94

P R A C A P R Z E G L Ą D O W A

www.suicydologia.viamedica.pl

Jan Chrostek-Maj

Klinika Toksykologii i Chorób Środowiskowych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Wybrane czynniki socjodemograficzne
i kliniczne jako predyktory prób
samobójczych u pacjentów leczonych
w Klinice Toksykologii CM UJ

Selected sociodemographic and clinical factors as predictors of suicide
attempts in toxicology clinic inpatients

Streszczenie

Celem niniejszej pracy była charakterystyka niektórych czynników klinicznych i demograficznych wpływa-

jących na liczbę zamachów samobójczych u pacjentów leczonych w Klinice Toksykologii, podzielonych

na 3 grupy według sposobu zażycia trucizny: a) zatrucia przypadkowe — jako grupa kontrolna; b) zatru-

cia samobójcze; c) pozostałe zatrucia — intencjonalne, czyli poprzez nadużycie substancji lub zatrucie

w trakcie uzależnienia. Przedstawiony sposób opisu umożliwia ocenę rozmiarów leczenia oraz wyodręb-

nienie populacji pacjentów, wobec których powinno się prowadzić zróżnicowaną profilaktykę w zakresie

zapobiegania samobójstwom. Wśród pacjentów zatrutych w wyniku własnych działań proporcje liczeb-

ności w zależności od rodzajów zatrucia są zmienne, jednocześnie grupy te są podobne, a ci sami pa-

cjenci są kwalifikowani na przemian to do jednej, to do drugiej grupy leczonych osób. Pacjentów leczono

w latach 2003–2005 w Klinice Toksykologii w Krakowie. Na podstawie dokumentacji klinicznej w opisa-

nych grupach analizowano: płeć wiek, czas hospitalizacji, stopień ciężkości zatrucia.

W wymienionych latach leczono 3724 chorych, w tym 1074 osoby zatrute przypadkowo, w tym czasie

1712 pacjentów (57%) było po próbie samobójczej, a 938 (25,2%) było zatrutych w sposób intencjonalny.

W grupie osób, które zatruły się podczas próby samobójczej, było 58% kobiet, a w grupie osób zatrutych

intencjonalnie kobiety stanowiły 21%. Analiza wieku badanych nie wykazała istotnych różnic w opisywa-

nych grupach, ale pacjenci intencjonalnie zatruci byli nieco starsi; ich średni wiek wyniósł 45,5 roku

i wahał się w przedziale 14–78 lat. Średni wiek osób po próbach samobójczych wyniósł 38,5 roku i mieścił

się w przedziale 14–88 lat. Ogólny średni czas hospitalizacji wyniósł 7,5 dnia i mieścił się w zakresie

0–154 dni. Spośród omawianych grup najdłużej leczono pacjentów po zatruciach intencjonalnych (śred-

nio 8,0 dni). Ocena częstości występowania ciężkiego stopnia zatrucia wykazała, że choroba miała naj-

cięższy przebieg w grupie osób po zatruciach samobójczych, czyli u 38,2 % osób oceniono zatrucie na

III stopień według PSS, ale także w grupie zatruć intencjonalnych notowano 31,7% przypadków ciężkiej

postaci choroby. Przedstawione wyniki mogą być pomocne w kreowaniu polityki zdrowotnej i uzasad-

niają zróżnicowanie oraz intensyfikację działań profilaktycznych w zależności od rodzaju zatrucia w celu

ograniczenia liczby osób po samozatruciach.

słowa kluczowe:

słowa kluczowe:

słowa kluczowe:

słowa kluczowe:

słowa kluczowe: czynniki demograficzne i kliniczne, zamachy samobójcze przez samozatrucie,

intencjonalne nadużycie

Adres do korespondencji:

dr med. Jan Chrostek-Maj
Klinika Toksykologii
i Chorób Środowiskowych CM UJ
os. Złotej Jesieni 1, 31–826 Kraków
tel.: [phone]
e-mail: [e-mail]

Suicydologia Tom 2, nr 1, 94–99
Copyright © 2006 Polskie
Towarzystwo Suicydologiczne
ISSN 1895–3786
www.suicydologia.viamedica.pl

