OKRES PONIEMOWLĘCY - rozpoczyna się na przełomie 1 i 2 r.ż. i trwa do ukończenia przez dziecko 3 roku życia. Jest to okres dalszego intensywnego rozwoju psychoruchowego. Typowy rodzaj działalności dziecka w tym okresie to zabawa manipulacyjna i ruchowa. W drugiej połowie wieku poniemowlęcego rozwija się zabawa konstrukcyjna czyli tematyczna – polegajaca na naśladownictwie codzinnych czynności osob dorosłych i jest przejawem wzrastającej roli procesow poznawczych w działaniu.

Najwazniejszym osiągnięciem okresu poniemowlecego jest jednak opanowanie mowy. Dziecko roczne a nawet 15-18 miesieczne porozumiewa się z dorosłymi za pomoca „jezyka gestow” – mimiki i pantomimiki. Dziecko 3-letnie jest już w pelni osoba mówiącą – potrafi swobodnie pzekazywac swoje zyczenia i prosby i zadawac wlasne pytania.

Opanowanie mowy pomaga dziecku w przetwarzaniu jego świata wewnętrznego – mowa włącza się w w działalność motoryczna i umysłową; zmienia sposób percepcji rzeczywisctosci i wpływa na przebieg procesów myślowych. Dzięki wykształceniu komunikatywnej mowy dziecko staje się tez w ciagu okresu poniemowlęcego bardziej podatne na wypływy wychowawcze rodziców i innych osób dorosłych. Dziecko nie wyzbywa się dzieki temu całkowicie swego egocentryzmu, przeciwnie – ta cecha, jak i upór i negatywizm – pogłębiaja się pod koniec 3 r.ż. Świadxzy to m.in. o znacznym postepie w rozwoju osobowości dziecka: wyodrębnia ono siebie z otaczającej rzeczywistości, co stanowi konieczny warunek procesu socjalizacji w nastepnym okresie rozwojowym – wieku przedszkolnym.

ROZWÓJ RUCHOWY I LOKOMOCJI
W okresie poniemowlęcym ustala się ostatecznie postawa stojąca.

Miesiąc życia	Rozwój ruchowy/ lokomocji
12	Zaczyna chodzić samodzielnie, pierwsze oznaki regularnego oddawania moczu i kału.
13-14	Kroki krótkie i nieregularne, dziecko najpierw stawia jedną nogę, potem porusza drugą, brak koordynacji ruchowej, ręce rozstawione na boki, aby utrzymać równowagę.
15	Chodzi samodzielnie, wczołguje się na schody, posługuje się łyżeczką, trzyma filiżankę.
18	Wspina się na krzesła, chodzi do tyłu, trzymane za rączkę wchodzi po schodach.
21	Biega, wchodzi samodzielnie na schody, kuca.
24	Wchodzi i schodzi po schodach, siedzi przy stole, kopie piłkę.
36	Rzuca piłkę nie tracąc równowagi, podskakuje i biega przy muzyce, lubi bawić się w piasku, rysuje kształty zamknięte.

DZIAŁANIA MANIPULACYJNE –wykształcają się pod koniec okresu niemowlęcego, gdy dziecko zaczyna naśladować czynności osób dorosłych, np.: uczy turlać się piłkę po podłodze, ustawia klocki jeden na drugim. Czynności te podejmowane są dowolnie z własnej inicjatywy dziecka, dla przyjemności.

Manipulowanie dostarcza dziecku doznań wielozmysłowych. Poznaje smak, zapach, fakturę przedmiotów. Za pomocą manipulacji może również próbować zwrócić uwagę na siebie: chwyta bliskich za rękę, dotyka po twarzy. W 2 r. ż. wzrasta precyzja ruchów wykonywanymi palcami rąk dzięki koordynacji wzrokowo-ruchowej. Piętrzy, szereguje, potrafi przelewać wodę z kubeczka do kubeczka, wkłada np. patyczek do butelki, zakręca i odkręca kran, nakrętki, odpina i zapina guziki.

ROZWÓJ POZNAWCZY- Uwaga małego dziecka jest krótkotrwała, rozproszona, przypadkowa, dziecko skupia się głównie na tym "co mu się samo narzuca". Rozwój spostrzeżeń dziecka dokonuje się dzięki zdolności samodzielnego poruszania się, rozwijającej się mowy i myślenia.

