Pisownia i wymowa

Rodzaje pisowni

Obecnie w języku hebrajskim używa się kilku rodzajów pisowni. Najczęściej
spotykane to:

1. Zapis pełny - ktiw male (אלמ ביתכ) - bez wokalizacji. Powszechny w

nowohebrajskim. Nie używa się w nim znaków diakrytycznych, za to niektóre
litery (zwłaszcza jud i waw) pełnią rolę tzw. matres lectionis (zob. tabelka
niżej). Litery te występują więc w podwójnej roli: albo są po prostu
spółgłoskami, albo – jako matres lectionis - pomagają w prawidłowym
odczycie wyrazu, podpowiadając właściwą wymowę samogłosek, dyftongów
oraz głosek [w] i [Ł].

Matres lectionis (ML) używane są w hebrajskim od ponad 3000 lat, a w
nowohebrajskim ktiw male pojawiają się coraz częściej, nawet w wyrazach,
które można by odczytać prawidłowo bez ich pomocy. Proces "stabilizowania
się" pisowni ktiw male cały czas trwa, zdarza się więc, że nawet poważne
słowniki nie są zgodne co do obecności i liczby matres lectionis w danym
wyrazie.

2. Zapis zwięzły - ktiw chaser (רסח ביתכ) - wokalizowany. Matres lectionis

(ML) są obecne, ale rzadziej i tylko w niektórych sytuacjach. Za to wszystkie
samogłoski oznaczane są za pomocą

znaków diakrytycznych

(tzw. nikud).

Jest to system skomplikowany i dziś używa się go rzadko (teksty biblijne,
poezja, część słowników, elementarze). Większość Izraelczyków zna nikud
tylko biernie (potrafi go biegle czytać, ale nie jest świadoma zasad, które nim
rządzą).

Warto też pamiętać, że sam termin "ktiw chaser" odnosi się do braku
dodatkowych matres lectionis, a nie do obecności wokalizacji. Sporadycznie
spotkać można zapis zwięzły bez wokalizacji.

3. Zapis częściowy (częściowo wokalizowany ktiw male). Liczba użytych

znaków diakrytycznych może być bardzo różna, w zależności od potrzeb. Np.
w słownikach i podręcznikach do nauki języka, w których zastosowano zapis
częściowy, wokalizacja jest zwykle dość "obfita" lub nawet kompletna.
Przeważnie jest jednak w jakimś stopniu uproszczona. Np. w słowniku

IRIS

pominięto wszystkie niewymawiane szwa, kropkę nad literą szin (ale nie nad
sin) i dagesz, którego obecność lub brak nie wpływa na wymowę spółgłoski.
Jakże praktyczne i wygodne!

W innych publikacjach zapis częściowy używany jest zwykle tylko w
wybranych słowach, dla uniknięcia nieporozumień. Słowa trudniejsze do
jednoznacznego odczytania nie są wtedy wokalizowane całkowicie, a tylko
opatrzone znakiem samogłoski wskazującym na właściwy odczyt danej
sylaby.

Oto kilka przykładów dla zilustrowania powyższych wywodów. Wyrazy zaczerpnąłem
z trzech internetowych słowników hebrajskiego, ponieważ w każdym z nich
zastosowano inny rodzaj pisowni:

BABYLON - ktiw male bez wokalizacji

MORFIX - ktiw chaser z pełną wokalizacją

IRIS - częściowo wokalizowany ktiw male

BABYLON

MORFIX

IRIS

wymowa znaczenie

ריית

רָיּ ַ

תּ

רָיי ַ

ת

tajar

turysta

ןתייוול

ן ָ

תָיְוִל

ן ָ

תָייווִל

liwjatan

wieloryb

ןחלוש

ן ָ

חְל ֻ

שׁ

ן ָ

חלוּש

szulchan stół

Słownik

Podstawy

Gramatyka

Historia

Muzyka

Forum

Inne

Page 1 of 3

Hebrajski - pisownia i wymowa (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/pisownia.php

ML - Matres lectionis (האירק תומא)

Umieszczenie w powyższej tabelce litery א

może budzić kontrowersje, ponieważ

formalnie nie należy ona do hebrajskich matres lectionis. W nowohebrajskim
istnieje jednak grupa wyrazów zapożyczonych (z aramejskiego), w których końcowy
alef pełni rolę ML. Jednak wg najnowszych trendów hebrajskiej ortografii - taki
końcowy alef zastępowany jest przez ה

[hej].

W innych przypadkach (np. אלמ

[male]) końcowy alef jest spółgłoską należącą do

rdzenia wyrazu (choć dziś już całkiem niemą). Jest to istotna różnica, choć w
praktyce nauki czytania niewiele z niej wynika.

