Rozwój wieku poniemowlęcego
Wiek poniemowlęcy to okres między 1 a 3 rokiem życia. Prawidłowy rozwój fizyczny małego dziecka wyraża się między innymi stałymi, odpowiednim do wieku powiększeniem ciężaru i wysokości ciała. Najintensywniejszy przyrost występuje w pierwszych trzech latach życia dziecka, przy czym, obserwujemy stosunkowo szybki wzrost wysokościowy. Zwolnienie przyrostu wagi przy nadal szybko postępującym wzroście. Pod koniec trzeciego roku zaczyna częściowo znikać obfita poprzednio tkanka tłuszczowa, co sprawia, że dziecko smukleje a sylwetka wydłuża się. Zmianie ulegają proporcje ciała. Obwód klatki piersiowej staje się większy od obwodu główki. W miarę wzrostu dziecka postępuje proces kostnienia. Ponieważ wpływ na rozwój fizyczny wywiera zmiana podstawy ciała z leżącej na stojącą, co ma zasadnicze wpływ na układ kostny, mięśniowy i oddechowy. Ustalają się fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, a obręcz biodrowa poważnie się wzmacnia. W oddychaniu coraz większy udział bierze klatka piersiowa, jednak rola brzusznego i piersiowego toru oddychania ciągle jest jeszcze dominująca. Już w okresie niemowlęcym wyrastają u dziecka pierwsze ząbki mleczne; są to siekacze. Pod koniec trzeciego roku życia uzębienie mleczne jest już pełne, co umożliwia dziecku prawidłowe żucie pokarmu. Uzębienie mleczne w okresie poniemowlęcym ustala się w pełnym zakresie (20 zębów). W związku z tym zmienia się sposób żywienia dziecka, które coraz bardziej przechodzi z pokarmów papkowatych i półstałych na stałe, narzeka się wtedy na „gorszy apetyt dzieci”
Dziecko w wieku 1 - 3 lat potrzebuje dziennie około 80 kalorii na 1 kg wagi. Najwięcej bo, aż 55% powinny stanowić węglowodany, 32% tłuszcze, a 13% białko. Najzdrowsze dla dziecka są białka pochodzenia zwierzęcego. Z tłuszczy wskazane jest masło, śmietana i oleje roślinne. Odradza się podawanie maluchom oleju rzepakowego i wszelkiego rodzaju margaryny. Węglowodanów najwięcej znajdziemy w produktach mącznych. Dziecko powinno jeść różne gatunki pieczywa, szczególnie polecany jest chleb mleczny. Źródłem węglowodanów są także warzywa i owoce. W codziennej diecie nie powinno też zabraknąć soli mineralnych, witamin i wody.
Maluch powinien otrzymywać pięć posiłków dziennie o stałej, ustalonej porze: śniadanie, drugie śniadanie, obiad, podwieczorek i kolacje. Niezwykle ważnym posiłkiem jest śniadanie, które powinno być posiłkiem mlecznym. Na śniadanie możemy podać maluchowi zupę mleczną albo szklankę mleka czy kakao. Do tego kromka pieczywa z masłem, serem czy wędliną. Uzupełnieniem zawsze powinny być owoce i warzywa. Drugie śniadanie powinno być niewielkie, aby tylko zaspokoić pierwszy głód dziecka, a nie napełnić do syta. Dziecku można podać małą kanapkę z jajkiem czy serem, banana, soczek itp. Obiad dla naszego smakosza powinien być dwudaniowy i składać się z zupy i drugiego dania. Nie powinno w nim zabraknąć produktów bogatych w białko: mięso, jajka, ryby oraz węglowodany: ziemniaki, makaron, kasze. Niezbędne są także warzywa gotowane bądź surowe. Po obiedzie można podać dziecku deser. Podwieczorek może być posiłkiem słodkim. Malucha z pewnością ucieszy kawałek ciasta czy ulubione owoce. Na kolację możemy podać mięso z gotowanymi warzywami, kanapkę z serem, mleko.
