Psychologia rozwoju człowieka - wiek niemowlęcy.

SLAJD 2 - Okres niemowlęcy to pierwsze 12 miesięcy życia dziecka; jest pierwszą fazą okresu wczesnego dzieciństwa, który obejmuje przedział od urodzenia do 3 roku życia. Pierwszy miesiąc życia dziecka to faza noworodka.

NOWORODEK

SLAJD 3 - Noworodek donoszony to dziecko urodzone po upływie ciąży trwającej 270 dni. Noworodek waży średnio 3370 g, mierzy 51,2 cm. Ciało noworodka nie zachowuje proporcji ciała człowieka dorosłego - duża głowa z małą twarzą obejmuje 30% masy ciała, tułów jest długi, a kończyny są krótkie.

(MÓWIĆ PO SLAJDZIE 3) - Od połowy XX wieku szacuje się stopień rozwoju nowonarodzonego dziecka. Skalę Apgar stosuje się do oceny podstawowych parametrów życiowych, m.in. częstotliwości uderzeń serca, reakcji bólowej. Skala Oceny Zachowania Noworodka bada zdolność dziecko do habituacji, oceniając: fizjologiczną reakcję na stres, kontrolę pobudzenia, napięcie mięśniowe, uwagę i relacje społeczne. Te badania pozwalają zidentyfikować dzieci grupy ryzyka, które są zagrożone opóźnieniami rozwoju i wymagają wyjątkowej troski w kolejnych okresach życia.

SLAJD 4 - Ogólny zarys układu kostnego noworodka jest ukształtowany, ale nie osiągnął formy dojrzałej; zbudowany jest głównie z tkanki chrzęstnej.

CZYTAĆ PO SLAJDZIE 4 - Kości czaszki, stosunkowo twarde, połączone są włóknisto-chrzęstnymi spojeniami. Jedno z tych spojeń - ciemiączko duże (przestrzeń wypełniona miękką tkanką włóknisto-chrzęstną ) znajduje się na sklepieniu czaszki, gdzie kości ciemieniowe stykają się z czołowymi. Ciemiączko małe to przestrzeń między kośćmi ciemieniowymi a kością potyliczną, wypełniona podobną tkanką. Ciemiączka pozwalają na rozciąganie się czaszki w miarę przyrostu masy mózgu. W miarę upływu czasu szwy i ciemiączka kostnieją i zarastają, ciemiączko małe w pierwszych 3 miesiącach życia, a duże w wieku około 15 miesięcy.

SLAJD 5 - Układ mięśniowy noworodka nie jest w pełni rozwinięty anatomicznie, czy funkcjonalnie. Mięśnie są cienkie, a siła skurczu niewielka. Zaznacza się wyraźna przewaga zginaczy nad prostownikami.

CZYTAĆ PO SLAJDZIE 5 - Noworodek, leżąc na wznak, zwraca głowę w bok, a kończyny układa w sposób asymetryczny - prostuje po stronie ciała, w którą kieruje wzrok, podkula po przeciwnej; leżąc na brzuchu przyciąga nóżki i rączki do tułowia. Jeśli zauważymy u noworodka stale wyprostowane kończyny, jest to objaw patologicznie obniżonego napięcia mięśni. U noworodka w pozycji siedzącej głowa opada do przodu, a kręgosłup wygina się na całej długości, tworząc tzw. pierwotną kifozę.

Zachowaniem noworodka zawiadują ośrodki podkorowe. Kora mózgowa nie jest jeszcze na tyle rozwinięta, by pełnić rolę kontrolera i łącznika między nimi.

Reakcjami noworodka na bodźce zewnętrzne sterują głównie odruchy bezwarunkowe. Poza tymi specyficznymi odpowiedziami na bodziec, można zaobserwować niespecyficzne reakcje ruchowe całego ciała na ogół sygnałów docierających z otoczenia - nazywamy je ruchami błędnymi.

SLAJD 6 - Odruchy bezwarunkowe noworodka dzielimy na 2 grupy:

1. odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego;

2. odruchy obecne u noworodka i/lub niemowlęcia, a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego.

CZYTAMY PO SLAJDZIE 6 - AD 1 Jest to grupa odruchów kluczowych dla dalszego rozwoju odruchów warunkowych w procesie ontogenezy.

Są to: odruch źrenicowy, odruch mrugania, krzyk, odruchy ssania i połykania oraz odruchy związane z wydalaniem.

