zasady ustalania:

a) warunków ochrony zasobów środowiska,
b) warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,
c) kosztów korzystania ze środowiska,

2) udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie,
3) udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska,
4) obowiązki organów administracji,
5) odpowiedzialność i sankcje.