Dzia∏ A5

Na rozdro˝u

Wyprawka Maturzysty

2005

B

ez tej postawy wr´cz nie-
mo˝liwe jest prowadzenie
samodzielnej dzia∏alnoÊci
gospodarczej; niezb´dna

jest przy zajmowaniu kierowni-
czych stanowisk, a coraz cz´Êciej
po˝àdana i oczekiwana równie˝ od
pracowników Êredniego i ni˝szego
szczebla. Ludzie przedsi´biorczy
skutecznie realizujà nie tylko w∏a-
sne cele; to w∏aÊnie oni kszta∏tujà
obraz ca∏ej naszej rzeczywistoÊci.

Warto sobie uÊwiadomiç, ˝e ja-

ko paƒstwo z m∏odà demokracjà
i wolnorynkowà gospodarkà nie
mamy tradycji wychowania w du-
chu przedsi´biorczoÊci, a o wzory
takiego zachowania trzeba czasa-
mi specjalnie si´ postaraç. Zdecy-
dowana wi´kszoÊç spo∏eczeƒstwa
– co wynika z badaƒ i z obserwa-
cji – ma trudnoÊci w przyj´ciu pe∏-
nej przedsi´biorczej postawy wo-
bec ˝ycia. Wystarczy przyjrzeç si´
kolejnym grupom spo∏ecznym do-
magajàcym si´ opieki paƒstwa.
Zarówno m∏odzi, jak i starsi cz∏on-
kowie naszego spo∏eczeƒstwa
win´ za swojà z∏à sytuacj´ przypi-
sujà innym, nie ∏àczàc jej z w∏a-
snymi wyborami z przesz∏oÊci i te-

raêniejszoÊci. Prowadzi to do po-
stawy „ofiary, bezsilnego cz∏onka
machiny spo∏ecznej”. G∏ównym
powodem takich postaw jest brak
proaktywnoÊci.

Na naszà proaktywnoÊç sk∏adajà

si´ dwie podstawowe zasady, które
nale˝y zrozumieç, przyswoiç i zaczàç
w zgodzie z nimi post´powaç. Pierw-
sza mówi o tym, ˝e w ka˝dej, absolut-
nie ka˝dej sytuacji mamy wybór, jest
to NASZ wybór, a zatem nic dziwnego,
˝e równie˝ MY ponosimy okreÊlone je-
go konsekwencje. Druga zasada pro-
aktywnego zachowania to dzia∏anie
g∏ównie w kr´gu w∏asnego wp∏ywu.

Pierwsza zasada
proaktywnego zachowania

ÂwiadomoÊç wolnoÊci wyboru

pozwala na wi´cej ni˝ dostosowy-
wanie si´ do okreÊlonej sytuacji
czy proste na nià reagowanie;
pozwala – w zgodzie z w∏asnà wo-
là – kszta∏towaç rzeczywistoÊç
w kierunku zgodnym z naszymi
zamierzeniami i przekonaniami.
Bez tego nie ma mowy o w∏asnej
inicjatywie czy innowacji.

Ârodowisko spo∏eczne ma

oczywiÊcie wp∏yw na nasze wy-
bory. Czasami jest on tak du˝y, ˝e
wydaje nam si´, i˝ MUSIMY po-
stàpiç w okreÊlony sposób, ale tak
naprawd´ – nie musimy. Nikt nic
nie musi robiç. Zawsze jest to wy-
bór, z którym – niestety – ∏àczà si´
okreÊlone konsekwencje. Najcz´-
Êciej to te niechciane konsekwen-

1

Kszta∏towanie

postawy

przedsi´biorczej

Tym, co daje nap´d do ˝ycia i u∏atwia
cz∏owiekowi kszta∏towanie Êrodowiska
spo∏ecznego zgodnie z obranymi przez
niego celami, jest postawa zwana
potocznie przedsi´biorczà. Przejawia si´
ona inicjatywà w podejmowaniu
ró˝norodnych dzia∏aƒ, twórczym
podejÊciem do otaczajàcej rzeczywistoÊci
oraz zdolnoÊcià do samodzielnego
dbania o zaspokojenie w∏asnych potrzeb.

Postaw´ przedsi´biorczà kszta∏tuje

si´ dzi´ki odpowiednim doÊwiadcze-
niom oraz budowaniu proaktywnoÊci.
Niezwykle wa˝ny jest w tym procesie
udzia∏ w∏asny – szczególnie wtedy,
kiedy Êrodowisko nie wywiàzuje si´ ze
swojej funkcji najlepiej.

