Analiza ekonomiczna – podstawowe 

wiadomości 

 
 
1. Metody analizy ekonomicznej. 

a)  

metoda porównań 

b)  

metoda kolejnych podstawień, różnic cząstkowych, podstawień krzyżowych  

 

2.  

Analiza działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa 

a)  

pomiar produkcji 

b)  

zdolność produkcyjna 

c)  

analiza struktury asortymentowej, rytmiczności produkcji (równomierność 
wykonania) 

 

3.  

Analiza kosztów własnych przedsiębiorstwa. 

a)  

podział kosztów 

b)  

układ rodzajowy i układ kalkulacyjny 

c)  

próg rentowności 

d)  

analiza kosztów pracy 

 

4.  

Analiza gospodarki środkami trwałymi i obrotowymi 

a)  

produkcyjność środków trwałych  

b)  

wpływ gospodarowania środkami trwałymi na wynik ekonomiczny  

 

5.  

Analiza źródeł finansowania przedsiębiorstwa 

a)  

aktywa i pasywa  

b)  

pokrycie finansowe majątku trwałego 

 
 
Analiza ekonomiczna zajmuje się badaniem struktury zjawisk i procesów 
gospodarczych oraz przyczyn, które doprowadziły do powstania danego zjawiska czy 
procesu gospodarczego. 
 
Analiza dzieli się na: 
 strukturalna (bada z jakich cząstek składa się poszczególne zjawisko gosp.) 
 przyczynowa (źródła powstania przyczyny) 
 
Analiza ekonomiczna dzieli się na: 
 makroekonomiczna (dotyczy zjawisk i procesów w całej gosp.) 
 mikroekonomiczna (procesy zachodzące w naszej firmie) 
 
Celem analizy ekonomicznej jest dostarczanie danych (dane - ciąg zdarzeń), które są 
użyte w procesie decyzyjnym. 
Analiza ekonomiczna zajmuje się: 
1.  szeregiem kwestii w przed., wynikami finansowymi 
2.  wynikiem materialnym (firma handlowa - obrót; firma produkcyjna - wypracowany 

asortyment produktów; firma usługowa - asortyment usług) 

3.  kosztami własnymi 
4.  postępem technicznym i innowacją 
5.  możliwościami rozwoju 
6.  gospodarką środkami trwałymi 
7.  gospodarką materiałową 
8.  gospodarką zasobami ludzkimi 

9.  wartością przedsiębiorstwa, majątkiem firmy 
 
Wskaźniki dzielimy ze względu na: 
1.  cechy pojemności (obszar zjawiska obejmowany przez wskaźnik) 
wskaźniki syntetyczne, cząstkowe, szczegółowe 
2.  cechy decyzyjności (możliwość wpływania na kształtowanie się wielkości wsk.) 
wskaźniki sterowalne - mamy znaczny wpływ na wsk. 
wskaźniki niesterowalne - wpływ na wskaźnik jest poza kontrolą 
3.  cechy motywacyjności (na ile wskaźnik zmusza nas do działania) 
     neutralne - bez względu na jego wielkość nie reagujemy 
     preferencyjny - gdy wahania tego wskaźnika zmuszają nas do działania 
 
Analiza ekonomiczna: 
a) ex post (dokonywana po fakcie, ocena zjawisk które już zaszły) 
b) operacyjna (w chwili obecnej) 
c) ex ante (dotyczy czegoś co się dopiero wydarzy) 
- taktyczna (do roku) 
- strategiczna (jak sobie określimy) 
 
Etapy analizy ekonomicznej: 
1.  dokładne określenie przedmiotu analizy 
2.  wybór kryteriów oceny 
3.  określenie adekwatnych miar 
4.  ustalenie jednostki odniesienia 
5.  ustalenie odchyleń sytuacji rzeczywistej od planu 
6.  określenie przyczyny 
7.  określenie działań racjonalizujących zjawisko / proces 
 
