Zrozum mnie, proszê.

Charaktery i typy

temperamentów.

Autor: David Keirsey, Marilyn Bates

T³umaczenie: Marcin Machnik

ISBN: 978-83-246-1710-4

Tytu³ orygina³u:

Please Understand Me:

Character and Temperament Types

Format: A5, stron: 232

Keirsey zaadaptowa³ teoriê typów psychologicznych Junga oraz za³o¿enia pionierskiej, ale ju¿

szeroko wykorzystywanej metody oceny typów osobowoœci Isabel Myers z 1955 roku i na tej

podstawie rozwin¹³ swoj¹ praktykê kliniczn¹. Ksi¹¿ka Zrozum mnie, proszê. Charaktery i typy

temperamentów dostarcza narzêdzi, które pozwalaj¹ w pe³ni wykorzystaæ typologie Junga i Myers.

Dr Stephen Montgomery, redaktor Prometheus Nemesis Books

Od³ó¿ swoje d³uto. Pozwól innym byæ sob¹. Doceñ otaczaj¹cych Ciê ludzi.

David Keirsey

Ludzkoœæ to niezwyk³y zbiór indywidualnoœci. Ka¿dy cz³owiek posiada swoje pragnienia,

motywacje, cele, wartoœci, potrzeby i kaprysy. Postrzega œwiat na w³asny,

niepowtarzalny sposób. Czasem mo¿e Ciê irytowaæ fakt, ¿e ludzie wokó³ tak bardzo

ró¿ni¹ siê od Ciebie, i pewnie zdarza siê, ¿e starasz siê narzuciæ innym swoje zasady.

Jednak próby zmieniania ludzi s¹ z góry skazane na pora¿kê i w rezultacie przynosz¹

wiêcej szkód ni¿ po¿ytku.
Chcesz zostaæ wspó³czesnym Pigmalionem? Có¿, to zadanie kusz¹ce i zarazem

karko³omne. Zanim przyst¹pisz do realizacji tego ambitnego planu, zastanów siê,

czy œwiat rzeczywiœcie by³by tak ciekawym miejscem, gdyby wszyscy byli do siebie

podobni? Proponujemy Ci zacz¹æ od dok³adnego poznania siebie, a gdy ju¿ posi¹dziesz

tê wiedzê, zaoferujemy Ci spojrzenie na œwiat z perspektywy osoby o ca³kowicie

odmiennej osobowoœci. Strona po stronie ods³onimy przed Tob¹ nowy, nieznany

i fascynuj¹cy œwiat ludzkich charakterów.

• Klasyfikator temperamentu Keirseya - poznaj siebie, zrozum innych.

• Cztery typy temperamentu - wp³yw osobowoœci na ¿yciowe wybory.

• Temperament w zwi¹zkach - prawdziwa to¿samoœæ Twojego partnera.

• Temperament u dzieci - rozwój dziecka o okreœlonej osobowoœci.

• Temperament w przywództwie - zachowania mened¿erów i nauczycieli.

Autorzy tej ksi¹¿ki s¹ specjalistami w dziedzinie zaburzeñ zachowania oraz

licencjonowanymi terapeutami zwi¹zanymi z Uniwersytetem Stanowym Kalifornii,

wydzia³ w Fullerton. Podwa¿aj¹c teoriê dorastania Freuda oraz pogl¹dy innych znanych

klasyków, w tym Maslowa, Ericksona, Sheeheya, Levinsona, twierdz¹, ¿e nie ka¿dy

cz³owiek przechodzi przez te same fazy rozwoju.

S

PIS TRECI

I Róne instrumenty i róni muzycy ...................................... 5

II Cztery temperamenty ......................................................... 35

III Temperament w zwizkach ................................................ 79

IV Temperament u dzieci ..................................................... 111

V Temperament w przywództwie ........................................ 143

Dodatek: Szesnacie typów

ENFJ .............................................................................................181
INFJ ..............................................................................................184
ENFP ............................................................................................186
INFP .............................................................................................189
ENTJ .............................................................................................192
INTJ ..............................................................................................194
ENTP ............................................................................................197
INTP .............................................................................................200
ESTJ .............................................................................................202
ISTJ ...............................................................................................203
ESFJ ..............................................................................................206
ISFJ ...............................................................................................208
ESTP .............................................................................................210
ESFP .............................................................................................212
ISTP ..............................................................................................214
ISFP ..............................................................................................219

Bibliografia ............................................................................. 223

I

R

ÓNE INSTRUMENTY

I

RÓNI MUZYCY

Jeli mamy róne pragnienia, prosz, staraj si nie wmawia mi, e moje s ze.

Jeli wierz w co innego ni Ty, zastanów si, zanim zaczniesz mnie po-
prawia.

Jeli na to samo zdarzenie reaguj bardziej lub mniej emocjonalnie ni Ty,
staraj si nie wymaga ode mnie, abym zmieni swoje odczucia.

Niezalenie od tego, czy zachowuj si w sposób zgodny z Twoim stylem
dziaania, czy nie, pozwól mi by sob.

Nie prosz Ci — przynajmniej nie w tej chwili — eby mnie zrozumia.
To bdzie moliwe dopiero wówczas, gdy bdziesz skonny do rezygnacji
z próby zrobienia ze mnie swojej kopii.

By moe jestem Twoj maonk lub maonkiem, rodzicem, dzieckiem,
przyjacielem lub koleg. Jeli uznasz moje pragnienia, emocje, przekonania
lub zachowania za dopuszczalne, tym samym otworzysz si na mnie. Moe
dziki temu pewnego dnia stwierdzisz, e mój sposób bycia nie jest a tak
bdny, a w kocu moe zaczniesz go postrzega jako waciwy — dla mnie.
Tolerancja jest pierwszym krokiem do zrozumienia. Nie chodzi o to, eby
uzna, i mój sposób bycia jest dobry dla Ciebie, lecz eby przesta odczuwa
zirytowanie lub rozczarowanie moim pozornym rozkapryszeniem. A jeli
mnie zrozumiesz, by moe docenisz to, co nas róni, i — daleki od prób
dokonywania zmian — zaczniesz chroni, a nawet pielgnowa te rónice.

6 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

Gówn tez tej ksiki jest to, e ludzie si od siebie róni i niezalenie
od tego, jak bardzo bdziesz kogo krytykowa , i tak go nie zmienisz. Zreszt
nie ma adnego powodu, eby to robi , poniewa odmiennoci s czym
dobrym, a nie zym.

Rónice midzy ludmi s zasadnicze. Pragn oni skrajnie odmiennych rze-
czy: maj najrozmaitsze motywacje, cele, zamierzenia, wartoci, potrzeby,
kaprysy i dze. Nie ma nic bardziej fundamentalnego. Róni si te w in-
nych kwestiach: inaczej myl, postrzegaj, formuuj wnioski, dowiadczaj,
rozumuj, pojmuj i snuj refleksje. Oczywicie kady czowiek ma take
inne sposoby zachowania i odczuwania, poniewa wynikaj one z pragnie
i przekona.

Jeli tylko spojrzysz uwaniej, bez trudu dostrzeesz ogrom rónic midzy
ludmi. Dokadniej rzecz ujmujc, chodzi o te odmiennoci w zachowaniach
i postawach, które w kadym z nas wywouj podobn reakcj. Widzc, e
kto zachowuje si inaczej ni my, dochodzimy do wniosku, e rónice
w zachowaniu rzeczywicie istniej, ale s to po prostu tymczasowe przejawy
szau, niegodziwoci, gupoty lub choroby. Innymi sowy, czyje odmienne
zachowanie jestemy skonni przypisa jakim wadom lub dolegliwociom.
Dochodzimy wic do wniosku, e powinnimy — przynajmniej wobec naj-
bliszych nam osób — korygowa wady. Lecz próba zrobienia z ludzi swoich
kopii to dziaanie na podobiestwo mitycznego Pigmaliona.

Na szczcie jest to niemoliwe. Rzebienie ludzi na wasn mod jest z góry
skazane na porak. Ludzie nie mog zmieni swojego temperamentu, nie-
zalenie od tego, w jakim stopniu i w jaki sposób bdziemy tego wymaga .
Temperament jest naturalny, wrodzony i trway. To tak, jakby chcia zmusi
wa, eby si pokn. danie, eby kto zmodyfikowa swój temperament
i zacz inaczej myle lub czego innego pragn , jest daniem rzeczy nie-
moliwej, poniewa aby zmieni mylenie i potrzeby, musisz zmieni my-
lenie i potrzeby. Nie jeste w stanie zmieni temperamentu.