Przygotowując posiłki dla tak małych dzieci musimy pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Przede wszystkim potrawy muszą być dostosowane do możliwości dziecka m.in. stanu uzębienia. Maluchy, które jeszcze nie mają wszystkich ząbków powinny otrzymywać produkty rozdrobnione, ale nie papki. W tym okresie powinniśmy też zrezygnować z butelki ze smoczkiem. Potrawy dla tak małych dzieci nie powinny być zbyt mocno przyprawione. Należy wystrzegać się zbyt ostrych i kwaśnych przypraw, aby nie podrażniać delikatnego żołądka dziecka
Rozwój mowy dziecka przypada właśnie na okres poniemowlęcy. Młodzi rodzice z niecierpliwością czekają na pierwsze słowo, jakie wypowie ich dziecko. Ta szczęśliwa chwila ma miejsce, przeważnie, w okolicy pierwszych urodzin maluszka. Na kolejne słowa trzeba poczekać jeszcze kilka miesięcy. Najwięcej słów dziecko opanowuje w 2. i 3. roku życia. Kończąc roczek dziecko wymawia 4 - 5 słów. Między 2. a 6. r. ż. opanowuje średnio 9 - 10 słów dziennie. Są to nazwy ludzi, części ciała, ubrań, zwierząt, zabawek. W tym czasie dziecko tworzy także własne słowa. Dzieci uczą się słów od dorosłych z ich najbliższego otoczenia. Poznane nowe słowo początkowo używają do nazywania wszystkich przedmiotów, które są do siebie w jakiś sposób podobne. Dwulatek używa słów w sposób nieprecyzyjny. Popełnia wiele zniekształceń fonetycznych i ogranicza się do wypowiedzi jednowyrazowych. Trzylatek zna już 1000 - 1500 słów.
W okresie poniemowlęcym procesy emocjonalne są bardziej skomplikowane. Jednocześnie zaś subtelniejsze, choć są one kontynuacją procesów zaistniałych w okresie niemowlęcym. Nadal zauważalny jest silny związek uczuć z funkcjami organizmu dziecka. Charakterystyczny dla tego okresu jest wzrost pobudliwości nerwowej i emocjonalnej oraz rozdrażnienia. Jest to związane z uświadamianiem sobie sygnałów od organizmu, prawdopodobnie głównie z układu trawiennego. W związku z tym, iż dziecko w tym wieku nie kontroluje wystarczająco potrzeb biologicznych, często znajduje się pod bardzo silnym ich naciskiem, co jest przyczyną wyżej wymienionych pobudliwości. Tak, więc korzystnemu rozwojowi emocjonalnemu sprzyja troskliwa opieka nad jego zdrowiem i prawidłowe zaspokajanie elementarnych potrzeb. Należy przy tym dodać, że ważne jest tu również obdarzanie dziecka szacunkiem, wytwarzanie pogodnej atmosfery i stawianie wymagań na miarę możliwości dziecka.
Charakterystyczną cechą dziecka w tym okresie jest ogromne zapotrzebowanie na ruch. Dziecko dwuletnie uczy się nowych ruchów tj.:
wchodzenia po schodach na czworakach i samodzielnego chodzenia (15. miesiąc);
ciągnie za sobą przedmioty na sznurku, wchodzi po schodach z pomocą rodzica
(18. miesiąc);
schodzi po schodach bez trzymania się poręczy, stawia nogi na przemian, skacze, biega (25. - 30 miesiąc);
jeździ na trzykołowym rowerku (36. miesiąc).
Dzieci 2-3 letnie uczą się posługiwać przedmiotami codziennego użytku, naśladując rodziców. Potrafią jeść łyżką, nałożyć część ubrania. Trzylatek umyje już samodzielnie twarz, ręce i wytrze je ręcznikiem. Dzieci w tym wieku uczą się także dostosowywać swoje ruchy do kształtu przedmiotu, ich wielkości i oddalenia. Ruchy dziecka są bardziej precyzyjne.
