Słowem Wstępu :

Się zebraliśmy w sobie i opracowaliśmy odpowiedzi na 187 znanych pytań z egzaminów z historii starożytnej poprzednich roczników, które to ktoś tam kiedyś umieścił na tzw. emailu ogólnej. Wyszło tego stron 47, na oko jest to w pip dużo, ale chyba sami przyznacie, że mniej niż 700 stron samych trojaczków o innych lekturach nie wspominając. Robiło to kilka osób więc się nie zdziw czytelniku że są różne style pisania itd. Oczywiście jeśli postanowisz się z tego uczyć to miej na uwadze, że nie ma takiego prawa wedle którego tylko te pytania mogą się pojawić, część zagadnień się siłą rzeczy powtórzy.

Mankamenty:

• Pewnych pytań się nie mogliśmy za nic rozczytać więc zwyczajnie nie napisaliśmy na nie odpowiedzi. Takie życie.

• Niektóre pytania się powtórzyły albo jedne zawarły w drugich więc też się nie zdziwcie.

• Jeśli znajdziesz błąd albo niedomówienie pamiętaj, że w Historii Starożytnej jest niewiele rzeczy pewnych, różnica źródeł bla bla bla

• Niektórzy z nas nie pisali pytań na które odpowiadali, bo i tak są one na skanach pytań

Wszelkich zażaleń, wniosków, pomysłów nie przysyłajcie, bo zwyczajnie nie zostaną rozpatrzone

Miłego !

Ad.1.Sparta rządzona przez króla Agezylaosa wypowiedziała Persom wojnę. Wyprawa Agezylaosa podjęta do Azji Mniejszej w 396 roku p.n.e. ukazała ogromną przewagę armii spartańskiej nad Persami. W tej sytuacji Artakserkses II postanowił przenieść rozgrywkę na morze i zmontować w samej Grecji sojusz antyspartański z udziałem Aten, Koryntu, Teb i Argos. W wyniku porażki Spartan pod Haliartos w 395 roku p.n.e. Agezylaos powrócił z Azji Mniejszej, co dało tam Persom wolną rękę. Wielkie zwycięstwo odnieśli też Persowie w bitwie morskiej pod Knidos w 394 roku p.n.e. Ze względu na odbudowę floty ateńskiej, która zaczęła operować na Morzu Egejskim jak i na fakt, że Ateny wsparły Salaminę w walce z Persją na przełomie 387 i 386 roku p.n.e. doszło do zawarcia porozumienia spartańsko-perskiego zwanego pokojem Antalkidasa. Sparta musiała ostatecznie zrezygnować z miast małoazjatyckich, ale w zamian z ramienia Persji stawała się stróżem pokoju wprowadzonego w całej Grecji. Persja wykorzystała, więc animozje i konflikty między miastami greckimi dla własnych celów pogłębiając jeszcze bardziej podziały w Grecji. W wyniku wojny z Persją Sparta z kolei zyskała pozycję hegemona w świecie greckim.

Ad.2. W roku 455 Wandalowie pod wodzą utalentowanego króla Gezyryka zorganizowali ze swego państwa w Afryce atak na Rzym. Zdobyli go i systematycznie łupili grabiąc w szczególności dzieła sztuki

Ad.3. Trajan (98-117r.) wódz, który za głowiny cel obrał sobie uzależnienie państwa Daków od Rzymu. Przez 5 lat prowadził ciężkie walki w Dacji, która została ogłoszona prowincją. Po zakończeniu wojen dackich Trajan wzniósł w Rzymie słynną kolumnę ukazującą podbój Dacji. W 106r. zdobył Arabię Skalistą. Pod koniec panowania szykował się do wojny z Pratami. W 113r, zdobył Armenie i zaatakował Pratów. Udało mu się odnieść kilka poważnych zwycięstw to jednak próba ekspansji w głąb Azji zakończył Asię fiaskiem. Doszło do wybuchu powstania żydowskiego w Palestynie. Trajan nie mógł walczyć dalej zmarł w drodze do Rzymu.

Ad.4. Macedonia za Filipa II. Zamieszkujący ją lud nie był pochodzenia greckiego (choć spokrewniony z Grekami)w przeciwieństwie do rozbitej politycznie Grecji Macedonia była jednolitym państwem rządzonym przez króla, którego władza była dziedziczna. Filip II miał wielki talent polityczny i wojskowy. Rozszerzył znacznie granice państwa. Zamiarem Filipa było zjednoczenia całej Grecji i poprowadzenie Greków przeciwko Persom. Macedończycy uważali się za członków wspólnoty helleńskiej, Grecy jednak traktowali ich jak półbarbarzyńców i nigdy dobrowolnie nie uznaliby zwierzchności macedońskiej. Postanowili, więc zmontować sojusz antymacedoński, którego ośrodkiem były Ateny. Macedonia jednak dzięki zjednoczeniu zdobyła hegemonię w Grecji. Świadczy o tym bitwa Cheroneą (338 p.n.e.) Filip I pokonał połączone siły ateńsko - tebańskie w bitwie i narzucił zwierzchnictwo całe Grecji. Po zwycięstwie obszedł się łaskawie z pokonanymi, pozostawiając miastom greckim wewnętrzną samodzielność. Ważniejsze punkty obsadził wojskiem macedońskim. Filip rozpoczął przygotowania do wyprawy na Persję jednak został zamordowany. Organizacja państwa Aleksandra Wielkiego. Nigdy wcześniej pod władzą jednego człowieka nie znalazły się obszary od Adriatyku po Indus. Władca tego ogromnego państwa miał zaledwie 30 lat. Nie wystarczało jednak dokonać podboju, trzeba było jeszcze te terytorium utrzymać pod swoim panowaniem. Miał on wielkie plany - myślał o rozległym państwie, które obejmie cały cywilizowany świat, i w którym Grecy i Persowie (oraz inne ludy) będą żyli razem. Dlatego przyjął perskie obyczaje, wschodni ceremoniał i strój. Ożenił się z córką Dariusza. Na trasie swego pochodu zakładał miasta, nazywając je Aleksandriami (najsławniejsza stała się Aleksandria w Egipcie), dbał o swych poddanych, nie tylko Greków, ale także Persów. Jednak jego najbliższe otoczenie tego nie rozumiało - dla nich Persja była łupem, który należy grabić. Aleksander Wielki nagle zmarł w Babilonie w wieku 32 lat, jego idee natychmiast zostały porzucone. Upadek państwa Aleksandra Wielkiego. Po śmierci Aleksandra jego wodzowie uchwycili władzę nad poszczególnymi częściami ogromnego państwa. Przez wiele lat toczyli pomiędzy sobą walki, aż ostatecznie w III w. p.n.e. utrwalił się podział sukcesji po Aleksandrze na trzy monarchie: Macedonię z większą częścią Grecji, Syrię (stolica: Antiochia) i Egipt (stolica: Aleksandria). W Azji Mniejszej powstało kilka państw, z których większe znaczenie miało królestwo Pergamonu. W II w. p.n.e. Macedonia uległa rozpadowi w wyniku toczonych walk. Po zakończeniu wojen jaki prowadziła Macedonia z Rzymem przestała istnieć Został on zamieniona w cztery zależne od Rzymu republiki. Przestał się liczy w polityce zagranicznej.

Ad.5. Epos o Gilgameszu opowiada o bohaterskim, odważnym i szlachetnym półbogu-półczłowieku władcy Uruk. Dokonuje on heroicznych czynów w walce z wielkim olbrzymem Huwawą, sprzeciwia się propozycji bogini Inanny, za co musi walczyć z zesłanym przez nią niosącym śmierć i zniszczeniem bykiem. Walczy bohatersko w obronie swego miasta przed najazdem Agi z Kisz, rozpacza nad śmiercią Enkimdu, dokonuje nadludzkich czynów by zdobyć roślinę dającą nieśmiertelność. Jednak to mu się nie udaję. Gilgamesz nigdy nie będzie nieśmiertelny. Epos o Gilgameszu wywarł wielki wpływ na światową literaturę. Poemat jest wielką alegorią przejścia od dzikości do cywilizacji. W poemacie zawarty jest mit o potop. Jest to wersja 2 tys. Lat wcześniejsza od powieści zawartej w Biblii. Istnieje kilka przekładów tego poematu.

Ad.6.W VII-V w. p.n.e. narastał konflikt między patrycjuszami, cieszącymi się przywilejami natury politycznej i religijnej, a plebsem. Potęgowało go zadłużenie plebejuszy i wielokrotne łamanie przez patrycjuszy obietnicy poprawy prawnego i ekonomicznego położenia plebsu. Plebejusze rozpoczęli więc walkę o poprawę swojego położenia. W 494 r. . p.n.e. miała miejsce pierwsza secesja plebejuszy, tj. wyjście poza imperium rzymskie, połączone z groźbą utworzenia własnego państwa. Do powrotu skłoniły ich dopiero ustępstwa patrycjuszy i obietnica ustanowienia zgromadzenia złożonego wyłącznie z plebejuszy, które miało wybierać trybunów ludowych i obradować pod ich przewodnictwem. Trybunów było początkowo dwóch, po 471 r. p.n.e. czterech - zgodnie z podziałem miasta na 4 tribus, a później dziesięciu. Byli oni nietykalni, a ich zadaniem była ochrona plebsu przed bezprawiem ze strony patrycjuszy. Przysługiwało im prawo sprzeciwu wobec zarządzeń urzędników, zawieszania kary, przeciwdziałania uwięzieniu obywatela oraz stawiania weta wobec uchwał senatu. Do pomocy mieli oni edylów plebejskich, pełniących początkowo funkcję opiekunów świątyni poświęconej "trójcy plebejskiej", uroczyście konsekrowanej na Awentynie w 493 r. p.n.e., która z czasem stała się ośrodkiem sakralnym plebsu, archiwum, skarbcem i miejscem rozdawnictwa zboża. Patrycjusze odpowiedzieli na to zamknięciem rodów. Konflikt zaostrzył się, gdyż patrycjat korzystał z usług zależnej od siebie klienteli wiejskiej, zaś plebs - przez swych trybunów - zagroził patrycjuszom procesami majątkowymi przed Zgromadzeniem Ludowym. Kolejnym postulatem plebsu była kodyfikacja prawa zwyczajowego, dokonana ok. 450 r. p.n.e. przez komisję dziesięciu, zwana prawem XII Tablic. Zawierało ono przepisy z zakresu prawa cywilnego, karnego, procesowego, administracyjnego i sakralnego. Zakazywano w nim małżeństw między plebejuszami a patrycjuszami (zakaz ten zniosło w 445 r. p.n.e. prawo lex Canuleia). W związku z coraz gwałtowniejszymi atakami wzbogaconych elit plebejskich, na wniosek trybunów Licyniusza i Sekstiusza, uchwalono w 367 r. p.n.e. ustawy nakazujące obniżenie długów przez zaliczenie spłaconych odsetek na rzecz kapitału, wyznaczenie górnej granicy powierzchni posiadłości składających się z ziem państwowych do 500 jugerów oraz zniesienie urzędu trybuna wojskowego z władzą konsularną, ustanowionego w 445 r., przywrócenie konsulatu i dopuszczenie doń plebejuszy. Tym samym powstała nowa arystokracja urzędnicza (optimates, nobiles) rekrutująca się i z patrycjatu, i z plebsu. Proces dopuszczania plebejuszy do urzędów (dyktator - 356, cenzor - 351, pretor - 337) uwieńczyło otwarcie dla nich urzędów kapłańskich w 300 r. p.n.e. Napór dołów plebejskich przyniósł w 287 r. p.n.e. przyznanie uchwałom zgromadzenia plebejskiego mocy obowiązującej wszystkich obywateli, co zakończyło walkę plebejuszy z patrycjuszami.

