W okresie poniemowlęcym, obejmującym drugi i trzeci rok życia,
następuje
doskonalenie nabytych uprzednio umiejętności oraz rozwój motoryki
dzięki dojrzewaniu układu nerwowego i mięśni
owego.
W ciągu pierwszych miesięcy tego okresu rozwija się zmysł
równowagi,
dziecko uczy się schylać.
Doskonali się również
koordynacja wzrokowo-ruchowa
i dziecko stopniowo
coraz celniej trafia do ust, jedząc łyżeczką czy pijąc z kubeczka.
W kolejnych miesiącach
doskonali funkcje lokomocyjne
, chodzi coraz
pewniej, stawia większe kroki, trzymane za rękę schodzi ze schodów,
dostawiając nogę do nogi, potrafi jeść widelcem.
W
trzecim roku życia
dziecko potrafi
samodzielnie
schodzić ze schodów,
stawiając nogi naprzemiennie, potrafi samodzielnie się bawić, samodzielnie
jeść, przeskakiwać niskie przeszkody, zapinać guziki, myć i wycierać ręce,
rozbierać się. Ustala się
przewaga jednej ręki nad drugą
.
W wieku około 3-3,5 lat
zanika oburęczność
, dziecko zaczyna preferować
czynnościowo jedną rękę, najczęściej prawą.
W okresie poniemowlęcym ma miejsce
bardzo szybki rozwój mowy
, pod
koniec drugiego roku dziecko zna kilkaset słów, łączy słowa w zdania,
natomiast trzylatek mówi dużo, coraz płynniej i dłuższymi zdaniami.
Dziecko trzyletnie
potrzebuje kontaktów z rówieśnikami
.
W porównaniu z okresem poprzednim, w okresie poniemowlęcym
wolniejsze jest tempo rozwoju morfologicznego
, lecz
zmieniają
się proporcje ciała, rosną kończyny dolne.
Rośnie
tkanka mięśniowa, zwiększa się siła mięśni, dziecko cechuje
się ogromną ruchliwością, ale męczy się bardzo szybko i równie
szybko regeneruje siły.
Dwu- i trzylatek mają
fizjologiczne płaskostopie
, ponieważ tkanka
tłuszczowa wypełnia stopę od strony podeszwowej.
Żywienie
w tym okresie zaczyna się
upodabniać do żywienia
dorosłych
.
Dziecko
potrzebuje dużych ilości
składników budulcowych i
energetycznych.
W związku z ryzykiem wystąpienia próchnicy zaleca się
ograniczyć
spożywanie słodkich pokarmów oraz
nauczenie dziecka
regularnego, dokładnego mycia zębów.
Granicą zakończenia okresu przedszkolnego
, przypadającego na 4–6
rok życia, nie są zjawiska biologiczne, ale
fakty o charakterze
wychowawczym
.
W okresie tym obserwuje się
duże zróżnicowanie międzyosobnicze
.
Charakteryzuje go również
harmonijny rozwój morfologiczny
.
Następuje
zwolnienie tempa
wzrastania ciała (przyrostów zarówno
wysokości, jak i masy ciała) oraz narządów wewnętrznych (np. mózgowia,
nerek, płuc, żołądka, trzustki, śledziony)
na rzecz ich wydolności
.
(Mięsowicz, 2001)
Zachodzą zmiany
w układzie kostnym, takie jak: zarastanie szwów
czaszki, zrastanie kości miednicznych, kostnienie kości palców,
śródręcza, wymiana zębów na stałe (5–6 rok życia), formowanie stawów
i zakresu ruchu.
U dzieci w wieku przedszkolnym
typowe są
: duża ruchliwość na
przemian z częstym wypoczynkiem (aparat ruchu ma zaawansowaną
dojrzałość, lecz małą wydolność), częste urazy, wady postawy,
skrzywienia kręgosłupa (u 6–7-latków), ponieważ słaby jest jeszcze
aparat więzadłowy.
Rozwija się
układ mięśniowy, przy czym nie zwiększa się liczba
włókienek mięśniowych, lecz rośnie ich masa, a więc i siła mięśniowa
Następuje
unerwianie
(inerwacja) włókienek mięśniowych oraz
mielinizacja
nerwów ruchowych.
Wzrost sprawności świadczy o coraz większej dojrzałości OUN (ośrodkowego
układu nerwowego).
Układ nerwowy
w wieku przedszkolnym rozwija się wolniej niż w okresach
wcześniejszych, ale
cały czas się doskonali
:
◦
w mózgowiu rozwijają się
zakończenia aksonów
,
◦
następuje
dendrytyzacja,
czyli wzrost sieci połączeń między neuronami,
◦
mielinizacja
i wydłużenie aksonów,
◦
wzrasta masa mózgowia
(osiągając w tym okresie 90% masy mózgowia osoby
dorosłej),
◦
zwiększa się
wpływ kory mózgowej
na niższe piętra układu nerwowego.
Płuca i serce
pracują wydajnie, a szybkie tętno i oddech wyrównują ich
małą pojemność.
3-latek wykonuje około 30 oddechów na minutę,
6-latek — 23 oddechy na minutę,
zaś człowiek dorosły — 16 oddechów na minutę.
Objętości oddechowe wynoszą:
u noworodka 17 cm
3
,
u 2-latka 120 cm
3
,
u 6-latka 156 cm
3
,
u człowieka dorosłego 500 cm
3
.
W spoczynku serce:
•
4–5-latka wykonuje 90–110 uderzeń na minutę (przy czym u 4–5-
latków jest nieregularne, u 6–7-latków jest bardziej rytmiczne).