ProaktywnoÊç to szczególna od-

powiedzialnoÊç, ÊwiadomoÊç nie-
zbywalnego prawa wyboru w ka˝dej
sytuacji.

Dzia∏ A5

Na rozdro˝u

Wyprawka Maturzysty

2005

cje powodujà, ˝e rezygnujemy
z pewnych wyborów, t∏umaczàc
si´, ˝e „nie mia∏em innego wyj-
Êcia”. W tym samym czasie lu-
dzie proaktywni dokonujà nie-
chcianych przez nas wyborów
i cz´sto dzi´ki temu stajà si´ ludê-
mi sukcesu.

Dzia∏anie w zgodzie z takà wie-

dzà powoduje dokonywanie Êwia-
domych wyborów zarówno w za-
kresie dzia∏ania, jak i myÊli czy
emocji. Nikt nie zmusza nas do
z∏oÊci czy okreÊlonych sposobów
wy∏adowywania agresji. Nikt nie
ka˝e cierpieç czy irytowaç si´.
To, jak si´ zachowamy zale˝y od
tego, co pomyÊlimy o danym zda-
rzeniu, jak nazwiemy bioràcych
w nim udzia∏ ludzi, jakà rol´ wy-
znaczymy sobie. Eleonora Roo-
sevelt, ˝ona amerykaƒskiego pre-
zydenta mawia∏a:

„Nikt nie jest

w stanie mnie zraniç bez moje-
go w∏asnego udzia∏u”.

To praw-

da, bez naszego udzia∏u nikt nie
powinien byç w stanie wywo∏aç
w nas ˝adnych emocji, ani spowo-
dowaç ˝adnych dzia∏aƒ.

JeÊli znajomego, który Ci´

przezywa, nazwiesz w myÊli
„biednym, pozbawionym poczu-
cia w∏asnej wartoÊci cz∏owie-
kiem”, czy wzbudzi on Twój
gniew? Nie! A czy jego s∏owa Ci´
zranià? Tak˝e nie powinny. Ra-
czej poczujesz coÊ na kszta∏t
wspó∏czucia. ˚eby jednak mog∏o
coÊ takiego zaistnieç, musisz
mieç czas – pauz´ pomi´dzy jego
s∏owami a swoim uczuciem – na
wybór w∏aÊciwej reakcji, w tym
wypadku myÊli.

Wszystko zaczyna si´ od myÊli.

A ona zale˝y ca∏kowicie od nas. My
decydujemy o tym, jak nazywamy to,
co widzimy, s∏yszymy, to, co dzieje si´
wokó∏ nas. My nadajemy znaczenie
postrzeganym sytuacjom.

Druga zasada
proaktywnego zachowania

Interesuje nas zdecydowanie

wi´cej spraw ni˝ mamy mo˝liwo-
Êci bezpoÊredniego na nie wp∏y-
wania. Tajemnicà skutecznego
dzia∏ania jest wybieranie takich

zachowaƒ, które znajdujà si´
w obszarze naszego wp∏ywu, czy-
li faktycznie mogà zmieniç coÊ
w danej sytuacji.

Z prostej màdroÊci tej modlitwy

korzystajà nie tylko liczne insty-
tucje i organizacje, ale wielu po-
jedynczych, skutecznie dzia∏ajà-
cych ludzi. Dzi´ki niej, ∏atwiej
przeznaczajà energi´ na dzia∏ania
mogàce coÊ zmieniç, nie tracàc jej
na sprawy tego nie warte. Spróbuj
i Ty zastosowaç jà w swoim ˝yciu!