95

Jan Chrostek-Maj, Niektóre czynniki socjodemograficzne i kliniczne jako predyktory prób samobójczych

www.suicydologia.viamedica.pl

Wstęp

Zatrucia ksenobiotykami są wyraźnym przejawem wpły-
wu czynników środowiskowych na zdrowie człowieka.
Tym zjawiskom można zapobiegać albo przynajmniej
wpływać na zmniejszenie częstości zatruć i łagodzić ich
przebieg. Toteż w zależności od rodzaju zatrucia sposo-
by zapobiegania są różne, na przykład w celu ograni-
czenia prawdopodobieństwa zatruć przypadkowych zna-
czenie ma przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higie-
ny pracy, mimo że przyczyny różnych rodzajów zatruć
łączą się w zaskakujący sposób [1]. Aby zmniejszyć nad-
używanie substancji, ewentualnie eliminować uzależnie-
nia od ksenobiotyków, propaguje się zdrowy i higienicz-
ny tryb życia oraz podejmuje się wysiłki psychoterapeu-
tyczne, aby poprawić przystosowanie jednostki do re-
aliów współczesnej cywilizacji.
Natomiast zapobieganie samobójstwom stanowi od-
wieczny temat literatury fachowej, przy czym kontro-
wersje polegają na rozłożeniu akcentów [2, 3]. Analizu-
jąc ten problem, można podkreślić różne czynniki, po-
nieważ ma on swe przyczyny biologiczne (genetyczne
i neurobiologiczne), a jednocześnie występują prawdo-
podobnie czynniki psychologiczne i społeczne [4, 5].
W zależności od okresu rozwoju nauki każdej z tych
przyczyn przypisuje się większą rolę. Mimo że charak-
terystyki populacji osób podejmujących skuteczną i nie-
skuteczną próbę samobójczą różnią się od siebie, moż-
na się zgodzić, że obie te grupy są powiązane [6].
W wielu pracach pochodzących z różnych krajów okre-
ślano podział na płeć i wiek, opisując wiele dodatko-

wych czynników w badanych grupach [7–13]. Przez wie-
le lat czynniki predykcyjne samobójstw są podobne i jest
mało prawdopodobne, aby uległy większym zmianom
[14]. Jednak wśród pacjentów, którzy sami dokonali za-
trucia, proporcje liczebności w zależności od rodzajów
zatrucia się zmieniają, jednocześnie grupy te są podob-
ne, a ci sami pacjenci są kwalifikowani na przemian to
do jednej, to do drugiej grupy leczonych osób. Na te
przemieszczenia pacjentów wpływają także przemiany
organizacyjne w służbie zdrowia na danym terenie. Kla-
syfikacja zatrutych osób zgodnie z podziałem na opisa-
ne poniżej grupy pozwoli lepiej planować politykę zdro-
wotną i być może uzmysłowi decydentom organizacji
ochrony zdrowia konieczność lepszej oceny kosztów ich
decyzji politycznych. Celem niniejszej pracy była cha-
rakterystyka osób zatrutych przypadkowo oraz w spo-
sób intencjonalny przez nadużycie substancji i/lub uza-
leżnienie oraz pacjentów po zatruciu samobójczym le-
czonych na klinicznych oddziałach Kliniki Toksykologii
CM UJ w Krakowie w latach 2003–2005 oraz wykaza-
nie podobieństw między grupami w występowaniu cha-
rakterystycznych cech klinicznych i demograficznych.

Materiał i metody

Dokumentację kliniczną pacjentów Kliniki Toksykolo-
gii w Krakowie z lat 2003–2005 leczonych z powodu za-
truć substancjami chemicznymi poddano analizie,
uwzględniając płeć, wiek i czas hospitalizacji w zależno-
ści od rodzaju zatrucia. W tym okresie leczono 3724

Abstract

The aim of the study was to characterise selected clinical and demographic factors that influence the

number of suicide attempts among patients (n = 3724) treated at the Toxicology Clinic in Cracow in the

years 2003–2005. Three patient groups were distinguished by the mode of intoxication: 1. accidental

poisoning cases (n = 1074) regarded as controls; 2. attempted suicide (n = 1712, i.e. 57%); 3. other

cases of intentional poisoning — by substance abuse or intoxication in the course of substance depen-

dence (n = 938, i.e. 27%). Such categorisation permits to assess the scope of treatment and to differen-

tiate groups of patients who require various preventive interventions. Four factors were selected from the

patients’ medical files for the analysis: age, gender, length of hospitalisation, and intoxication severity.