Ad.7. W roku 478 p.n.e. zawarty układ Związek Morski który jest określany symmachią. Symmachia jest to inaczej mówiąc sojusz lub przymierze. Członków tego sojuszu nazywa się symmachoi. Podstawową przyczyną była walka aż do wyzwolenia wszystkich greckich polis spod tyranii perskiej. Z tym wiąże się również chęć zemsty i odpłacenia się Persom tego co Grecy musieli wcześniej wycierpieć. Kolejną przyczyną były również ambicje niektórych ateńskich polityków oraz poczęści fakt ewentualnych korzyści handlowych. Powstała Rada- Zgromadzenie Sprzymierzonych składająca się z jednakowej liczby reprezentantów. Z każdego polis wybierano taką samą, liczbę przedstawicieli, która wchodziła w jej skład. Rada ta miała siedzibę w Delos. Postanowiono, że każdy z członków Symmachii na radzie posiada jeden głos i jest zobowiązany do dostarczenia odpowiedniej ilości pieniędzy, okrętów lub żołnierzy. Ustalono również kto ma się zajmować tym. W ręku Ateńczyków znalazło się również naczelne dowództwo floty. Już tutaj możemy zauważyć charakter tego przymierza. Z czasem Ateny bez najmniejszego trudu uzyskały przewagę większości głosów. Spowodowane to było obawami znacznie słabszych polis, które nie chciały narazić się Atenom. Nie mieli oni wystarczających sił aby prowadzić własną politykę w przeciwieństwie do Aten, których rola w tym związku coraz bardziej rosła. Ci, którzy sądzili, że będą stanie samodzielnie prowadzić politykę starali się opuścić symmachię ateńską. Przykładem takiego polis jest Naksos. W 470r.p.n.e wystąpił on przeciwko hegemoni Ateńczyków. Aten na chęć wystąpienia z Symmachii Naksos stłumili ten bunt szybko i brutalnie. W 465r.p.n.e. doszło do buntu Thasos który poniósł druzgocącą klęskę. W 454r.p.n.e. dochodzi do przeniesienia skarbu z Delos do Aten za sprawą Peryklesa Ateny nie liczyły się ze zdaniem swoich sojuszników i otrzymane pod przymusem pieniądze wydawali na upiększanie swego rodzinnego miasta. Była to postawa charakterystyczna dla tyranii co wywołało ogromne oburzenie wśród pozostałych członków. Bunty wobec związku Attyckiego bardzo mocno nasiliły się podczas trwania wojen peloponeskich. W ostateczności doprowadziło to do rozpadu I Związku Morskiego po przegranej wojnie Ateńczyków.

Ad.8. Społeczeństwo Sparty dzieliło się trzy grupy. Najwyższą warstwę stanowili Spartanie, potomkowie doryckich zdobywców, którzy jako jedyni posiadali pełnię praw politycznych i obywatelskich. Mogli zatem obejmować urzędy oraz uczestniczyć w zgromadzeniu ludowym. Podstawowym obowiązkiem Spartan wobec państwa była służba woskowa Ich głównym zajęciem była walka i pilnowanie porządku w państwie. Całe wychowanie Spartan podporządkowane było przygotowaniu do zawodu żołnierza. Spartanie sami siebie określali jako homoioi, podkreślając w ten sposób, iż wszyscy są sobie równi. Różnice między Spartanami nie były duże, choć z biegiem czasu pogłębiały się a to powodowało konflikty społeczne. Drugą grupę społeczną stanowili periojkowie. Była to ludność, która cieszyła się wolnością osobistą i niezależnością gospodarczą, lecz nie posiadała praw politycznych. Należący do tej grupy ludzie posiadali często wielkie majątki ziemskie; do nich także należało zadanie zajmowania się łupami wojennymi. To stanowiło poważne źródło ich dochodów. Najniższej usytuowaną grupą, a zarazem najliczniejszą byli heloci. Traktowano ich jak niewolników. Stanowili oni rodzaj niewolników państwowych, ponieważ nie byli własnością indywidualnych Spartan, lecz należeli do państwa. Ich zadaniem była praca w majątkach, które należały do Spartan. Niewolnicy byli przypisani do ziemi, na której pracowali. Ciężkie warunku pracy, złe traktowanie powodowały, że heloci często podejmowali próby buntu. Nieustanne zagrożenie ze strony helotów powodowało, że Spartanie przekształcili się w warstwę wojowników, której zadaniem było zapobieganie ewentualnym powstaniom. Ustrój polityczny Sparty był oryginalny. Likurga miał sformułować podstawowe zasady organizacji państwa spartańskiego. Sparta była monarchią. Na jej czele stało dwóch królów. Nie mieli oni jednak szerokich uprawnień; ograniczały się one głównie do funkcji religijnych oraz dowództwa nad armią w czasie wojny. Bardzo ważną rolę w państwie odgrywała natomiast geruzja (28 członków), czyli rada starszych. Natomiast faktyczne sprawowanie władzy znajdowało się w rękach pięciu urzędników - eforów. Do ich obowiązków należało kierowanie polityką zagraniczną, dbanie o wewnętrzny porządek w państwie, a także sprawowanie sądów oraz nadzór nad helotami. Eforowie mieli także prawo aresztować królów, jeśli zaistniały ku temu jakieś podstawy. Innym ważnym organem spartańskiego ustroju było zgromadzenie powszechne obywateli (apella). Choć teoretycznie to ono miało podejmować wszystkie najważniejsze decyzje w sprawie państwa, jednak w rzeczywistości podejmowali je eforowie. Zgromadzenie zatwierdzało z reguły wnioski eforów.

Ad.9. Wśród państw założonych przez Indoeuropejczyków na obszarze Azji Przedniej na czoło wysuwa się państwo Hetytów. Jest to okres starohetycki polowa XVII-XVI w. p.n.e. ponieważ to właśnie wtedy powstaje państwowość hetycka. Źródła mówią, że prawdopodobnie ok. 1800r.p.n.e. przybyli droga przez Kaukaz na obszar Anatolii gdzie zdobyli miasto Nessa. Przed nimi na tych terenach był lud Hatti, który podbili. Rzecz znamienna przejęli oni nazwę od ludności podbitej. Nazwali się Hetytami. To od nich przejęli Hetyci umiejętności i kulturę. Pierwszym i potwierdzonym królem hetyckim, twórcą państwa i najprawdopodobniej założycielem dynastii był Hattusilis I(ok. 1650r.p.n.e.). Uczynił on swoją stolicą Hattusas, który odbudował i umocnił. Ruszył on poza Taurus do płn. Syrii zdobywając i łupiąc Alalach. Jego następca Mursilis I kontynuował politykę podbojów. Umocnił się na tronie a w 1530r.p.n.e. opanował miasto Haleb w płn. Syrii, zagarnął Marii, podjął wielką wyprawę zdobywczą w głąb Babilonii, łupiąc i niszcząc Babilon. Sprawy wewnętrzne w kraju zmusiły go do opuszczenia Babilonii. Po powrocie został zamordowany. Królestwo Hetyckie szarpane intrygami i walkami wewnętrznymi utraciło wszystkie zdobycze. Uległo silnemu wpływowi huryckiemu.

Ad.10. Walki sprzymierzeńców italskich o równouprawnienie miała zasadnicze przyczyny: sprzeciwiali się oni reformom agrarnym i chcieli uzyskać obywatelstwo rzymskie. Italikowie jedyną drogę ratunku dla siebie widzieli w zerwaniu z Rzymem i utworzeniu własnego państwa. Ruch powstańczy objął znaczne obszary Italii. Głównym ośrodkiem ruchu było plemię Marsów. Do których przyłączyli się np. Samnici. Głównym centrum nowego państwa które nadało sobie nazwę Italia, było miasto Corfinium. Położenie Rzymu było ciężkie. Zadecydował się pójść na ustępstwa. Najpierw nadano obywatelstwo rzymski wiernym sprzymierzeńcom lex Iulia, potem tym którzy w ciągu 60 dni się poddadzą, wreszcie nadano mieszkańcom Galii nadpadańskiej prawo latyńskie. Spowodowało to zaś załamanie się ruchu Italików w 88r.p.n.e. Liczba obywateli się powiększyła.

Ad.11. Mari to starożytne miasto-państwo w starożytnej Mezopotamii. Początki Marii są mało znane. Jedynie znane są wzmianki o tym mieście-państwie dzięki tabliczkom Elba. Z nich to się dowiadujemy, że stosunki między Elba-Marii były bardzo różne. W czasach panowania w Mezopotamii imperium akadyjskiego Marii wchodziło w jego skład lale nie wiadomo czy zostało włączone przez Sargona Akadyjskiego czy tez przez jego następców. Po upadku Akadów Marii zarządzane było przez namiestników-królów wywodzących się z czasów akadyjskich. W czasach supremacji sumeryjskiej tzw. III dynastii z Ur władcy Marii płacili im trybut. Wraz z wkroczenie Amorytów do Mezopotamii na przełomie III i II tys. p.n.e. dla Marii rozpoczął się okres rozkwitu. Amorycki władca Jachdunlim, który zajął Marii ok. 1815r. p.n.e. doprowadził ją do znacznej potęgi politycznej w regionie. Nie zaniedbywał też spraw wewnętrznych miasta, zaczął je intensywnie rozbudowywać i upiększać(wybudował świątynie dla boga Szamasz)Jego niespodziewana śmierć ok.1798r.p.n.e. przerwała pasmo sukcesów. Jego syn Samujamam panował krótko i nieudolnie. Po nim Marii znalazło się pod kontrolą Szamszi-Akada, który ok.1780r.p.n.e zmarł. Władze w Marii objął Zimirlim podający się za syna Jachdunlima. Okres jego rządów ok.1775-1761 p.n.e.: zasięg terytorialny miasta-państwa obejmował tereny na południu od granic ówczesnego Babilonu aż do rejonu Karkemisz na północy. Marii dysponowało silną jak na tamte czasy armią . Również swa pozycję zawdzięczało m.in. zyskom z kontroli szlaku handlowego od M. Śródziemnego aż do Z. Perskiej. Mimo zawartego z Babilonią porozumienia Hammurabi zajął zburzył Marii w 1757r.p.n.e., które nigdy już nigdy nie powróciło do dawnej świetności.

Ad.12 Filip II obejmując władze w Macedonii swoje rządy rozpoczął od zabezpieczenia granic kraju przed niebezpieczeństwem ze strony Traków i Ilirów. Zlikwidował dzielnicowe księstwa plemienne w Macedonii Górnej i stworzył i po raz pierwszy zjednoczone państwo macedońskie w jego granicach. Filip przystąpił do systematycznego podboju kolonii greckich położonych na wybrzeżu Macedonii np.Pydny, starając się zapewnić przez ich podbój swobodny dostęp do morza. Dalszym sukcesem Filipa było zajęcie kopalń złota w Tracji. Filip zajął Tesalię, a w 348 roku p. n. e zdobył i zniszczył miasto Olint.338 rok p. n. e jest przełomowa ponieważ dzięki odniesionemu wówczas zwycięstwu nad sprzymierzoną armią Ateńczyków i Tebańczyków, macedoński władca zapanował niemalże nad całą ówczesną Helladą. W tym okresie Ateny uwikłane były w wojnę ze sprzymierzeńcami, Ateny z braku środków nie zdobyły się na walkę więc Filip bez trudu opanował kolonie. Potęga Macedonii zagrażała wolności państwom greckim i zdawał sobie z tego sprawę Demostenes., który ostrzegał Greków przed tym. jednak polityka jego spotkała się z oporem Ateńczyków ze względu na rosnące w sile stronnictwa pro macedońskie.

Ad.13. August przeprowadził trzykrotnie nowy spis senatu usuwając z niego ludzi niepewnych, a wprowadzając ekwitów. Ograniczył ich liczbę do 600, wprowadził równocześnie August cenzus majątkowy dla członków senatu w wysokości 1 mln sesterców. Formalnie działa wyłącznie z mandatu senatu i wykonywał jego wolę. August usilnie dbał o pozory i konsultował z nim każdą decyzję. Do senatorów odnosił się z wielkim szacunkiem, wzmacniając nawet niektóre jego kompetencje, utrzymali też swe przywileje Uprawnienia senatu: ustawy uchwalane na wniosek cesarz, wybory magistratus na których wpływ miał władca, jego jurysdykcji podlegały przestępstwa popełniane przez senatorów i ich rodziny, zarządzał skarbem republiki ale dochody płynęły do cesarza, nadzorowali oni biciu monet. Władzę August sprawował formalnie na mocy różnych urzędów, które otrzymał z woli senatu więc był wielokrotnie np. konsulem. Podział kompetencji między senatem a princepsem widać w zarządzaniu prowincjami. Senat przejął pod swoje kierownictwo prowincje wewnętrzne w których nie było przeważnie wojska np. Sycylia, zaś cesarz zarządzał prowincjami niedawno zdobytymi. Wszystko to były pozory bo władzę dawała mu armia

Ad.14. Społeczeństwo starobabilońskie w świetle kodeksu Hammurabiego dzieliło się na trzy podstawowe grupy, klasy: awilumi(akad. człowiek)- są to prawomocni obywatele państwa, ludzie wolni, o różnym stanie majątkowym, muszkenum(pośredni)- ludzie zależni nie posiadający pełnych praw obywatelskich, tzw. półobywatele. Sytuacja ludzi w tej klasie nie jest jasna. wardumi- niewolnicy. Niewolników dostarczała wojna, znane były np. niewola za długi często też praktykowano sprzedaż dzieci. Upośledzenie tej warstwy wynikało ze znacznie gorszego traktowania jej przez ustawodawstwo.