Pewne zmiany s oczywicie moliwe, lecz s to jedynie wypaczenia i znie-
ksztacenia na powierzchni temperamentu. Spiuj ky lwa, a nie uzyskasz
kota domowego, tylko bezzbnego lwa. Nasze próby zmiany maonka, dzieci
lub innych ludzi mog doprowadzi do pewnych modyfikacji, ale bd one
miay charakter powierzchownej blizny, a nie prawdziwego przeksztacenia.

Róne instrumenty i róni muzycy 7

Wiara, e wszyscy ludzie s zasadniczo podobni, to typowo dwudziesto-
wieczne przekonanie. Przypuszczalnie jest ono zwizane z rozwojem demo-
kracji w zachodnim wiecie. Skoro wszyscy jestemy równi, to musimy by
te podobni. Freud by przekonany, e kadym czowiekiem kieruje Eros,
a wszystkie „wysze” motywacje to tylko zamaskowane popdy. Jego koledzy
po fachu oraz naladowcy rónili si w zasadzie tylko tym, e inny instynkt
wybrali jako obowizujcy dla wszystkich. Adler

1

twierdzi, e wszyscy ludzie

d do wadzy (dopiero póniej pojawiaj si inne potrzeby). Sullivan

2

roz-

win póniejsz teori Adlera i za podstawowe ludzkie pragnienie uzna
solidarno spoeczn. W kocu egzystencjalici — na przykad Fromm

3

—

postrzegali nas jako poszukujcych wasnego ja. Kady z nich twierdzi, e
motywujemy si instynktami, lecz jednoczenie kady wybra inny instynkt
jako podstawowy dla wszystkich ludzi.

W 1920 roku Jung zaprzeczy tym tezom. Twierdzi, e ludzie zasadniczo si
od siebie róni, mimo wielu wspólnych instynktów (archetypów), które kie-
ruj ich dziaaniami. aden instynkt nie dominuje nad innymi. Istotn rol
odgrywa preferowany przez nas sposób „funkcjonowania”. Jest on na tyle
znamienny, e opierajc si na nim, mona wyróni pewne „typy”. W ten
sposób Jung doszed do koncepcji „typów funkcjonowania” lub „typów psy-
chologicznych”.

W 1907 roku Adickes

4

stwierdzi, e istniej cztery podstawowe sposoby

postrzegania wiata: dogmatyczny, agnostyczny, tradycyjny i innowacyjny.
W 1920 roku Kretschmer

5

obwieci, e anormalne zachowania s efektem

1

Alfred Adler (1870 – 1937) — austriacki psychiatra, psycholog i pedagog, twórca
psychologii indywidualnej — przyp. tum.

2

Harry Stack Sullivan (1892 – 1949) — amerykaski psychiatra i psychoanalityk,
jeden z przedstawicieli neopsychoanalizy. Jest uwaany za twórc interperso-
nalnej teorii psychiatrii — przyp. tum.

3

Erich Fromm (1900 – 1980) — niemiecki filozof, psycholog, socjolog i psycho-
analityk — przyp. tum.

4

Erich Adickes (1866 – 1928) — niemiecki filozof, wnikliwy krytyk myli Kanta
— przyp. tum.

5

Ernst Kretschmer (1888 – 1964) — niemiecki lekarz i psychiatra. Wedug niego
istnieje cisa zaleno midzy budow ciaa a skonnoci do pewnych chorób
psychicznych — przyp. tum.

8 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

oddziaywania podobnych temperamentów do tych wyrónionych przez Adic-
kesa: hiperestetyczny, antyestetyczny, melancholijny i hipomaniakalny. I tak
pewni ludzie rodz si jako zbyt wraliwi, niektórzy jako zbyt nieczuli, jeszcze
inni jako zbyt powani lub nadpobudliwi. Mniej wicej w tym samym czasie
Adler ogosi podobn teori, wskazujc na cztery „bdne denia” ludzi
wyprowadzonych z równowagi, czyli denie do akceptacji, wadzy, suby lub
zemsty. Równie w 1920 pojawia si teoria Sprangera

6

, mówica o czterech

ludzkich systemach wartoci: religijnym, teoretycznym, ekonomicznym i es-
tetycznym

7

. Dwudziesty wiek rozpocz si wic od renesansu przedsta-

wionej prawie dwadziecia pi stuleci wczeniej koncepcji Hipokratesa.
Hipokrates, starajc si wyjani zachowanie czowieka, wyróni cztery
temperamenty, które miay wyrany wpyw na koncepcje Adickesa, Kret-
schmera, Adlera i Sprangera. Byy to temperamenty: choleryczny, flegma-
tyczny, melancholijny i sangwiniczny.

Do 1930 roku pogldy Junga, jak równie Adickesa, Kretschmera, Adlera,
Sprangera i Hipokratesa, zostay niemal cakowicie zapomniane i wyparte
z jednej strony przez psychologi dynamiczn, a z drugiej przez psycho-
logi behawioraln. Ludzkie zachowanie miao by odtd wyjaniane albo
przez nieuwiadomione motywacje, albo przez dowiadczenia z przeszo-
ci (albo i jedno, i drugie). Idea temperamentów zostaa porzucona.

Odrodzenie tej koncepcji w latach pi dziesitych byo zupenie przypad-
kowe. Isabel Myers wydobya z zapomnienia prac Junga na temat typów
psychologicznych i razem ze swoj matk, Katharine Briggs, opracowaa
Wskanik Typów Myers-Briggs

8

. Byo to narzdzie suce do identyfiko-

wania szesnastu rónych wzorców dziaania. Ich test by stosowany tak
powszechnie, e wzbudzi midzynarodowe zainteresowanie ide typów
ludzkich. Doprowadzio to do wydobycia na wiato dzienne pracy Junga
o typach psychologicznych. Odya take staroytna koncepcja czterech

6

Eduard Spranger (1882 – 1963) niemiecki filozof, psycholog i pedagog, zajmowa
si tak zwan psychologi rozumiejc — przyp. tum.

7

Ostatecznie Spranger wyróni sze typów, do wspomnianych czterech doda-
jc jeszcze dwa: spoeczny i polityczny — przyp. tum.

8

Wskanik typologiczny Myers-Briggs — (MBTI) test, opracowany przez Amerykanki
Isabel Briggs Myers i jej matk Katharine Cook Briggs, który pozwala na klasyfikacj
osobowoci w obrbie szesnastu typów. Jest to jedno z najpopularniejszych narzdzi
tego typu we wspóczesnej Ameryce — przyp. tum.

Róne instrumenty i róni muzycy 9

temperamentów, poniewa szesnacie typów Myers-Briggs zgrabnie wpi-
sywao si w tradycj myli Hipokratesa, Adickesa, Kretschmera, Spran-
gera i Adlera.

Przyjmijmy, e ludzie róni si temperamentami, a sposób ich zachowania
jest równie wrodzony jak budowa ciaa. Oznacza to, e robimy innym krzyw-
d, twierdzc, e rónice s tylko wadami lub dolegliwociami. Poza tym ta
mylna interpretacja utrudnia nam przewidywanie ich zachowania. Na tej
samej zasadzie nie bdziemy w stanie nikomu si odwdziczy , poniewa
to, co dla nas jest nagrod, dla innych moe by czym zupenie obojtnym.
Róni ludzie maj róne potrzeby. Aby poj istot tego stwierdzenia,
trzeba powici sporo wysiku, aby dostrzec w odmiennoci co wicej ni
tylko wad.

Efektem takich stara jest umiejtno spojrzenia na drugiego czowieka
— na przykad wasn on — jak na INN osob, czyli kogo, kogo nie
potrafisz w peni zrozumie , ale kogo — by moe z pewnym zakopota-
niem — moesz zacz stopniowo docenia . Na tej samej zasadzie mo-
esz zyska uznanie ze strony wasnych dzieci, rodziców, przeoonych,
podwadnych, wspópracowników i przyjació. I nie masz przy tym nic do
stracenia.