There were 58% women in the attempted suicide (AS) group, and 21% among those with intentional

poisoning (IP). No significant age-related differences were found between the three groups, but IP pa-

tients were somewhat older (mean age 44.5) than those with attempted suicide (mean age 38.5 years).

The mean length of hospitalisation in the whole sample was 7.5 days (ranging from 0 to 154 days), being

relatively longer in the IP group (8.0 days on the average). The most severe course of intoxication was

noted both in AS and IP patients — the III degree of intoxication severity was recognised using the Poison

Severity Score (PSS) in 38.2% of the former and 31.7 of the latter. These two groups of patients are

undoubtedly similar to each other and overlapping, which seems to be of importance for the prevention of

suicidal behaviour. The reported research findings may be helpful in the selection of treatment methods.

The results suggest a need for diversification and intensification of preventive interventions accordingly to

the type of self-poisoning.

key words:

key words:

key words:

key words:

key words: sociodemographic characteristics, clinical factors, attempted suicide, intoxication, patients

96

SUICYDOLOGIA

2006, tom 2, nr 1

www.suicydologia.viamedica.pl

osoby. Dokumentacja przebiegu leczenia była oparta na
obowiązujących procedurach i obejmowała leczenie so-
matyczne, psychiatryczne i konsultację psychologiczną.
Analizę stopni ciężkości zatrucia dokonano na podsta-
wie klasyfikacji skali ciężkości zatruć (PSS, Poisoning
Severity Score) mającej zastosowanie w toksykologii kli-
nicznej [15]. Nasilenie zespołu odstawiennego ocenia-
no na podstawie kwestionariusza CIWA-A (Clinical In-
stitute Withdrawal Assessment for Alcohol Scale).
Na podstawie arbitralnej oceny badanych pacjentów
podzielono ich na 3 grupy: a) osoby zatrute przypadko-
wo, u których okoliczności wypadku miały decydujący
wpływ na sytuację, a udział woli pacjenta i uzmysłowie-
nie sobie ewentualnych skutków zatrucia były znikome;
b) osoby, które zażyły celowo ksenobiotyk w pierwot-
nym celu samobójczym lub zaszkodzenia swojemu zdro-
wiu z wyraźnymi intencjami samobójczymi, choć zatru-
cie mogło mieć również charakter wołania o pomoc, lub
w celu manipulacji otoczeniem bez wyraźnej chęci po-
zbawienia się życia; c) osoby, które uległy zatruciu bez
intencji samobójczych, ale świadomie użyły substancji
jako używki stosowanej w danej kulturze w celu odu-
rzenia się lub aby zmniejszyć dolegliwości związane
z zespołem odstawiennym.
Ponadto w Klinice leczono nielicznych pacjentów, u któ-
rych w wyniku postępowania diagnostycznego nie roz-
poznano zatrucia ksenobiotykami.

Wyniki

W tabeli 1 przedstawiono podział pacjentów Kliniki
Toksykologii według przedstawionych wyżej grup.
Najliczniejszą populację stanowiła grupa osób po za-
truciach samobójczych, czyli 1712 osób, co stanowi
46% wszystkich pacjentów leczonych w Klinice (3724
osoby). W grupie osób intencjonalnie nadużywających
substancji chemicznych było 938 osób, czyli 25,2%