Układ nerwowy jest nadal niedojrzały, co sprzyja męczliwości. Dzieci źle znoszą monotonne zajęcia - z trudem skupiają się nad jedną czynnością na dłużej. Wielka ruchliwość prowadzi do zmęczenia trzeba, więc dbać, by dziecko dużo spało. Normy zalecają 12 -14 godzin na dobę. Ponadto ze względu na swoją aktywność wymaga nieustannej czujności ze strony rodziców
W okresie poniemowlęcym dzieci zapadają zazwyczaj na choroby zakaźne. Obecnie szczepienia wyeliminowały większość tych chorób, nadal jednak stosunkowo częste są świnka, ospa wietrzna, nieżyty dróg oddechowych. Zwiększa się też liczba urazów nieszczęśliwych wypadków powodowanych często małą rozwagą i dużą ruchliwością dziecka.
Rozwój dziecka w okresie przedszkolnym
Wiek przedszkolny, trwający od trzeciego do szóstego roku życia, cechuje dalsza stopniowa zmiana sylwetki dziecka. Głowa powiększa się nieznacznie, wzrasta natomiast tułów i kończyny, które wydłużają się wyraźnie. Pod koniec szóstego roku życia sylwetka dziecka nabiera pewnych cech typowych dla danej płci: u chłopców ulega rozrostowi pas barkowy, u dziewcząt pas biodrowy. Kości i mięśnie rosną szybko, wzrasta także siła mięśniowa i sprawność motoryczna. W dalszym ciągu jednak słabsze są więzadła, co bywa przyczyną występowania urazów i wad postawy, zwłaszcza skrzywień kręgosłupa. Rozwojowi i usprawnieniu ulegają narządy wewnętrzne: serce, płuca, układ pokarmowy, których czynności bardziej zbliżają się do funkcji organizmu dojrzałego. Normalizuje się tętno i ciśnienie krwi, zmienia się liczba oddechów. Układ limfatyczny w wieku 3 - 7 lat ulega znacznemu przerostowi, co można tłumaczyć samoobrona organizmu przed częstymi w tym wieku zakażeniami. Wzmożona praca układu limfatycznego objawia się powiększeniem migdałków, węzłów chłonnych. W następnym okresie rozwojowy układ limfatyczny ulega regresji. Pod koniec wieku przedszkolnego rozpoczyna się zmiana uzębienia mlecznego na stałe. Wypadają kolejno zęby mleczne i zastępują je zęby stałe w następującej kolejności: stałe siekacze środkowe dolne i górne, siekacze boczne górne i dolne, zęby przedtrzonowe i kły. Zęby mleczne przed wymianą na zęby stałe wypadają w odpowiedniej kolejności i ramach czasowych. Prawidłowo rozwijające się dziecko we wczesnym wieku przedszkolnym powinno posiadać zdolność koordynacji ruchów. Dotyczy to zarówno koordynacji ruchów głowy, tułowia i kończyn. W miarę dorastania dziecko stopniowo udoskonala i usprawnia się ruchowo.
W okresie przedszkolnym ustala się prawo - lub lewostronna lateralizacja, to znaczy przewaga lewej lub prawej ręki, nogi i oka. Do tego wieku małe dziecko jest zazwyczaj oburęczne, choć już wykształca zwykle większą sprawność ręki prawej, predysponowanej u przeważającej większości osobników do wykonywania codziennych czynności. Dlatego też praworęczność, jeżeli jest ona dominująca, powinna być realizowana jak najwcześniej, najlepiej właśnie w wieku przedszkolnym. Jeżeli jednak leworęczność już się utrwaliła, nie należy dążyć do zmiany, gdyż u dziecka leworęcznego przestawionego na rękę prawą mogą powstać reakcje nerwowe.
W okresie przedszkolnym występuje niekiedy niechęć do jedzenia, zwłaszcza niektórych potraw(głównie jarzyn). Ponieważ mniejsze niż w okresach poprzednich łaknienie jest w tym okresie stanem normalnym i dotyczy większości dzieci, należy je traktować jako przejściowe. Nie należy stosować w tej sytuacji drastycznych metod, lecz zachęcić je wprowadzeniem diety bardziej urozmaiconej.
Pożywienie powinno się składać z potraw białkowych, jarzyn i owoców oraz potraw mącznych i cukru, przy równoczesnym ograniczeniu tłuszczu. Przygotowując obiad dla dziecka należy zrezygnować z ciężkich , zabielanych zup i zawiesistych sosów.