Ad.15. Po śmierci Aleksandra Wielkiego wybrano dwóch królów: Arridajos, który przyjął tytuł Filip III i Aleksandra IV. Na opiekuna królów wybrano Kraterosa a głównym wodzem został Perdikkas. Jednak faktyczną władzę nad imperium sprawowali diadochowie. Zwierzchnictwo nad Grecja i Macedonią otrzymał Antypater, satrapą Egiptu został Ptolemeusz, Babilonii- Selukos, a Tracji- Lizymach, natomiast Frygię objął Antygon Jednooki, Eumenes z Kardii otrzymał Kapadocję i Paflagonię. Mimo to od początku między diadochami ujawniały się pewne podziały. Tylko dwóch z nich chciało zachować w pełni imperium Aleksandra a pozostali pragnęli stworzyć własne, niezależne państwa. Osobiste ambicje diadochów stały się przyczyną wojen między nimi, które trwały ponad 40 lat. W 321r. p.n.e. został zamordowany Perdikkas a niedługo potem tez Krateros. Na nowego opiekuna królów wybrano Antypatera. Jednak jego śmierć w 319r.p.n.e. pogłębiła różnice między diadochami. W 317r.p.n.e został zamordowany Filip III. Drugi z królów Aleksander IV stał się zakładnikiem. Sytuacja ta trwała do 310r. p.n.e. kiedy to Kassander, syn Antypatera kazał go zamordować. W 306r.p.n.e tytuł króla przybrał Antygon a po nim następni diadochowie. W toku wieloletnich walk między nimi, kiedy to zmagały się ze sobą ogromne armie najemników werbowanych przez diadochów na czoło wysunął się Antygon, który próbował usunąć nawet z Babilonii Selukosa. Zorganizował on nawet Związek Wyspiarzy. Zaniepokojeni taka sytuacją pozostali diadochowie zorganizowali koalicje przeciwko niemu. W 301r.p.n.e. doszło do decydującej bitwy pod Ipsos we Frygii. Zakończyła się ona zwycięstwem wojsk sprzymierzonych( Kassander, Lizymach i Selukos) nad armia Antygona i jego syna Demetriosa. Antygon poległ w walce a zwycięzcy podzielili się jego królestwem. Po bitwie pod Ipsos nastąpił okres walk o tron Macedonii i o ustalenie granic poszczególnych monarchii. W 298/297 p.n.e. umarł Kassander a pretensje do tronu roszczył sobie Demetrios. W 295r.p.n.e. armia macedońska obwołała go królem Macedonii ale zaraz to w 288r.p.n.e. został go pozbawiony przez Lizymacha. Ostateczni Macedonia przypadła Antygonidom a stało się to tuż po śmierci Lizymacha i po najeździe plemion celtyckich na Macedonię i Grecję. Odpór najeźdźcom stawił Antygon Gnotas syn Demetriosa. Sukces ten otworzył mu drogę do tronu i królem został w 276r.p.n.e. Pozostali diadochowie odeszli w cień Ptolemeusze rządzą w Egipcie, Selukidowie w płn. Syrii, Mezopotamii i Iranie, dynastia zaś Antygonidów w Mezopotamii i Grecji.

Ad.16. Senat (senatu-starzec) w okresie republiki, stał się najważniejszym organem władzy państwowej. Składał się z patrycjuszy. Kadencja senatu trwała 5 lat. W senacie mogli zasiadać obywatele rzymscy, wolno urodzeni, o nienagannej opinii, będący w wieku co najmniej 45 lat. Była to rada złożona z byłych urzędników. Senatorzy byli praktycznie nieusuwalni, jedynie cenzor w uzasadnionych przypadkach mógł skreślić poszczególne osoby z listy senatorów. Obradom rady zwoływanej przez urzędników np. pretora przewodniczył jeden z konsulów: princeps senatus. Zwołujący senat wygłaszał referat, do którego odnosił się przewodniczący rady. Następnie wypowiadali się co godniejsi senatorowi, niższych rangą senatorów nie pytano o zdanie. Decyzja rady zapadała w jawnym głosowaniu: senatorowie przechodzili na jedną ze stron sali obrad tzw. kurii. Senat był w zasadzie organem doradczym, jego opinie nie miały mocy wiążącej, ale urzędnicy liczyli się ze zdaniem senatorów. Do uprawnień senatu można zaliczyć: wypowiedzenie wojny, zawarcie pokoju, ogłaszał stan wyjątkowy, przyjmowanie poselstw z obcych państw, wyznaczanie prokonsulów i namiestników prowincji, ustanawiał i znosił kulty, nadzorował sprawy religijne

Ad.17. W tym pytaniu chodziło chyba o dominat bo tego dominitas nie mogłam znaleźć. Panowanie cesarza Dioklecjana( 284-305) rozpoczęło nową epokę dominat. Nazwa pochodzi od łac. dominas tzn. pan. Dioklecjan zerwał z pozorami republiki i kazał się tytułować deus-pan i bóg skutkiem tego było iż cesarz przestał być „ pierwszym obywatelem” i stał się władcą absolutnym. Wprowadził wschodni rytuał a między społeczeństwem powstała ogromna przepaść. Utworzył system tetrarchii- cesarz wyznaczył współrządcę z tytułem Augusta i powierzył mu zarząd zachodnią częścią państwa. Dioklecjan pozostał na wschodzie ale zachował władze zwierzchnią. Każdy z Augustów miał do pomocy cezara. System ten jednak przetrwał samego twórcy ale reformy cesarza umocniły Rzym na prawie 200 lat.

Ad.18. Ekonomiczne przesłanki zjednoczenia Mezopotamii: Podstawą gospodarki było rolnictwo i hodowla bydła z czym wiązał się rozwój systemu irygacyjnego. Budowano zatem kanały, jednak ciężar ich oczyszczania spadł na barki najniższych warstw społeczeństwa. Ich sytuacja się pogarszała coraz bardziej. Przyczyną zjednoczenia Mezopotamii zatem były znaczne zbiory ponieważ dawały utrzymanie licznej ludności miejskiej żyjącej z nadwyżek żywności. Dlatego też mogli oni poświęcić się rozwojowi rzemiosła, który również przyczynił się poczęści do zjednoczenia kraju. Na wielkie uznanie zasługują ich liczne wyroby np. z złota czy miedzi które można znaleźć w odległych terenach. Sumerowie prowadzili rozgałęziony handel, sięgający do dolin Indusu, gdzie znaleziono przedmioty pochodzenia sumeryjskiego. Dotarły one do granic Azji Mniejszej, Egiptu. Aby mógł on sprawnie funkcjonować musiało nastać zjednoczenie. Powstanie scentralizowanego państwa za czasów Hammurabiego, stworzenie jednolitego obszaru gospodarczego ożywiło gospodarkę babilońską. Obok wielkiej własności ziemskiej, nie przystosowanej do ówczesnego poziomu środków produkcyjnych, a więc mało rentownej, istniała własność królewska, tzw. pałacowa. Z niej drobne parcele, tzw. pola żywienia, przeznaczone były dla różnych kategorii pracowników administracji, służby pałacowej, część zaś ziemi królewskiej wypuszczano w dzierżawę chłopom obowiązanym do płacenia daniny. By zwiększyć obronność państwa stosował też Hammurabi kolonizację wojskową, dzieląc bezrolnych ziemią z obowiązkiem służby wojskowej. Przywiązywał on ogromną wagę do budowy i utrzymywania w nienagannym stanie kanałów. Prace te ciążyły przede wszystkim na chłopach

Ad.19. Sparta i Ateny - rywalizacja o hegemonię w świecie greckim. W dziejach starożytnej Hellady dwa państwa-miasta odegrały najważniejszą rolę - Sparta i Ateny. Te dwie greckie polis reprezentowały jakby dwa przeciwstawne modele organizacji państwa, ustroju politycznego i społecznego, a co za tym idzie mieszkańcy obu państw różnili się między sobą znacznie pod względem stylu życia, kultury i mentalności. Dzieje starożytnej Hellady są w pewnej mierze dziejami rywalizacji Sparty i Aten o hegemonię w świecie greckim, która trwała w V w. p.n.e. W piątym wieku przed naszą erą w Grecji wykształciła się ciekawa - jak na owe warunki - sytuacja polityczna. W wyniku wojen perskich powstały dwie federacje państw-miast. Mianowicie spartański Związek Peloponeski oraz ateński Związek Morski, O ile w dobie walk z potężnym sąsiadem obydwa twory połączyły się pod sztandarem Związku Panhelleńskiego, to kiedy zagrożenie zewnętrzne przestało istnieć, wywiązała się pomiędzy nimi bardzo napięta sytuacja. Związek Peloponeski jednoczył południową część Grecji, posiadał regularną piechotę o silnym spartańskim trzonie, natomiast Ateńczycy szybko podporządkowali sobie inne państwa związkowe, przenieśli skarbiec z wyspy Delos do Aten i stali się potęgą morską i gospodarczą. Obydwa związki chciały dominować i zdobyć rolę hegemona. Na takim tle polityczno-gospodarczym narodził się ogólnogrecki, wewnętrzny konflikt, nazwany przez potomnych Wojną Peloponeską, którą prowadziły ze sobą Ateny (i ich sprzymierzeńcy) oraz Sparta i Związek Peloponeski. Przyczyny wojny były zarówno natury ekonomicznej (potęga Aten i jej Związku, wypierająca z rynków zachodnich i północnych Spartę i jej sojuszników), jak i politycznej (demokracja Aten i oligarchia Sparty). greckich (członków Ateńskiego Związku Morskiego) przed podporządkowaniem Atenom. Gdy Ateny wmieszały się do sporu Koryntu z Kerkirą, Sparta uznała to za pogwałcenie 30-letniego pokoju (z 446 p.n.e.) i rozpoczęła działania wojenne. Sparta korzystała z pomocy finansowej Persji i wybudowała wielką flotę, która przyczyniła się do jej zwycięstwa w wojnie (zwycięstwo floty pod dowództwem Lizandra nad flotą ateńską pod Ajgospotamoj - 405 p.n.e.). Kapitulacja wygłodzonych Aten (404 p.n.e.) zakończyła działania wojenne.

Ad.20.Babilonia w czasach Kasytów jest to okres średnibabiloński: 1595-1157p.n.e. Opanowanie Babilonii w szybki sposób przez Kasytów związane jest dziś z ruchami etnicznymi wywołanymi wędrówką Hurytów i pojawienie się Indoeuropejczyków. Nie jest pewne czy na początku zdobywcy utworzyli jeden scentralizowany ośrodek władzy w Babilonie, obejmujący swym zasięgiem cały kraj. Wg tradycji założycielem dynastii kasyckiej miał być niejaki Gandasz. W pierwszym okresie osiedlania się zdobywców i rzeczywistego podporządkowania kraju tj. do polowy XV w. p.n.e. oprócz władców kasyckich w Babilonie funkcjonowało niezależnie wielu przywódców różnych plemion kasyckich posługujących się tytułami królewskimi. Nawet po zjednoczeniu królestwo kasyckiej bardziej przypominało konfederacje. Wtedy po królu ważna role odgrywał guenna, który stał na czele administracji i kontrolował m.in. system podatkowy, Ok.1400r.p.n.e. władzę sprawował Kurigazal I Starszy, który zaatakował Elam, Suzjanę, przesunął granicę Babilonii na północ. Nawiązał też stosunki dyplomatyczne m.in. z Egiptem. Po jego śmierci i Kurigalza II sytuacja się zmieniła. Babilonia schodziła coraz bardziej na drugi plan. Jej ostateczny kres położył władca elamicki, który ją straszliwie złupił, niszcząc większość miast.

Ad.21. Temistokles( ok.525-460 p.n.e.) jeden z najwybitniejszych ateńskich mężów stanu i wodzów. Zwolennik demokracji, który reprezentował niższe warstwy społeczeństwa interesy kupców i rzemieślników Był synem Neoklesa i Abroton. Pochodził z rodu Likomedów. W latach 493-492p.n.e. sprawował urząd archonta-eponima, rozpoczął budowę Pireusu w potężny port wojenny i handlowy. W 483r.p.n.e. Temistokles przekonał Ateńczyków aby dochody z nowo odkrytych złóż srebra w górach Lauwion przeznaczyć na rozbudowę floty wojennej ponieważ przewidywał wielkie niebezpieczeństwo ze strony Persów. Podczas ich najazdu Temistokles brał udział w wojnie koło przylądka Artemizjon 480r.p.n.e., następnie sprawnie przeprowadził ewakuację Ateńczyków. Przyczynił się do zwycięstwa Greków w bitwie pod Salaminą. Mimo sprzeciwu Sparty odbudował mury Aten, rozszerzył ich zasięg, Był współtwórcą I Związku Morskiego. Jego polityka spotkała się z niezrozumieniem ze strony Ateńczyków(Kimon). Ok. 470r.p.n.e. musiał udać się na wygnanie, gdyż padł ofiara ostracyzmu. Początkowo przebywał w Agros. Został skazany na śmierć zaoczną. Znalazł schronienie na dworze perskim gdzie zarządzał kilkoma miastami Azji Mniejszej.