AD 2 Odruchem należącym do tej grupy jest tzw. odruch Babińskiego. Objawia się uniesieniem palucha podczas drażnienia podeszwy stopy. Zanika on w okresie niemowlęctwa, a jeżeli występuje u człowieka dorosłego jest symptomem patologii centralnego układu nerwowego - jest bardzo przydatny w diagnostyce klinicznej.

Kolejnym przykładem jest odruch chwytny - drażniąc wewnętrzną powierzchnię dłoni noworodka, wywołujemy reakcję silnego zaciskania ręki na przedmiocie, który jest bodźcem. Uchwyt jest tak mocny, że możemy unieść dziecko do góry, podnosząc przedmiot. Odruch chwytny zanika około 2 miesiąca życia.

Poza odruchami bezwarunkowymi i na ich podstawie dziecko rozwija odruchy warunkowe. Szybkość uczenia się zależy w tym wypadku od dojrzałości analizatorów mózgowych. Odruchy warunkowe utrwalają się stopniowo. U niemowlęcia najczęściej przejawiają się jako reakcje na bodźce negatywne. U dwutygodniowych dzieci występuje odruch ssania przy ułożeniu ciała takim, jak do karmienia. Później warunkowy odruch ssania pojawi się w odpowiedzi na widok piersi matki lub butelki z pokarmem. Reakcje warunkowe dziecka powstają na bazie reakcji bezwarunkowych, wspomagają rozwój mowy.

SLAJD 7 - Przejście do nowego środowiska życia sprawia, że wielu przemianom podlegają podstawowe struktury organizmu: układ krążenia, skład krwi, układ pokarmowy, moczowy, gruczoły wydzielania wewnętrznego.

CZYTAĆ PO SLAJDZIE 7 - Przystosowanie organizmu noworodka do nowego środowiska wymaga także adaptacji do zmiennej temperatury otoczenia, innych sposobów odżywiania, oddychania, wydalania. Niemowlę jest już względnie samodzielne pod kątem dostosowania do warunków zewnętrznych, jednak wciąż silnie zależne od matki, będącej źródłem pokarmu i podstawowej opieki.

NIEMOWLĘ

Rozwój fizyczny

SLAJD 8 - Pierwszy rok życia to czas szybkich zmian funkcjonalnych w organizmie dziecka.

CZYTAĆ PO SLAJDZIE 8 - U nowonarodzonego dziecka narządy zmysłów są dobrze rozwinięte, aparat kostno-mięśniowo-stawowy ogólnie ukształtowany, układ nerwowy uformowany. Jednakże i kora mózgowa, i aparat ruchowy nie są jeszcze przystosowane do pełnienia wszystkich swoich funkcji.

Tempo wzrostu niemowlęcia jest inne niż tempo wzrostu płodu. Średnio niemowlę przybiera na wadze 30 g dziennie w I kwartale, w kolejnych do 12 g dziennie. Po ukończeniu 1 roku życia waży przeciętnie 10,2 kg.

Wzrost niemowlęcia zwiększa się o 10 cm w I kwartale, o 4 cm w IV kwartale. Roczne dziecko ma średnio 76 cm wzrostu.

SLAJD 9 - Proporcje ciała niemowlęcia są różne od proporcji ciała człowieka dorosłego. Głowa i tułów niemowlaka są duże, szyja i kończyny krótkie. Czaszka jest dosyć duża, twarz jest mała. Czoło jest wyjątkowo wysokie, dziecko ma duże oczy i odstające uszy, małe usta i nos.

CZYTAĆ PO SLAJDZIE 9 - W wieku 2-3 miesięcy zachowania dziecka stają się coraz bardziej złożone, dzięki większej dojrzałości kory mózgowej. o tworzą się liczne związki czasowe, a zachowanie jego staje się coraz bardziej złożone. Dzieci w tym wieku tworzą wiele odruchów warunkowych. Szybkość ich wyuczenia i stabilność zależy przede wszystkim od stopnia rozwoju funkcji kory, czyli analizatora odbierającego bodziec warunkowy, oraz od siły fizjologicznego pobudzenia wywołanego przez ten bodziec.

Rozwój motoryczny

SLAJD 10 - Tempo rozwoju motoryki to sprawa indywidualna. Przyjmuje się, że w wieku 10 miesięcy zdrowe dziecko potrafi samodzielnie siedzieć, a w wieku 18-28 miesięcy samo chodzi.