Źródła informacji: 
1. pozaewidencyjne  
  dane postulowane w krótko i długookresowych planach przed. (biznes plan) 
  analizy dokonywane w okresach poprzednich 
  wyniki kontroli z lat ubiegłych 
  dane i informacje o innych przed. działających w naszym sektorze 
  informacje prawne (prawo gospodarcze) 
 

2.  

ewidencyjne 

  dokumentacja pierwotna i wtórna (asygnaty kasowe, dowody sprzedaży) 
  zapisy dokonywane w syntetycznych i analitycznych urządzeniach ewidencyjnych 

(konta, rejestry, kartoteki, dyskietki) 

  sprawozdawczość dokonywana przez firmę 
 
Metody analizy ekonomicznej: 
1.  metody indukcyjne 
- punkt wyjścia (szczegół  ogół) 
- przyczyna  skutek 
- czynnik  wynik (b. szczegółowa, rozpatrujemy każdy element, czasochłonna, zaleta - 
metoda bardzo dokładna) 
 

2.  

metody dedukcyjne 

- szczegół  ogół 
- przyczyna  skutek 
- czynnik  wynik (mniejsza dokładność, mniej poświęcamy czasu) 
 
Metody porównań: 

1.  metoda porównań w czasie - kształtowanie określonych czynników, wskaźników w 

stosunku do danych z okresu bazowego lub przeszłego. 

  metoda zwykła - wszystkie dane odnosimy do jednego stałego okresu (bazowy) 
  metoda łańcuchowa (każda dana odnoszona jest do wielkości danej w okresie 

poprzednim) 

 

2.  

metoda porównania wielkości rzeczywistych z planowanymi 

  metoda porównań wewnętrznych - porównujemy wskaźniki w danym 

przedsiębiorstwie. 

  metoda porównań zewnętrznych - porównujemy nasze przedsiębiorstwo do 

podobnego na rynku. 

 
Metoda kolejnych podstawień - patrzymy na ile czynnik wpłynął na nasze rozwoje 
gospodarcze. Dotyczy sumy iloczynu, ilorazu. 
Metoda różnic cząstkowych  
Metoda podstawień krzyżowych  
 
 
Produkcja jest to efektywne wykorzystanie czynników wytwórczych. Produkcja służy do 
wykrycia: 
  wskaźnika efektywności pracy 
  wskaźnika zdolności produkcyjnej 
  wskaźnika majątku przedsiębiorstwa 
 
Jeśli wielkość produkcji (licznik) rośnie szybciej od mianownika, oznacza to bardziej 
efektywne wykorzystanie czynnika w mianowniku. 
 
Mierniki produkcji: 
1.  naturalne - wielkość w jednostkach fizycznych (m, m

2

, m

3

, szt.) 

2.  umowne - pozwalają przeliczyć produkcję różnych wyrobów, w ramach jednego 

asortymentu na określony umowny produkt (piwo, wino, wódka - 100% spirytusu) 

3.  wartościowe - pozwalają na porównanie różnych asortymentów, różnych typów 

wyrobów i wyrażenie ich wartości w pieniądzu. 

4.  pracochłonności: 
  brutto (produkcja towarowa, globalna) 
  netto (produkcja czysta, sprzedaż netto) 
 
Produkcja towarowa - wartość wytworzonej produkcji przemysłowej przeznaczonej do 
sprzedaży (wyroby gotowe, półfabrykaty, części, usługi przemysłowe) 
Produkcja globalna - całkowity efekt działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa. 
Produkcja czysta - wartość nowo wytworzonych wyrobów w przedsiębiorstwie w 
danym okresie czasu. 
Produkcja sprzedana netto - różnica między wartością sprzedaży w cenie zbytu, a 
kosztami materiałowymi pomniejszonymi o amortyzację. 
 