Błędem byłoby też zaliczenie do materes lectionis litery א

[alef] występującej na

początku zaczynających się na samogłoskę wyrazów obcych (np. nazwisk, nazw
geograficznych). Ponieważ w hebrajskim słowa nie mogą zaczynać się od
samogłoski, w takich przypadkach na początku wyrazu pisze się bezdźwięczną
spółgłoskę - tzw. "ochronny" alef, a wymawianą po nim samogłoskę oznacza się
właściwą jej mater lectionis (waw, jud), lub – co przecież w hebrajskim naturalne -
nie oznacza się wcale.
Przykładowo:

הטיסרבינוא

[universita] = uniwersytet

וטוא

[oto] = auto

טנרטניא

[internet] = internet

ודקובא

[avokado] = awokado

סוטפילקיא

[ekaliptos] = eukaliptus

ןייטשניא

[ajnsztain] = Einstein

רדנסכלא

[aleksander] = Aleksander

Wymowa i akcent

Wymowa języka hebrajskiego nie jest jednorodna. Przez stulecia funkcjonował on
jako język święty, wyłącznie pisany. Z czasem wykształciły się dwa główne kanony
wymowy (odczytu) tekstów hebrajskich: sefaradyjska - używana przez śydów z
Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i Bałkanów, pozostająca pod silnym wpływem
języka arabskiego oraz aszkenazyjska - rozpowszechniona w Niemczech, Europie

םייח

םיִיּ ַ

ח

םיִיַ

ח

chajim

życie

הווקת

הָוְק ִ

תּ

הָווק ִ

ת

tikwa

nadzieja

דווילוה

דוּויִלוֹה

דוּויִלוֹה

holiłud

Hollywood

ML:

Wymowa:

Przykłady:

Uwagi:

ו

u
o

הנוט

[tuna] = tu

ń

czyk

בוט

[tow] = dobry

י

i

e (rzadko)

המיב

[bima] = scena

הציב

[beca] = jajko

Jod czytane jako [e]

niektórzy wymawiają jako [ej].

ה

a
e

o (rzadko)

הדגא

[agada] = legenda

הנוש

[szone] = ró

ż

ny

המלש

[szlomo] = Salomon

Tylko na końcu wyrazu!

וו

w

wo (na pocz

ą

tku wyrazu)

wu (na pocz

ą

tku wyrazu)

הווקת

[tikwa] = nadzieja

םרפלוו

[wolfram] = wolfram

ןקלוו

[wulkan] = wulkan

W skrócie: podwójne waw

niejako wymusza pierwotną,

spółgłoskową wymowę [w].

יי

ij
ji

aji

aja
eja

ajaj

(itp...)

היינש

[sznija] = sekunda

שידיי

[jidisz] = jidysz

םייח

[chajim] =

ż

ycie

בייח

[chajaw] = winien

ריינ

[nejar] = papier

ייח

[chajaj] = moje

ż

ycie

Upraszczając: podwójne jod

stosuje się, aby zaznaczyć,

że nie chodzi o samogłoskę [i]

tylko o grupę głosek z udziałem

spółgłoski [j].

יו

oj
uj

יוג

[goj] = nie-

ż

yd

יולת

[taluj] = powieszony

א

a
e

אבא

[aba] = tato

(zob. uwagi poniżej)

Page 2 of 3

Hebrajski - pisownia i wymowa (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/pisownia.php

Jeśli masz jakieś uwagi lub pytania - pisz:

[e-mail]

Wschodniej, a później także w Ameryce. Różnice pomiędzy tymi dwoma systemami
dotyczyły przede wszystkim wymowy samogłosek (w większości tekstów i tak nie
zapisywanych), w mniejszym zaś stopniu spółgłosek.

Wymowa we współczesnym języku hebrajskim jest połączeniem obu systemów:
sposób wymawiania samogłosek pochodzi z wymowy sefaradyjskiej (bez iloczasu –
różnicy w długości samogłosek), a brak spółgłosek emfatycznych i uproszczenie
wymowy większości spółgłosek begadkefat (ת פ כ ד ג ב

) – to cechy przeniesione z

wymowy aszkenazyjskiej.

Zgodnie z wymową sefaradyjską, akcent w nowohebrajskim pada na ostatnią
sylabę. Nie brak jednak wyjątków - najważniejsze to liczebniki porządkowe i
niektóre zapożyczenia.


Oprac. na bazie tekstu Dariusza Dekierta

Page 3 of 3

Hebrajski - pisownia i wymowa (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/pisownia.php