CZYTAMY PO SLAJDZIE 10 - Rozwój postawy ciała zależy od rozwojowych zmian napięcia mięśni i stopniowego poszerzania zdolności ruchowych. Noworodek leży głównie w pozycji "na wznak", a jego głowa chwieje się przy zmianie ułożenia ciała. Mając 3 miesiące potrafi utrzymać sztywno głowę; leżąc na brzuchu, unosi ją na chwilę. Sztukę siadania, utrzymywania tułowia w pionie i poruszania nim opanowuje dopiero półroczne niemowlę. Próby przechodzenia z pozycji siedzącej do stojącej zostają uwieńczone sukcesem w 9-10 miesiącu życia.

Zanim dziecko zacznie chodzić - raczkuje. Raczkowanie to przemieszczanie ciała w pozycji poziomej za pomocą rąk i nóg. Okres ten jest wymuszony niedostatecznym rozwojem kończyn dolnych, które nie utrzymałyby dziecka w pozycji stojącej.

Manipulowanie przedmiotami - CZYTAMY

Małe dziecko opanowuje w pierwszej kolejności rozmaite ruchy głową, a dopiero potem ruchy rękami, umożliwiające chwytanie i manipulowanie przedmiotami. Następnie wykształca ruchy, przy pomocy których może utrzymać ciało w pionie.

Niemowlak uczy się przede wszystkim chwytać - najpierw oburącz, potem każdą dłonią oddzielnie. 5-7-miesięczne dziecko chwyta przy pomocy całej dłoni, kciuk nie przeciwstawia się pozostałym palcom. W III kwartale chwyt doskonali się i jest precyzyjny; kciuk jest przeciwstawny. Wtedy dziecko już manipuluje chwytanymi przedmiotami, obraca w rękach, wkłada mniejsze w większe, rzuca przedmiotami. Po upływie roku, dziecko potrafi posługiwać się przedmiotami w "dorosły" sposób.

SLAJDY 11, 12, 13, 14 - cztery etapy rozwoju umiejętności chwytania:

SLAJD 11 - Około 4-5 miesiąca dziecko zbliża obie ręce do przedmiotu znajdującego się w polu widzenia. W ruch zaangażowane są stawy barkowe. Występuje słaby chwyt dłoniowy prosty. Niemowlę nie potrafi samodzielnie chwytać przedmiotu, a trzymając w ręce wsunięty przez nas przedmiot, szybko rozluźnia uchwyt. Aktywność obu rąk jest symetryczna; nie zaznacza się jeszcze przewaga czynnościowa żadnej z nich.

SLAJD 12 - Około 5-6 miesiąca dziecko wyciąga ramiona w kierunku przedmiotu, uruchamiając stawy barkowe i symultanicznie prostując ręce w łokciach. Chwyta rzeczy dłonią, ale bez pomocy kciuka - jest to chwyt łokciowo-dłoniowy. Nie utrzyma jednocześnie dwóch przedmiotów w rękach, ponieważ widok drugiego jest dystraktorem i powoduje, że dziecko wypuszcza z ręki pierwszy przedmiot.

SLAJD 13 - Około 7-8 miesiąca dziecko zaczyna używać kciuka, może utrzymać dwa przedmioty jednocześnie - po jednym w każdej dłoni; posługuje się chwytem nożycowym - nie potrafi jeszcze przeciwstawić kciuka pozostałym palcom, tylko wykonuje ruch przywodzenia i odwodzenia kciuka do i od pozostałych palców. Jest to moment rozwojowego różnicowania się prawo- i leworęczności.

SLAJD 14 - Od 9 miesiąca dziecko wykonuje chwyt pęsetkowy - przeciwstawia kciuk pozostałym czterem palcom. Roczny niemowlak potrafi chwytać przedmioty między kciuk a palec wskazujący, dzięki czemu jego ruchy są bardziej precyzyjne.

CZYTAMY PO SLAJDZIE 14 - Początkowo manipulacja przedmiotami sprowadza się do chwytania rzeczy pozostających w polu widzenia dziecka. W wieku 7-8 miesięcy niemowlę bez trudu sięga po zabawki znajdujące się w pobliżu. Dzieci w IV kwartale są bardzo ruchliwe, często przyjmują różne postawy ciała. Są bardzo wytrwałe w sięganiu po przedmiot znajdujący się w pewnym oddaleniu, jego zdobycie daje im wielką radość. Jest to etap manipulacji niespecyficznej. Koniec okresu niemowlęcego to początek naśladowania otaczającego dziecko świata dorosłych.