Zdolność produkcyjna jest to sprawność techniczna maszyn i urządzeń wyrażająca się 
w ilości wyprodukowanych w danym okresie wyrobów, bądź możliwościach przerobu 
określonej ilości surowca w jednostce czasu. 
  potencjalna - to co byliśmy w stanie wytworzyć 
  aktualna - to co możemy wytworzyć 
  efektywna - to co faktycznie wytworzymy 
 
Czynniki aktualnej zdolności produkcyjnej: 
  wielkość instalacji, maszyn i urządzeń. 
  dostępność siły roboczej. 
  dostępność gotówki. 
  zaopatrzenie (dostępność surowca) 

  klienci (wymogi techniczne, technologiczne) 
  wydajność (różnorodność i liczba wykonywanych zadań) 
 
Czynniki efektywnej zdolności produkcyjnej: 
  umiejętne, efektywne organizowanie w fazie planowania 
  stopień wykorzystania maszyn i technologii  
  umiejętność i wszechstronność pracowników 
  efektywne zaopatrzenie 
  motywacyjność płac, wydajność pracy 
 
Możliwości zmiany zdolności produkcyjnych (zmiana jest tym szybsza im wyższego 
poziomu struktury dotyczy) 
  czas niezbędny do wykonania zmiany zdolności produkcyjnych jest proporcjonalny do 

wielkości zmiany i przyrostu zdolności produkcyjnych. 

  liczba zmian w ramach zdolności produkcyjnych dokonywanych w określonym czasie 

jest ograniczona 

 
Sposoby analizy struktury asortymentowej produkcji: 
1.  Analiza obserwacji sprzedaży, obserwacji kształtowania zapasów wyrobów gotowych 

przedsiębiorstwa. 

2.  SAP zależy od możliwości technicznej przedsiębiorstwa, potrzeb materiałowych, 

surowcowych (zaopatrzenie) i zapotrzebowania w zakresie siły roboczej; zewnętrznie 
- potrzebami odbiorców. 

 
SAP obejmuje: 
   analizę wykonania planu produkcji pod względem osortymentowym. 
  ustalenie czynników, które wpłynęły na nie wykonanie planów tej kwestii. 
 
Jeżeli asortymentowa analiza produkcji obejmuje dużą ilość wyrobów, to w jej analizie 
ograniczamy się do podstawowych wyrobów gotowych lub określonych grup wyrobów. 
 

1.  

Wskaźnik asortymentowości produkcji - w tym wskaźniku produkcja zaliczana 
jest do produkcji asortymentowej w następujący sposób: 

- Pr. rz. > Pr. pl. to do obliczeń zalicza się Pr. pl.  
- Pr. rz. < Pr. pl. to do obliczeń zalicza się Pr. pl. 
Jeśli podejmujemy się produkcji poza planem, wtedy wielkość tej produkcji nie jest 
zaliczana do wskaźnika. 

1.  

Wskaźnik równomierności wykonania -uwzględnia  produkcję poza planem. 
Produkcja wykonana jest przyjmowana w takiej wysokości w jakiej wykonany został 
łączny plan produkcyjny. Aby go obliczyć trzeba: 

  ustalić wskaźnik łącznego wykonania planu. 
  planowaną produkcję koryguje się ze wsk. łącznego wykonania planu. 
  porównuje się wielkość produkcji rzeczywistej i planowanej. 
  produkcję zaliczoną do asortymentu porównuje się z wielkością wykonaną produkcji, 

wynik porównania zaś określa stopień realizacji planu asortymentowego. 

 
Zadaniem analizy kosztów własnych przedsiębiorstwa jest dostarczenie informacji 
o kształtowaniu kosztów w różnych układach kwalifikacyjnych. 
 
