Badania J.P. Pawłowa nad układem nerwowym jako podstawa typologii temperamentu.
Jan Pawłow wyodrębnił 4 podstawowe właściwości ośrodkowego układu nerwowego: siła procesu pobudzenia - zdolność komórek nerwowych do pracy dłuższej lub krótszej; siłę procesu hamowania - łatwość, z jaką układ nerwowy tworzy reakcje hamulcowe; równowagę; ruchliwość procesów nerwowych - zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany procesu pobudzenia w proces hamowania i odwrotnie.
Zależność między siłą procesu pobudzenia zależy wielkość procesu pobudzenia - im silniejszy układ nerwowy, tym mniejszy powstaje proces pobudzenia i odwrotnie. Słabość układu nerwowego warunkuje, że proces pobudzenia wywołany określonym bodźcem jest duży.

Typ układu nerwowego: słaby (melancholik) i silny (niezrównoważony: choleryk; zrównoważony: ruchliwy - sangwinik; powolny - flegmatyk).

Charakterystyka 4 typów temperamentu w ujęciu J.P. Pawłowa.

TYP CHOLERYCZNY charakteryzuje się szybko powstającą, silną i trwałą• pobudliwością emocjonalną. U ludzi o tym temperamencie uczucia wyraźnie odbijają się w mimice twarzy, gestach i w mowie. Cechuje ich wybuchowość usposobienia, szybkość ruchu i duża ogólna ruchliwość. Dzieci o tym temperamencie szybko podejmują działania, lubią zabawy grupowe, często same je organizują.

TYP SANGWINICZNY (gorący, krwisty), wyróżnia się on szybko powstającą,• silną lecz nietrwałą pobudliwością emocjonalną. U sangwiników jeden nastrój szybko przechodzi w inny, często przeciwny. Procesy psychiczne przebiegają u nich szybko. Ludzie o tym temperamencie odznaczają się ruchliwością, żywością, szybko podejmują różne rodzaje działalności lecz nie wykazują skłonności do dłuższego i uporczywego działania w jednym kierunku. Dzieci o tym temperamencie cechuje duża żywość, ruchliwość i gotowość do podejmowania działań często kilku naraz. Jednakże często szybko rezygnują z rozpoczętej działalności, przestają się nią interesować.

TYP MELANCHOLICZNY odznacza się powstającą powoli lecz silną i trwałą• pobudliwością emocjonalną. Ludzi o tym temperamencie cechuje trwałość nastrojów, które utrzymują się przez dłuższy czas lecz wewnętrzne symptomy tych uczuć przejawiają się na zewnątrz w słabym stopniu. Ludzie tacy odznaczają się powolnością ruchów i powolnością rozpoczynania działań, które jednak z reguły doprowadzają do końca. Dzieci o tym temperamencie zachowują się spokojnie, cicho, często trudno od nich uzyskać odpowiedzi na stawiane pytania. Niełatwo wywołać u nich gniew czy objawy złości lecz raz wywołane długo trwają.

TYP FLEGMATYCZNY odznacza się on powolnością, słabością i• krótkotrwałością pobudzeń emocjonalnych. Uczucia flegmatyków w słabym stopniu się uzewnętrzniają - trudno u nich wywołać uczucia radości, gniewu i.t.p. procesy psychiczne przebiegają u nich powoli. Są to ludzie spokojni, zrównoważeni, powolni w działaniu. Potrafią jednak wytrwale pracować w jednym kierunku. Również dzieci o tym temperamencie odznaczają się spokojnym, zrównoważonym zachowaniem i unikają konfliktów.

1.5. Typologia Pawłowa oparta na właściwościach ośrodkowego układu nerwowego

Ważny wkład w rozumienie pojęcia temperamentu wniósł Iwan Pawłow. Postawił hipotezę, że każdym zachowaniem kieruje układ nerwowy (tzw. zasada nerwizmu). Podczas prowadzenia badań nad warunkowaniem odruchów poczynił obserwacje, które wykazały istnienie różnic indywidualnych w przebiegu opisanych procesów. Dotyczyły one np. prędkości powstawania odruchu, jego stałości czy dokładności. Pawłow wysunął hipotezę, że za te różnice odpowiedzialne są określone właściwości układu nerwowego. Należą do nich:
SPP - siła procesu pobudzenia; na poziomie zachowania funkcjonalna• wydolność komórki nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację; im silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest wartość procesu pobudzenia
Pawłow opracował szereg metod diagnozowania SPP u psów. Każda z tych metod wiązała się z innym aspektem warunkowania. Metody te polegały na: 1. Określeniu siły bodźca, na którą jednostka jest jeszcze w stanie adekwatnie reagować
2. zwiększeniu pobudliwości komórek nerwowych poprzez pozbawienie
jedzenia lub podawanie kofeiny
3.dostarczaniu przedłużonej stymulacji
Wspólnym mianownikiem tych wszystkich zabiegów było dążenie do stwierdzenia przy jakiej sile bodźca pojawia się hamowanie ochronne
hamowanie ochronne (pozakresowe) - rodzaj hamowania bezwarunkowego, służącego ochronie OUN przed przeciążeniem•
SPH - siła procesu hamowania; łatwość, z jaką UN tworzy warunkowe• reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie, opóźnianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność odraczania reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć miejsce adekwatnie działającym bodźcom
RWN - równowaga procesów nerwowych; stosunek procesów pobudzenia do procesów hamowania•
RPN - ruchliwość procesów nerwowych; zdolność UN do szybkiej zmiany procesów pobudzenia i hamowania•

Odpowiednie kombinacje powyższych właściwości tworzą typy układu nerwowego uważane za fizjologiczne odpowiedniki temperamentu. Podstawą były typy Hipokratesa. Ze względu na siłę procesu pobudzenia wyodrębniony został typ słaby (melancholik). Typ ten, uwzględniając rozróżnienie dotyczące równowagi między siłami pobudzenia i hamowania, dzieli się na zrównoważony (choleryk) i silny. Ten z kolei możemy podzielić na ruchliwy (sangwinik) i powolny (flegmatyk). Koncepcja ta pokazała, że wymiary temperamentu są konstruktami hipotetycznymi, a pomimo tego znajdują swoje odzwierciedlenie w biologii czy neurofizjologii organizmu.

Charakterystyka temperamentów Hipokratesa - Galena

Cechy psychomotoryczne		Temperamenty
				sangwinik	melancholik	choleryk	Flegmatyk
Zabarwienie emocjonalne (życie uczuciowe)		wesoły	smutny	rozdrażniony, wybuchowy	zrównoważony, stały
Cechy formalne przeżyć psychicznych	łatwość postępowania	duża	mała	duża	mała
		siła	słabe	silne	silne	słabe
		gibkość	płytkie	głębokie	głębokie	częściowo głębokie
		czas trwania	płynne, nietrwałe	trwałe	trwałe	częściowo trwałe
		przebieg	nieregularny	regularny	nieregularny	regularny
	Sposób reagowania (wykonywania ruchów)	szybkość	szybko	powoli	szybko	powoli
		siła	silne	słabe	silne	słabe
		czas trwania	płynne, nietrwałe	trwałe	aktywnie trwałe	biernie trwałe
		zakres	duży	mały	duży	mały
		przebieg	nieregularny	regularny	nieregularny	regularny

---