ogółu. Pacjenci zatruci przypadkowo stanowili 28,8%
całości.
Tabela 2 ilustruje rozkład płci według omawianych ro-
dzajów zatruć. Kobiety stanowią najliczniejszą grupę
wśród osób po próbach samobójczych, czyli 57% z ogól-
nej liczby 984 pacjentów. Natomiast w grupie osób nad-
używających ksenobiotyków odsetek kobiet wynosi 21%,
a mężczyzn — 79%.
W tabeli 3 opisano średni wiek osób z badanych grup.
Przy porównaniu 3 omawianych populacji najstarsi
pacjenci byli w grupie używających intencjonalnie sub-
stancji chemicznych — kobiety miały średnio 46,5 roku,
a mężczyźni — 44,5 roku. W grupie osób zatrutych sa-
mobójczo kobiety były najmłodsze i miały średnio 37,3
roku.
W tabeli 4 podano dane dotyczące czasu hospitaliza-
cji w Klinice według podziału na opisane wyżej gru-
py. Ogólnie czas hospitalizacji dla poszczególnych
grup był podobny: dla grupy osób zatrutych przypad-
kowo wynosił 6 dni, dla osób po próbie samobójczej
— 5,8 dnia, a dla osób używających intencjonalnie
substancji — 8,2 dnia.
Przebieg hospitalizacji ilustrują dane dotyczące ocenia-
nych stopni zatrucia w zależności od badanej grupy
przedstawione w tabeli 5.
Odsetek ciężkich zatruć opisanych jako III stopień we-
dług skali PSS wynosi dla osób zatrutych przypadkowo
— 35%, dla używających intencjonalnie ksenobiotyków
— 31,7% i dla osób zatrutych po zamachach samobój-
czych — 38,2%. Liczba zgonów w Klinice była niewiel-
ka, ale każda grupa obejmuje takie przypadki.

Omówienie

Przedstawione przez autora wyniki nie odbiegają od
analogicznych rezultatów zebranych we wcześniejszych
okresach i stanowią pewną kontynuację poprzednich da-

Tabela 1. Pacjenci leczeni w Klinice Toksykologii CM UJ w Krakowie w latach 2003–2005 z podziałem na rodzaj
zatruć

Table 1. The patients treated in Department of Toxicology in Krakow during 2003–2005 according of kind
of intoxication

Rok

A. Zatrucie

B. Zatrucie

C. Zatrucie

Razem

Razem

przypadkowe

samobójcze intencjonalne

n

%

Razem

n

%

Razem

n

%

Razem

n

%

2003

398 31,4

1266

530 41,9

1266

338

26,7

1266

1266

34,0

3724

2004

287 23,3

1235

626 50,7

1235

322

26,0

1235

1235

33,2

3724

2005

389 31,8

1223

556 45,4

1223

278

22,7

1223

1223

32,8

3724

Razem

1074

3724

1712

3724

938

3724

3724

3724

%

28,8

46,0

25,2

100

97

Jan Chrostek-Maj, Niektóre czynniki socjodemograficzne i kliniczne jako predyktory prób samobójczych

www.suicydologia.viamedica.pl

Tabela 3. Wiek pacjentów leczonych w Klinice Toksykologii CM UJ w Krakowie w latach 2003–2005 z podziałem na
rodzaj zatruć

Table 3. Age of the patients treated in Department of Toxicology in Krakow during 2003–2005 according of kind of
intoxication

Rok

A. Zatrucie

B. Zatrucie

C. Zatrucie

przypadkowe

samobójcze

intencjonalne

M

K

M

K

M

K

2003

39,7

40,0

44,4

44,4

38,7

35,8

Zakres

14–90

14–88

16–72

16–72

15–87

14–87

2004

43,4

40,1

45,9

45,9

37,9

38,2

Zakres

15–92

14–98

16–77

16–77

15–84

15–88

2005

41,5

43,2

49,3

49,3

41,1

37,9

Zakres

16–83

15–95

26–78

26–78

14–80

14–87

Razem

41,5

41,5

46,5

46,5

39,2

37,3

Zakres

14–92

14–95

16–78

16–78

14–87

14–88

Tabela 2. Pacjenci leczeni w Klinice Toksykologii CM UJ w Krakowie w latach 2003–2005 z podziałem na płeć

Table 2. The patients treated in Department of Toxicology in Krakow during 2003–2005 according of gender

