1

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Cogito

Cogito

Cogito

Cogito

Cogito

Kuszenie św. Antoniego

Kuszenie św. Antoniego

Kuszenie św. Antoniego

Kuszenie św. Antoniego

Kuszenie św. Antoniego

Hieronima Boscha

Hieronima Boscha

Hieronima Boscha

Hieronima Boscha

Hieronima Boscha

Twórczość Boscha wyprzedza swoją epokę. Obrazy mistrza inspirują poetów i kuszą… śmia-
łych interpretatorów.

Do prezentacji o:

z

z

z

z

z

świętych,

świętych,

świętych,

świętych,

świętych,

z

z

z

z

z

średniowieczu,

średniowieczu,

średniowieczu,

średniowieczu,

średniowieczu,

z

z

z

z

z

wizjach,

wizjach,

wizjach,

wizjach,

wizjach,

z

z

z

z

z

snach,

snach,

snach,

snach,

snach,

z

z

z

z

z

moralności,

moralności,

moralności,

moralności,

moralności,

z

z

z

z

z

wątkach biblijnych

wątkach biblijnych

wątkach biblijnych

wątkach biblijnych

wątkach biblijnych

Ze świętym Antonim było tak: żył bardzo dawno temu, bo na przełomie trzeciego i czwar-
tego wieku naszej ery. Został świętym, bo wybrał pustelnicze życie: kompletną ascezę
i samotność na pustyni; i – co ważne – oparł się wszelkim szatańskim pokusom. Można
nazwać go „ojcem ascezy zakonnej”, tradycyjnie zwany jest Pustelnikiem. To od niego
zaczęła się moda na umartwianie ciała, ubóstwo, samotność i głodówki świętych, o czym
naczytacie się, studiując literaturę średniowiecza. Wśród licznych bohaterów żywotów
świętych wielu podążyło drogą Antoniego (znacie z pewnością świętego Aleksego albo
Szymona Słupnika). Jakkolwiek byśmy oceniali tę metodę – zapoczątkował ją św. Anto-
ni Pustelnik, i proszę nie mylić go z Antonim Padewskim, do którego modlimy się o rze-
czy zgubione. To inny święty – Włoch, franciszkanin - cudotwórca. Nas tymczasem inte-
resuje Egipcjanin, który musiał zwalczać pokusy złego ducha. Ten motyw podejmowało
wielu malarzy (Bruegel, Dürer), ale Bosch – to Bosch. Wymyślił „pokusy z przyszłości”.
Zauważył to ksiądz Janusz Pasierb. Zawsze warto zaskoczyć komisję znajomością poety
spoza szkolnego kanonu:

kogo mogą skusić
potwory i zwidy
ohyda i groza

zważ widzu niebaczny
że sztuka niekiedy wyprzedza epokę
są to pokusy na miarę
naszego stulecia

Rzeczywiście – pokusy nagromadzone przez Boscha spokojnie nazwać można ohydą
i grozą. Kogo może skusić na przykład to niesmaczne brzuszysko przebite nożem, w do-
datku z uszami (jakby twarz przemieniła się w brzuch)? Gdy patrzymy na ten symbol
ukaranego obżarstwa, to apetyt opuszcza nie tylko świętych. W tej samej części tryptyku
(prawe skrzydło) Antoniego kusi naga kobieta. Święty jednakże dzielnie dzierży w ręku
Pismo… i odwraca się od gorszycielki. Nad nimi po niebie płynie ryba, a na rybie cza-
rownica z mężczyzną – podążają na sabat. W jakim dziwnym świecie nagle się znaleźli-
śmy? Wyolbrzymione szczury, potworne owce, a co raz to ryba – olbrzymka o złym oku.
Popatrzcie na lewe skrzydło, sam dół. Pod mostem siedzi gruby prałat o paskudnej gębie
i czyta Pismo… Istota, która zbliża się do niego, mogłaby pochodzić z dzisiejszych fil-
mów SF Dziób (w dziobie też Pismo…), na głowie lejek (symbol głupoty), na nogach
łyżwy – czyli sunie po lodzie, a zatem po dość niepewnej podstawie. Możemy wniosko-
wać, że uosabia kłamliwe, niezgodne z obowiązującą teorie wiary. Faktycznie – ohyda
i groza, pokusy nietrudne do odrzucenia. Pasierb wnioskuje tak:

kuszenie dzisiejsze
nie musi pociągać
lecz przede wszystkim
wzmagać zagrożenie
rozwijać wyobraźnię

Hieronim Bosch to jeden
z wielkich twórców docenionych
dopiero przez współczesność.
Pewnie dlatego, że wizje artysty
– niesamowite fantasmagorie
i potwory – znacznie wyprzedziły
jego epokę, a zapowiadają wiek
XX. To sceny niemal
surrealistyczne! A żył przecież
Bosch w latach 1453 – 1516,
w Brabancji odległej od
ówczesnych centrów kultury. Jest
więc właściwie mistrzem
średniowiecznym, a najsłynniejsze
jego dzieła to tryptyki: Ogród
rozkoszy ziemskich,
Sąd Ostateczny i… Kuszenie
świętego Antoniego.

2

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Cogito

Cogito

Cogito

Cogito

Cogito

strach instalować
w środku człowieka

potem już idzie gładko

„Kuszenie świętego Antoniego” Boscha

To tak jakby Bosch namalował wewnętrzny świat lęków i pragnień, strachów i żądz ludz-
kich. Tych aktualnych w średniowieczu i dziś. Obrazy te faktycznie wzmagają zagroże-
nie, działają na wyobraźnię i budzą strach. Straszna ilość ludzkich grzechów i postaw,
wśród których zwycięsko porusza się święty Antoni – dotyczy nas wszystkich – a my wszak
nie jesteśmy świętymi. Dalej idzie już zatem gładko.

Świat stworzony w wyobraźni Boscha – faktycznie nie jest z jego świata, choć temat,

symbole, alegorie są jak najbardziej średniowieczne. Ale te ujęcia: groteskowe, potwor-
ne, jak z koszmarnego snu, dziwaczne – są zrozumiałe dla człowieka XX wieku. Niektó-
re sceny wręcz zaskakują. Popatrzcie na fragment w środkowej części – płonącego klasz-
toru, który atakują z powietrza diabelskie szwadrony. W Malarstwie białego człowieka
Waldemara Łysiaka znajdujemy skojarzenie następujące: „co wygląda jak atak hitle-
rowskich «Stukasów» ku zabudowaniom bronionym ogniem działka przeciwlotnicze-
go”. Coś w tym jest… W ponadczasowości pokus i lęków ludzkich – bo to chyba namalo-
wał Bosch, dojrzał Pasierb, to, co nas przeraża i zachwyca. W dodatku – gdy za temat
kuszenia Antoniego wziął się w XIX wieku Flaubert – też nadał swojej powieści logikę
snu i fantazji, przedstawił serię wizji świętego pustelnika.

Wizja – sen – groteska – kuszenie człowieka, szantaż i instalowanie strachu. Gdy

będziecie o tym pisać lub myśleć, wspomnijcie dzieło Boscha, wspomnijcie fragment
wiersza Herberta:

Kto wie gdyby nas lepiej i piękniej kuszono
słano kobiety różowe płaskie jak opłatek
lub fantastyczne twory z obrazów Hieronima Boscha…

(Potęga smaku)

Hieronim Bosch, Kuszenie świętego Antoniego