Najpierw jednak konieczne jest poznanie siebie. Jeli nie jeste w stanie
szczegóowo sportretowa samego siebie, nie ma szans, eby potrafi trafnie
opisa kogo innego. Na chwil obecn najlepszym na to sposobem jest
test Wskanika Typów Myers-Briggs. Moesz si sprawdzi , zapisujc si
na jeden z kursów propagujcych t metod, albo pój do psychoterapeuty
lub psychologa, który ma uprawnienia do przeprowadzania tego testu. Za-
nim jednak do tego dojdzie, przeczytaj — uwaniej ni zwykle — oraz od-
powiedz na pytania znajdujce si na stronach 10 – 16. Formularz oceny
znajdziesz na stronie 17 oraz na kocu ksiki, gdzie zamieszczono jego
dodatkowe kopie. Wybierz odpowied

a lub b, po czym zaznacz j w od-

powiedniej kolumnie formularza. Sposób punktowania okrelono na dole
strony 17. Nie ma tu dobrych i zych odpowiedzi, poniewa z kad z nich
zgadza si statystycznie okoo poowy populacji.

10 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

Klasyfikator Temperamentu Keirseya

1.

Na imprezach:

a)

rozmawiasz z wieloma osobami, take nieznajomymi

b)

rozmawiasz z kilkoma osobami, które znasz

2.

Masz raczej nastawienie:

a)

realistyczne

b)

filozoficzno-refleksyjne

3.

Bardziej intryguj Ci:

a)

fakty

b)

porównania

4.

Zazwyczaj jeste bardziej:

a)

bezstronny

b)

dobroduszny

5.

Masz skonno do:

a)

chodnej oceny

b)

wspóczucia

6.

Wolisz, gdy termin wykonania pracy:

a)

jest cile okrelony

b)

jest dowolny

7.

Zazwyczaj dokonujesz wyborów:

a)

raczej ostronie

b)

pod wpywem impulsu

8.

Na przyjciach:

a)

zostajesz do póna i czujesz si coraz bardziej pobudzony

b)

wychodzisz do wczenie, bo jeste zmczony

9.

Jeste osob raczej:

a)

praktyczn

b)

refleksyjn

10.

Bardziej pocigaj Ci:

a)

czyste fakty

b)

zawie dywagacje

Róne instrumenty i róni muzycy 11

11.

Bardziej naturalne dla Ciebie jest bycie:

a)

sprawiedliwym dla innych

b)

miym dla innych

12.

Nawizujesz kontakty z nastawieniem:

a)

raczej bezosobowym i zdystansowanym

b)

raczej osobistym i zaangaowanym

13.

Zazwyczaj:

a)

jeste punktualny

b)

nigdzie Ci si nie spieszy

14.

Bardziej mczy Ci:

a)

koczenie rozpocztych zada

b)

perspektywa niedokoczonych zada

15.

Wród znajomych:

a)

jeste na bieco z ich sprawami

b)

zawsze jest co, o czym nie wiesz

16.

Zazwyczaj bardziej interesuj Ci:

a)

szczegóy

b)

ogólne teorie

17.

Lubisz czyta pisarzy, którzy:

a)

wyraaj swoje myli wprost

b)

stosuj wiele porówna

18.

Jeste z natury raczej:

a)

neutralny

b)

miosierny

19.

Dokonujc osdu, przypuszczalnie podejdziesz do sprawy:

a)

bezosobowo

b)

uczuciowo

20.

Wolisz:

a)

zaatwia sprawy do koca

b)

zostawia sobie moliwo zmiany decyzji

12 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

21.

Zazwyczaj:

a)

chtnie zgadzasz si na okrelenie terminów

b)

nie lubisz wyznaczania terminów

22.

Dzwonic do kogo:

a)

po prostu zaczynasz rozmawia

b)

najpierw zapowiadasz, o czym bdziecie rozmawia

23.

Fakty:

a)

mówi same za siebie

b)

zazwyczaj wymagaj interpretacji

24.

W pracy wolisz si opiera na:

a)

rzeczowych danych

b)

abstrakcyjnych ideach

25.

Zazwyczaj:

a)

zachowujesz zimn krew

b)

jeste w gorcej wodzie kpany

26.

Czy jeste raczej:

a)

bardziej rzeczowy ni skonny do wspóczucia

b)

bardziej skonny do wspóczucia ni rzeczowy

27.

Poczujesz si bardziej komfortowo, jeeli:

a)

ustalisz plan dziaania

b)

odoysz pewne sprawy na póniej

28.

Wygodniejsze s dla Ciebie umowy:

a)

sporzdzone na pimie

b)

przypiecztowane uciskiem doni

29.

W towarzystwie zwykle:

a)

zaczynasz rozmawia

b)

czekasz, a kto do Ciebie podejdzie

30.

Tradycyjny zdrowy rozsdek:

a)

jest zwykle godny zaufania

b)

czsto wprowadza nas w bd

Róne instrumenty i róni muzycy 13

31.

Dzieci zbyt mao czasu powicaj:

a)

na to, eby si do czego przyda

b)

na oddawanie si marzeniom

32.

Zazwyczaj jeste raczej:

a)

nieustpliwy i twardy

b)

czuego serca

33.

Jeste bardziej:

a)

stanowczy ni agodny

b)

agodny ni stanowczy

34.

Masz skonno do utrzymywania spraw:

a)

doskonale zorganizowanych

b)

otwartych

35.

Wiksz warto ma dla Ciebie:

a)

to, co jest jasno okrelone

b)

to, co podlega zmianom

36.

Nowe kontakty z ludmi:

a)

sprawiaj, e czujesz si pobudzony i peen energii

b)

kosztuj Ci sporo wysiku

37.

Postrzegasz siebie jako:

a)

czowieka mylcego praktycznie

b)

czowieka mylcego abstrakcyjnie

38.

Bardziej pociga Ci:

a)

gromadzenie dokadnych danych

b)

formuowanie uogólnie

39.

Wiksz satysfakcj sprawia Ci:

a)

sumienne przedyskutowanie danej kwestii

b)

osignicie porozumienia w danej kwestii

40.

W yciu kierujesz si raczej:

a)

gow

b)

sercem

14 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

41.

Preferujesz prac:

a)

na etacie

b)

dorywcz

42.

Wolisz, jeli wszystko w Twoim yciu jest:

a)

schludne i uporzdkowane

b)

niezobowizujce

43.

Wolisz posiada:

a)

wiele krótkich znajomoci

b)

kilka powanych znajomoci

44.

Bardziej pocigaj Ci:

a)

rzetelne informacje

b)

wiarygodne zaoenia

45.

Wolisz powica si:

a)

realizowaniu zada

b)

badaniom nowych rzeczy

46.

Czujesz si najlepiej, majc podejcie:

a)

obiektywne

b)

osobiste

47.

Cenisz w sobie to, e jeste:

a)

niezomny

b)

oddany

48.

Waniejsze s dla Ciebie:

a)

ostateczne wnioski

b)

tymczasowe zaoenia

49.

Czujesz si lepiej:

a)

po podjciu decyzji

b)

przed podjciem decyzji

50.

Raczej:

a)

atwo znajdujesz wiele wspólnych tematów z obcymi ludmi

b)

nie masz zbyt wiele do powiedzenia obcym ludziom

Róne instrumenty i róni muzycy 15

51.

Zazwyczaj bardziej interesuje Ci:

a)

konkretny przypadek

b)

ogólny ogld sprawy

52.

Czujesz, e jeste:

a)

bardziej rzeczowy ni pomysowy

b)

bardziej pomysowy ni rzeczowy

53.

Jeste typem osoby, która:

a)

ma wyrane motywacje

b)

kieruje si gwatownymi uczuciami

54.

Jeste skonny do bycia:

a)

bezstronnym

b)

yczliwym

55.

Lepiej, jeli:

a)

dopilnujesz, eby wszystko byo zapite na ostatni guzik

b)

pozwolisz, aby wszystko jako si uoyo

56.

Twój sposób dziaania to:

a)

zaatwianie spraw po kolei

b)

odkadanie ostatecznego rozwizania

57.

Gdy dzwoni telefon:

a)

spieszysz si, aby odebra

b)

masz nadziej, e odbierze kto inny

58.

Najbardziej cenisz w sobie:

a)

twarde stpanie po ziemi

b)

nieskrpowan wyobrani

59.

Bardziej pocigaj Ci:

a)

elazne reguy

b)

róne podteksty

60.