Ad.22. Najważniejszym dokonaniem Mariusza była reforma wojskowości rzymskiej, zasad rekrutacji armii rzymskiej. W związku z rozprężeniem panującym w armii i groźnym niebezpieczeństwem zewnętrznym Mariusz zaciągnął do wojska proletarii, którzy nie posiadali żadnego majątku. Mieli oni natomiast w nagrodę za dobrą służbę zwykle szesnastoletnią, otrzymać zaopatrzenie w formie przydziału ziemi na starość. Zostali oni włączeni do służby wojskowej obok obywateli z cenzusem majątkowym (ludzi należących do warstw posiadających). Armia rzymska stała się wojskiem zawodowym, odtąd armia rzymska przestała być tylko narzędziem państwowym tzn. służącym jedynie senatu i nobilitas, a zaczęła się przekształcać w armię prywatną należącą do wodza. Żołnierze w nim właśnie widzieli orędownika swych życiowych interesów. Z czasem armia ta stała się narzędziem walki z senatem, który znalazł się w trudnej sytuacji. Naczelni wodzowie rzymscy dysponowali teraz siła. Mariusz podzielił legiony na silniejsze liczebnie jednostki taktyczne, kohorty, jednolicie uzbrojone. Poważniejszą teraz rolę odgrywała jazda składająca się głównie ze sprzymierzeńców rzymskich poza Italii. Zaopatrzenie weteranów w ziemie. Skutki społeczne: popierający dotąd Mariusza ekwici obawiali się daleko idących reform. W 100r. Gajusz Serwiliusz Glaccja i trybun Lucjusz Apulejusz Satarniras działający w porozumieniu z Mariuszem wystąpili z projektami nowych ustaw: założenia licznych kolonii w prowincjach ze szkodą interesów sprzymierzeńców, celem zaopatrzenia tych terenów z ziemie, a następnie obniżenia cen zboża. Zatwierdziło to zgromadzenie ludowe. Jednak niepokoje, które nastały w Rzymie wykorzystał senat, który nakazał Mariuszowi przywrócenie porządku. W wyniku tej akcji ustawy zostały oddalone a autorytet Mariusza podupadł. Znacznych trudności zaczynali dostarczać Rzymowi sprzymierzeńcy. Reforma Mariusza oznaczała zerwanie z panujące dotąd zasadą armii obywatelskiej, złożonej z chłopów- posiadaczy ziemskich. Zaczęto starać się przede wszystkim o zdobycie ziemi w Italii, różnej w prowincjach, dla wysławionych weteranów Mariusza.

Ad.23, Główną przyczyną wielkiej kolonizacji był brak przede wszystkim wolnej ziemi uprawnej, którą większość zagarnęła arystokracja. Doprowadziło to do poważnych napięć w społeczeństwie. Wiązało się to z przeludnieniem Grecji spowodowane przyrostem naturalnym, który wynikał z braku wojen. Przez to nastąpił spadek śmiertelności „wojennej”. Kontakty handlowe pozwoliły Grekom zorientować się gdzie znajdują się dobre warunki pod osadnictwo. Szybko tez uznali, że spor wewnętrzne a przede wszystkim głód ziemi rozładować można przez emigrację. Czasem do kolonizacji skłaniał sprawa ogólna niekiedy osobista np. kolonizacja Cyreny i Rhegion poprzedziły: posucha w Therze i nieurodzaj w Chalkis. Nie ulega wątpliwości ze zakładano kolonie w celach handlowych zwłaszcza dla handlu metalami. Ruch kolonizacyjny rozpoczął się na początku VIII w. p.n.e. i osiągnął niebywałe rozmiary. Strumień kolonizacyjny skierował się na Zachód i północ. Na zachodzie Grecy skolonizowali południową Italie, Sycylie(Wielka Grecja), południową Francję, wschodnie wybrzeża Hiszpanii. Na północy zaś południową Tracje, okolice cieśnin (Hellespont, Bosfor) prowadzących do M. Czarnego i jego wybrzeża.

Ad.24. Stare Państwo w Egipcie trwało ok. 2675-2170 p.n.e. a jego najważniejszą postacią był Dżoser najprawdopodobniej założyciel III dynastii. Najbardziej zasłynął z reform administracyjnych, które dotknęły cały kraj i przez to scentralizowały strukturę urzędniczą. Najbliższym jego współpracownikiem był Imhotep, który wzniósł wieki kompleks grobowy faraona z piramidą schodkową w Sakkara. Jest to wyraźny dowód możliwości ekonomicznych i organizacyjnych kraju. Wkrótce swoje apogeum Stare Państwo osiągnęło za czasów IV dynastii. Jej założycielem był Snofur, który dokonywał licznych wypraw wojennych do Libii, Nubii, Synaju, Ostatecznie ukształtował rządy absolutne monarchy. Zbudowana przez faraona twierdza w Buhen stanowiła prawdziwy bastion władzy egipskiej na południu. Istniała ożywiona wymiana handlowa z terenami Syrii i Fenicji. Następcami faraona byli Cheops, Chefren, Mykerinos, którzy zaniechali dalszych podbojów i nie prowadzili energicznej polityki zagranicznej. Większą uwagę skupili na sprawach wewnętrznych kraju{ budowa słynnych piramid w Gizie). Skutki budowania piramid doprowadziły do osłabienia wszechwładzy faraona, uzyskania ogromnych wpływów gospodarczych i politycznych przez kapłanów za czasów V dynastii. Przedstawicielem tej dynastii jest Sahure który odbył udane wyprawy do Libii i Nubii. Poprzez zaprzestanie robót publicznych doprowadził do równowagi ekonomiczne kraju choć na krótko. Z VI dynastii Pepin I jest przedstawicielem który choć prowadził aktywną politykę zagraniczną, walczył an Synaju i w Palestynie to zaniedbał sprawy wewnętrzne, Za czasów Pepina II następuje całkowity zanik autorytetu faraona, paraliż administracyjny. Egipt pogrąża się w chaosie.

Ad.25. Znaczenie walk patrycjuszy z plebejuszami dla historii było duże. Wynikiem tych walk było zlanie się górnej grupy plebsu z patrycjuszami przez małżeństwa mieszane i wspólne sprawowanie urzędów. Zaczęła się wytwarzać nowa warstwa arystokracji nobilitas, która gwarantowała sobie rozwój własności ziemskiej. Wytworzyła się przepaść między elita plebejuszy sprawującą urzędy a ogółem plebejuszów, którzy mieli tylko małe działki ziemi choć to oni oddawali życie za państwo w walce. Nowe podboje przynosiły jednak też korzyści rolnikom, którym dawano działki lub zakładano kolonie na ziemi nieprzyjaciela. Prawo XII tablic dało podwaliny pod ustawodawstwo prawne.

Ad.26 Wybitny władca okresu nowoasyejskiego Aszurnasiraplil II dowiódł swymi czynami, że tytuł limu nie był czcza przechwałką. W nieustannych bojach zdołał on złamać Aramejczyków mieszkających w północnej Mezopotamii i tym samym otworzyć Asyrii drogę do północnej Syrii i Fenicji. Politykę jego kontynuował Salamanassar III. Za główne swe cele stawiał złamanie dwóch potęg. Pierwsze Urartu była wtedy silna że Asyria nie odważyła się zaatakować ją. Druga to Damaszek. Wyprawy do Syrii nie przyniosły początkowo sukcesu , bo poniósł on klęskę w bitwie pod Karkar w 854r.p.n.e. Dopiero kiedy zginął Ben-Hadad zdołał rozciągnąć zwierzchnictwo Asyrii na Syrię. Podbił tez plemiona chaldejskie, zdobył nawet miasto Babilon. Asyria zasięg od Z. Perskiej aż po Egipt. Kolejny władca Tiglatpilazar III zdobył Babilonię w 729r.p.n.e. Asyryjczycy sięgnęli w głąb Iranu. Nowy władca Sargon II zakończył podbój Izraela, zdobył i zniszczył Samarię uprowadzając część ludności w głąb Asyrii. Pokonał Urartu. Aszarhadon odbudował Babilonię zniszczone przez Sanheryba i zdobył Egipt w 671r.p.n.e. Następca Assurbanipal splądrował Teby, zdołał też opanować sytuację w Babilonii(648), zdobył Suzę(639).

Ad.27. Okres archaiczny w historii cywilizacji greckiej mieści się między tzw. "wiekami ciemnymi" cywilizacji greckiej a jej okresem klasycznym, obejmując przedział czasu od VIII w. p.n.e. do wojen perskich. W okresie archaicznym Grecy nawiązują szerszy kontakt z innymi cywilizacjami, tworzą zręby nowych ustrojów politycznych, poznają alfabet, kolonizują znaczną część wybrzeża Morza Śródziemnego. W okresie tym powstaje nauka, filozofia i historia. Jest to także okres wielkiego rozkwitu greckiej sztuki i literatury (szczególnie epiki Homera i Hezjoda oraz liryki). Jednym z najważniejszych wydarzeń świata greckiego epoki archaicznej była wielka kolonizacja - wzdłuż prawie całego wybrzeża Morza Śródziemnego i Morza Czarnego oraz częściowo Egiptu i Lewantu, w których jednak istniały mniejsze placówki greckie powstała rozbudowana sieć osadnictwa greckiego. Swoje państwo okresu archaicznego jak i później Ateńczycy określali mianem polis. Z tym okresem wiążą się takie pojęcia jak arystokracja, tyrania oligarchia, spisanie prawa, reformy. srebrna W okresie archaicznym ukształtowała się nietypowa i odmienna niż inne greckie poleis Sparta - odmienność ta przejawiała się w dużych rozmiarach i w specyficznym ustroju i obyczajowości. W początkowym okresie odmienności w dziedzinie ustroju i obyczajów nie były jeszcze duże, Stopniowo jednak postępowała militaryzacja Sparty i jej odcięcie się od "głównego nurtu" kultury greckiej. W VIII i VII w. p.n.e. toczone były wojny z Mesenią. Narodziła się symmachia spartańska, którego pierwszym sojusznikiem Była Tegea a potem Korynt. Wykształcił się model wychowania spartańskiego, ustrój społeczny i polityczny.

Ad.28. Flawiusze, Flavii, ród rzymski pochodzenia plebejskiego, wywodzący się od poborcy podatkowego z Reate, który wydał dynastię cesarzy, panującą w latach 69-96. Należeli do niej Wespazjan, Tytus i Domicjan. W polityce zewnętrznej dążyli do ustalenia i umocnienia granic państwa, głównie w krajach naddunajskich przede wszystkim Wespazjan i Tytus. Dbali o stosunki wewnętrzne kraju. Wespazjan budował liczne świątynie np. świątynia boskiego Klaudiusza, Ołtarz Pokoju. Wespazjan pomagał przedstawicielom stanu najwyższego, którzy z nim chcieli współpracować przez dopłacanie do ich cenzusu majątkowego. Domicjan walczył z Dakami i poniósł klęskę. Swoją władzę opierali o ścisłą współpracę z senatem, do którego wprowadzili nie tylko przedstawicieli arystokracji municypalnej, ale także wiele osób ze zromanizowanych prowincji rzymskich. Do Rzymu włączono tzw. Agri Decumates. Na miejscu Złotego Domu Nerona wybudowali Koloseum, największy amfiteatr starożytności, otwarty studniowymi igrzyskami w 80 n.e. przez cesarza Tytusa. Wespazjan i Tytus zapisali się jako znakomici cesarze, zaś Dioklecjan jako okrutny i chciwy.

Ad.29. Dzieło odnowy Babilonii podjęła się rodzima II dynastia z Isin doprowadzając w osobie swego najwybitniejszego przedstawiciela Nabuchodonozora I( 1126-1105 p.n.e.) do krótkotrwałego rozkwitu politycznego Babilonii. Najpierw pomścił on klęski jakie kraj doznał ze strony Elamu łupiąc jego stolice Suzę. Potem zdobył Ekallatum zmuszając Asyrię do uznania zwierzchności Babilonii. Dzięki temu Babilonia osiągnęła wielkie rozmiary terytorialne. Jednak osiągnięcia Nabuchodonozora I nie mogły przetrwać długo po jego śmierci. Ii dynastia z Isin która z kolei uległa władcy asyryjskiemu, Tiglatpilesarowi I (1117-1077 p.n.e.). Od tego czasu na terenie południowej Mezopotamii zaznacza się trwały wpływ Asyrii, z okresami przejściowego osłabienia ich władzy, podczas których dominacje zdobywają lokalne dynastie.

