PRAWO PRACY

Wyk∏ad 6

dr Monika G∏adoch

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

Pracownik

(odpowiedzialnoÊç

oparta na winie)

Pracodawca

(ma zastosowanie zasada:

neglegentia iuris nocet)

OdpowiedzialnoÊç

stron stosunku pracy

porzàdkowa

dyscyplinarna

materialna

wykroczeniowa

lub

karna

majàtkowa

wykroczeniowa

lub

karna

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

Ogólna charakterystyka

1. Odpowiedzialnosç porzàdkowa jest typem odpowiedzialnoÊci niekompensacyjnej

(o charakterze represyjno-prewencyjnym)

2. Kary wymierzane sà za naruszenie przepisów porzàdkowych w zak∏adzie pracy

(regulamin pracy, uk∏ad zbiorowy pracy, „ustalony porzàdek”, obowiàzki okreÊlone
w powszechnie obowiàzujàcych przepisach prawa)

3. Przepisy te sà bezwzgl´dnie obowiàzujàce (nie mogà byç zmieniane tak

w umowie o prac´, jak te˝ w aktach wewnàtrzzak∏adowych)

4. Rodzaje kar porzàdkowych powinny byç wymienione w regulaminie pracy

OdpowiedzialnoÊç porzàdkowa pracownika

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. bezprawnoÊc zachowania
2. wina

Rodzaje kar porzàdkowych (art. 108 kp)
1. upomnienie
2. nagana
3. kara pieni´˝na

Przes∏anki wyboru kary (art. 111 kp):
1. rodzaj naruszenia obowiàzków pracowniczych
2. stopieƒ winy pracownika
3. dotychczasowy stosunek do pracy

Przes∏anki odpowiedzialnoÊci porzàdkowej

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. termin zastosowania kary: nie póêniej ni˝ 2 tygodnie od dowiedzenia si´

maksymalnie do 3 miesi´cy od naruszenia

2. wys∏uchanie pracownika

3. zawiadomienie pracownika o karze i pouczenie o prawie wniesienia sprzeciwu

4. prawo wniesienia sprzeciwu przez pracownika w ciàgu 7 dni

5. uwzgl´dnienie lub odrzucenie sprzeciwu przez pracodawc´ w ciàgu 14 dni

(konsultacja ze zwiàzkami zawodowymi)

6. prawo wystàpienia do sàdu pracy przez pracownika w ciàgu 14 dni

od odrzucenia sprzeciwu

Procedura karania:

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. uwzgl´dnienie sprzeciwu przez pracodawc´
2. uwzgl´dnienie odwo∏ania przez sàd pracy
3. rok nienagannej pracy
4. inicjatywa pracodawcy
5. uwzglednienie przez pracodawc´ wniosku zak∏adowej organizacji zwiàzkowej

Zatarcie kary polega na traktowaniu kary za nieby∏à oraz usuni´ciu wpisu
o karze z akt osobowych pracownika

Zatarcie kary porzàdkowej

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. Jest to odpowiedzialnoÊç uregulowana w tzw. pragmatykach s∏u˝bowych

i pracowniczych

2. Kary sà bardziej dolegliwe ni˝ kary porzàdkowe

3. Na ogó∏ do rozpatrywania kar dyscyplinarnych powo∏any

jest sàd dyscyplinarny I i II instancji

4. Z regu∏y przys∏uguje prawo odwo∏ania do sàdu administracyjnego

OdpowiedzialnoÊç dyscyplinarna

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. upomnienie

2. nagana

3. nagana z ostrze˝eniem

4. nagana z pozbawieniem mo˝liwoÊci awansowania przez okres do dwóch lat

do wy˝szej grupy wynagrodzenia lub na wy˝sze stanowisko

5. przeniesienie na ni˝sze stanowisko

6. zawieszenia prawa wykonywania zawodu na okreÊlony czas

7. kara pieni´˝na

8. pozbawienie prawa wykonywania zawodu

Przyk∏adowe rodzaje kar dyscyplinarnych

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. Jest zwiàzana z uszczupleniem majàtku pracodawcy

w nast´pstwie bezprawnego zachowania si´ pracownika.

2. Przyjmuje si´ zasad´ ograniczenia odpowiedzialnoÊci pracownika

(prymat funkcji wychowawczej nad funkcjà kompensacyjnà).