Układając jadłospis dla dziecka w okresie przedszkolnym należy pamiętać o tym żeby:
codzienne wyżywienie rozłożyć na 4-5 posiłków i podawać regularnie;
posiłki były smaczne i prawidłowo zestawione;
zawierały wszystkie niezbędne składniki pokarmowe;
dostarczały na dobę ok. 90 kalorii na kilogram masy ciała;
były pełnowartościowe zawierające białko, węglowodany, tłuszcz, składniki mineralne i witaminy;
przerwy między posiłkami wynosiły 3-4 godziny;
potrawy podawać w małych porcjach, aby nie przyzwyczajać dziecka do
pozostawiania resztek na talerzu;
nie karcić dziecka za zbyt powolne jedzenie lub niejedzenie;
nie podawać słodyczy między posiłkami, aby nie zmniejszyć apetytu i łaknienia.
Najodpowiedniejsze napoje dla dzieci wieku przedszkolnym to soki owocowo - warzywne, herbatki owocowe słodzone miodem lub glukozą. Dzieci lubią też napoje mleczne może to być napój w postaci kakao lub koktajl mleczny z owocami. Kupując w sklepie soki należy wybierać te z najmniejszą zawartością cukru oraz zwrócić uwagę na konserwanty.
W tym okresie bardzo dynamiczny jest rozwój funkcji psychicznych, takich jak mowa, wyobraźnia, spostrzeganie, myślenie. Mowa wpływa na całokształt rozwoju dziecka: jest głównym środkiem porozumiewania się, umożliwia wyrażanie własnych odczuć i emocji, ułatwia zdobywanie informacji. Prawidłowy przebieg rozwoju mowy stanowi podstawę kształtowania się osobowości dziecka. Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja ją sobie od najbliższego otoczenia, czyli najczęściej rodziców. Rodzice więc powinni świadomie stymulować rozwój mowy dziecka od pierwszych miesięcy jego życia. Mowa wykształca się poprzez naśladowanie, a więc słuchanie, rozumienie i powtarzanie usłyszanych wyrazów, a z czasem budowanie coraz dłuższych, logicznych wypowiedzi. W wieku 3 lat dzieci potrafią już w miarę dobrze porozumiewać się z innymi, budując proste i logiczne zdania. Cechą charakterystyczną tego okresu jest jednak tworzenie nowotworów językowych, zlepków poszczególnych wyrazów i skracanie słów. Trzylatki z reguły wymawiają już wszystkie samogłoski, zarówno twarde jak i miękkie, choć często jeszcze zmiękczają je, mówiąc np. zamiast nos - noś, a zamiast dżem - dźem. Wiele z nich nie potrafi też jeszcze wymawiać prawidłowo r. U czterolatków artykulacja jest już sprawniejsza. Dziecko w tym wieku zaczyna prawidłowo wymawiać r, a także takie głoski jak c, cz, dz, dż, ź, s, sz, ś, c, cz, ć. W wieku 6 lat proces rozwoju mowy powinien być już zakończony, a tym samym wszelkie jego wady, jeśli nie były wcześniej korygowane, utrwalają się. Dlatego też nauczyciel przedszkolny powinien zwracać baczną uwagę na wymowę swoich podopiecznych i w razie potrzeby odpowiednio ją korygować. Pamiętać również należy, że im wcześniej zaczyna się z wadami wymowy walczyć, tym łatwiej je usunąć, a ponieważ proces rozwoju mowy kończy się w wieku 6 lat, to dlatego właśnie największy wpływ na jego prawidłowy przebieg ma nauczyciel przedszkolny. Wady utrwalone, z którymi dziecko wejdzie w okres szkolny, wymagają już fachowej opieki logopedy, a ich usunięcie jest znacznie trudniejsze. Pamiętać również należy, że im wcześniej zaczyna się z wadami wymowy walczyć, tym łatwiej je usunąć, a ponieważ proces rozwoju mowy kończy się w wieku 6 lat.
Najczęściej spotykanymi wadami są:
seplenienie, zastępowanie jednych głosek innymi (np: tot zamiast kot);
nieprawidłowa wymowa r ;
mowa bezdźwięczna (zastępowanie głosek twardych miękkimi-
woda - foda) ;
wada nosowa, dająca wrażenie jakby dziecko miało stale zatkany nos.