•
Dla porównania — serce dorosłego człowieka wykonuje 68–86
uderzeń na minutę. (Mięsowicz, 2001)
Analizując
rozwój somatyczny
dzieci w okresie przedszkolnym, obserwujemy, że:
•
dziewczynki rosną ok. 5–6 cm,
•
zaś chłopcy 6–7 cm rocznie.
Masa ciała
w tym okresie zwiększa się 2–2,5 kg na rok.
U czterolatka:
•
kończy się okres intensywnego przyrostu wysokości i masy, podwaja się
urodzeniowy wzrost, a 5-krotnie wzrasta masa urodzeniowa.
•
Zmieniają się również
proporcje ciała
.
•
Zauważa się najmniejsze przyrosty w obwodzie głowy, natomiast
wydłużają się
kończyny dolne
(długokończynowość).
Obserwuje się
zmiany dymorficzne
. Dziewczynki są bardziej zaawansowane
w rozwoju niż chłopcy.
U chłopców
tempo wzrastania
szerokości barkowej jest większe niż szerokości
biodrowej. U dziewczynek tempo to jest jednakowe.
U chłopców zauważa się także większe tempo wzrastania szerokości
klatki
piersiowej
niż jej głębokości. U dziewczynek zaznacza się lekka przewaga
głębokości klatki piersiowej nad jej szerokością.
U dzieci przedszkolnych i młodszych,
podściółka tłuszczowa
gromadzi się na kończynach, natomiast z wiekiem maleje na
kończynach, a wzrasta na tułowiu.
W tym okresie kształtuje się
postawa ciała
, czyli układ
poszczególnych odcinków ciała w swobodnej, niewymuszonej
pozycji pionowej.
Postawa ciała zależy od
właściwie ukształtowanego układu kostno-
więzadłowego, dobrze rozwiniętego i wydolnego układu
mięśniowego, sprawnie działającego układu nerwowego.
W 4–5 roku życia:
◦
kostnieją elementy
stopy
i formują się silne więzadła,
◦
stopa się wydłuża, poszerza i podwyższa,
◦
jej część przyśrodkowa uwypukla się i powstają dwa łuki: podłużny i poprzeczny,
które amortyzują wstrząsy powstające przy chodzeniu, a także ułatwiają dłuższe
stanie i chodzenie;
◦
istotne jest noszenie odpowiedniego obuwia
Kształtowanie się stopy ma związek z ukształtowaniem się okolicy
kolan. Wyróżniamy:
•
kolano szpotawe
— przy złączonych stopach kolana się nie stykają,
•
kolano koślawe
— przy złączonych kolanach stopy się nie stykają,
•
kolano prawidłowe
— przy złączonych kolanach stopy się stykają.
Postawa ciała
wykazuje dużą zależność od typu
budowy ciała (mezomorficzna, ektomorficzna,
endomorficzna).
Na kształtowanie się prawidłowej postawy
mają
wpływ czynniki zdrowego stylu życia:
◦
dostateczna ilość zajęć ruchowych,
◦
prawidłowe odżywianie,
◦
właściwy odpoczynek,
◦
wystarczająca ilość godzin s
nu.
Okres przedszkolny to
dynamiczny rozwój funkcji psychicznych
:
spostrzegania, myślenia, wyobraźni, mowy.
Dziecko wzbogaca słownictwo, buduje zdania złożone, stosuje porównania i
słowa bliskoznaczne.
Poszerza swoje zainteresowania.
Żąda od swoich opiekunów coraz szerszych wyjaśnień.
Kształtuje się pamięć dziecka, a dużą rolę odgrywa odpowiednio do wieku i
możliwości psychofizycznych dobrana zabawa.
Bajki, opowiadania, czytanki, telewizja wzbogacają wyobraźnię, doskonalą
myślenie, zwiększają zasób słów.
Dziecko opanowuje umiejętności koncentracji uwagi, spełniania poleceń,
podporządkowania się nakazom i zakazom, uczy się wytrwałości.
Rozwój społeczny
dziecka w tym okresie odbywa się w grupie
rówieśniczej, dzięki czemu uczy się nawiązywania kontaktów z
dziećmi, współpracy, bycia jednym z wielu, pomocy innym.
U dzieci w tym okresie może występować
niechęć do jedzenia
niektórych potraw
, najczęściej warzyw.
Istotne jest
hartowanie dziecka
— odpowiednio ubrane powinno
spędzać kilka godzin dziennie na świeżym powietrzu (Mięsowicz,
2001).
Dojrzałość szkolną dzieci można ustalić między innymi za pomocą
tzw.
testu filipińskiego
. Polega on na ocenie możliwości sięgania
przez dziecko ręką do przeciwległego ucha nad głową.
Wynik testu jest :
◦
dodatni
– kiedy dziecko sięga końcem palca trzeciego poniżej górnej
krawędzi ucha
◦
zerowy
- gdy dziecko sięga końcem palca trzeciego do górnej krawędzi
ucha
◦
ujemny
– jeśli dziecko nie dotyka końcem palca trzeciego ucha.
Morfologiczną dojrzałość szkolną osiągają dzieci, które uzyskują
wyniki dodatnie i zerowe tego testu (za: Malinowski, 1999).
Stwierdza się także, iż
dzieci mniej zaawansowane w rozwoju
fizycznym cechuje mniejsze zaawansowanie rozwoju
umysłowego
, a dzieci z wyprzedzającym rozwojem fizycznym mają
zwykle wyższy iloraz inteligencji.