ROZWOJ MYŚLENIA- Pojawia się umiejętność wykraczania poza aktualną sytuację Czynności stają się intencjonalne dziecko zdaje sobie sprawę, że może być sprawcą zmian w otoczeniu, podmiotem własnych działań - to oznacza poczucie własnej odrębności psychicznej, powstanie "Ja psychicznego”. Przejawami rozwijającej się odrębności psychicznej dziecka jest rozpoznanie siebie w lustrze, tendencja do posiadania, używanie zaimka osobowego „ja’’, a także przeciwstawianie się woli innych.

ROZWOJ MOWY- Początki mowy kontekstowej - uniezależnienie się mowy od aktualnych czynników sytuacyjnych, wykraczanie poza aktualne działanie i dane spostrzeżeniowe .Opanowanie podstaw języka).Wzrost artykulacji - mowa staje się zrozumiała dla innych ludzi .Wzrost słownictwa i prawidłowy rozwój mowy zależą od ogólnej sprawności umysłowej dziecka, od właściwości jego procesów poznawczych i wychowania, w tym także sytuacji rodzinnej dziecka. Większym zasobem słów dysponują dzieci przebywające większą ilość czasu z dorosłymi, np. jedynacy. Bliźnięta rozwijają na ogół swój słownik wolniej, ponieważ przebywają stale razem i nie korzystają w takiej mierze z wzorców językowych mowy wykształconej. Opóźnienia rozwoju mowy obserwuje się też u dzieci wychowywanych w żłobkach tygodniowych i domach małego dziecka.

Wiek dziecka	Etapy rozwoju mowy
12. – 13. miesiąc	Wypowiadanie pierwszych słów, operowanie kilkoma pierwszymi słowami.
13. – 16. miesiąc	Stopniowe rozszerzanie słownika do ok. 50 słów.
16. – 24. miesiąc	„Eksplozja” nazywania, gwałtowne zwiększanie się zasobu opanowanego słownictwa zwykle po przekroczeniu progu 50. słów, wypowiedzi zdominowane przez wypowiedzi jednowyrazowe z towarzyszeniem gestów.
18. – 24. miesiąc	Pojawienie się pierwszych zdań dwuwyrazowych, zwykle po przekroczeniu progu znajomości od 100 do 200 słów.
24. – 36. miesiąc	„Eksplozja” gramatyki, dziecko buduje zdania zgodnie z regułami gramatycznymi, opanowuje odmiany, używa liczby mnogiej, czasu przeszłego, przyimków, w mowie dziecka pojawiają się pytania i przeczenia.
36. < miesiąc	Budowanie zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie, najpierw jednokrotnie a później wielokrotnie złożonych.

UCZENIE SIĘ -Podstawowy sposób uczenia się we wczesnym dzieciństwie to naśladownictwo

ROZWÓJ UCZUC I EMOCJI- Korzystnemu rozwojowi emocjonalnemu sprzyja troskliwa opieka nad jego zdrowiem i prawidłowe zaspokajanie elementarnych potrzeb. Uczucia dziecka są zmienne, a reakcje uczuciowe gwałtowne. Emocjonalność małego dziecka jest nieustabilizowana. Rozwój emocjonalny dziecka w latach 0 - 3 ewoluuje od ogólnego podniecenia, doznań przykrości i przyjemności do przeżywania obaw
i strachu, przywiązania i radości, gniewu i poznawczej ciekawości. Uczucia i sposób ich wyrażania stają się stopniowo coraz mniej żywiołowe i impulsywne. Dziecko pod wpływem otoczenia i wychowania zaczyna być zdolne do przeżywania takich uczuć jak miłość, niechęć czy zazdrość.

ROZWÓJ KONTAKTOW SPOŁECZNYCH- Rozwój kontaktów społecznych przebiega u dziecka w ścisłym połączeniu z rozwojem życia uczuciowego. Kontakty z otoczeniem są niezbędne do rozwoju uczuć, a z kolei ich rozwój stwarza potrzebę szukania kontaktów i umacniania istniejących już więzi. Na początku dziecko jest biernym partnerem,
a inicjatywa nawiązywania kontaktów podejmowana jest przez otoczenie. Pozytywny kontakt z otoczeniem jest niezbędny do prawidłowego rozwoju mowy. W ciągu 2 roku życia w dziecku wzrasta potrzeba przebywania z dorosłymi. Poczucie bezpieczeństwa zdobyte w kontakcie z matką zapewnia dziecku wychodzenie ku światu przedmiotów i osób. Kontakty z innymi dziećmi przyjmują postać naśladownictwa. Rozwijają się zabawy samotne
i równoległe. Za pomocą słów wyraża swoje potrzeby i życzenia, dąży do wymiany informacji. Kontakty z rówieśnikami - zabawy równoległe (uczestnicy robią to samo obok siebie). Główni partnerzy w kontaktach to dorośli. Uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku na podstawie mechanizmu naśladownictwa według wzorów proponowanych przez dorosłych. Opanowuje funkcje społeczne przedmiotów (przeznaczenie). Elementarny poziom samodzielności w zaspokajaniu swoich potrzeb.