Dokonujc osdów, starasz si:

a)

zachowa neutralno

b)

okaza wyrozumiao

16 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

61.

Postrzegasz siebie jako:

a)

osob o wyranych zamierzeniach

b)

osob pen dobrych chci

62.

Jeste skonny do:

a)

planowania ycia

b)

przyjmowania tego, co przyniesie Ci los

63.

Jeste osob, która raczej:

a)

ma swoje ustalone zwyczaje

b)

ma swoje kaprysy

64.

Masz tendencj do:

a)

atwego nawizywania znajomoci

b)

zachowywania si z rezerw

65.

Wiksz rado sprawia Ci:

a)

wiedza praktyczna

b)

bdzenie w obokach

66.

W literaturze bardziej cenisz:

a)

dosowno

b)

metaforyczny jzyk

67.

Zazwyczaj jeste bardziej:

a)

bezstronny

b)

skonny do wspóczucia

68.

Jeste typem czowieka, który:

a)

woli sprawiedliwo ni pobaliwo

b)

woli pobaliwo ni sprawiedliwo

69.

Bardziej pasuje do Ciebie:

a)

byskawiczne dokonywanie ocen

b)

odwlekanie ostatecznej oceny

70.

Masz skonno do dziaania:

a)

raczej przemylanego ni spontanicznego

b)

raczej spontanicznego ni przemylanego

Róne instrumenty i róni muzycy 17

Formularz oceny

Zaznacz wybrane odpowiedzi w odpowiednich kolumnach

Jak podliczy punkty

1. Dodaj wszystkie odpowiedzi, które zaznaczye w poszczególnych kolum-
nach oznaczonych liter

a, i wpisz sumy do odpowiednich pól na dole (tak

jak w przykadzie zamieszczonym na nastpnej stronie). To samo zrób dla
kolumn oznaczonych liter

b. W kadym z czternastu pól powiniene wpi-

sa odpowiedni liczb.

18 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

2. Przepisz liczb z pola numer 1 znajdujcego si na formularzu oceny
do pola numer 1 znajdujcego si poniej. To samo zrób z polem numer 2.
Zwró uwag, e pola o numerach od 3 do 8 s podwójne. Przepisz liczb
z pierwszego podwójnego pola poniej drugiego, tak jak wskazuj strzaki.
Dodaj wszystkie pary liczb i wpisz sumy do odpowiednich pól znajdujcych
si pod formularzem oceny, tak aby w kadym polu poniej formularza
znajdowaa si tylko jedna liczba.

3. Uzyskae cztery pary liczb. Zakrel liter znajdujc si poniej wik-
szej liczby z kadej pary (tak jak w przykadzie poniej). Jeli w którejkolwiek
parze liczby s równe, zakrel obie litery i napisz poniej du liter X, któr
take zakrel.

Róne instrumenty i róni muzycy 19

Dziki temu zidentyfikowae swój „typ”. Powinien to by jeden z poniszych:

INFP
ENFP
INFJ
ENFJ

ISFP
ESFP
ISFJ
ESFJ

INTP
ENTP
INTJ
ENTJ

ISTP
ESTP
ISTJ
ESTJ

Jeli zamiast dowolnej litery masz X, jeste typem mieszanym. X moe
zastpi kad z czterech par: E lub I, S lub N, T lub F i J lub P. Dlatego
oprócz wymienionych powyej szesnastu typów istnieje take trzydzieci
sze typów mieszanych:

XNTP
XNTJ
XNFP
XNFJ
XSTP
XSTJ
XSFP
XSFJ

EXTP
EXTJ
EXFP
EXFJ
IXTP
IXTJ
IXFP
IXFJ

ENXP
INXP
ENXJ
INXJ
ESXP
ISXP
ESXJ
ISXJ

ENTX
INTX
ENFX
INFX
ESTX
ISTX
ESFX
ISFX

Kiedy zidentyfikujesz ju swój typ, powiniene przeczyta jego opis, aby
stwierdzi , na ile dobrze do Ciebie pasuje. Znajdziesz go na stronie wskazanej
w spisie treci. Jeli w Twoim typie znajduje si X, przeczytaj oba moliwe
opisy. Zaómy, e osigne jednakowy wynik dla E i J, a Twój typ to XSFJ.
Oznacza to, e powiniene przeczyta zarówno opis ESFJ, jak i ISFJ, po
czym samodzielnie okreli , które elementy poszczególnych portretów od-
nosz si do Ciebie.

Korzystne jest take zaznajomienie si z opisem przeciwnej osobowoci, aby
zobaczy , jak wyglda wiat „z innej perspektywy”. (Sposób postpowania
po przeczytaniu wasnego opisu zaley w duej mierze od temperamentu.
Niektóre typy osobowoci przeczytaj kilka innych charakterystyk, inne
natychmiast wróc do lektury gównego tekstu. Pewne typy nigdy nie prze-
czytaj wszystkich szesnastu opisów). Jak si wkrótce okae, typologia jest
uyteczna, jeli obserwator potrafi rozróni cztery podstawowe rodzaje
temperamentu. Przy czym nie chodzi tu o precyzj w najdrobniejszych
szczegóach, chocia jeli zagbisz si w badania, takie rónice zaczn mie
dla Ciebie znaczenie.

20 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

Cztery pary preferencji

Przeczytawszy opis wasnego typu i by moe kilku innych, zapewne zasta-
nawiasz si, na czym opiera si ów „klasyfikator temperamentu” lub „wska-
nik typów”. Co Jung mia na myli, wprowadzajc podzia na ekstrawertyków
(E) i introwertyków (I), doznaniowców (S) i intuicjonistów (N), mylicieli
(T) i uczuciowców (F) oraz obserwatorów (P) i oceniajcych (J)?

9

Po pierwsze, naley zaznaczy , e Jung nie twierdzi, e nie istniej typy
porednie. Sdzi on, e ludzie mog by w pewnym stopniu ekstrawer-
tyczni, a w pewnym introwertyczni, mog w pewnym stopniu kierowa si
myleniem, a w pewnym swoimi odczuciami, i tak dalej.

Po drugie, Jung dopuszcza u danej osoby moliwo zmiany typu funkcjo-
nowania w kadej z opozycyjnych par preferencji. Wraz z upywem czasu
pewne cechy mog ulec wzmocnieniu lub osabieniu. Niemniej jednak nie
wiadomo dokadnie, co Jung rozumia pod pojciem „preferencji”, poza tym,
e z takich lub innych przyczyn wolimy jeden sposób funkcjonowania ni inny.

Po trzecie, nie wiadomo, czy owe preferencje s wrodzone, czy te rozwijaj
si w przypadkowy sposób w okresie niemowlctwa i dorastania. Jung naj-
prawdopodobniej by zwolennikiem pierwszego pogldu, chocia jego wy-
powiedzi na ten temat nie s jednoznaczne.

Niezalenie od tego, Jung sdzi, e typy funkcjonowania rozwijaj si i staj
si wyraniejsze poprzez praktyk. Jeli kto korzysta ze swojej intuicji,
tym samym j wzmacnia; jeli opiera si na uczuciach, staje si wraliwszy.
I odwrotnie: jeeli dany czowiek nie preferuje mylenia, oceniania lub
dowolnej innej cechy, staj si one sabsze i — jeli mona tak powiedzie
— rdzewiej od nieuywania. Jest to interesujca i by moe godna prze-
badania hipoteza.

W kadym razie w typologii Junga najwaniejsze s opisy rónic pomidzy
ludmi, którzy preferuj inne sposoby dziaania, niezalenie od trafnoci
nazw, jakie zostay im nadane.

9

Powszechnie przyjmuje si, e tylko pierwsze trzy pary pochodz od Junga,
a ostatnia para preferencji zostaa dodana przez amerykaskie badaczki Isabel
Briggs Myers oraz jej matk, Katharine Cook Briggs — przyp. tum.

Róne instrumenty i róni muzycy 21

Ekstrawersja a introwersja

Czowiek, który postrzega innych jako ródo energii, jest przypuszczalnie
ekstrawertykiem, podczas gdy czowiek, który woli odzyskiwa energi
w samotnoci, ma skonno do introwersji. W opisie typów temperamentu
ekstrawersj okrela si liter

E, natomiast introwersj liter I.

róda nieporozumie

Potrzeba towarzyskoci ekstrawertyków sprawia, e czuj si oni pobudzeni
i pozytywnie nastrojeni przez ludzi. Prowadzenie rozmów, spdzanie czasu
i wspópraca z innymi pozwalaj im naadowa baterie. Ekstrawertycy
czuj si osamotnieni, jeli nie maj kontaktu z innymi. Skrajny ekstrawer-
tyk, opuszczajc przyjcie o drugiej nad ranem, jest gotów i na nastpne.
Jego baterie z racji licznych interakcji s niemal w stanie przeadowania.