Rok

A. Zatrucie

B. Zatrucie

C. Zatrucie

Razem

Razem

przypadkowe

samobójcze intencjonalne

M

K

Razem

M

K

Razem

M

K

Razem

M

K

2003

120 278

398

244

286

530

256

82

338

692

574

1266

2004

130 157

287

268

358

626

250

72

322

648

587

1235

2005

174 215

389

216

340

556

233

45

278

623

600

1223

Razem

424 650

1074

728

984

1712

739

199

938

1963

1761

3724

%

40

60

100

42

58

100

79

21

100

52

48

100

Tabela 4. Czas hospitalizacji pacjentów leczonych w Klinice Toksykologii CM UJ w Krakowie w latach 2003–2005
z podziałem na rodzaj zatruć

Table 4. The time of the patients treated in Department of Toxicology in Krakow during 2003–2005 according of
kind of intoxication

Rok

A. Zatrucie

B. Zatrucie

C. Zatrucie

przypadkowe

samobójcze

intencjonalne

M

K

M

K

M

K

2003

5,8

5,8

8,4

8,4

5,7

6,5

Dni

0–88

0–45

0–154

0–154

0–53

0–75

2004

5,7

5,6

7,2

7,2

5,2

5,2

Dni

1–46

0–62

0–27

0–27

0–42

0–78

2005

6,7

5,7

8,6

8,6

6,1

5,8

Dni

0–90

1–44

0–44

0–44

0–87

0–81

Razem

6,1

5,8

8,2

Dni

0–90

0–87

0–154

98

SUICYDOLOGIA

2006, tom 2, nr 1

www.suicydologia.viamedica.pl

nych [16, 17]. Klinika Toksykologii w Krakowie przed
laty była praktycznie jedynym ośrodkiem w tym regio-
nie leczącym zatrucia ksenobiotykami [11]. Inny niż
obecnie był wtedy także rodzaj pacjentów przydzielo-
nych do omawianych wcześniej grup. Był on zbliżony
do profilu pacjentów, którego opisy można znaleźć
w piśmiennictwie [7, 12, 13]. Rozwój organizacyjny jed-
nostek diagnostycznych poszczególnych szpitali sprawił,
że duża część osób zatrutych alkoholem, u których nie
zachodzi podejrzenie zatrucia mieszanego, trafia na szpi-
talne oddziały ratunkowe. Podobnie jak w innych kra-
jach uprzemysłowionych [9, 18] w Klinice Toksykologii
CM UJ leczy się pacjentów wymagających intensywniej-
szej opieki diagnostyczno-leczniczej. Mimo to obecnie
w Klinice przebywają nadal 2 liczne grupy pacjentów —
po zatruciach samobójczych i po zatruciach spowodo-
wanych działaniem intencjonalnym. Obecnie ich liczeb-
ność jest podobna. Porównanie czasu pobytu pacjentów
w klinice wskazuje, że pacjenci po zatruciach intencjo-
nalnych przebywają w klinice dłużej. Również strutura
płci i wieku w tej grupie różni się od pozostałych, co wy-
nika prawdopodobnie ze struktury populacji osób uza-
leżnionych w Polsce; najczęstsze jest uzależnienie od al-
koholu, które rozwija się dłużej i jest częstsze u mężczyzn.
Przedstawione wyniki mogą być użyteczne dla organi-
zatorów służby zdrowia. Wiele okoliczności sprawiło,
że grupa osób z intencjonalnymi zatruciami stała się
grupą porównywalną z pozostałymi. W zakresie profi-
laktyki jest wiele do zrobienia, na przykład w zwalcza-
niu ostrych zatruć alkoholem. Mimo że działania za-
pobiegawcze w tej dziedzinie najczęściej są prowadzo-
ne poza służbą zdrowia, opracowanie rzetelnej infor-
macji na ten temat należy do naukowców. Promocja
zdrowego życia może skutecznie zapobiegać takim nad-
zwyczajnym wydarzeniom, jak zatrucie legalnym środ-
kiem psychoaktywnym przyjmowanym w celach rozryw-
kowych i mającym poprawić jakość życia. Niestety, in-