Ad.30. Niestety tego pytania nie opracowałam bo nie mogłam nic o tym znaleźć a nie wiem do czego to mogłoby się odnosić.

Ad.31. Rokiem czterech cesarzy nazywany jest 69 rok naszej ery w historii Rzymu. Po obaleniu Nerona na początku czerwca 68 roku, cesarzem został Galba. Jednak już 15 stycznia 69 roku padł on ofiarą spisku przygotowanego przez swojego dotychczasowego sojusznika Otha, który z poparciem pretorianów został nowym cesarzem Dwa tygodnie przed zamachem Otha legiony w Germanii obwołały cesarzem Witeliusza, który teraz ruszył ze swoimi wojskami przeciwko nowemu cesarzowi. W połowie kwietnia rozbił jego wojska pod Bedriacum. Pokonany Otho popełnił samobójstwo, a Witeliusz w połowie lipca wkroczył uroczyście do Rzymu jako cesarz. Legiony w Egipcie postanowiły wybrać własnego cesarza. Ich wybór padł na Wespazjana, który właśnie przebywał w Palestynie, gdzie pacyfikował powstanie żydowskie. Ich wybór poparły prawie natychmiast legiony w Judei i Syrii. Legiony syryjskie i legiony naddunajskie pod wodzą pod koniec października wojska te rozbiły pod Cremoną armię Witeliusza W grudniu zwolennicy Wespazjana opanowali Rzym i obalili Witeliusza, który został zabity 22 grudnia. Wespazjan został dzięki temu czwartym cesarzem, jaki panował w Rzymie w roku 69. Jednak w odróżnieniu od trójki swoich bezpośrednich poprzedników, jego panowanie nie zakończyło się po kilku miesiącach, gdyż został uznany

32.Wojna Trojańska

Grecy wyprawili się pod Troję, aby zetrzeć plamę na honorze Atrydów, rodu królewskiego panującego w Mykenach i Sparcie. Albowiem królewicz trojański Parys uprowadził ze Sparty piękną Helenę, żonę króla Menelaosa. Wiemy już, że Troja istniała naprawdę i że naprawdę uległą zniszczeni u schyłku II tys. Troja leżała tuż przy wejściu do cieśniny Hellespont kontrolowała więc jeden z najważniejszych ówczesnych szlaków handlowych, prowadzących w obręb Morza Czarnego. Trojanie ściągali za przewóz towarów odpowiednie opłaty. Problem dotyczy datowania wojny trojańskiej. Wskazany przez H. Schliemana warstwa VI- została zniszczona w wyniku trzęsienia ziemi około 1300. Z kolei warstwa następna VII a , zupełnie nie odpowiada opisowi Homera jest dużo uboższa. Zdaniem F. Schachermeyera legenda o koniu Trojańskim odzwierciedla zupełnie inną rzeczywistość: symbolizował on Posejdona, w II tys. czczonego jako boga koni, który był zarazem bogiem odpowiedzialnym za trzęsienia ziemi. Poza tym to właśnie Troja VI mogła być tym potężnym ośrodkiem blokującym Achajom dostęp do Morza Czarnego. Na okres zniszczenia Troi VI przypada również kulminacja rozwoju świata mykeńskiego. A więc w relacji Homera zawarte zostały dwa odrębne wydarzenia; upadek Troi VI ok. 1300 r., a następnie zniszczenie jej skromnego kontynuatora, Troi VII a, ok. r. 1200.

33. Społeczeństwo i polityka według Sumerów.

Jak wynika z bogatych prac wykopaliskowych podjętych w Lagasz i Ur, stworzyli oni wysoką kulturę, jej oddziaływaniu uległ cały starożytny Wschód. Niezwykle trudne było odczytanie pisma i zapoznanie się z językiem Sumerów. W świetle najstarszych zabytków materialnych i pisanych należy traktować Sumerów jako niezbyt liczną grupę ludnościową. Na przestrzeni lat nastąpił proces rozkładu rodowego, wytworzenie się gminy wiejskiej, w której już w III tys. Doszło do powstania własności prywatnej , będącej w posiadaniu zarówno drobnych rolników, jak i wielkich posiadaczy ziemskich. Podstawą gospodarki było rolnictwo i hodowla bydła, z czym się wiązał rozwój systemu irygacyjnego. Cechą charakterystyczną stosunków politycznych u Sumerów było rozbicie polityczne, brak scentralizowanego, obejmującego cały zasiedlony przez nich obszar państwa. Podzieleni byli na miasta- państwa, w których rządzili kapłani z tytułem en lub ensi. Sami nosiciele najwyższej władzy używali terminu Lugal- król. W ich rękach skupiała się cała władza administracyjna, wojskowa, sądownicza. Silniejsze ośrodki miejskie podbijały słabsze, a łupy przypadały naczelnikowi i wojownikom, tworzącym arystokrację, podporę władzy naczelnika.

34. Najazdy Gotów w III w.

Goci pierwotnie zasiedlali południową część Półwyspu skandynawskiego w IV w nastąpił podział gotów na : wschodnich( Ostrogoci ) osiadłych na wschód od Dniestru, zachodnich( Wizygoci) żyjących na zachodnim brzegu rzeki. Oba odłamy pobite przez Hunów wdarły się na terytorium cesarstwa rzymskiego i wlanie przyczyniły się do zagłady jego zachodniej części. Ostrogoci opanowali Panonię. Potem w ramach sojuszu z Bizancjum zaatakowali rządzoną przez Odoakera ( 433- 49, wódz germański z plemienia Hunów) Italię, gdzie utworzyli królestwo ze stolicą w Rawennie. Wizygoci po długiej i niszczycielskiej wędrówce - w 410r. złupili Rzym- założyli swoje królestwo na terenie dzisiejszej południowo- zachodniej Francji za stolicą w Tuluzie. W VIII w ulegli najazdowi Arabów.

35. Semici na Bliskim wschodzie.

Słabnącym Sumerom, na których ziemiach toczyły się walki, ostateczny cios zadali nowi przybysze semiccy, Amoryci, którzy od początku II tys. Poczęli się pojawia na obszarze Mezopotamii. Początkowo politycznie bez większego znaczenia, skupiali się około miasta Babilonu. Po upadku imperium Akadów i ostatniego państwa Sumerów, Semici pojawili się w postaci Amorytów, którzy opanowali Mezopotamię i inne przyległe regiony tworząc silne organizmy państwowe (np. państwo Szamsziadada w Asyrii i Hammurabiego w Babilonii). Wymienić należy też cywilizację Izraela z używanym na jego terenach w starożytności językiem hebrajskim biblijnym.

36. Nobilitas- powstanie, rola.

Pod koniec panowania III i II w. p.n.e. nobilitas osiągnął szczyt swej potęgi. Umocniły się jej podstawy ekonomiczne, przede wszystkim wzrosły posiadłości ziemskie. Dysponując wielkimi łupami ze zwycięskich wojen, prowadzonych w bogatych krajach hellenistycznych, nobiliowie lokowali te kapitały w ziemi i powiększaniu swych posiadłości. Formy dochodu to: wyzysk prowincji, mieszkańcy prowincji musieli utrzymywać zarządcę prowincji, posiadłości ziemskie. Na przełomie III i II w p.n.e. nobilitas staje się grupa zamkniętą i nie dopuszcza nowych elementów do współrządzenia. Nobilowie wyróżniali się także noszeniem togi i złotego pierścienia.

37. Tyrania wczesnogrecka

Tak zwana wczesna tyrania pojawiła się najwcześniej w ludnych miastach Jonii, w Milecie, gdzie pierwszym tyranem miał być Trazylbul. Wystąpiła ona również na wyspach M. Egejskiego. Szczególnie licznie reprezentowana była na Przesmyku Korynckim i zwłaszcza Koryncie. Wprowadzona przez Kypselosa ok. 650r osiągnęła największą świetność za Periandra, ok. 630 r. szczególnie jednak krzewiła się w miastach południowej Italii i na Sycylii. Ci wcześni tyrani byli pierwszymi wybitnymi jednostkami, które wystąpiły na arenie politycznego życia Grecji. Poważne były zasługi tyranii w dziedzinie gospodarczej i kulturalnej. Dlatego też okres tyranii był dla wielu miast np.; Koryntu, szczytowym okresem świetności gospodarczej. Świadczą o tym wyroby rzemiosła garncarskiego. Mimo tych niewątpliwie zasług pozycja tyranów słabła. Zwalczała ich arystokracja, która przeciw nim szukała pomocy na zewnątrz, mnożyły się przeciw nim zamachy, wywołujące z kolei ze strony tyranów akty gwałtu i przemocy.

38. Przewrót Kylona w Atenach.

Kylon - polityk ateński, żyjący w VII wieku p.n.e. Podjął nieudaną próbę wprowadzenia tyranii w Atenach (632 lub 635) z pomocą swego teścia Teagenesa, tyrana sąsiedniej Megary oraz własnych stronników.

39. Powstanie państwa Perskiego

Persowie, pasterski lud indoirański, pojawił się w Iranie w pierwszych wiekach I tysiąclecia p.n.e. Ich migracja stanowiła tylko jeden z ostatnich etapów wielkich wędrówkę na południe koczowniczej ludności indoirańskiej. Plemieniem Persów rządził ród Achemenidów. W historii Persów wydarzeniem decydującym w dużej mierze o ich przyszłym losie było opanowanie Elamu. Stare państwo elamickie, istniejące już w III tysiącleciu, zniszczone zostało przez Assurbanipala po dłużej wojnie w 639 r. Skorzystali z tego stanu rzeczy Persowie, którzy ok. 600r. wtargnęli do Elamu i opanowali go, przenosząc stolicę rozszerzonego państwa do Suzy, głównego ośrodka kraju. Konsekwencje tego podboju były poważne. Nie tylko terytorium perskie zostało powiększone o żyzne obszary, ale równocześnie ogromny wpływ na kulturą Persów wywarło zetknięcie się z wysoką kulturą elamicką.

40. Reformy Drakona w Grecji.

Drakon (VII w. p.n.e.), prawodawca ateński, twórca pierwszego spisanego kodeksu prawa karnego i cywilnego. W 621 p.n.e. otrzymał specjalne pełnomocnictwa do ogłoszenia praw. Kompetencje jego ograniczały się wyłącznie do wymiaru sprawiedliwości. Uregulował postępowanie sądowe w sprawach dotyczących rozlewu krwi, ustanawiając sąd apelacyjny.

41. Upadek imperium sumeryjskiego.

Rezultatem podboju Sumero- Akadu przez semickich Amorytów było ostateczne wchłonięcie Sumerów przez Semnitów. Trwający od wieków proces został w ten sposób zakończony, a stało się w tak odległym czasie, że żadne wiadomości nie utrwaliły tego historycznie ważnego faktu i trzeba było dopiero badań wykopaliskowych. Całą kulturalną spuściznę Sumerów przejęli i rozwinęli nowi przybysze, Amoryci, których jednak uważać należy za mniej twórczych od ich semnickich przodków, Akadów.

42. Grecja okresu archaicznego.

Okres archaiczny w historii cywilizacji greckiej mieści się między tzw. "wiekami ciemnymi" cywilizacji greckiej a jej okresem klasycznym, obejmując przedział czasu od VIII w. p.n.e. do wojen perskich. W okresie archaicznym Grecy nawiązują szerszy kontakt z innymi cywilizacjami, tworzą zręby nowych ustrojów politycznych, poznają alfabet, kolonizują znaczną część wybrzeża Morza Śródziemnego. W okresie tym powstaje w Grecji zachodnia nauka, filozofia i historia. Jest to także okres wielkiego rozkwitu greckiej sztuki i literatury (szczególnie epiki Homera i Hezjoda oraz liryki).

W okresie archaicznym (XI - VII w. p.n.e.) jest niewiele dokumentów pisanych (stąd nazwa “wieki ciemne”). Większość wiadomości zdobywa się przy pomocy archeologii (szczególnie dotyczy to XI - VIII w. p.n.e.). Monarchie plemienne ustępują rządom arystokracji. Ukształtowanie terenu (góry) nie sprzyjają zjednoczeniu w jeden organizm państwowy, poszczególne plemiona, miasta rozwijają się bez zbytnich kontaktów z sąsiadami, kultywują własne zwyczaje i obrzędy religijne. Pod koniec okresu archaicznego zaczyna wzrastać rola miast, takich jak Ateny, Korynt, Sykion, czy Megara, Eretria (Eubeja) oraz Milet (Azja Mniejsza). Miasta te (polis) zmuszone są, ze względu na rosnącą liczbę ludności i brak urodzajnej ziemi uprawnej organizować ekspedycje, które zasiedlą nowe tereny.