2

JakiÊ czas temu przeprowadzono badanie, w któ-
rym pytano oko∏o 200 m∏odych ludzi, licealistów,
studentów, ale tak˝e osoby ju˝ pracujàce, co myÊlà
o Polsce, jak jà postrzegajà. Pytanie brzmia∏o: „Jak
sàdzisz, czy Polska jest dobrym miejscem do ˝ycia?”.
Odpowiedzi by∏y ró˝ne, jednak dadzà si´ ∏atwo podzieliç na trzy kategorie:
A. Polska jest niedobrym miejscem do ˝ycia. Nie da si´ w niej ˝yç. Jedyna
szansa to wyjazd za granic´.
B. W Polsce da si´ ˝yç, nawet bardzo dobrze, pod warunkiem, ˝e jest si´
bezwzgl´dnym cwaniakiem, albo ma si´ bardzo bogatych lub wp∏ywowych
rodziców, którzy zapewnià wykszta∏cenie czy prac´.
C. Polska jest znakomitym miejscem do ˝ycia. To ciekawy kraj, w którym
jest wiele do zrobienia.
Najwi´cej by∏o odpowiedzi B, najmniej – C. Odpowiedzi typu A uplasowa∏y
si´ mniej wi´cej poÊrodku.
Mo˝na zaryzykowaç twierdzenie, ˝e ci, którzy uznali Polsk´ za niedobre
miejsce do ˝ycia albo wyjadà z niej, albo przez dalsze ˝ycie narzekaç b´dà
na swojà sytuacj´, oboj´tnie jaka ona b´dzie. Ci, którzy uznali nasz kraj za
Êwietne miejsce dla cwaniaków, to ludzie reaktywni, ∏atwo ulegajàcy
populistycznym has∏om. Nie mo˝na im raczej wró˝yç w ˝yciu wielkich
sukcesów. Najgorsze jest to, ˝e b´dà przekonani, i˝ niewiele lub nic nie
udaje im si´ w ˝yciu jedynie dlatego, ˝e sà uczciwi i wra˝liwi, i nie potrafià
si´ „rozpychaç ∏okciami”, albo... mieli niew∏aÊciwych rodziców.
Przyszli ludzie sukcesu to proaktywne jednostki z trzeciej grupy. Ju˝ teraz
widzà szans´ na dzia∏anie i przejmujà odpowiedzialnoÊç za sytuacj´
w Polsce. Takich ludzi jednak jest niestety najmniej.

Przyk∏ad:

Prawa proaktywnoÊci najlepiej wi-
daç w pracy na roli. DziwilibyÊmy
si´ bardzo, gdyby rolnik, który nie
posia∏, ale starannie piel´gnowa∏
ziemi´, by∏ potem zdumiony, ˝e nic
z niej nie wyrasta. Równie˝ dzi-
wi∏oby nas takie zachowanie, kiedy
gospodarz nie dbajàcy o swojà zie-
mi´ zbiera∏by plony lepsze ni˝ ten,
który si´ o nià troszczy. Niedo-
rzeczne wydawa∏oby si´ te˝ to, ˝e
zamiast zajmowaç si´ swoim po-
lem, zajmowa∏by si´ polem sàsiada.
Albo – jeszcze lepiej – powiedzia∏by:
„Nie b´d´ sia∏, bo i tak przyjdzie
susza i wszystko mi uschnie. Ma∏o
razy tak by∏o?”. A przecie˝ w ˝yciu
a˝ roi si´ od takich b∏´dów.

„Bo˝e daj mi si∏´ zmieniç to,

na co mam wp∏yw, daj mi cier-
pliwoÊç, abym pogodzi∏ si´
z tym, na co wp∏ywu nie mam,
i daj mi màdroÊç odró˝niania
jednych spraw od drugich”.

Âw. Franciszek

Dzia∏ A5

Na rozdro˝u

Wyprawka Maturzysty

2005

Zamiast systematycznie si´

uczyç, niektórzy próbujà przeÊli-
zgnàç si´ po materiale i dziwià si´
potem, dlaczego nie sà tak dobry-
mi specjalistami w danej dziedzi-
nie, jak inni. Zamiast wybieraç to,
co jest dla nas najlepsze i czego
sobie ˝yczymy, dajemy si´ po-
rwaç pomys∏om tych, którym
nasz los i nasza przysz∏oÊç nieko-
niecznie le˝à na sercu. ˚eby
rzecz by∏a jeszcze Êmieszniejsza,
cz´sto mamy do nich potem pre-
tensje. Nie zajmujemy si´ tym, na
co mamy najwi´kszy wp∏yw –
swoim zachowaniem i doskonale-
niem siebie, ale koncentrujemy
si´ na zmianie innych. Albo nie
podejmujemy ˝adnych dzia∏aƒ
bojàc si´, ˝e to si´ i tak nie uda,
czy sàdzàc, ˝e skoro nie wysz∏o
ju˝ dwa razy, to nie warto wi´cej
próbowaç. Ci, którzy post´pujà
odwrotnie – zwyci´˝ajà.

Zachowania prawdziwie przed-

si´biorcze, odpowiedzialne i pro-
aktywne to te, w których pytamy:
co mog´ jeszcze zrobiç, aby pomi-
mo niesprzyjajàcych okolicznoÊci
osiàgnàç zamierzony efekt? To
dzia∏ania, w jakich spostrzegamy
pewien problem, przyjmujemy za
niego odpowiedzialnoÊç, rozwià-
zujemy go, a nast´pnie rozwià-
zanie wcielamy w czyn. JeÊli uzna-
jemy, ˝e jakieÊ zdarzenie le˝y poza
naszym kr´giem wp∏ywu, ˝e nie
mo˝emy lub nie chcemy przejàç
za nie odpowiedzialnoÊci, nie ro-
bimy niczego, ale równie˝ nie na-
rzekamy, nie skar˝ymy si´ i nie
plotkujemy.