Przes∏anki odpowiedzialnoÊci:

1. bezprawnosç dzia∏ania (pracownik nie wykonuje obowiàzków

lub wykonuje je nienale˝ycie)

2. wina pracownika

3. szkoda po stronie pracodawcy

4. zwiàzek przyczynowy pomi´dzy zawinionà bezprawnoÊcià a szkodà

OdpowiedzialnoÊç materialna

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

Polega na naruszeniu obowiàzków zawodowych pracownika.
Mo˝e byç to zachowanie aktywne (dzia∏anie), jak i pasywne (zaniechanie).

Orzecznictwo:
„W zakresie wykonywania przez pracownika jego obowiàzków zawodowych pozostajà
nie tylko czynnoÊci mieszczàce si´ w obr´bie powinnoÊci pracownika, wynikajàce
z zajmowanego stanowiska (pe∏nionej funkcji), czy te˝ podejmowane w wyniku polecenia
s∏u˝bowego, ale równie˝ czynnoÊci wykraczajàce poza obowiàzek pracowniczy wynikajàcy
z umowy o prac´, lecz podejmowane w interesie i na rzecz zak∏adu pracy”

(wyrok SN z 19.04.1979 r., OSN 1980, Nr 4)

.

Brak bezprawnoÊci:
1. dzia∏anie w granicach dopuszczalnego ryzyka (art. 117 § 2 kp)
2. stan wy˝szej koniecznoÊci (art. 424 kc)
3. obrona konieczna (art. 423 kc)
4. zgoda pracodawcy (volenti non fit iniuria)

BezprawnoÊç dzia∏ania

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

Stosuje si´ teori´ winy z prawa karnego.
Wina ma charakter zindywidualizowany.

Art. 117 § 1 kp:
„Pracownik nie ponosi odpowiedzialnoÊci za szkod´ w takim zakresie,
w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyni∏y si´ do jej powstania
albo zwi´kszenia”.

Wina

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

wina umyÊlna

wina nieumyÊlna

z zamiarem

bezpoÊrednim

(dolus directus)

z zamiarem

ewentualnym

(dolus eventualis)

rodzaje winy

lekkomyÊlnoÊç

niedbalstwo

(pracownik musi swoim zachowaniem

obejmowaç skutek – mieç ÊwiadomoÊç skutku)

Przes∏anki wy∏àczajàce win´:
1. brak poczytalnoÊci
2. b∏àd
3. nieudolnoÊç pracownika

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

Odnosi si´ do wszelkiego uszczerbku w dobrach lub interesach prawnie
chronionych. Majàtek pracodawcy stanowià nie tylko sk∏adniki mienia,
których pracodawca jest w∏aÊcicielem, ale tak˝e te, które sà w jego posiadaniu.

Poj´cie szkody
1. strata-szkoda rzeczywista (damnum emergens)
2. utracone korzyÊci (lucrum cessans)

art. 361 § 2 kc: „(...) naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany
poniós∏ oraz korzyÊci, które móg∏by osiàgnàç, gdyby mu szkody nie wyrzàdzono”.

Szkody nie stanowià tzw. ubytki naturalne, handlowe lub nadzwyczajne.

Szkoda

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

Art. 115 kp: „Pracownik ponosi odpowiedzialnoÊç (...) tylko za normalne dzia∏ania
lub zaniechania, z którego wynik∏a szkoda”.

Teoria adekwatnego zwiàzku przyczynowego - pracownik odpowiada tylko
za normalne nast´pstwa swojego zachowania, odnosi si´ je do regu∏ obiektywnie
ustalonych (bierze si´ pod uwag´ prognozy prawdopodobieƒstwa, statystyczne
prawid∏owoÊci i obiektywne prawa nauki).

Zwiàzek przyczynowy

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

OdpowiedzialnoÊç

za mienie „zwyk∏e”

OdpowiedzialnoÊç

za mienie powierzone

Rodzaje odpowiedzialnoÊci materialnej

(mienie powierzone z obowiàzkiem zwrotu lub do wyliczenia
si´, np.: pieniàdze, papiery wartoÊciowe, kosztownoÊci,
narz´dzia, instrumenty, odzie˝ i obuwie robocze i in.)