Zabawa.

SLAJD 15 - Zabawa to specyficzny składnik zachowania dzieci zdrowych. Ma kluczowe znaczenie dla rozwoju psychicznego. Celem zabawy wg dziecka jest przyjemność, bez uświadomionych praktycznych korzyści.

CZYTAMY PO SLAJDZIE 15 - Zabawy manipulacyjne, czyli uderzanie przedmiotem o podstawę, o drugi przedmiot, odkrywanie zabawek, z których można wydobyć dźwięki i wsłuchiwanie się w nie, poznawanie przedmiotów przez dotyk.

Dziecko stopniowo zaczyna zdobywać interesujące zabawki oddalone od niego, pełzając, raczkując.

Pod koniec niemowlęctwa dziecko, naśladując osoby dorosłe, uczy się ciągnąć zabawki na sznurku, turlać piłkę po podłodze, wkładać klocki do pojemnika, układać klocki jeden na drugim, machać ręką na pożegnanie, klaskać. Zabawy manipulacyjne przeradzają się w rozmaite rodzaje zabaw wieku poniemowlęcego.

SLAJD 16 - Rozwój procesów poznawczych.

Rozwój wrażeń i spostrzeżeń.

-Noworodek posiada swoistą wrażliwość na bodźce świetlne

-Dziecko w 1 miesiącu życia różnie reaguje na różne barwy.

• Nie wiadomo dokładnie, kiedy dziecko nabywa zdolność nazywania barw

CZYTAMY SPO SLAJDZIE 16 - Rozwój spostrzegania wzrokowego, bardzo intensywny w okresie niemowlęcym, obserwuje się w oparciu o rozwój reakcji na twarz ludzką. Noworodek potrafi lokalizować kontur głowy z niewielkiej odległości; dwumiesięczny niemowlak przygląda się twarzy matki w obrębie konturu i nawiązuje z matką kontakt wzrokowy, gdy ona do niego mówi. W wieku 3 miesięcy potrafi odróżnić zamaskowaną lub nie twarz matki. Gdy ma 4miesiące rozróżnia twarze znajome i obce, mając 7 miesięcy różnicuje mimiczne wyrazy gniewu i radości, występujące u tej samej osoby. Pod koniec IV kwartału dziecko rozróżnia wzrokiem przedmioty mu znane; zaczyna szukać wzrokiem przedmiotów nazywanych przez osobę dorosłą.

SLAJD 17 - Rozwój wrażeń słuchowych jest ściśle związany z rozwojem mowy.

-Pod koniec pierwszego miesiąca życia dziecko staje się wrażliwe na głos ludzki;

-około 6-8 tygodnia zaczynają pojawiać się pierwsze reakcje mimiczne, np. uśmiech w odpowiedzi na dźwięk matczynego głosu.

-Około 3 miesiąca życia dziecko zaczyna wytwarzać odruchy warunkowe na bodźce słuchowe;

CZYTAMY PO SLAJDZIE 17 - Wyniki najnowszych badań dowodzą, że noworodki wyposażone są w percepcyjne uprzedzenia, a zakres spostrzeganych przez nie bodźców jest większy, niż sądzono. Trwale preferują określone zapachy, dźwięki i widoki. 12 godzin od narodzin okazują zadowolenie w reakcji na smak słodzonej wody lub wanilii, uśmiechają się, wąchając esencję bananową. Nie podoba się im smak cytryny, krewetek i zapach zgniłych jaj.

Zmysł słuchu funkcjonuje już w okresie prenatalnym, dlatego noworodki są potrafią specyficznie reagować na niektóre dźwięki zaraz po urodzeniu. Wolą głosy kobiece od męskich; brzęki i trzaski zwracają ich uwagę; szybciej zasypiają, słysząc kojące bicie serca. Te preferencje słuchowe są wynikiem przede wszystkim występowania podobnych dźwięków w czasie ciąży.

Wzrok w chwili przyjścia na świat jest rozwinięty słabiej niż pozostałe modalności; noworodki w zasadzie są ślepe (ostrość wzroku noworodka to około 4% ostrości wzroku dorosłego). Przyczyny są trzy:

- niewykształcona w pełni optyka oka,

- zbyt mało czopków,

- za mało połączeń nerwowych w korze wzrokowej.