Ruch jest fizjologiczną potrzebą dziecka przedszkolnego i o tym powinni pamiętać jego opiekunowie. Z punktu widzenia zdrowia i higieny najbardziej wskazany jest swobodny, dowolny ruch, przerywany chwilami odpoczynku, które dziecko w miarę potrzeb samo sobie ustala. Różnorodne zabawy ruchowe - indywidualne lub zbiorowe, prowadzone na świeżym powietrzu, zaspokajają nie tylko „głód ruchu”, ale są ważnym czynnikiem zdrowotnym i wychowawczym. W związku z dużą męczliwością dziecka przedszkolnego, spowodowaną nadmierną ruchliwością, konieczne jest zapewnienie mu właściwego wypoczynku ( 12 godzin snu oraz wypoczynku w ciągu dnia 1-2 godzin).
Dynamikę rozwoju psychicznego dzieci w wieku przedszkolnym charakteryzują przede wszystkim przemiany w sferze społecznej, emocjonalnej i dynamice procesów poznawczych. W połowie wieku przedszkolnego zwiększa się aktywność intelektualna, dociekliwość, następuje rozkwit wyobraźni i zdolności fantazjowania. Wydłuża się możliwość skupiania uwagi w czasie zajęć dydaktyczno - rozwojowych w przedszkolu. Pojawia się twórczość plastyczna, która jest źródłem wrażeń i przeżyć estetycznych. Życie emocjonalne charakteryzuje się żywą dynamiką, impulsywnością i chwiejnością równowagi. W ostatniej fazie okresu przedszkolnego zwiększają się przejawy woli i możliwości opanowania reakcji impulsywnych, umiejętności współdziałania w zabawie z rówieśnikami, przestrzeganie norm moralno - społecznych i umiejętność podporządkowania się wymaganiom życia zbiorowego.
Typowymi zachowaniami dziecka w wieku przedszkolnym w poszczególnych etapach rozwoju psychicznego są: w 3,5 roku życia dzieci często się popisują, okazują dumę z osiągnięcia celu, umieją współdziałać w grupie (dzielą się zabawkami, nie przeszkadzają w zabawie innym dzieciom). Widoczne są także początki posługiwania się widelcem, szczoteczką do zębów. Czwarty rok życia to okazywanie radości w sposób gwałtowny i przesadny. Hałaśliwość, częste objawy agresji, niecierpliwość, niedbałość, egocentryzm (ja, dla mnie, moje itp.). Zadawanie wielu pytań ?po co?, ?dlaczego?. Piąty rok życia to małe wyczucie niebezpieczeństwa przy dobrej sprawności ruchowej. Bieganie po schodach bez trzymania się poręczy lub ściany. Dużo fantazjowania w wypowiedziach. Znajomość dni tygodnia. Umiejętność rozpoznania i nazwania kolorów. Orientacja, z czego są zrobione niektóre przedmioty. Szósty rok życia to wykonywanie najprostszych czynności porządkowych w domu. Sprawne chwytanie i odrzucanie piłki. Budowanie zdań złożonych z 6 - 7 słów. Odróżnianie prawej i lewej strony ciała. Siódmy rok życia to towarzyskość, zaradność, umiejętność organizowania zabawy z rówieśnikami z podziałem ról i zadań. Rozszerzenie zakresu zainteresowań. Mniejsza impulsywność reakcji uczuciowych. Pojawia się poczucie odpowiedzialności. Przejawiają się zainteresowania nauką szkolną.
Do najczęstszych chorób występujących u dzieci w wieku przedszkolnym zalicza się:
Anemię czyli niedokrwistość. W związku z szybkim rozwoju ustroju dziecka intensywnie wzrasta zapotrzebowanie na krew, materiały budulcowe i żelazo. Niedokrwistość obserwuje się u dzieci najczęściej z niedoboru żelaza, które wchodzi w skład budowy hemoglobiny. Ilość hemoglobiny ulega zmniejszeniu. Do objawów należą: łatwe męczenie, stałe zmęczenie, brak łaknienia, bladość powłok, bladość spojówek oka, kruchość i łamliwość paznokci i włosów.