-

powierzenie mo˝e mieç charakter sta∏y,
doraêny lub jednorazowy

-

pracownik odpowiada w pe∏nej wysokoÊci
(bez wzgl´du na rodzaj winy)

-

domniemanie winy pracownika, gdy pracodawca
udowodni fakt prawid∏owego powierzenia mienia
oraz niewyliczenia si´ pracownika z tego mienia

-

pracownik mo˝e uwolniç si´ od odpowiedzialnoÊci,
gdy wyka˝e, ˝e szkoda powsta∏a z przyczyn
od niego niezale˝nych, w szczególnoÊci wskutek
niezapewnienia przez pracodawc´ warunków
umo˝liwiajàcych zabezpieczenie powierzonego
mienia

-

wysokoÊç i zakres odszkodowania
uzale˝niony od rodzaju winy
pracownika

-

ci´˝ar dowodu spoczywa
na pracodawcy
(odnoÊnie wszystkich przes∏anek
odpowiedzialnoÊci materialnej)

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

wina umyÊlna

wina nieumyÊlna

(lekkomyÊlnosç, niedbalstwo)

-

odpowiedzialnoÊç jedynie za
strat´ (szkod´ rzeczywistà)

-

odpowiedzialnoÊç w wysokoÊci
nie przekraczajàcej trzykrotnego
miesi´cznego wynagrodzenia
przys∏ugujàcego pracownikowi
w dniu wyrzàdzenia szkody

-

odpowiedzialnoÊç z kodeksu
cywilnego – odpowiedzialnoÊç
deliktowa

-

odpowiedzialnoÊç w pe∏nej
wysokoÊci

Wp∏yw rodzaju winy

na odpowiedzialnoÊç pracownika

za szkod´ w mieniu „zwyk∏ym”

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

Rozporzàdzenie Rady Ministrów

z dnia 4.10.1974 r. w sprawie
wspólnej odpowiedzialnoÊci

pracowników za mienie powierzone

- polega na ∏àcznym powierzeniu mienia pracownikom
- stosowana w tych zak∏adach lub cz´Êci, gdzie odbywa

si´ sprzeda˝, produkcja lub Êwiadczenie us∏ug albo
gdzie przechowuje si´ mienie powierzone

- ∏àczne powierzenie mienia jest uzale˝nione od stanu

zatrudnienia

- umowa zawarta jest w formie pisemnej (ad solemnitatem)
- w umowie okreÊla si´ procentowy udzia∏ pracowników

w odpowiedzialnoÊci

- umowa mo˝e byç wypowiedziana przez pracownika
- pracodawca ma prawo odstàpienia od umowy
- rozwiàzanie umowy o wspólnej odpowiedzialnoÊci

wymaga przeprowadzenia inwentaryzacji

- zmiana umowy (sk∏adu osobowego pracowników

odpowiedzialnych) wymaga zawarcia nowej umowy

Wspólna odpowiedzialnoÊç za mienie powierzone

Rozporzàdzenie Rady Ministrów

z dnia 10.10.1975 r. w sprawie

warunków odpowiedzialnoÊci

materialnej pracowników za szkod´

w powierzonym mieniu

- stwarza mo˝liwoÊç stosowania

przepisów o odpowiedzialnoÊci jak
za mienie „zwyk∏e”, mimo powierzenia
mienia

- stosowana do pracowników

zatrudnionych w magazynach,
w których wyodr´bniono
pomieszczenia do wydawania towarów
oraz zorganizowano dozór ruchu
mienia i osób, w sklepach o obsadzie
co najmniej 6 osób, w domach
towarowych, gdzie wydawanie towaru
jest dokonywane przez innà osob´
ni˝ sprzedawca i in.

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. obowiàzany do naprawienia szkody jest wy∏àcznie pracodawca

(tylko on posiada legitymacj´ biernà w sprawie)

2. wystàpienie z roszczeniem do pracownika powoduje oddalenie powództwa

ze wzgl´du na brak legitymacji biernej w sprawie.

Wyjàtek: „Osoba trzecia mo˝e dochodziç naprawienia szkody
bezpoÊrednio od pracownika w razie niewyp∏acalnoÊci pracodawcy
lub zaprzestania przez niego dzia∏alnoÊci, np. likwidacji”

(uchwa∏a 7 s´dziów SN z 7.06.1975 r., III CZP 7/76, OSNCP 1977, z. 4, poz. 61 i in.).