Podczas gdy ekstrawertyk potrzebuje kontaktów, introwertyk potrzebuje
terytorium. Oznacza to, e jego pragnieniem jest posiadanie przestrzeni:
prywatnych miejsc zarówno we wasnym umyle, jak i w otoczeniu. Sprawia
on wraenie, jakby czerpa siy z cakowicie odmiennego róda ni ekstra-
wertyk. Poszukiwanie odosobnionych zaj , praca w ciszy i spokoju, czytanie,
rozmylanie, branie udziau w dziaaniach, które angauj niewiele osób
— to wszystko aduje jego baterie. Jeli skrajny introwertyk wybierze si na
przyjcie, po upywie „sporej” iloci czasu — powiedzmy pó godziny — jest
skonny wróci do domu. Dla niego zabawa si skoczya. Przy czym nie jest
on osobnikiem psujcym imprezy — to raczej imprezy psuj mu humor.

Introwertyk take dowiadcza osamotnienia, ale gdy znajduje si w tumie!
Najbardziej samotny czuje si wówczas, gdy jest otoczony przez ludzi, zwasz-
cza obcych. Niektórzy introwertycy opisuj, e przebywajc w zatoczonej
poczekalni na lotnisku lub próbujc si bawi na haaliwej imprezie, do-
wiadczaj gbokiego poczucia izolacji i chaosu. Nie próbuj przez to su-
gerowa , jakoby introwertyk nie lubi obcowa z ludmi. Ciesz go kontakty
towarzyskie, ale ich nawizanie i utrzymanie stanowi dla niego wysiek,
którego nie zna ekstrawertyk. Aby odzyska stracon energi, introwertyk
musi znale sobie jakie spokojne miejsce i samotne zajcie, co z kolei dla
ekstrawertyka jest mczce. Jeli ten drugi wybierze si do biblioteki, aby

22 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

poszuka czego w ksikach, tylko znacznym wysikiem woli bdzie si
w stanie powstrzyma od zrobienia sobie po pitnastu minutach „przerwy
dla mózgu” i wdania si w krótk pogawdk z bibliotekarzem.

Zupenie przeciwnie postrzega to introwertyk: bdzie rozmawia z innymi
osobami tylko tak dugo, na ile pozwol mu wyczerpujce si zasoby energii.

Czsto sysz pytanie: „Czy ekstrawertyk nie ma w sobie niczego z intro-
wertyka, a introwertyk niczego z ekstrawertyka?”. Oczywicie, e maj. Ale
preferowana postawa, czy bdzie to ekstrawersja, czy introwersja, jest zdecy-
dowanie silniejsza. Ta druga bdzie tylko „drugoplanowa”. Uprzywilejowana
postawa stanowi cz wiadomej osobowoci i odzwierciedla jej cele, wol
i dokonania. „Drugoplanowa” jest tylko czciowo uwiadamiana i wychodzi
na jaw raczej przypadkowo. Trudniej j zauway , przejawia si z mniejsz
energi i zazwyczaj jest bardziej prymitywna i nierozwinita. Jung twierdzi,
e jeli wskutek nacisku ze strony matki dziecko zostanie zmuszone do funk-
cjonowania wbrew swojej naturze, to w póniejszym yciu moe to przejawia
si rónego rodzaju zaburzeniami i problemami.

Ekstrawertycy stanowi okoo trzy czwarte populacji, natomiast introwertycy,
zgodnie z badaniami Myers, jedynie jedn czwart

10

. I rzeczywicie, towarzy-

ski, spoeczny i przyjacielski temperament cieszy si powszechn aprobat
w zachodniej kulturze. Czowiek, który ma du potrzeb samotnoci, jest
najczciej odbierany jako nieprzyjanie nastawiony. Aktywno podejmowana
w samotnoci jest postrzegana jako sposób na zabicie czasu w oczekiwaniu
na co lepszego, a to co lepszego z zasady wie si z kontaktami towarzy-
skimi. W efekcie introwertyków postrzega si jako spoeczne „brzydkie
kacztka” w wiecie zdominowanym przez ekstrawersj. Syszaem nawet
histori o matce, która gono i stanowczo protestowaa: „Moja córka nie jest
introwertyczk. Ona jest wspania dziewczyn!”.

Wielu introwertyków opowiada, e przez znaczn cz ycia kierowali si
przekonaniem, e powinni pragn kontaktów towarzyskich. Niestety natury
nie da si oszuka , wic byli skazani na los brzydkiego kacztka, które nigdy
nie zmieni si w abdzia. W efekcie introwertycy wstydz si tego, e pragn
mie swoje miejsce, w którym mog zyska wytchnienie — zgodnie ze swoj
najzupeniej uzasadnion potrzeb terytorium.

10

Bradway K., Jung’s Psychological Types, Journal of Analitycal Psychology,
1964, nr 9, s. 129 – 135.

Róne instrumenty i róni muzycy 23

Kluczowe sowa

Najwaniejsz par sów, które odróniaj te dwa typy preferencji, jest to-
warzysko, w opozycji do terytorialnoci, ale dla ekstrawertyka pocigajca
jest take szeroko, natomiast dla introwertyka gbia. Inne pojcia, które
pozwalaj rozróni midzy tymi osobowociami: zewntrzny i wewntrzny,
rozlegy i intensywny, interakcja i koncentracja, spora liczba znajomych
i ograniczona liczba znajomych, emanowanie energi i zachowanie energii,
zainteresowanie zewntrznymi zdarzeniami i zainteresowanie wewntrz-
nymi reakcjami.

Intuicja a doznania

Osoby, które maj naturaln skonno do bazowania na informacjach py-
ncych ze zmysów, najczciej opisuj si jako praktyczne, podczas gdy
osoby majce tendencj do ufania intuicji widz siebie jako innowatorów.
W opisie typu osobowoci doznawanie okrela si liter

S (od angielskiego

sensation), natomiast intuicj liter

N (poniewa pierwsza litera angielskiego

intuition jest ju zastrzeona dla introwersji). Okoo trzech czwartych po-
pulacji kieruje si doznaniami zmysowymi, natomiast jedna czwarta wskazuje
preferencj dla intuicji

11

.

róda nieporozumie

Mimo i umiejtno rozróniania ekstrawersji i introwersji odgrywa istotn
rol w zrozumieniu samego siebie i innych (zwaszcza tych, którzy s nam
bliscy), ma ona mniejsze znaczenie ni umiejtno rozróniania midzy
podejciem intuicyjnym a doznaniowym. Jest ono ródem najczstszych
wypacze w komunikacji, nieporozumie, oczernie, zniesawie i dys-
kredytacji. Ta rónica tworzy najszersz przepa midzy lud mi. Wyranie
dostrzega to Kretschmer, który t par preferencji okrela jako schizotymi
i cyklotymi. Wedug niego schizotymika (który kieruje si intuicj) mona
opisywa w kategoriach wraliwoci lub nieczuoci oraz wiadomoci lub
niewiadomoci, natomiast cyklotomika w kategoriach szczcia lub smutku

11

Bradway K., Jung’s Psychological Types, s. 129 – 135.

24 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

oraz optymizmu lub pesymizmu. Wedug Kretschmera bya to fundamen-
talna rónica midzy ludmi, podczas gdy dla Junga stanowia ona jedn
z czterech podstawowych.

Czowiek, który preferuje doznania zmysowe, dy do poznania faktów,
wierzy faktom oraz je zapamituje. Jest przekonany o duej roli dowiad-
czenia — zarówno osobistego, jak i spoecznego — i dziki niemu (oraz
dziki znajomoci historii) zdobywa wiedz. Mona go opisa jako twardo
stpajcego po ziemi i zakorzenionego w rzeczywistoci. Kiedy nawizuje
rozmow, interesuje go dowiadczenie rozmówcy oraz jego przeszo . Jeli
na przykad pracodawca-doznaniowiec przeprowadza rozmow kwalifika-
cyjn, bdzie pyta kandydatów o dowiadczenie zawodowe. Ta wiedza jest dla
niego istotna, poniewa dziki niej czuje, e ma racjonalne podstawy do pod-
jcia decyzji. Z kolei dla pracodawcy-intuicjonisty wiksze znaczenie od
przeszoci kandydata bdzie miaa jego wizja przyszoci w firmie — jak za-
chowaby si w hipotetycznych sytuacjach, jakie ma propozycje rozwoju
firmy lub jak poradziby sobie z konkretnym problemem.