Koszty klasyfikuje się: 
  wg rodzaju działalności 
  funkcja realizowana w przedsiębiorstwie (koszty produkcyjne) 
  wg „zużywania się” czynników produkcji (koszty rodzajowe) 
  w oparciu o produkowane wyroby, usługi (nośniki kosztów) 
  reakcji na zmianę wielkości produkcji 
  podmioty wewnętrzne przedsiębiorstwa 
 

Cel analizy kosztów własnych przedsiębiorstwa: 
  ustalenie i ocena wpływu czynników oddziaływujących na wysokość kosztów 

przedsiębiorstwa 

  ustalenie działań i określenie środków które pozwolą na bardziej racjonalne 

wykorzystanie czynników produkcji i systematyczną obniżkę kosztów. 

 
Analiza kosztów własnych przedsiębiorstwa odpowiada na pytania: 
1.  jak kształtują się koszty na poszczególnych wyrobach, usługach. 
2.  jak reagują koszty na zmianę wielkości produkcji 
3.  w jaki sposób koszty reagują na zmiany wielkości sprzedaży 
4.  jak struktura kosztów w naszym przedsiębiorstwie ma się w stosunku do struktury 

kosztów konkurencji. 

 
Podział kosztów: 
1.  koszty stałe (krótki okres) - niezależne od wielkości produkcji, ponoszone są gdy 

produkcja = 0 

  absolutnie stałe - wynajem lokalu 
  skokowo stałe - energia, ZUS 
 

2.  

koszty zmienne 

  proporcjonalne - przyrost / spadek proporcjonalny do przyrostu / spadku produkcji) 
  progresywne - przyrost znacznie szybszy niż przyrosty produkcji, które je powodują 

(nadgodziny) 

  degresywny - koszty wzrastają w mniejszym stopniu niż przyrosty produkcji, które je 

powodują 

  regresywny - przy wzroście produkcji koszt maleje (amortyzacja, ogrzewanie sali 

kinowej) 

 
Koszt mieszany zależy od upływu czasu: 
  koszty mieszane o podstawie kosztu stałego (opłata telefoniczna) 
  koszty mieszane o stałym średnim przyroście (płaca podstawowa z nadgodzinami) 
 
 
Układ rodzajowy kosztów - grupuje jednorodne składniki kosztów, co pozwala 
określić, jaki jest udział, wpływ i znaczenie czynników produkcji w przedsiębiorstwie i 
wyznacza pozycję kosztów, które są ograniczone. 
Wyróżniamy: 
  koszty zużycia maszyn i urządzeń (mówią o stopniu wykorzystania maszyn i 

urządzeń) 

  koszty zużycia paliw i energii (zależą od wielkości produkcji, dynamika kosztów jest 

niewielka) 

  koszty amortyzacji (rozłożone w czasie koszty środków trwałych oraz umorzenie 

wartości prawnych i niematerialnych nie zależy wprost od wielkości produkcji 
podstawą stawki amortyzacji jest pierwotna wartość majątku) 

  koszty odpisów na fundusze specjalne, składki ubezpieczeniowe (nie zależą od 

wielkości produkcji) 

  koszty płac (    nieprodukcyjnych, płace pracowników produkcyjnych mogą być 

płacami akordowymi - wahania od wielkości produkcji) 

  koszty odpisów na obróbkę obcą (zależą od udziałów obróbki obcej w procesie 

produkcyjnym) 

 
Układ kalkulacyjny kosztów - pozwala przedsiębiorstwu określić związek kosztów z 
celem, dla którego zostały one poniesione. Dzielimy je na: 
1.  koszty pośrednie (rozliczane są na wyrób i usługę przy pomocy klucza 

przydziałowego) 

  koszty wydziałowe - koszty z ogólną organizacją i zarządzaniem produkcją na danym 

wydziale (koszty ruchu, narzędzia, amortyzacja) 

  koszty ogólno - wydziałowe - płace personelu kierowniczego na tym wydziale, koszty 

magazynowania, transportu, remontów budynków. 

  koszty ogólno- zakładowe - koszty związane z zarządzaniem całym przedsiębiorstwem 

(utrzymania komórek zaliczanych do pionów zarządu, komórek związanych z ogólną 
obsługą przedsiębiorstwa np. księgowość, kadry, zaopatrzenie, są stabilne i od 
produkcji niezależne 

  straty na brakach - nieprawidłowości w procesie produkcyjnym 
  koszty sprzedaży - związane z wysyłką, sprzedażą, opakowaniem, obsługą klienta. 
 