formacje płynące ze służby zdrowia nie zawsze są jed-
noznaczne i ich wymowa jest słabsza niż siła oddziały-
wania promocji legalnych i nielegalnych używek. Oka-
zuje się jednak, że leczenie zatruć intencjonalnych
wynikłych w okolicznościach tolerowanych kulturowo
w Polsce pochłania istotną część budżetu służby zdro-
wia. Wykazano to wyraźnie na przykładzie pracy Kli-
niki autora. Natomiast działania profilaktyczne zapo-
biegające zjawiskom samobójczym są jeszcze bardziej
skomplikowane, stanowiąc przedmiot zainteresowania
suicydologii i dziedzin pokrewnych; z wielu doniesień
wiadomo, że zwiększenie liczebności grupy osób uza-
leżnionych od substancji psychoaktywnych (w tym al-
koholu) wpływa na zwiększenie częstości zamachów
samobójczych, a jednocześnie na wzrost liczby samo-
bójstw skutecznych [19]. Profilaktyka w zapobieganiu
uzależnieniom prawdopodobnie może wpłynąć także
na zmniejszenie liczby prób samobójczych. Przedsta-
wiona przez autora charakterystyka danych dotyczą-
cych osób z grupy po próbach samobójczych i uzależ-
nionych od substancji psychoaktywnych oraz alkoholu
odpowiada opisom podobnych populacji z innych prac
[20, 21]. Natomiast proponowany podział przy opisy-
waniu przyczyny zatruć może się przyczynić do bardziej
precyzyjnego opracowania prac profilaktycznych w celu
zapobiegania samozatruciom.

Wnioski

Zachodzi dalsza potrzeba kontynuowania opracowywa-
nia danych demograficznych dotyczących poszczególnych
rodzajów zatruć według przyczyn samozatrucia w poszcze-
gólnych jednostkach służby zdrowia. Dane uzyskane
w ten sposób powinny stanowić podstawę opracowania
bardziej skutecznych działań profilaktycznych w celu
zmniejszenia częstości zamachów samobójczych.

Tabela 5. Stopień ciężkości zatrucia pacjentów leczonych w Klinice Toksykologii CM UJ w Krakowie w latach 2003–
–2005 z podziałem na rodzaj zatruć

Table 5. Poisoning Severity Score of the patients treated in Department of Toxicology in Krakow during 2003–2005
according of kind of intoxication

Rok

A. Zatrucie przypadkowe

B. Zatrucie samobójcze C. Zatrucie intencjonalne

(n = 1074)

(n = 1712)

(n = 938)

0

I

II

III

Zgon

0

I

II

III

Zgon

0

I

II

III

Zgon

2003

82

110

41

3

158

229 85

4

76 108

55

2

2004

78

107

38

2

213

234 108

3

88

95

42

2005

131

158

51

3

180

191 81

4

44

95

38

Razem

375

130

8

654 274

11

298 135

2

(%)

35

12,1

38,2 16

31,7 14,3

99

Jan Chrostek-Maj, Niektóre czynniki socjodemograficzne i kliniczne jako predyktory prób samobójczych

www.suicydologia.viamedica.pl

Piśmiennictwo

1.

Geltzer A.J., Geltzer A.M., Dunford R.G. i wsp. Effects of weather
on incidence of attempted suicide by carbon monoxide poiso-
ning. Undersea Hyperb. Med. 2000; 27: 9–14.

2.

Brodniak A.W. Kontrowersje wokół socjologicznych koncepcji sa-
mobójstw. Suicydologia 2005; I: 14–20.

3.

Lowenstein L.F. Youths who intentionally practise self-harm. Re-
view of the recent research 2001–2004. Int. J. Adolesc. Med.
Health 2005; 17: 225–230.

4.

Larosa E.,Consoli S.M., Hubert-Vadenay T., Leclesiau H. Fac-
tors associated with suicidial risk among consulting young pe-
ople in a preventive health center. Encephale 2005; 31: 289–
–299.

5.

Pużyński S. Uwarunkowania kliniczne, biologiczne i psychospo-
łeczne chorób afektywnych w kontekście samobójstw. Suicydo-
logia 2005; I: 33–39.