Doznaniowcy przyjmuj do wiadomoci stan faktyczny i na nim opieraj swoje
dziaania. Skupiaj si na tym, co naprawd miao miejsce, zamiast zamar-
twia si tym, co mogo si sta , lub tym, co moe si wydarzy w przyszoci.
S oni zakorzenieni w rzeczywistoci, wic w pracy nie toleruj adnych
absurdów. Podchodzc do problemu, zazwyczaj potrafi dostrzec najdrob-
niejsze szczegóy, by moe dlatego, e wychwytuj wzrokiem poszczególne
elementy. Zupenie inaczej zachowuje si intuicjonista, którego podejcie
polega na przebiegniciu wzrokiem, rzucaniu kilku krótkich spojrze i sze-
rokim ogldzie przedmiotów i ludzi. Czasami zauwaa on jedynie to, co jest
zwizane z jego aktualnym zajciem, przegapiajc ca reszt, któr do-
strzega doznaniowiec.

Dla doznaniowców zupenie obcy jest jzyk, który inspiruje intuicjonistów.
Ci drudzy lubuj si w metaforach i ywych opisach. Czsto oddaj si ma-
rzeniom, czytaj poezj, powieci fabularne i fantastyczne, oraz mog uzna
za fascynujce zgbianie znaczenia snów. Intuicjonista zachowuje si tak,
jakby by „istot pozaziemsk”, kosmicznym podrónym zaangaowanym
w odkrywanie rzeczywistoci wykraczajcej poza teraniejszo i przeszo .
To, co moliwe, jest zawsze przed nim i przyciga jego wyobrani jak
magnes. Przyszo ma w sobie powab, którego brakuje przeszoci i tera-
niejszoci. Ze wzgldu na to, e intuicjonista nierzadko buja w obokach,
czciej popenia powane bdy w ocenie realiów ni doznaniowiec, który
zwraca baczniejsz uwag na to, co si dookoa niego dzieje. Dla intuicjonisty

Róne instrumenty i róni muzycy 25

ycie kryje si za zakrtem, po drugiej stronie góry, tu za lini horyzontu.
Godzinami potrafi on rozmyla o moliwych zdarzeniach. Funkcjo-
nuje w przyszoci, dostrzegajc rzeczy niewidoczne goym okiem, i czsto
doznaje „olnienia”. Zdarza mu si nagle znale caociowe rozwizanie
skomplikowanego problemu, przy czym nie jest w stanie wytumaczy , jak do
niego doszed. Takie przebyski intuicji, wizje i przeczucia mog si zdarzy
w dowolnej dziedzinie — w badaniach technologicznych lub naukowych,
w matematyce, filozofii, sztuce czy nawet w yciu towarzyskim.

Oczywicie ludzie typu S take miewaj przeczucia, ale nie zwracaj na nie
wikszej uwagi. Po kilku latach braku zaufania do wasnej intuicji oraz
ignorowania jej podszeptów w procesie podejmowania decyzji, zaczynaj j
oni postrzega jako zwyczajne zakócenie. Kar, jak za to pac, jest stop-
niowe zanikanie gosu wewntrznego. Natomiast ci, którzy preferuj wy-
obrani — intuicjonici — po duszym czasie lekcewaenia rzeczywistoci
zaczynaj traci z ni kontakt.

Intuicjonici yj oczekiwaniem. Wszystko, co istnieje, mona zrobi lepiej
lub inaczej, wic jest postrzegane jako tymczasowy przystanek na drodze
do rozwoju. W efekcie intuicjonici czsto dowiadczaj nieokrelonego nie-
dosytu i zniecierpliwienia. Sprawiaj wraenie, jakby rzeczywisto ich
w pewnym sensie nudzia, i nieustannie poszukuj moliwoci wprowadze-
nia zmian i udoskonale.

Maj oni take skonno do przeskakiwania midzy rónymi zajciami,
czsto adnego z nich nie koczc. Jung opisywa intuicjonist jako czo-
wieka, który obsiewa pole, lecz zanim cokolwiek zacznie kiekowa , jest ju
zajty czym zupenie innym. Zamiast zosta w pobliu, aby zobaczy owoce
swoich dziaa, szuka nowych pól, które mógby zaora . Korzyci z jego
poprzednich inspiracji czerpie kto inny. Doznaniowcy postrzegaj tak po-
staw jako zmienn, niepraktyczn i nierealistyczn. Intuicjonici z kolei
uwaaj doznaniowców za nudnych i irytujco opornych w dostrzeganiu
moliwoci, jakie niesie kolejny dzie.

Najlepiej to wida w podejciu do wychowywania dzieci. Rodzic kierujcy si
intuicj, szczególnie gdy jego maonek podziela ten sposób mylenia, jest
zaniepokojony, jeli jego dziecko zbyt mao czasu powica marzeniom i fan-
tazjom lub nie fascynuj go fantastyczne opowiadania i legendy. Tacy rodzice
sprawiaj wraenie, jakby chcieli rozwija wyobrani dziecka przez jej co-
dzienne wykorzystywanie. Bujna wyobrania stanowi dla skrajnych intuicjo-
nistów najwysz warto .

26 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

Natomiast rodzic doznaniowiec poczuje si zaniepokojony, jeli jego zda-
niem dziecko bdzie zbyt wiele czasu powicao na fantazjowanie. Po-
winno ono przecie rozwija zmys praktyczny i spdza wikszo czasu
na wieym powietrzu, bawic si, wiczc oraz — gdy nieco podronie
— pracujc.

Kluczowe sowa

Uwane suchanie sów, jakich uywaj poszczególni ludzie, moe zdradzi
ich preferencje. Poprzez dobór sownictwa oraz intonacj czowiek zwykle
demonstruje przedkadanie pewnych wartoci nad innymi. Na przykad lu-
dzie, którzy kieruj si doznaniami (S), zazwyczaj ceni sobie dowiadczenie
i mdro przeszoci oraz chc by realistami, podczas gdy intuicjonici (N)
najczciej du warto przypisuj przeczuciom i wizjom przyszoci oraz
maj skonno do spekulacji. Ludzie o cesze S polegaj na pracy bez wy-
tchnienia, natomiast ludzie o cesze N wiksz wag przypisuj pracy pod na-
tchnieniem. Sowa takie jak: realia, trze we mylenie, rzeczowo, fakty,
praktyczno i rozsdek brzmi dla ludzi typu S jak muzyka; sowa takie jak:
moliwo, fascynacja, wizja, fikcja, pomysowo i wyobra nia sprawiaj,
e ludziom typu N zawiecaj si oczy.

Mylenie a odczuwanie

Ludzie, którzy wol podejmowa decyzje bezosobowo, to wedug terminologii
Junga myliciele (T), natomiast ci, którzy wol indywidualne podejcie, s
okrelani jako uczuciowcy (F). Oba sposoby dokonywania wyborów s ko-
nieczne i poyteczne. Wszystko jest kwesti komfortu. Niektórzy ludzie czuj
si wygodnie, dokonujc bezosobowych, obiektywnych osdów, a indywidualne
podejcie jest dla nich nieprzyjemne. Innym z kolei atwiej jest podj su-
biektywn decyzj, ni by obiektywnym i logicznym. Skrajni uczuciowcy czuj
niech do wszelkich sdów, które opieraj si na wyznaczonych reguach,
postrzegajc tak bezosobowo jako niemal nieludzk. Ludzie o cechach
mylicieli natomiast emocjonalne decyzje postrzegaj jako zwyczajnie gupie.
Kada osoba potrafi podejmowa oba rodzaje decyzji, co oznacza, e wybór
konkretnego sposobu jest kwesti indywidualnych preferencji.