Przyk∏adem dzia∏ania poza ob-

szarem w∏asnego wp∏ywu jest bo-
wiem plotkowanie, krytykowanie
innych pod ich nieobecnoÊç, zwa-
lanie winy za z∏e relacje z rodzi-
cami lub kolegami i kole˝ankami
w∏aÊnie na nich, bez przyjrzenia
si´ w∏asnej roli, wieczne uspra-
wiedliwianie swoich pora˝ek nie-
sprzyjajàcymi okolicznoÊciami
i niesprawiedliwoÊcià innych lu-
dzi, w ogóle – Êwiata. To wszyst-
ko jest bezproduktywnà stratà
tak cennej energii, która mog∏a-
by byç przeznaczona na skutecz-
ne proaktywne zachowania.

Trzeba odpowiedzieç sobie na

pytanie: Na co mamy w ˝yciu naj-
wi´kszy wp∏yw? Prawid∏owa od-
powiedê brzmi: Na siebie, na
swoje myÊlenie i zachowanie.

Koncepcj´ proaktywnego zacho-

wania stworzy∏ i opisa∏ psychiatra
Viktor Frankl. Gdy by∏ wi´ziony
w obozie koncentracyjnym, zauwa-
˝y∏, ˝e w identycznej dla wszyst-
kich, ekstremalnie trudnej sytu-
acji, ludzie zachowywali si´ bardzo
ró˝nie: dokonywali ró˝nych wybo-
rów, koncentrowali swoje dzia∏anie
na sobie i trosce o swoje emocje,
zajmowali si´ podtrzymywaniem
sensu ˝ycia i odnawianiem si∏, al-
bo te˝ oskar˝ali los czy Boga i z∏o-

rzeczyli Niemcom. Przetrwa∏o wi´-
cej ludzi proaktywnych.

Viktor Frankl pisa∏ po wielu la-

tach, ˝e wolnoÊç wyboru to jest to,
czego nie mo˝na cz∏owiekowi w ˝a-
den sposób odebraç. W obozie kon-
centracyjnym stanowi∏a ona reszt-
k´ ludzkiej godnoÊci. Jak˝e ∏atwo
rezygnujemy z niej dzisiaj, w wa-
runkach nieporównywalnych na-
wet do tamtych z czasów wojny.

Ludzie pozbawieni proaktywno-

Êci po prostu dostosowujà si´ do te-
go, co proponujà im inni. Jednak,
nawet zgrabne dostosowywanie si´
do okolicznoÊci, to dziÊ za ma∏o, po-
trzebne jest ciàg∏e dokonywanie
wyborów opierajàce si´ na praw-
dziwych wartoÊciach, a tak˝e odpo-
wiedzialne przyjmowanie kons-
ekwencji tych

wyborów. Bez

proaktywnoÊci wypowiedzi obfitu-
jà w oskar˝enia, szukanie winy
w innych i zdejmowanie z siebie od-
powiedzialnoÊci, a reakcje nie
przynoszà zamierzonych efektów.

Do przedsi´biorczych zacho-

waƒ potrzebne jest nam równie˝

poczucie w∏asnej wartoÊci,

dajàce

wiar´ w siebie i w∏asne mo˝liwo-
Êci, co z kolei u∏atwia nam podej-
mowanie trudniejszych wyborów.
Poczucie w∏asnej wartoÊci powo-
duje równie˝, i˝ mamy odwag´
przedstawiaç w∏asne pomys∏y,
wierzymy bowiem, ˝e sà one war-
toÊciowe, a ponadto nie boimy
si´, ˝e zostaniemy skrytykowani.

ZdolnoÊç pozytywnego myÊlenia,

o któ-

rej szerzej napiszemy dalej, po-

3

Chcę mieć dobre relacje
z rodzicami, muszę o nie
dbać.

Chcę mieć dobrych przy-
jaciół, więc wybieram ich
rozsądnie i sam jestem dla
nich dobrym przyjacielem.

Chcę osiągać dobre wyniki
w nauce, więc uczę się.

Chcę, aby mi ufano, więc
sam jestem godny zaufania.