6.

Polewka A., Chrostek-Maj J., Kamenczak A., Groszek B., Bole-
chała F. Samobójstwa dokonane na tle historii występujących
uprzednio prób samobójczych — 5-letnie badania prospektyw-
ne. Przegl. Lek. 2005; 6: 419–421.

7.

Baydin A., Yardan T., Aygun D., Doganay Z., Nargis C., Incealtin
O. Retrospective evaluation of emergency service patients with
poisoning: a 3-year study. Adv. Ther. 2005; 22: 650–658.

8.

Claassen C.A., Trivedi M.H., Shimitzu I. i wsp. Epidemiology of
nonfatal deliberate self-harm in the United States as described in
tree medical databases. Suicide Life Threat. Behav. 2006; 36:
192–212.

9.

Cooper J.B., Lawior M.P., Hiroeh U. i wsp. Factors that influen-
ce emergency department doctors’ assessment of suicide risk
in deliberate self harm patients. Eur. J. Emerg. Med. 2003; 10:
283–287.

10. Doshi A., Boudreaux E.D., Wang N., Pelletier A.J., Camargo C.A. Jr.

National study of US emergency department visits for attempted
suicide and self-inflicted injury, 1997–2001. Ann. Emerg. Med.
2005; 46: 369–375.

11. Targosz D., Sancewicz Pach K., Szkolnicka B., Mitrus M., Kłys M.

Frequency and pattern of poisoningin adult and adolescent Kra-
ków population in 2003 and 1983. Przegl. Lek. 2005; 6: 446–452.

12. Thomas M., Anandan S., Kuruvilla P.J. i wsp. Profile of hospital

admissions following acute poisoning — experiences from a major
teaching hospital in south India. Adverse Drug React. Toxicol.
Rev. 2000; 4: 313–317.

13. Singh B., Unninkrishnan B. A profile of acute poisoning at Man-

galore (South India). J. Clin. Forensic Med. 2006; 13: 112–116.

14. Lester D. Samobójstwa w Polsce na tle trendów światowych. Psy-

chiatr. Pol. 2000; 34: 773–781.

15. Pach J., Persson H., Sancewicz-Pach K., Groszek B. Porówna-

nie skali Poisoning Severity Score i specyficznych skal ciężkości
zatrucia używanych w Klinice Toksykologii CM UJ. Przegl. Lek.
1999; 56: 401.

16. Pach J., Polewka A., Zięba A. i wsp. Próba kompleksowej oceny

predyktorów ryzyka ponowienia samobójstwa u pacjentów po
samobójczym zatruciu lekami hospitalizowanych w Klinice Tok-
sykologii CM UJ w Krakowie. Cz. II. Predyktory kliniczne. Przegl.
Lek. 2001; 4: 330–334.

17. Polewka A., Pach J., Zięba A i wsp. Próba kompleksowej oceny

predyktorów ryzyka ponownego samobójstwa u pacjentów po
samobójczym zatruciu lekami, hospitalizowanych w Klinice Tok-
sykologii CM UJ w Krakowie. Cz. I. Wpływ czynników socjode-
mograficznych. Przegl. Lek. 2001, 4: 325–329.

18. Cooper J., Kapur N., Dunning J. i wsp. A clinical tool for asses-

sing risk after self-harm. Ann. Emerg. Med. 2006; 48: 459–466.

19. Pfeffer C.R. Diagnosis of childhood and adolescent suicidal be-

havior: unmet needs for suicide prevention. Biol. Psychiatry 2001;
49: 1055–1061.

20. Chrostek Maj J., Kamenczak A., Bock R. i wsp. Ocena czynni-

ków socjodemograficznych u osób uzależnionych od alkoholu
wielokrotnie leczonych w oddziale detoksykacji. Przegl. Lek. 2005;
6: 361–364.

21. Polewka A., Bolechała F., Kołodziej J. i wsp. Suicide and suicide

attempts in adolescent and young adults in Krakow in the years
2002–2003. Przegl. Lek. 2005; 6: 422–426.