3. osobà trzecià jest tak˝e inny pracownik

4. je˝eli szkoda nastàpi∏a z winy umyÊlnej – stosuje si´ przepisy

z kodeksu cywilnego

5. pracodawca po wyp∏acie odszkodowania osobie trzeciej ma roszczenie

(regresowe) do pracownika w wysokoÊci przewidzianej w kodeksie pracy

OdpowiedzialnoÊç za szkod´ wyrzàdzonà przez pracownika
osobie trzeciej w zwiàzku ze Êwiadczeniem pracy

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. forma pieni´˝na, chyba ˝e pracodawca wyrazi zgod´

na innà form´ (rzeczowà)

2. wysokoÊç odszkodowania mo˝e byç obni˝ona w ugodzie pomi´dzy

stronami (bierze si´ pod uwag´ w szczególnoÊci stopieƒ winy
i stosunek pracownika do obowiàzków pracowniczych)

3. sàd mo˝e obni˝yç wysokoÊç odszkodowania

(tak˝e w przypadku zawarcia ugody pomi´dzy stronami)

4. ugody z kodeksu pracy nie stosuje si´ przy deliktach

(szkodzie wyrzàdzonej z winy umyÊlnej)

Naprawienie szkody

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

OdpowiedzialnoÊç wykroczeniowa i karna pracownika

1. Nie jest uregulowana w kodeksie pracy.

2. Jest nast´pstwem braku sumiennoÊci i starannoÊci w Êwiadczeniu pracy.

3. Ma zastosowanie bez wzgl´du na zaistnia∏e nast´pstwa w stosunku pracy

(jest niezale˝na od prawa pracy).

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

Majàtkowa odpowiedzialnoÊç pracodawcy

1. Jest to odpowiedzialnoÊç odszkodowawcza, np. w zwiàzku z bezprawnym

rozwiàzaniem umowy o prac´ (dotyczy roszczeƒ pracowniczych).

2. Mogà to byç sankcje majàce charakter „typowych” odszkodowaƒ

np. w zwiàzku z mobbingiem lub molestowaniem seksualnym.

3. OdpowiedzialnoÊç za szkody wyrzàdzone w mieniu pracownika.

4. Jest to cz´sto odpowiedzialnoÊç bardziej dolegliwa ni˝ np. odpowiedzialnoÊç

wykroczeniowa. Sàd nie miarkuje wysokoÊci odszkodowania jak w przypadku
pracownika (ze wzgl´du na z∏à sytuacj´ finansowà), a zap∏ata odszkodowania
mo˝e niekiedy spowodowaç upad∏oÊç lub likwidacj´ pracodawcy.

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. Zawarta w kodeksie pracy (art. 281 i n.) oraz w innych ustawach szczególnych

(np. w art. 12 a ustawy o zak∏adowym funduszu Êwiadczeƒ socjalnych).

2. Stosuje si´ kar´ grzywny.

3. Procedura karania jest uregulowana ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r.

Kodeks post´powania w sprawach o wykroczenia
(Dz.U.01.106.1148 z póên. zm.)

OdpowiedzialnoÊç wykroczeniowa pracodawcy

dr Monika G∏adoch

Prawo pracy

1. Uregulowana w kodeksie karnym Rozdzia∏ XXVIII: „Przest´pstwa

przeciwko prawom osób wykonujàcych prac´ zarobkowà” (art. 218-221).

2. Typy przest´pstw: z∏oÊliwe lub uporczywe naruszanie praw pracowniczych,

naruszanie przepisów prawa o ubezpieczeniach spo∏ecznych
(dotyczy niezg∏aszania danych), niedope∏nienie obowiàzków bhp,
niezawiadomienie o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej,
albo niesporzàdzenie dokumentacji.

3. Inne przest´pstwa, gdy pracodawca jest osobà fizycznà

np. naruszenie stosunku zale˝noÊci z art. 199, art. 202 kk
(przy molestowaniu seksualnym).

4. Rodzaje kar: kara grzywny, ograniczenia wolnoÊci i pozbawienia wolnoÊci.

OdpowiedzialnoÊç karna pracodawcy