43. Spisek Katyliny

Pod koniec 66 roku p.n.e. Krassus udzielił sekretnego poparcia spiskowi, którego celem było usunięcie w połowie okresu urzędowania konsulów na rok 65 p.n.e., widząc w tym możliwość uzyskania pewnych korzyści. W bałaganie, jaki wówczas powstał, przejął on pełnię władzy dyktatorskiej. Osobą napędzającą spisek był Lucjusz Sergiusz Katylina, członek zubożałej starej rodziny patrycjuszy, który wzbogacił się na masakrach sulliańskich i szantażach w prowincji Afryka. Spisek na ich szczęście nie pociągnął większych konsekwencji, a to dlatego że nieliczne informacje wychodziły na zewnątrz. I chociaż senat poparł śledztwo, Krassus za pomocą swoich wpływów potrafił je umorzyć. W roku 64 p.n.e. Katylina przedstawił swoją kandydaturę na konsulat roku 63 p.n.e., przy wsparciu Krassusa. By zapewnić sobie przychylne przyjęcie, stworzył program reform zorientowany na radykalne zmniejszenie długów. Zainteresowani tym byli głównie szlachetnie urodzeni utracjusze, upadli ekwici oraz ludzie o dużych problemach finansowych. Senat zaniepokojony radykalnym planem reform oraz zawartym w 65 roku p.n.e. I triumwiratem między Cezarem i Krassusem, przeciwstawił Katylinie kandydaturę Cycerona. Był on tzw. homo novus, czyli "nowym człowiekiem", który przerwał wielokrotne i ciągłe piastowanie urzędu konsula, począwszy od 94 roku p.n.e. przez nobilów (on był z ekwitów).

Dzięki swoim umiejętnościom krasomówczym, elokwencji i odpowiedniemu poparciu uzyskał mandat polityczny i objął urząd konsula. Nie oznaczało to wszakże, że Cyceron miał łatwe życie. Cezar i Krassus regularnie utrudniali mu działalność polityczną, wysuwając wiele liberalnych reform. Katylina jednak nie rezygnował z szansy objęcia najwyższego urzędu. Wspierany jak zwykle z ukrycia przez Cezara i Krassusa, ponownie wysunął swoją kandydaturę na konsulat, tym razem na rok 62 p.n.e. Ponownie swoją kampanię oparł na całkowitym umorzeniu długów, szukając poparcia wśród biedoty, rzemieślników i warstw szczególnie pokrzywdzonych. Ludziom brakowało wody i chleba, a w mieszkaniach nie było miejsca na własnoręczne wypiekanie. Ponownie jednak Katylina poniósł porażkę z Cyceronem, który tłumaczył że wdrożenie tej reformy socjalnej pogwałciłoby tradycyjne stosunki własności. Po raz kolejny Cyceron udowodnił swój geniusz i umiejętności oratorskie i przeciągnął na swoją stronę zgromadzenie. Pokonany Katylina, który na ulicach pokazywał się ze świtą weteranów Sulli i chłopów zrujnowanych przez weteranów, a zjednoczonych teraz nędzą, ponownie wysunął plan obalenia legalnej władzy, który zakładał zabicie urzędujących konsulów, a wśród nich Cycerona. W Etrurii Katylina miał wielu popleczników, którzy zgrupowali swoje siły pod Fiesole, chcąc wyruszyć na Rzym. O przygotowywanym zamachu stanu Cyceron dowiedział się od pewnej kochanki jednego ze spiskowców. Mimo braku dowodów Cyceron nie zawahał się w obecności całego senatu zaatakować Katylinę pierwszą ze swoich sławnych mów, tzw. "Katylinarek". W tej sytuacji Katylina opuścił Rzym i udał się do Etrurii gromadzić wojsko. W tym samym czasie w Rzymie, na podstawie pisemnych dowodów, dokonano egzekucji pięciu spiskowców poprzez uduszenie. Senat wysłał za Katyliną armię konsularną do Etrurii. Otwarcie nazywany rebeliantem i zdrajcą stanu szukał pomocy wśród Galów Allobrogów, którzy niezadowoleni byli z powodu nadużyć popełnianych przez namiestnika Galii Narbońskiej Fontejusza. Ostatecznie sam Katylina zdławił ich rebelię. Do potyczki między armią konsularną a zwolennikami Katyliny doszło w okolicach Pistorii, gdzie bunt został zdławiony, a sam Katylina poległ mężnie na polu bitwy.

44. Przemiany Etniczne w II tys. p.n.e. na Bliskim Wschodzie.

* Rewolucja neolityczna i jej konsekwencje

* Pierwsze miasta

* Rozwój rzemiosła i handlu

45. Bitwa pod Termopilami.

Rozegrana w roku 480 p.n.e. w wąwozie Termopile, była najsłynniejszym epizodem drugiej wojny perskiej. Celem Greków było powstrzymanie ogromnej armii pod wodzą Kserksesa przed przedarciem się do Attyki. Siły greckie pod wodzą Leonidasa liczyły 7,3 tys., podczas gdy Persów wzięło udział w starciu około 100 tysięcy. Mimo tak wielkiej przewagi liczebnej kolejne próby rozerwania greckiej obrony przez azjatyckich najeźdźców nie dawały rezultatu (o czym decydowała skuteczność greckiej falangi i korzystne warunki terenowe, uniemożliwiające atak jazdy perskiej ze skrzydła). Obrona była skuteczna do chwili wskazania Persom przez greckiego zdrajcę okrężnej, górskiej drogi. W obliczu klęski, Leonidas odesłał żołnierzy sojuszniczych miast Hellady, a sam wraz z oddziałem 300 Spartan pozostał na placu boju, by kontynuować walkę. Według przekazów wszyscy polegli. Bitwa pod Termopilami zakończyła się przegraną Greków, którzy nie zdołali uchronić Aten przed złupieniem, jednakże długie powstrzymywanie Persów w wąwozie termopilskim pozwoliło Grekom zreorganizować obronę i wycofać flotę, która na jesieni tego roku zadecydowała o ponownym wyparciu najeźdźców z Attyki.

46. Organizacja Mitanni po podbojach rzymskich.

47. Huryci

Lud wywodzący się z Wyżyny Armeńskiej, później zasiedlający Mezopotamię. Założyli Mitanni, państwo w Azji Zachodniej, zniszczone w XIV w. p.n.e. przez Hetytów, jak również byli dominującym elementem etnicznym w powstałych w XIII w. p.n.e. we wschodniej Anatolii państewkach urartyjskich. Utrzymywali dobre stosunki z faraonami Amenhotepem III i Amenhotepem IV Echnatonem. Żoną tego ostatniego była Nefertate, która prawdopodobnie była księżniczką hurycką. Ulegli potędze hetyckiego władcy Suppiluliumy I (ok. 1380-1346 p.n.e.), ostateczną klęskę ponieśli w XII w. p.n.e., kiedy podobnie jak ich niedawni pogromcy Hetyci zostali pokonani przez tzw. Ludy Morza.

Huryci posługiwali się językiem, którego nie zalicza się ani do indoeuropejskich, ani do semickich, być może był to język azjanicki. Wyszedł on z użycia z chwilą wchłonięcia Hurytów przez inne ludy, czyli w XII w. p.n.e.

48.Okres hellenistyczny

Ostatni, umowny okres dziejów sztuki starożytnej Grecji. Jego ramy czasowe wyznaczają: śmierć Aleksandra Macedońskiego ok. 330 p.n.e. oraz podbój ostatniego, niezależnego państwa hellenistycznego (30 p.n.e.).

Przykłady rzeźb hellenistycznych:

* Umierający Gall,

* Afrodyta z Melos (in. Wenus z Milo),

* Afrodyta z Kyreny,

* Chłopiec z Gęsią,

* Ołtarz Pergamoński;

* Nike z Samotraki

* Byk Farnezyjski

* Gigantomachia

* Chłopiec wyciągający cierń z nogi

* Grupa Laokoona

* Faun Barberini

* Agesandros z Antiochii nad Meandrem

* Atenodoros

* Boethosowi

* Charesa z Lindos

* Pytokritosa z Rodos

* Polidoros

Hellenizm w sztuce greckiej

* Okres hellenizmu (330 - 30 p.n.e.): sztukę tego okresu charakteryzował pewien orientalizm formy i bogactwo tematyki. Rozkwit urbanistyki (miasta zakładane na planie Hippodamosa z Miletu, budowano monumentalne budowle publiczne i sakralne -ołtarz pergameński, pojawił się dom mieszkalny z perystylem, malowidłami i mozaiką). Powszechnie stosowano porządek joński i koryncki.

* Rzeźba o wysokim poziomie łączyła umiejętności techniczne z kontrapostem, ruchem i naturalizmem (Gal zabijający żonę, Byk farnezyjski, Grupa Laokoona, Nike z Samotraki, Wenus z Milo). Powstają szkoły rzeźbiarskie kopiujące słynne rzeźby (np. w Aphrodisias), wiele z dzieł sztuki greckiej nie dotrwało do naszych czasów i znane jest jedynie z opisów starożytnych twórców (przede wszystkim malarstwo). Część z nich możemy poznać za pomocą rzymskich kopii a malarstwo dzięki freskom (Pompeje i Herkulanum) i mozaikom.

49. Optymaci i Populare.

Optimates (optimus- najlepszy) -konserwatywna grupa polityczna składająca się z bogatych i wpływowych rodzin senatorskich. Optymaci działali w oparciu o senat, bronili jego autorytetu i tradycyjnych form ustrojowych. Przedstawiciele: Sulla, Cyceron, Pompejusz.

Populares (populus- lud) -ugrupowanie polityczne składające się z wybitnych jednostek i rodzin senatorskich, które w celu zdobycia wpływów w państwie podejmowały reformy w interesie chłopów i plebsu, zyskując w ten sposób ich poparcie na zgromadzeniach ludowych. Przedstawiciele: Grakchowie, Cynna, Mariusz i Cezar.

50. Asyria a Żydzi.

Państwo nowoasyryjskie powstało w X w. p.n.e.. Szybki wzrost jego potęgi zaczął się w roku 884 p.n.e. za panowania Aszurnasirapli II. Jego syn Salmanasar III został królem Babilonu i nałożył w 732 p.n.e. haracz na Królestwo Izraela. W roku 722 p.n.e. Królestwo Izraela zostało zajęte przez Asyrię. Po jednym z buntów żydowskiej ludności Asyryjczycy uprowadzili wielu Izraelitów, a na ich miejsce osiedlili ludność z Babilonii. Podboje Asyryjczyków doprowadziły do powstania największego imperium, jakie dotychczas widziano. Asyryjczycy opanowali całą Mezopotamię, Lewant (745-720 p.n.e.), Palestynę, Cypr, a także Egipt (około roku 671 p.n.e.), który jednak utracili po 15 latach. Na zdobycznych terenach utworzone zostały prowincje zarządzane przez urzędników wyznaczanych przez króla Asyrii, i zobowiązane do składania corocznych danin. Dla komunikowania się odległych prowincji ze stolicą budowano drogi, na których uruchomiono konną pocztę kurierską. Powrót Izraelitów z niewoli babilońskiej możliwy był dopiero po 538 p.n.e., za zgodą perskiego króla Cyrusa, który podbił Babilon. Korzystając ze względnej autonomii Żydzi odbudowali Jerozolimę i wznieśli Drugą Świątynię.