Konsekwencją tego
wniosku powinno być
postępowanie według
następujących zasad:

zwolnij tempo – żyj bardziej świadomie,

wybieraj, ilekroć masz okazję, nie unikaj wyborów,

nie skarż się, nie plotkuj – działaj w kręgu własnego wpływu,

zacznij pracować nad sobą,

zamieniaj zachowania reaktywne na proaktywne; pomyśl, jak zacho-
wałbyś się raz jeszcze poprawiając swoje wcześniejsze zachowanie,

zadbaj o język: mów „spróbuję” zamiast „nie potrafię”, czy „nie uda
się”; zamiast stwierdzać: „doprowadza mnie do szału” powiedz
„kontroluję swoje uczucia”, zamiast „muszę” – „wybieram, bo chcę”.

Jak rozwijać proaktywność?

Dzia∏ A5

Na rozdro˝u

Wyprawka Maturzysty

2005

2005

zwala nam z kolei utrzymaç w∏a-
Êciwy poziom entuzjazmu, dajàcy
niezb´dnà w dzia∏aniu energi´.

SpójnoÊç wewn´trzna

to zdolnoÊç do-

trzymywania danych innym i so-

bie obietnic, która nadaje naszym
dzia∏aniom systematyczny i odpo-
wiedzialny charakter. Jest wi´c
równie˝ potrzebna w zachowa-
niach przedsi´biorczych.

JeÊli chcesz wiedzieç, czy je-

steÊ cz∏owiekiem proaktywnym
proponujemy Ci zabaw´: odpo-
wiedz na pytania zawarte w kwe-
stionariuszu.

4

1. Czy cz´sto ˝a∏ujesz swoich wyborów?

2. Czy cz´sto „zwalasz” win´ na innych, kiedy nie udaje Ci si´ czegoÊ zrobiç?

3. Czy cz´sto si´ skar˝ysz lub narzekasz?

4. Czy cz´sto zdarza Ci si´ zaczynaç zdanie od s∏ów: „gdybym mia∏..., to zrobi∏bym...”?

5. Czy masz ˝al do kogoÊ o swoje niepowodzenie?

6. Czy brzydka pogoda wp∏ywa na stan Twoich emocji, poziom i jakoÊç wykonywania zadaƒ?

7. Czy cz´sto bywasz „wyprowadzony z równowagi”?

8. Czy ∏atwo przyznajesz si´ do swoich b∏´dów i przyjmujesz odpowiedzialnoÊç za to, co zrobi∏eÊ?

9. Czy potrafisz uczyç si´ na swoich b∏´dach, to znaczy, czy przyjmujesz lekcj´ i starasz si´

post´powaç inaczej w przysz∏oÊci?

10. Czy wybierasz Êwiadomie swoje reakcje na zachowanie innych, nie z∏oÊcisz si´, jeÊli na przyk∏ad

wiesz, ˝e nic w ten sposób nie osiàgniesz?

11. Czy uwa˝asz, ˝e jesteÊ przedsi´biorczy, to znaczy, potrafisz zorganizowaç dzia∏ania tak, ˝eby

osiàgnàç coÊ, na czym Ci zale˝y?

12. Czy wychodzisz naprzeciw zdarzeniom, planujesz i organizujesz swoje dzia∏anie?

13. Czy cz´sto masz ÊwiadomoÊç wyboru ró˝nych zachowaƒ w danej sytuacji, to znaczy

czy widzisz inne mo˝liwe zachowania?

14. Czy cz´sto czujesz si´ ofiarà niesprzyjajàcych okolicznoÊci?

15. Czy narzekasz na brak szcz´Êcia?

16. Czy zdarza Ci si´ byç ca∏kowicie bezradnym?

17. Czy u˝ywasz okreÊlenia typu „oni” w odniesieniu do nauczycieli lub rodziców, tak jakbyÊ nie mia∏

wp∏ywu na to, co si´ dzieje w szkole lub domu?

18. Czy cz´sto masz uczucie, ˝e Êwiat nale˝y do Ciebie?

19. Czy cz´sto chorujesz na gryp´?

20. Czy uwa˝asz, ˝e jesteÊ wystarczajàco odpowiedzialny za swoje ˝ycie?

TAK

/

NIE

Kwestionariusz:

Punktacja i wyniki: Przyznaj sobie jeden punkt za odpowiedê „NIE” na pytania: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 14, 15, 16, 17, 19
oraz jeden punkt za odpowiedê „TAK” na pytania:

8, 9, 10, 11, 12, 13, 18, 20. Nast´pnie podziel uzyskany przez

siebie wynik przez 2. Cz∏owiek proaktywny osiàga wynik co najmniej

8 punktów.