Białaczka jest jedną z najczęstszych chorób układu krwiotwórczego. Zmiany zachodzą w krwinkach białych. Przy białaczce krwinki białe, powstające w szpiku, posiadają formy niedojrzałe i są wytwarzane w bardzo dużych ilościach. Norma ilościowa tych krwinek u dziecka wynosi około 8000 w 1 mm sześciennym przy białaczce wynosi kilkaset tysięcy.
Nieżyt nosa wywołany przez wirusy lub bakterie może występować u dziecka dosyć często. Choroba zwana także katarem. Objawia się wyciekanie z nosa obfitej wydzieliny śluzowej. Jeżeli przebiega typowo to po kilku dniach następuje powrót do stanu normalnego. Nie należy jednak lekceważyć u dzieci gdyż może być zwiastunem choroby zakaźnej.
Angina jest wywołana przez bakteria, które umiejscawiają się na błonie śluzowej gardła, łuków podniebiennych i migdałków. Błona śluzowa staje się zaczerwieniona a migdałki ulegają obrzęknięciu i powiększeniu. Występuje również silny ból gardła i mogą występowanie dreszcze, gorączka, bóle głowy i ogólne złe samopoczucie.
Zapalenie oskrzeli wywołane jest przez bakteria lub wirusy. W początkowym okresie choroby występują objawy nieżytowe nosa, gardła, następnie dołącz się suchy kaszel. Temp. Wzrasta z reguły do 38 - 39 stp. C. Choroba trwa zwykle 1 - 2 tygodnie chyba, że wystąpi powikłanie w postaci doskrzelowego zapalenia płuc.
Zapalenie płuc może być wywołane przez wirusy lub niektóre bakterie - w zależności od tego mówimy o różnych typach zapalenia płuc, np. zapalenie płuc wirusowe, gronkowcowe oraz w zależności od rozległości i umiejscowienia - o zapaleniu płuc płatowym, oskrzelowym. Objawy: zawsze pojawia się temp., silny kaszel, stolce są luźne i częste.
Gruźlica jest chorobą zakaźną, wywołany przez prątek gruźlicy, który dostaje się do organizmu albo za pośrednictwem układu oddechowego albo przez przewód pokarmowy. W miejscu usadowienia się prątków, najczęściej w płucach, powstaje tzw. Ognisko pierwotne będące przejawem gruźlicy pierwotnej. Przebieg choroby jest gwałtowny i nierzadko kończy się śmiercią. Może się zdarzyć, że prątki dostaną się ponownie do płuc.
Do najbardziej rozpowszechnionych chorób pasożytniczych spotykanych u dzieci należy zaliczyć:
owsiki - choroba następuje przez kontakt bezpośredni z chorymi lub z przedmiotami, na których znajdują się jaja robaków
lamblie - choroba poprzez zanieczyszczone produkty spożywcze i wodę
włosogłówki i glisty - choroba za pośrednictwem zanieczyszczeń gleby, warzyw, wody, owoców itp.
Biegunki letnie najczęstsze są na tle zakażenia bakteryjnego. Zakażenia bakteryjne występują przede wszystkim w okresie letnim. Wywołują je w większości paciorkowce, gronkowce i pałeczki okrężnicy.
Próchnica jest jedną z najczęściej spotykanych chorób tkanek twardych zęba. Pod wpływem działania czynników ogólnych i miejscowych przy udziale drobnoustrojów dochodzi do demineralizacji i martwicy tkanek twardych.
Mononukleoza, którą wywołuje wirus przenoszony przez ślinę. Dlatego zwana jest chorobą pocałunków. Mononukleoza to ostra choroba wirusowa, która raz przebyta daje odporność na całe życie. Przez kilka dni maluch jest marudny, nie ma apetytu, skarży się na bóle pleców, nóżek, zmęczenie. Dołącza się do tego katar, ból gardła, gorączka. Węzły chłonne szyi powiększają się.
W 6 roku życia dziecko poddawane jest szczepieniom przeciw:
błonicy, tężcowi - podskórnie szczepionką DT (pierwsza dawka przypominająca)
poliomyelitis - doustnie szczepionką żywą poliwalentną OPV (1, 2 i 3 wirusa).