51. II Związek Morski

Kiedy Sparta wypełniła warunki pokoju królewskiego uwikłała się w konflikt z Tebami, Ateńczycy przystąpili do odbudowy swojego morskiego imperium zawierając od 384 r. p.n.e. przymierza z polis egejskimi. Do najważniejszych sojuszników Aten z tego okresu zaliczyć trzeba Bizancjum, Chios, Rodos i Mitylenę na Lesbos. Nie było zamiarem Ateńczyków łamanie postanowień pokoju królewskiego, ich nowa symmachia otwarta była dla wszystkich prócz poddanych króla perskiego, a więc wyłączeni z niej byli Grecy z Azji zobowiązały się nie wtrącać w wewnętrzne sprawy sojuszników, nie utrzymywać na ich terytorium garnizonów, nie osadzać kleruchów ani nie nakładać trybutu. W zamian za to sprzymierzeńcy zobowiązywali się przyjść z pomocą wszystkimi siłami, jakimi dysponują. W tekście dekretu znalazły się też szczegółowe regulacje dotyczące kar wobec tych, którzy w jakichkolwiek sposób naruszą uchwalone zasady. Najwyższą instancją nowego związku była Rada Sprzymierzonych (synedrion), w której reprezentowani byli wszyscy sprzymierzeńcy i każdy z nich, bez względu na swoją pozycję w związku, dysponował jednym głosem. Do kompetencji rady należały decyzje dotyczące wojny i pokoju, przyjmowania nowych członków oraz rozstrzygania sporów między sojusznikami. Kiedy Ateny w 371 p.n.e. przystąpiły do koalicji antytebańskiej i zawarły sojusz ze Spartą, II Związek Morski stracił rację bytu. Jego dalsze utrzymywanie wynikało z dążenia Aten do odzyskania hegemonii w świecie grackim, a niektóre posunięcia nie pozostawiły żadnych wątpliwości co do ich celów. W 357 p.n.e. za namową Mauzolosa, satrapy Karii, przeciwko ateńskiej hegemonii zbuntowały się Rodos, Chios i Kos. Siły morskie interweniujących Ateńczyków zostały rozbite pod Embatami, w pobliżu Chios (356r.). Klęskę poniosła również ateńska dyplomacja, ponieważ król perski Artakserkes III Ochos zmusił Ateńczyków do zawarcia niekorzystnego pokoju. Po rozpadzie symmachii spartańskiej i klęsce Teb teraz z kolei Ateny okazały się niezdolne do narzucenia i utrzymania hegemonii w Grecji. Tymczasem na północy wyrosła nowa potęga, Macedonia, która korzystając z osłabienia greckich polis narzuciła im swoje zwierzchnictwo.

52. Rządy w okresie dyktatury Sulii.

* Proskrypcje, listy proskrypcyjne -listy osób skazanych na śmierć.

* Osiedlenie weteranów z armii sullaoskiej na terenie Etrurii.

* 82 p.n.e. -L. Waleriusz Flakkus powołał Sullę na dyktatora na czas nieograniczony celem uporządkowania spraw republiki.

* Zwiększenie liczby senatorów do 600 poprzez wprowadzenie do senatu 300 ekwitów.

* Zwiększenie liczby magistrantów: kwestorów do 20 (wcześniej 12), pretorów do 8 (wcześniej 6).

* Sulla wzmocnił władzę senatu kosztem zgromadzeń i trybunatu. Na komicjach tribusowych można było zgłaszać tylko wnioski uzgodnione z senatem. Ograniczono weto trybunów oraz pozbawiono ich możliwości pełnienia innych urzędów.

* Sulla zniósł lexfrumentaria.

* Reforma sądownictwa -procesy o łapówki i zdzierstwa (de reprtundis) mogli sprawować tylko senatorowie.

53. Polis

Spośród zjawisk charakterystycznych dla epoki archaicznej na pierwszym miejscu wymienia się najczęściej powstanie i rozwój polis- instytucji, która zadecydowała o obliczu greckiej cywilizacji w następnych epokach. Miasto formowało się zazwyczaj w cieniu warowego wzgórza, dając mieszkańcom schronienie w razie zagrożenia. Sercem miasta była agora- plac będący miejscem zgromadzeń i handlu, wokół którego stopniowo wznoszono budynki publiczne i sakralne. Wraz z rozwojem miast znikłą władza królewska i pojawiły się ciała kolegialne( rada i zgromadzenia). Polis rządziły się bez tworzenia odrębnych struktur właściwych współczesnemu państwu jak system fiskalny czy policja. Najwcześniej, jak się zdaje, wykształciły się miasta w Azji Mniejszej, gdzie przy ich powstaniu odgrywały rolę inne czynniki aniżeli w Grecji właściwej.

54.Podział na Wschodnie i Zachodnie Cesarstwa.

W III wieku podupadł autorytet cesarzy, wynoszonych na tron i obalanych przez armię (większość władców tego okresu została zamordowana). Napotkali oni coraz większe trudności w rządach nad rozległym Imperium. Dlatego pod koniec III wieku cesarz Dioklecjan wprowadził współrządy czterech cesarzy - jednak system ten przetrwał zaledwie do początków IV stulecia. Trwały podział cesarstwa nastąpił w 395 roku. Odtąd rządziło dwóch cesarzy : jeden panował w zachodniej, a drugi we wschodniej części państwa.

55. Egipskie walki o Syrie

Pierwszą próbę odzyskania Syrii, Palestyny i Fenicji podjął Seti I, ale jego sukcesy były połowiczne, wszędzie bowiem natrafiał na kontrakcje ze strony Hetytów. Do rozstrzygającego starcia z Hetytami doszło za panowania Ramzesa II (1291-1224). Obok wojsk rodzinnych armia Ramzesa składała się z najemników, semnickich Akadów. Bitwa pod Kadesz w 1286r. p.n.e. w istocie nie przyniosła rozstrzygnięcia. Ramzes tylko dzięki pospiesznemu ściągnięciu pozostałych oddziałów egipskich uratowany został przed klęską. Po bitwie, która obu stronom przyniosła ciężkie straty, podjął Ramzes dalsze wysiłki celem utrzymania Palestyny i Fenicji, ale o odzyskaniu Syrii, nie mogło już być mowy. W tej sytuacji Egipt i hetyci zawarli w 1270r. pokój. Egipt zatrzymał tylko Palestynę i Fenicje, Syria natomiast pozostała strefą wpływów hetyckich.

56. Sumerowie

Sumerowie to najstarszy, znany nam bliżej, lud Mezopotamii. To oni stworzyli potęgę państwa: wybudowali miasta, opracowali technikę rolną, zorganizowali strukturę władzy. Najważniejszymi miastami Sumerów był Ur i Uruk, natomiast znaczną rolę odgrywał także Lagasz. Nie stworzyli jednak jednego, wielkiego państwa, lecz charakterystyczne dla starożytności państwa-miasta. Miasta konkurowały ze sobą głównie o ziemię pod uprawy. Wytworzyła się władza świecka: na czele państwa stał król, jako jedyny sprawujący władzę, który także dowodził armią i był równocześnie najwyższym kapłanem. Opracowali system irygacyjny, czyli sieć kanałów nawadniających pola, by uzyskać lepsze plony. Musieli wykorzystać tak wylewy rzek, by nie zalały im plonów oraz aby w czasie letnich suszy nie brakowało wody. Mimo licznych wojen prowadzonych na terenach Międzyrzecza, Sumerowie wznosili pałace i świątynie, rzeźbili posągi, dokumentowali zwycięzców i osiągnięcia królów.

Wynaleźli między innymi:

* Pismo klinowe.

* Koło garncarskie.

* Palenie cegły.

* Sieć irygacyjną.

* System sześćdziesiętny

* Podzielili koło na 360 stopni.

* Wprowadzili pług w rolnictwie

Każde główne bóstwo miało swą główną świątynię w innym mieście. Do najważniejszych należeli:

* Anu - bóg nieba, władca wszechświata, ojciec wszystkich bogów. Uruk;

* Enlil - syn Ana, brat Enkiego, władca powietrza. Stworzył człowieka, lecz pozostawił go samemu sobie. Nippur;

* Enki - syn Ana, bóg podziemnego oceanu, patron magii, mądrości i rzemiosła. Podobnie jak Prometeusz zaopiekował się porzuconym człowiekiem. Eridu;

* Nanna - bóg księżyca. Decydował o życiu i zdrowiu. Ur;

* Anat - bogini wojny. Ma wiele imion, gdyż każde miasto chciało mieć własnego boga wojny. Jest znana jako Nin-Girsu i Ninurta;

* Dumuzi - bóg pasterzy i podziemia, mąż Inany;

* Inana - bogini miłości i walki, określana mianem Królowej Niebios, najważniejsza bogini sumeryjska. Próbowała uwieść Gilgamesza, lecz została odtrącona.

57. Sparta- ustrój wewnętrzny.

Społeczeństwo w Sparcie dzieliło się na 3 grupy:

* Spartianie

* Heloci

* Periojkowie

Spartianie

Pełnoprawnych obywateli Sparty było ok. 40 tyś. Podstawową ich cechą była rezygnacja z działań o charakterze gospodarczym. Stanowili oni zamkniętą, dziedziczną warstwę zawodowych wojowników, którzy przygotowywani byli do walki w szyku hoplickim, pełniącym całe życie funkcje militarne. Całą uwagę poświęcano na zdobycie i utrzymanie sprawności bojowej i prowadzenie wojen. Podstawą bytu rodziny spartańskiej była działka ziemi przydzielona przez wspólnotę. Nie można jej było sprzedawać, zastawiać. Uprawiali ją zależni chłopi - Heloci. Prawo dzierżawienia działki dziedziczył najstarszy syn. Spartanie mogli nabywać ziemię poza terytorium obywatelskim.

Heloci

Byli oni podstawą gospodarczego i społecznego systemu spartańskiego. Na nich spoczywał ciężar uprawy całej ziemi. Byli przywiązani do ziemi, którą uprawiali. Spartanin nie mógł helotów sprzedać ani wyzwolić. Musieli oddawać połowę plonów, zostawiano im niewiele. Zobowiązani byli do osobistej posługi względem obywateli, wykonywali prace rzemieślnicze, stawali do robót publicznych na wezwanie władz. Lęk przed buntem helotów był jednym z podstawowych czynników determinujących charakter życia spartańskiego. Sprawiał on, że Spartanie niechętnie udawali się na dalekie wyprawy, byli przeciwni udziałowi w konfliktach, które wymagały wysyłania dużej armii.

Periojkowie

Stanowili trzecią grupę ludności. Z gospodarczego i społecznego punktu widzenia osady ich nie różniły się od zwykłych miast greckich. Podstawowym ich zajęciem była uprawa ziemi, która znajdowała się w ich swobodnym władaniu. Uprawiali także rzemiosło i handel. Do nich należała produkcja broni i zaopatrywanie armii spartańskiej w czasie wypraw, wszelkie operacje związane z łupami, budowa budynków użyteczności publicznej i świątyń. Te funkcje przynosiły znaczne zyski. Podstawowym ich obowiązkiem wobec państwo było wystawienie pewnej liczby hoplitów. Nie brali udziału w zgromadzeniu ludowym Sparty, nie mieli dostępu do urzędów spartańskich. Gminy Periojków rządziły się same, władze spartańskie nadzorowały jednak bieg ich spraw. Przez cały czas zachowali wielka lojalność wobec Sparty. Tylko raz w 464 r. poparli powstanie helotów w Mesenii. Spartańskie panowanie chroniło ich przed wojnami i zapewniało stabilizację

58.Powstanie Cesarstwa Rzymskiego.

Rzym powstał w 753 roku p.n.e nad rzeka Tyber. Za początki republiki przyjmuję się upadek króla Tarkniusza pysznego i ustanowienie republiki, władze w republice były podzielone między lub, senat i urzędników. Położenie Rzymu było bardzo dobrze dobrane dogodne przeprawy rzeczne dawały wymarzone miejsce na ośrodek handlowy. A wiodące drogi możliwości pozyskiwania soli i rozwój hodowli bydła. Rzeka Tyber oraz ułożenie portu dawały możliwości rozwoju handlowego. Rzym pierwsze 250 lat był monarchią a za panowania rodu Tarkwiniusza osiągnęło miano najpotężniejszej monarchii. Cesarstwo Rzymskie przetrwało VII wieków jako państwo archaiczne, było to zasługą doskonałej armii i sprawności biurokracji co zapewniało rozkwit ekonomiczny imperium. Te czynniki uległy zachwianiu w III w gdzie upadła siła zewnętrzna mocarstwa. Dopiero w epoce późnego cesarstwa uzyskano prestiż ale został załamany przez bitwę pod Hadrianopolem w 387r. Cesarstwo zachodnie przetrwało jeszcze ponad 100 lat dopiero koniec IV stulecia stał się walką o utrzymanie cesarstwa. Cesarstwo kurczyło się nieustanie a na dodatek w tym okresie brakowało dobry władców. Upadek cesarstwa zachodniego określano jako początek końca świata Starożytnego. Cesarstwo Rzymskie było zjawiskiem wielopłaszczyznowym a przy jego powstaniu głównym czynnikiem była ekonomia. Załamanie w dziedzinie gospodarczej miał system niewolniczy inna przyczyna gospodarczą był upadek systemu monetarnego ? ludność obracała gorszą monetą. Wojny natomiast wycieńczyły majątek cesarstwa. Fałszowanie monet doprowadzał do sytuacji chwilowe poprawy ale w rzeczywistości do zjawiska pogorszenia się pieniądza, ruinę gospodarczą pogorszyła zaufanie do państwa. Dalsza przyczyną upadku był skrajnie niski postęp techniczny ? to hamowało rozwój gospodarczy. Rzemieślnicy wyrabiali produkty na swoje potrzeby, nie potrafili wyprodukować większej ilości, mieli trudności z transportem i to nie pozwalało rozwijać się gospodarce. Tak wiec w 3 i 4 wieku doszło do kryzysu gospodarki.