W pierwszych latach życia osobowość i rozwój społeczny kształtuje się głównie w rodzinie i przez rodzinę. Dzięki wczesnym interakcjom z rodzicami dzieci zyskują lepsze zrozumienie siebie i swojego otoczenia społecznego. Kształtuje się emocjonalne przywiązanie pomiędzy opiekunem a niemowlęciem. Kształtuje się rozwój odpowiednich ról płciowych. Na rozwój osobowości i rozwój społeczny wpływ ma zabawa.

TRENING SPOŁECZNY- Rozwój kontaktów społecznych przebiega u dziecka w powiązaniu z rozwojem jego życia uczuciowego. Pozytywny kontakt z otoczeniem umożliwia prawidłowy rozwój, wzbogaca i poszerza więź emocjonalną i współdziałanie. Dziecko naśladuje dorosłych oraz inne dzieci, widać to w zabawie. Naśladuje cechy pozytywne i negatywne. Kontakty z innymi dziećmi powinny być odpowiednio kontrolowane, ponieważ mogą prowadzić do wykształcenia cech negatywnych i konfliktów społecznych np. zabieranie zabawek. Odpowiednio ukierunkowane naśladowanie pomaga nakłonić dziecko do samodzielności (mycie, ubieranie, jedzenie poprawnego zachowania się w różnych sytuacjach)

   Świadomość własnej odrębności

- 2 r. ż. - pierwsze przejawy świadomości własnego Ja: rozpoznawanie swojego odbicia w lustrze, rozpoznawanie siebie na zdjęciach, używanie zaimka osobowego „ja”

- poczucie własności, tendencja do posiadania, zaczynają określać rzeczy jako własne, zastrzegają sobie wyłączność na ich używanie.

KRYZYSY

Każde dziecko w okresie rozwoju przeżywa kryzysy. Są one naturalnym elementem, bez którego postępy w rozwoju fizycznym czy psychicznym byłyby niemożliwe. Dla wielu rodziców jest to jednak moment trudny. Kryzys 1ego roku życia jest trudny dla rodziców, ponieważ dziecko w tym okresie próbuje zdobyć wszystko za pomocą płaczu. Dziecko staje się w tym czasie ,,małym szantażystą”, który za pomocą wymuszonych łez, tupania nogami, rzucania się na podłogę i innymi rzeczami stara się zdobyć od rodziców to co akurat pragnie może to być zabawka lub cukierek itp. Kryzys 3ego roku życia. Moment ten określany jest przez specjalistów, jako drugie narodziny, ponieważ następuje wówczas psychiczne oddzielenie się dziecka od matki. Staje się ono jednostką autonomiczną. Jest to również czas kształtowania się woli dziecka. Kryzys ten w dużej mierze polega na stawianiu przez dziecko oporu i wyrażaniu protestu wobec wielu kwestii, ponieważ rodzi się w nim potrzeba samodzielności. Sensem kryzysu jest wykształcenie poczucia autonomii i niezależności dziecka. Od tego momentu może zależeć, czy dziecko będzie w przyszłości umiało wyrazić swoje zdanie i czy będzie dokonywało samodzielnych wyborów. Bardzo istotne jest, aby rodzice potrafili odnaleźć się w nowej sytuacji, aby uwzględniali pragnienia swojego dziecka. 

WPŁYW ZABAWY NA ROZWÓJ DZIECKA

Zabawa w wysokim stopniu wpływa na rozwój osobowości i rozwój społeczny.

Dzięki zabawie tworzy się poczucie tożsamości. Zabawa spełnia funkcje poznawcze, indywidualne i społeczne. Daje dzieciom okazję do indywidualnego doświadczenia wielu życiowych emocji i dostrzegania swego miejsca w życiu w relacji z resztą świata oraz rozwijają relacje między rówieśnikami. Dziecko w zabawie uczy się współdziałania ról, porządku i struktury.

Bibliografia:

1. Anna Birch: Psychologia rozwojowa w zarysie. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2009

2. H. Rudolph Shaffer: Psychologia dziecka. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2011

3. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży / pod red. Marii Żebrowskiej. – Wyd. 3. – Warszawa : PWN, 1969.