Róne instrumenty i róni muzycy 27

róda nieporozumie

Sze na dziesi kobiet deklaruje, e woli podejmowa decyzje na podstawie
indywidualnego podejcia, a ich zachowanie jest z pewnoci uzasadnione
kulturowo. Natomiast szeciu na dziesiciu mczyzn twierdzi, e preferuje
decyzje na podstawie regu, czyli obiektywne i logiczne. Ta rónica midzy
pciami ma stosunkowo niewielk warto i nie daje zbyt duych moliwoci
przewidywania zachowania. T – F to jedyna para preferencji, dla której pe
jest czynnikiem rónicujcym, ale w ogólnej populacji rozkada si równo-
miernie

12

.

Uczuciowcy twierdz czasami, e myliciele s „bezduszni”, „zimni”, „zdy-
stansowani”, maj „serce z kamienia” lub „lodu” oraz e zachowuj si jak
„intelektualici bez krztyny wyrozumiaoci i serdecznoci”. Z drugiej strony
myliciele okrelaj czasami uczuciowców jako „zbyt mikkich”, „niezdol-
nych do stanowczoci”, „niezdolnych do zmierzenia si z przeciwnociami”,
„przesadnie emocjonalnych”, „nielogicznych”, „niecisych” oraz jako „dy-
letantów intelektualnych” i ludzi, którzy „maj serce na doni”.

Zazwyczaj dochodzi do nieporozumie, gdy myliciel lub uczuciowiec zostan
zmuszeni do podjcia decyzji w nienaturalny dla siebie sposób — w trybie,
którego nie lubi i w którym nie czuj si swobodnie. Na przykad: ona
naleca do typu F nalega, aby jej m myliciel „okaza cho troch uczu ”,
podczas gdy on moe pragn , aby ona „przynajmniej raz pokierowaa si logi-
k!”. Lecz nie oznacza to bynajmniej, e powinnimy nawzajem si oczernia .

Uczuciowcy maj przewag nad mylicielami, poniewa rozwinli mniej
podan preferencj. Tradycyjne szkolnictwo o wiele bardziej zajmuje si
myleniem ni uczuciami. Wynika z tego, e ludzie z naturaln skonnoci
do typu F rozwin take zdolno T, podczas gdy ludzie, którzy preferuj
podejcie typu T, nie maj takich samych szans na rozwinicie cech typu F,
które mog pozosta niemal w stanie pierwotnym.

Czasami uczuciowcy s postrzegani jako bardziej wraliwi ni myliciele,
lecz nie do koca jest to prawd. I jedni, i drudzy mog zareagowa z t sam
intensywnoci emocjonaln, jednak reakcja uczuciowca bdzie bardziej
widoczna, w efekcie czego jest postrzegany jako cieplejszy i zdolny do gb-
szych uczu ni myliciel. Kiedy osoba typu F dowiadcza intensywnych
przey — gdy wilgotniej jej rce, dostaje kolorów na twarzy lub blednie,

12

Bradway K., Jung’s Psychological Types, s. 129 – 135.

28 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

gdy jej ciao dry, serce gwatownie przyspiesza i gdy przestaje wiadomie
kontrolowa swoje ciao — trudno tego nie dostrzec. Reakcje emocjonalne
uczuciowców potrafi by zaraliwe, wic s oni postrzegani jako osoby
ciepe. Jednak kiedy intensywnych przey dowiadcza osoba typu T, jej
reakcje nie s a tak oczywiste i nie jest atwo je zauway . Z tego powodu
myliciele s czsto opisywani jako zimni i pozbawieni uczu , chocia w rze-
czywistoci mog przeywa równie gbokie emocje jak uczuciowcy. My-
liciele czsto czuj si zakopotani okazywaniem intensywnych przey ,
podczas gdy uczuciowcom sprawia to przyjemno .

Interakcja midzy osob typu T i osob typu F nie musi doprowadza do
powanych problemów, jeli obie strony rozumiej i szanuj róne sposoby
podejmowania decyzji. Dwoje rónicych si w tej kwestii ludzi moe si
nawzajem uzupenia , co w przypadku innych preferencji moe by kopo-
tliwe (ekstrawertycy i introwertycy oraz doznaniowcy i intuicjonici maj
raczej skonno do opozycji ni wspódziaania). Uczuciowiec potrzebuje
myliciela, aby zobaczy problem z innego punktu widzenia, i odwrotnie.
Jeli osoba typu F zrozumie, e osoba T przeywa gbokie, chocia nie
zawsze widoczne emocje, a osoba typu T uzmysowi sobie, e osoba F potrafi
myle logicznie, mimo i rzadko daje temu wyraz, nieporozumienia midzy
nimi zaczn zanika .

Kluczowe sowa

Osoby preferujce bezosobowy sposób podejmowania decyzji (ludzie typu T)
ceni sobie sowa takie jak: obiektywno, zasady, polityka, prawo, cise
kryteria i stanowczo, natomiast osoby, które decyduj, biorc pod uwag
wpyw decyzji na siebie i innych (ludzie F), pozytywnie reaguj na sowa takie
jak: subiektywno, moralno, wartoci spoeczne, okolicznoci agodzce,
zaye stosunki i perswazja. Myliciele maj skonno do bezosobowego po-
dejcia, podczas gdy uczuciowcy wol radzi sobie z prac i ludmi w bar-
dziej osobowy sposób. Poza tym myliciele lubi brzmienie sów: sprawiedli-
wo, kategorie, standardy, krytyka, analiza i przydzielanie, natomiast dla
uczuciowców mio brzmi sowa: ludzki, harmonijny, dobry lub zy, oraz
wspieranie, wspóczucie i powicenie. Osoba typu T preferuje obiektywne
kryteria i zazwyczaj potrafi dobrze uzasadni wasne stanowisko, próbujc
przekona kogo do swojego punktu widzenia raczej za pomoc logiki ni od-
woywania si do emocji. Osoba typu F ma z kolei talent do perswazji i podej-
muje decyzje, uwzgldniajc ich wpyw na poszczególne jednostki w otoczeniu.

Róne instrumenty i róni muzycy 29

Ocenianie a obserwowanie

Wolisz rozwiza spraw do koca, czy zachowa wszystkie potencjalne
moliwoci?

Jeli wybrae zaatwianie spraw do koca, przypuszczalnie jeste typem
oceniajcym (J). Natomiast jeli wolisz zachowa wszystkie moliwoci,
zapewne jeste obserwatorem (P). Osoby typu J czuj gwatown potrzeb
rozwizania i nie s w stanie odpocz , dopóki nie podejm wicych
decyzji. Osoby typu P z kolei s raczej niechtne podejmowaniu decyzji, wci
szukajc nowych danych, które j uzasadniaj. W efekcie osoba typu P,
podejmujc decyzj, jest nerwowa i niespokojna, podczas gdy osoba typu
J w tej samej sytuacji bdzie dowiadcza spokoju i satysfakcji.

Oceniajcy maj skonno do ustanawiania nieprzekraczalnych terminów
i traktowania ich ze mierteln powag, oczekujc od innych tego samego.
Obserwatorzy natomiast postrzegaj takie terminy mniej wicej tak jak budzik,
który — kiedy zacznie dzwoni — mona atwo przeczy w funkcj
drzemki. Dla nich nieprzekraczalny termin jest sygnaem, e naley si za-
bra za wykaczanie projektu.

Czasami mona zaobserwowa ciekawe zjawisko w sytuacji, gdy osoba typu
P ma wyznaczone terminy przez zwierzchnika i musi je przekaza swoim
podwadnym. Najwyraniej nie wierzc, e jej podwadni potraktuj spraw
powanie, czuje si zaniepokojona i ma tendencj do wyznaczania im wcze-
niejszych, fikcyjnych terminów. W tej samej sytuacji osoba typu J prze-
kazuje podwadnym rzeczywiste daty, oczekujc, e wszystko zostanie wyko-
nane na czas.

atwo dostrzec rónic midzy oceniajcymi a obserwatorami, zwaszcza
w przypadku skrajnych postaw. Trudno jednak okreli , jak rozumia te
terminy Jung. Ocenianie mogo oznacza „wyciganie wniosków”, natomiast
obserwowanie — „bycie uwanym”, ale taka definicja tumaczy niejasne
pojcia za pomoc równie niejednoznacznych. Na szczcie wskazane przez
Junga rónice w zachowaniu s niezalene od tych spekulacji, wic opis
typów preferencji w aden sposób nie traci na tej niejednoznacznoci.