2.  

koszty bezpośrednie - dają się wprost odnieść do wyrobu lub usługi (koszty 
materiałów, płac, paliw) 

 
Celem układu kalkulacyjnego jest określenie dynamiki(zmiana kosztów w zależności od 
czasu) i struktury kosztów. 
 
Próg rentowności 
Sytuacja w której: 
-przychody ze sprzedaży = kosztom założenia 
-wielkość produkcji = sprzedaży 
-koszty produkcji są funkcją wielkość produkcji 
-koszty stałe są rzeczywiście stałe dla każdej wielkości produkcji 
-koszty jednostkowe zmieniane są kosztami stałymi w danym okresie 
-cena jednostkowa wyrobów jest też ceną stałą 
 
1.  Ilościowy (BEP)- ilość wyrobów przy których produkcja nie ponosi straty ani nie 

osiąga zysku (przychody ze sprzedaży = koszty całkowitej produkcji.) 

 

2.  

Wartościowy (BEP’) - wartość produkcji bądź sprzedaży, przy której przychody ze 
sprzedaży = kosztom całkowitym produkcji. 

 

3.  

Procentowy (BEP’’) - wskaźnik wrażliwości - Wo służy do określenia reakcji progu 
rentowności na zmiany popytu rynkowego. 

a)  

Wo - oznacza to, że w pełni zaspokajamy popyt rynkowy, nie osiągamy zysku, a 
każdy spadek popytu rynkowego powoduje automatycznie straty przedsiębiorstwa. 

b)  

Wo1 im Wo bliższe jedynki, tym większy spadek popytu, przedsiębiorstwa jest w 
stanie przetrwać bez straty, tym mniej wrażliwy na spadek popytu jest próg 
rentowności. 

 
Analiza BEP wykorzystywana jest nie tylko w zarządzaniu bieżącym przedsiębiorstwa, 
ale także przy określaniu i ocenie projektów inwestycyjnych. Przeprowadza się ją przed 
podjęciem decyzji o realizacji określonego projektu. Stąd obliczone wielkości stanowią 
jedynie przewidywania przyszłych warunków działania. Podstawą analizy wrażliwości 
progu jest opracowanie wariantu optymistycznego i pesymistycznego zmian warunków 
w jakich działa przedsiębiorstwo, a które wpływają na poziom czynników uwzględnionych 
przy obliczaniu wielkości progu rentowności. Czynniki te to cena jednostkowa i 
jednostkowe koszty zmienne. W wyniku analizy określa się ich graniczny poziom, czyli 
taki który przy niezmiennych pozostałych warunkach funkcjonowania przedsiębiorstwa 
gwarantuje jedynie osiągnięcie progu rentowności.  
 
Graniczny poziom ceny jednostkowej i Graniczny poziom kosztów jednostkowych służą 
do obliczenia marginesu bezpieczeństwa dla danego przedsięwzięcia z uwagi na zmianę 
wielkości danego czynnika.  
 
Margines bezpieczeństwa mówi nam o tym jaka może być maksymalna zmiana 
danego czynnika z punktu widzenia danego przedsięwzięcia.  
 

Dźwignia operacyjna - istnienie progu rentowności związane jest z istnieniem pewnej 
części kosztów przedsiębiorstwa, które pozostają niezależne od wielkości produkcji 
(koszty stałe). Stąd każdy przyrost sprzedaży przynosi przedsiębiorstwu ponad 
proporcjonalny przyrost zysku przed opodatkowaniem. Przyrost ten nosi nazwę dźwigni 
operacyjnej.