Jednakże systemy te osiągają pełną dojrzałość bardzo szybko, co widać po postępach w rozwoju percepcyjnym niemowlęcia.

SLAJD 18 - Rozwój mowy i myślenia.

CZYTAMY PO SLAJDZIE 18 - Rozwój mowy przebiega etapami; wiek niemowlęcym to przygotowanie do produkcji mowy artykułowanej. Niemowlę 2-3-miesięczne grucha, czyli wydaje dźwięki artykułowane, zabarwione pozytywnymi emocjami. Gruchanie służy wyćwiczeniu aparatu artykulacyjnego. W 4-5 miesiącu dziecko zaczyna wymawiać proste sylaby, najczęściej: ma, la, ta, pa, ba. Półroczne dziecko zaczyna łączyć proste sylaby w bezsensowne łańcuchy sylab. W IV kwartale gaworzy i wypowiada pierwsze słowa, zbudowane z powtarzanych (przez siebie i innych) i powtarzających się sylab: ba-ba, ma-ma, la-la, pa-pu. Słowa te są nazwami osób, rzeczy lub prostych czynności. Słownik rocznego dziecka to od 3 od 5 sensownych wyrazów.

W rozwoju myślenia faza noworodka odpowiada stadium inteligencji zmysłowo-ruchowej. Dziecko uczy się widzieć i słyszeć to, co je otacza. Przedmioty poznaje przy pomocy narządów zmysłów - smakując, dotykając, wąchając. Zdobyte doświadczenia niemowlę uogólnia w pierwsze schematy rzeczy i czynności. Myślenie niemowlaka jest integralną częścią systemu wrażeń zmysłowych i aktywności motorycznej.

SLAJD 19 - Rozwój emocjonalny, społeczny i moralny.

Rozwój uczuć i kontaktów społecznych.

Pierwotne emocje noworodka są związane z potrzebami fizjologicznymi - z odczuwaniem głodu, zimna, niewygodnym ułożeniem ciała. Daleko im do późniejszych skomplikowanych reakcji emocjonalnych , związanych z sytuacjami społecznymi.

CZYTAMY PO SLAJDZIE 19 - Dziecko uczy się reagować emocjonalnie, w miarę nabywania doświadczeń społecznych. Kilkunastotygodniowe niemowlę uśmiecha się, odpowiadając na uśmiech, kilkunastomiesięczne naśladuje w interakcji mimikę osoby dorosłej. W wieku 3 miesięcy uśmiecha się do znajomych osób, bez antycypowania ich wyrazu mimicznego. W 4 miesiącu okazuje radość z widoku matki; gdy widzi osobę obcą najczęściej reaguje płaczem - jest to świadectwo zarówno precyzji różnicowania wrażeń wzrokowych, jak i pojawienia się zalążków uczuć.

Niemowlę 2-3 miesięczne reaguje żywo na specyficznie ludzkie bodźce: twarz, ton głosu, uśmiech. Jeżeli jest syte i suche, kontakt z życzliwą mu osobą dorosłą wywołuje u niego stan radosnego ożywienia, niezwykle istotny dla rozwoju psychicznego, a przede wszystkim emocjonalnego i społecznego dziecka.

Nie można, oczywiście, być pewnym, że reakcja radosnego ożywienia jest przejawem pierwszych uczuć niemowlęcia. Jednak można przyjąć, że jest ona podstawą rozwoju złożonych form relacji interpersonalnych.

Podobną funkcję pełni wykształcona umiejętności manipulowania przedmiotami - tak dziecko zaczyna współpracować z innymi ludźmi. Dorośli podają mu jakiś przedmiot, dziecko bierze go do rąk i rzuca, dorośli ponownie podsuwają ten przedmiot, a dziecko znowu go rzuca. Tak nawiązany poprzez zabawę kontakt nazywamy obcowaniem przedmiotowym (przedmiot pośredniczy między dorosłymi a dzieckiem). Jest on wstępem do nauki zachowań przez naśladowanie dorosłych.

Rozwój woli.

SLAJD 20 - Pragnienia niemowlęcia, tak jak jego emocje, w pierwszych miesiącach życia związane są z zaspokajaniem potrzeb fizjologicznych.