30 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

róda nieporozumie

W ogólnej populacji preferencje do oceniania i obserwowania rozkadaj si
mniej wicej po poowie

13

. Ta rónica moe by ródem irytacji w zwizkach,

poniewa osoby typu J naciskaj na podjcie decyzji, natomiast osoby typu P
wol si wstrzyma , aby poszuka jeszcze dodatkowych danych lub innych
moliwoci. Na dodatek samo znaczenie nazw „oceniajcy” i „obserwator”
jest czsto niewaciwie rozumiane. „Oceniajcy” jest postrzegany jako
„skonny do wydawania sdów”, a „obserwator” jako kto „spostrzegawczy”.
W rzeczywistoci ludzie typu J wcale nie maj wikszej skonnoci do oce-
niania ni ludzie typu P. Analogicznie ludzie typu P nie s bardziej spostrze-
gawczy ni ludzie typu J. Trafniejsze rozrónienie opisuje oceniajcych jako
osoby cenice sobie doprowadzanie spraw do koca, natomiast obserwato-
rów jako osoby, które lubi zachowywa peni moliwoci.

Wszyscy oceniajcy — niezalenie od pozostaych preferencji — podzielaj
nastawienie do pracy i rozrywki, które jest zupenie inne ni nastawienie
obserwatorów. Ludzie typu J sprawiaj wraenie, jakby ich praca bya dla
nich priorytetem. Oznacza to, e najpierw trzeba j wykona , a dopiero potem
mona odpocz lub si rozerwa . Taka perspektywa ma wpyw na sposób,
w jaki zabieraj si oni do pracy. Solidnie si przygotuj, wykonaj to, co
naley, i posprztaj po sobie tylko dlatego, e uwaaj to za konieczne. Ale
obserwatorzy wcale tak nie uwaaj.

Oni z kolei — niezalenie od pozostaych preferencji — wydaj si najwyej
ceni rozrywk. Maj wiksz skonno do zabawy i s mniej powani ni
oceniajcy. Aby odpocz lub si czym rozerwa , niekoniecznie trzeba naj-
pierw dokoczy rozpoczt prac. Jeli praca nie ma wyranie wyznaczo-
nych granic (na przykad zwyke przygotowania, konserwacja lub sprztanie),
osoba typu P atwo si zniechca lub znajduje sobie inne zajcie. Kadzie ona
wikszy nacisk ni osoba typu J na to, aby wykonanie zadania sprawiao przy-
jemno . Mona powiedzie , e obserwatorzy s nastawieni na proces, pod-
czas gdy oceniajcy na wynik.

Osoby typu J oraz typu P czsto si krytykuj, szczególnie w pracy.

Od ludzi typu J moesz usysze , e osoby typu P s „niezdecydowane”,
„powolne”, „oporne”, „krytyczne”, „wykrtne” oraz e „ruszaj si jak mu-
chy w smole”, „nie maj celu”, „zmierzaj donikd” i „blokuj decyzje”.

13

Bradway K., Jung’s Psychological Types, s. 129 – 135.

Róne instrumenty i róni muzycy 31

Osoba typu P natomiast wpada czasem w irytacj, poniewa czuje si na-
ciskana i popdzana przez czowieka typu J, który jej zdaniem niepotrzebnie
si spieszy, przejawiajc bezsensown tendencj do „wycigania pochopnych
wniosków”. Obserwator moe twierdzi , e oceniajcy podejmuj nierozsdne
decyzje, a przy tym s „przesadnie skupieni na zadaniach”, „sztywni i nieela-
styczni”, „arbitralni”, „nakrceni” i „nakrcajcy innych” oraz „wywieraj
nacisk na siebie i innych” i „przesadzaj z popiechem w planowaniu i po-
dejmowaniu decyzji”. Irytacja spowodowana cudz preferencj zazwyczaj
zanika, gdy obie strony przestudiuj nawzajem swoje zachowania. Dla
wikszoci ludzi owe rónice s fascynujce i inspirujce. Wraz z pogbia-
niem ich rozumienia coraz atwiej przychodzi im uwzgldnianie innego
sposobu dziaania.

Kluczowe sowa

Wyraenia, które dobrze brzmi dla osób typu J, to: rozstrzygnicie, decydo-
wanie, ustalenie, planowanie z wyprzedzeniem, kierowanie wasnym yciem,
zamknicie, dokonywanie wyborów, zaprojektowanie, zrealizowany, roz-
strzygnity, dopicie na ostatni guzik, pilne zadanie, nieprzekraczalny termin
oraz energiczne zabranie si do pracy. Z kolei dla obserwatorów lepiej
brzmi wyraenia: oczekiwanie, zbieranie dodatkowych danych, elastycz-
no, dostosowanie si do przebiegu procesu, czekanie na rozwój wydarze,
utrzymywanie otwartych moliwoci, „poszukiwanie skarbu”, niedookre-
lenie, rozpoczty, tymczasowy, „wszystko si okae”, mamy mnóstwo czasu,
„jaki termin?” oraz poyjemy, zobaczymy.

Podsumowujc, cztery pary preferencji mona scharakteryzowa przez pary
sów i wyrae:

E (75% populacji)

I (25% populacji)

Potrzeba towarzystwa
Interakcja
Zewntrzny
Szeroko
Rozlego
Spora liczba znajomych
Emanowanie energi
Zainteresowanie
zewntrznymi zdarzeniami

Potrzeba terytorium
Koncentracja
Wewntrzny
Gbia
Intensywno
Ograniczona liczba znajomych
Zachowanie energii
Zainteresowanie
wewntrznymi reakcjami

32 Z

ROZUM MNIE

,

PROSZ

. C

HARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTÓW

S (75% populacji)

N (25% populacji)

Dowiadczenie
Przeszo
Realizm
Praca bez wytchnienia
Realia
Stpanie po ziemi
Rzeczowo
Fakty
Praktyczno
Rozsdek

Przeczucie
Przyszo
Spekulacje
Praca pod wpywem natchnienia
Moliwoci
Gowa w chmurach
Wizjonerstwo
Fikcja
Pomysowo
Wyobrania

T (50% populacji)

F (50% populacji)

Obiektywno
Zasady
Polityka
Prawo
cile okrelone kryteria
Stanowczo
Bezosobowe podejcie
Sprawiedliwy
Podzia na kategorie
Standardy
Krytyka
Analiza
Przydzielanie

Subiektywno
Moralno
Wartoci spoeczne
Okolicznoci agodzce
Zaye stosunki
Perswazja
Osobowe podejcie
Ludzki
Harmonia
Dobro lub zo
Wspieranie
Wspóczucie
Powicenie

J (50% populacji)

P (50% populacji)

Rozstrzygnicie
Decydowanie
Ustalenie
Planowanie z wyprzedzeniem
Kierowanie wasnym yciem
Zamknicie
Dokonywanie wyborów
Zaprojektowanie
Zrealizowany

Oczekiwanie
Zbieranie dodatkowych danych
Elastyczno
Dostosowanie si do przebiegu procesu
Czekanie na rozwój wydarze
Utrzymywanie otwartych moliwoci
Poszukiwanie skarbu
Niedookrelenie
Rozpoczty

Róne instrumenty i róni muzycy 33

Rozstrzygnity
Dopicie na ostatni guzik
Pilne zadanie
Nieprzekraczalny termin!
Energiczne zabranie si do pracy

Tymczasowy
Wszystko si okae
Mamy mnóstwo czasu
Jaki termin?
Poyjemy, zobaczymy

W tym rozdziale zajmowalimy si zgbianiem czterech typów preferencji
opierajcych si na koncepcji Junga, które pozwalaj na wyrónienie szes-
nastu typów osobowoci. Aby wykorzysta ten podzia w celu zrozumienia
innych i przewidywania ich zachowa, powiniene zaznajomi si z wszyst-
kimi szesnastoma. Do trudne zadanie.

Prawdziwa uyteczno tego podziau nie polega jednak na uczeniu si na
pami wszystkich opisów, ale na zrozumieniu ich podstaw, czyli teorii tem-
peramentów. Wszystko wskazuje na to, e nadal mamy do czynienia z czte-
rema temperamentami, tak jak wieki temu stwierdzi Hipokrates, a bardziej
wspóczenie Spranger. W nastpnym rozdziale przyjrzymy si bliej tej teorii.