CZYTAMY PO SLAJDZIE 12 - Sfera pragnień małego dziecka nie jest zróżnicowana, zwłaszcza jeżeli porówna się ją z zakresem woli dzieci starszych, czy osób dorosłych. Jednak aby zrozumieć zachowanie niemowlęcia, należy zwrócić uwagę na rozwijającą się wolę.

Pierwotne przejawy woli to np. intencjonalne sięganie po dany przedmiot u 4-5-miesięcznego dziecka.

SLAJD 21 - Warunki prawidłowego rozwoju niemowlęcia.

Istotna dla komfortu dziecka i matki jest stała i prawidłowa kolejność czynności: sen - karmienie - czuwanie. Wyspane niemowlę ma lepszy apetyt, a najedzone jest spokojniejsze.

- Niemowlęta w wieku od 2 do 5 miesięcy powinny spać 16 godzin (w dzień 3 razy po 2 godziny, w nocy 10 godzin), a 8 godzin na dobę czuwać (4 razy po 2-2,5 godziny).

- W wieku od 5 do 9 miesięcy powinny spać 14-15 godzin, a czuwać 9-10 godzin.

• W wieku od 10 do 12 miesiąca powinny spać 13-14 godzin (w dzień 2 razy po 1,5-2 godziny), a czuwać 10-11 godzin (3 razy po 3-4 godziny).

CZYTAMY PO 21 SLAJDZIE - W pierwszym roku życia trzeba umożliwić dziecku wykształcenie naturalnego rytmu sen-czuwanie. Długość fazy REM w czasie snu noworodka wynosi 50% i spada wyraźnie w okresie wczesnego dzieciństwa do 20%.

Gdy dziecko czuwa, należy mu zapewnić dostęp do odpowiedniej ilości bodźców zewnętrznych.

- I kwartał: bodźce słuchowo-wzrokowe. Gdy dziecko ma 2 miesiące, można a nawet należy zawiesić nad łóżeczkiem np. kolorowe grzechotki - oczywiście w zasięgu wzroku i ręki dziecka. Podchodząc do dziecka, można pokazywać mu trzymaną w ręce zabawkę i mówić do niego.

- II kwartał: rozwój motoryki. Należy ułatwić dziecku zmianę pozycji ciała. W kontakcie z przedmiotami należy kłaść nacisk na ćwiczenie odruchu chwytnego. Dziecko uczyć się łączenia mowy ludzkiej z konkretnymi przedmiotami, zdarzeniami, osobami.

- III kwartał: częsty i bezpośredni kontakt z rozmaitymi przedmiotami. Dziecko ma je chwytać, trzymać, badać ich kształt i właściwości, układać, rzucać, ciągnąć.

- IV kwartał: samodzielne przemieszczanie się. Należy zapewnić dziecku odpowiednią przestrzeń do stania i chodzenia, dbać o zapewnienie pomocnego oparcia, pobudzać i zachęcać do wymawiania prostych słów i zwrotów.

Prawidłowo wychowywane roczne niemowlę jest ruchliwe i aktywne; potrafi samodzielnie stać, chodzić z podpórką, pić z kubka, otwierać pudełko, układać klocki, wykonywać proste polecenia, wymawiać pierwsze wyrazy.

Dziecko zaniedbane jest apatyczne, bierne, krzykliwe i płaczliwe

• SLAJD 22 - Rozwój emocji i uczuć w wieku poniemowlęcym

CZYTAMY PO SLAJDZIE 22 - W okresie poniemowlęcym (lata 1-3) procesy emocjonalne są bardziej skomplikowane. Jednocześnie zaś subtelniejsze, choć są one kontynuacją procesów zaistniałych w okresie niemowlęcym. Nadal zauważalny jest silny związek uczuć z funkcjami organizmu dziecka.
 
W związku z rozwojem układu nerwowego następuje doskonalenie się motoryki i procesów poznawczych, co poszerza przestrzeń poznawczą dziecka. Rozpoczyna się również proces rozwoju mowy, co umożliwia porozumiewanie się z innymi ludźmi. Charakterystyczny dla tego okresu jest wzrost pobudliwości nerwowej i emocjonalnej oraz rozdrażnienia. Jest to związane z uświadamianiem sobie sygnałów od organizmu, prawdopodobnie głównie z układu trawiennego. W związku z tym, iż dziecko w tym wieku nie kontroluje wystarczająco potrzeb biologicznych, często znajduje się pod bardzo silnym ich naciskiem, co jest przyczyną wyżej wymienionych pobudliwości. Tak, więc korzystnemu rozwojowi emocjonalnemu sprzyja troskliwa opieka nad jego zdrowiem i prawidłowe zaspokajanie elementarnych potrzeb.

 SLAJD 23 - STRACH, GNIEW, UCZUCIE PRZYWIĄZANIA, UCZUCIE CIEKAWOŚCI, RADOŚĆ

CZYTAMY PO SLAJDZIE 23 -

1. Strach.
-powiększa się liczba możliwych odmian i odcieni tej emocji;
-różnicuje się jakość przeżyć, gdyż dziecko rozpoznaje już różnorodne ich źródła oraz subtelniejsze stają się stopnie natężenia reakcji;
-dziecko jest narażone na częstsze przeżywanie różnych odmian strachu, kiedy środowiska będą popełniały błędy lub dopuszczały się zaniedbań wychowawczych np. nie będą chroniły przed niepotrzebnymi sytuacjami zagrożenia, wywołującymi strach lub same powodują powstanie takich sytuacji (straszenie);
-pojawia się możliwość przewidywania sytuacji zagrożenia, które może nadejść - dziecko reaguje obawą;
-często związany jest z konkretnymi sytuacjami życia dziecka: strach przed opuszczeniem fizycznym - możliwość utraty najbliższych oraz psychicznym - brak uczuć dla dziecka, oschłość, itp.

2. Gniew.
przeważnie w postaci tzw. odruchu agresywnego - zachowanie dość gwałtowne i impulsywne;
wyróżnić można trzy główne postaci reakcji agresywnej:
łagodną: bierny opór wobec różnorodnych wymagań stawianych dziecku przez otoczenie (dąsanie, boczenie się)
demonstracyjno-prowokacyjną: demonstrowanie protestu wobec postępowania innych osób, sprzecznego z jego zamiarami i oczekiwaniami, opór wobec wymagań; U niektórych dzieci można zauważyć element przekornej, nieco ryzykownej gry, która jest pewnego rodzaju próbą sił w walce. Dziecko oczekuje wówczas jakichś reakcji osób znajdujących się w tej "grze", ale spodziewa się, że nie będą one dla niego groźne. Można powiedzieć, że dziecko sprawdza, na co może sobie pozwolić.
ostrą: ma gwałtowny charakter, przyjmuje postać fizycznego ataku na osoby lub rzeczy

3. Uczucie przywiązania.
dalszy etap rozwoju emocjonalnej więzi, jaka łączy dziecko z najbliższymi mu osobami a także z niektórymi przedmiotami.

4. Uczucie radości.
tak jak w poprzednim okresie występują tu te same źródła, tylko teraz istnieje więcej sposobności do jej przeżywania;
duże znaczenie dla radosnych nastrojów dziecka mają dobre wzajemne kontakty emocjonalne z najbliższymi.

5. Ciekawość.
nadal poznawczy kontakt ze środowiskiem ma charakter sensoryczno-motoryczny, jednakże maluch jest już dużo sprawniejszy.

Rozwój emocjonalny dziecka w latach 0 - 3 ewoluuje od ogólnego podniecenia i doznań przykrości i przyjemności do przeżywania obaw i strachu, przywiązania i radości, gniewu i poznawczej ciekawości. Uczucia i sposób ich wyrażania stają się stopniowo coraz mniej żywiołowe i impulsywne, są czasem gwałtowne. Charakterystyczne jest to, iż szybko przechodzą w biegunowo przeciwstawne.

W tym okresie należy zwrócić szczególną uwagę na wychowywanie emocjonalne dziecka, gdyż rozwój emocjonalny ściśle wiąże się z rozwojem i stanem zdrowia organizmu oraz stopniowym doskonaleniem wszystkich sprawności psychicznych. Ma on szczególne znaczenie dla kształtowania się późniejszych kontaktów społecznych dziecka. Uczenie się obustronnej więzi emocjonalnej, obdarzanie dowodami akceptacji emocjonalnej przy jednoczesnym unikaniu niedosytu i przesady daje szanse na powodzenie w kształtowaniu dojrzałej osobowości dziecka. Należy przy tym dodać, że ważne jest tu również obdarzanie dziecka szacunkiem, wytwarzanie pogodnej atmosfery i stawianie wymagań na miarę możliwości dziecka.

---