59. Hyksosi

Stolicą Wielkich Hyksosów (XV dynastia według numeracji Manetona) było Awaris. Stosowali odmienną niż inni najeźdźcy politykę na opanowanych terenach. Nie zakładali własnej administracji, nie stosowali represji w stosunku do ludności lecz adaptowali istniejący porządek rzeczy, wtapiając się w wielowiekową tradycję i doświadczenie. Przyjęli pismo hieroglificzne (dokonali transkrypcji swych imion), tytuły królewskie i urzędnicze. W dziedzinie kultury i religii postępowali podobnie jak w polityce, przyjmując Seta jako głównego boga z centrum jego kultu w Awaris. Wnieśli także wielki wkład w dziedzinie techniki, głównie w wojskowości, wprowadzając zaprzęgi konne - rydwany, co zrewolucjonizowało sposób prowadzenia działań wojennych, naśladowany później przez władców Nowego Państwa. Po raz pierwszy rydwany bojowe wprowadził do swej armii Kamose. Wprowadzili do uzbrojenia również zaawansowany sposób obróbki brązu, co później pozwoliło uzyskać Egiptowi znaczną przewagę militarną względem wrogów.

61. Przyczyny wojny peloponeskiej.

Sytuacja przed wojną

Główną przyczyną wojny peloponeskiej była dominacja Aten, która urzeczywistniła się po wojnie grecko-perskiej. Głównym wrogiem Aten od tamtego czasu stała się Sparta. Przede wszystkim nikomu nie podobała się polityka Aten w utworzonym przez nie Związku Morskim (zwany także Związkiem Delijskim). Było to stowarzyszenie polis, które miało zapewnić wzajemną pomoc w czasie trwania walk z Persami. Po ich ustaniu charakter związku zmienił się na z wojskowego na polityczny.

Bezpośrednia przyczyna wojny

Przyczyną bezpośrednią wybuchu walk był konflikt, jaki zaistniał pomiędzy Karkyrą a Koryntem . Było to polis, w którym po wprowadzeniu rządów demokratycznych, wypędzono rządzącą wcześniej arystokrację. Ta jednak nie zamierzała pogodzić się ze swoim losem i szukała sprzymierzeńca wśród innych polis. Arystokrację szybko poparł Korynt, natomiast władzę ludu uznała Karkyra. Stąd też i zrodził się konflikt. Wkrótce Karkyrę poparły Ateny, natomiast Sparta uznała za słuszne stanowisko Koryntu.

62. Prawodawstwo Hammurabiego.

Kodeks Hammurabiego, zredagowany w XVIII w. p.n.e, to czwarty[1] z najstarszych kodeksów świata a zarazem najstarszy ze znanych prawie w całości. Został spisany za panowania króla Hammurabiego, szóstego przedstawiciela I dynastii babilońskiej. Kodeks unifikował i systematyzował obowiązujące prawa z wielu dziedzin. Zawierał przepisy prawa karnego, prywatnego oraz procesowego. Znaczna część spisanych praw dotyczyła kwestii ochrony majątku oraz spraw rodzinnych (np. rozstrzygnięć w sprawach dziedziczenia, przynależności dzieci, zdrady małżeńskiej). Wiele miejsca poświęca się też problemom handlowym, kredytom, umowom, odpowiedzialności z tytułu wynagrodzenia szkody. Uwzględniono także podstawowe ceny towarów i usług. Opisano procedurę postępowania sądowego oraz wymieniono przestępstwa i odpowiednie dla nich kary. System kar opierał się na zasadzie talionu oraz na prawie mutylacji (Czym uczyniłeś to ci odetniemy. Na przykład jeśli syn uderzył ojca, ucinano mu rękę). Wiele przestępstw zagrożonych było karą śmierci. Tyko nieliczne kary były bezkrwawe i ograniczały się do grzywny w srebrze, co dla karanego mogło się skończyć niewolą za długi.

63. Kryzys systemu agrarnego.

REFORMAAGRARNAT. SEMPRONIUSZAGRAKCHA-133 P.N.E.

* Grakchus jako trybun ludowy zaproponował reformę agrarną, która dotyczyła wyłącznie terenów agerpublicus- ustalała górną granicę posiadania tej ziemi limitem 500 jugerów (ok. 125 ha), dodatkowo 250 jugerów dla dwóch synów użytkownika agerpublicus. W sumie rodzina mogła posiadać 1000 jugerów ziemi publicznej. Nadwyżki miano przydzielać chłopom jako działki wielkości 30 jugerów (7,5 ha). Miały one być dziedzicznie użytkowane, ale bez prawa dzielenia i sprzedaży. Za użytkowanie ziemi obowiązywała opłata, tzw. vectigal.

* Tyberiusz nie przedłożył senatowi projektu ustawy, tylko od razu przegłosował ją na zgromadzeniu ludowym. Gdy drugi trybun ludowy, Marek Oktawiusz, zawetował ustawę, Tyberiusz doprowadził do pozbawienia go urzędu pod zarzutem, że działa on na szkodę ludu rzymskiego.

* Dla pozyskania ziemi, niezbędnej dla przeprowadzenia reformy, powołano komisję trzech (tresviri), w skład której weszli Tyberiusz i Gajusz Grakchowie oraz Appiusz Klaudiusz.

• w roku 132 p.n.e. Tyberiusz starał się o ponowny wybór na urząd trybuna. Został jednak oskarżony o dążenie do monarchii. W dniu wyborów z podpuszczenia niechętnych Tyberiuszowi senatorów i ówczesnego najwyższego kapłana, Scypiona za zyski, grupa klientów i niewolników zaatakowała byłego trybuna, nazwanego "wrogiem republiki". Wraz ze wspomnianą grupą sprzymierzeńców, Tyberiusz zajął Kapitol, przygotowując się do ewentualnej walki zbrojnej. W czasie walk zginął Tyberiusz i około 300 zwolenników reformy. Część z pozostałych przy życiu, strącono ze skały Tarpejskiej, a pozostali rozproszyli się po mieście. Komisja trzech, w zmienionym składzie, działała jeszcze do 129 roku p.n.e.

63. Pierwszą próbę reformy agrarnej podjął Tyberiusz Semproniusz Grakchus (trybun ludowy 133 r.p.n.e.). Reformatorzy pragnęli utrzymać jakąś harmonię między wielka własnością ziemską a gospodarką chłopską. Projekt ustawy agrarnej dotyczył wyłącznie terenów ager publicus i odnawiał jako górną granicę posiadania tej ziemi limit 500 jugerów (125 ha). Tyberiusz wprowadził poprawkę korzystną dla właścicieli. Dodał bowiem po 250 jugerow dla dwóch synów użytkownika ager publicus, w sumie więc rodzina mogła posiadać 1000 jugerów (250 ha) ziemi publicznej. Nadwyżki miano podzielić najbardziej potrzebującym chłopom jako działki po 30 jugerów (7,5 ha). Miały one być dziedzicznie użytkowane, ale bez prawa dzielenia i sprzedaży, obowiązywała specjalna opłata za uzytkowanie ziemi- vectigal. Skutkiem reformy tracili bogaci sprzymierzeńcy, którym skonfiskowano nadwyżke ager publicus, a nie zyskiwali ubożsi, Italikowie nie uczestniczyli bowiem nadziałach ziemi przeznaczonych wyłącznie dla obywateli.

Kwestia agrarna nabrała nowych aspektów na przełomie II i I w.p.n.e. po wprowadzeniu reformy wojskowej Mariusza (konsul w latach 104-100 p.n.e.). Przyjęło się, że weterani powinni otrzymywać działki ziemi. Reforma agrarna przeprowadzona przez Sullę nie była korzystna dla rolnictwa. W miejsce doświadczonych rolników działki ziemi objęli ludzie nigdy wcześniej nie pracujący na roli, którzy przywykli w czasie wieloletnich wojen do łatwych zarobków (w postaci łupów) i szybkiego ich tracenia. Nadania dla weteranów okazały się w większości nietrwałe, bo popadłszy w zadłużenie sprzedawali oni chętnie grunty. Charakteryzując całokształt zmian w rolnictwie należy wziąć pod uwagę fakt, że tylko część ziem będących w gestii dyktatora została oddana weteranom, najlepsze majątki po proskrybowanych przejęli stronnicy Sulli, bogaci nobilowie. Tak więc wielka własność umocniła jeszcze swój stan posiadania.

Cezar wybrany konsulem na 59r.p.n.e. wniósł nowy projekt reformy. Cezar dążył do zmniejszenia liczby proletariatu w Rzymie. Działki ziemi mieli otrzymywać obywatele mający przynajmniej troje dzieci. Ustawodawstwo agrarne schyłku republiki próbowało w pewnym stopniu zahamować proces zaniku drobnej i średniej własności ziemskiej. Jednak wielkie majątki nobilów, częściowo także kwitów, nadal rozwijały się kosztem gospodarstw chłopskich.

64. Związek Peloponeski (Symmachia Spartańska)- utworzony w VI w p.n.e. związek miast Peloponezu (z wyjątkiem Achai, północnej Arkadii i Argos). Celem utworzenia związku, była wspólna obrona w przypadku agresji ze strony państw trzecich na, któregoś z członków, związek najbardziej aktywny był w latach 431-404, czyli w czasie Wojny Peloponeskiej, gdzie walczył ze Związkiem Morskim pod przewodnictwem Aten. Do czasów wojen grecko- perskich Związek Peloponeski był najsilniejszy ze wszystkich związków helleńskich. Członkowie raz do roku zbierali się na spotkaniu zwanym syllogos. Formalnie wszyscy członkowie mieli równe prawa, faktycznie jednak hegemonem była Sparta.

65. ????

66.Bitwa miała miejsce podczas II wojny samnickiej ( toczyła się w latach 327-304 p.n.e) Samnici byli wojowniczym ludem zamieszkującym część środkowej i południowej Italii co w wyniku ciągłej ekspansji Rzymu nieuchronnie musiało prowadzić do kolejnych starć. Druga wojna samnicka była jedną z największych wojen w dziejach Rzymu a bezpośrednim powodem jej wybuchu było zajęcie przez Miasto Wilczycy Neapolu. Wojna w początkowym okresie nie układała się po myśli Rzymian ponosili oni kolejne porażki wynikające głównie z faktu, iż Samnici stosowali lepszą taktykę od armii rzymskiej jak również doskonale znali górzysty w większości rejon walk. Apogeum klęsk Rzym w początkowym okresie wojny była bitwa w Wąwozie Kaudyńskim w 321r p.n.e. Wojska rzymskie zostały otoczone przez Samnitów i aby nie ulec całkowitej zagładzie poddały się przeciwnikowi. W efekcie klęski Rzym poprosił o pokój w wyniku, którego musiał wydać Samnitom 600 zakładników a wojsko pozbawione broni musiał przejść pod jarzmem ( pod strażą) co było uważane za wielką hańbę.

67. Charakteryzując stosunki pomiędzy spartańską polis a pozostałymi mieszkańcami Peloponezu należy wyróżnić dwa etapy podporządkowywania przez Spartę poszczególnych krain półwyspu. Pierwszym z nich trwającym od czasu powstania Sparty do końca VII wieku p.n.e. były podboje i anektowanie zajętych terenów. Wojny toczone przez Spartę w VIII i VII w p.n.e. z mieszkańcami sąsiedniej Mesenii i jej ostateczne zaanektowanie w wyniku II wojny meseńskiej ( 650-620 p.n.e) spowodowały duży przyrost terytorium niewielkiego do tej pory spartańskiego polis. Populacja Mesenii została zepchnięta do roli ludności zależnej nazywanej helotami i pracującej na rzecz obywateli Sparty. Drugi etap rozpoczyna się w VI wieku p.n.e. Po nieudanym próbach dalszych podbojów Spartanie postanawiają przerwać politykę anektowania terenów a starają się związać ze sobą inne państwa Peloponezu za pomocą systemu sojuszy militarnych. Efektem tego jest powstanie Symmachii Spartańskiej w składu, której wchodzą prawie wszystkie Państwa Peloponezu z wyjątkiem Achaji i Argos.

68. Sumero- Akad

Polityka: Sargon (2350- 2295 r.p.n.e.) odsunął Ur- Zababę od władzy, stanął na czele wojsk akadyjskich i ruszył do walki o panowanie nad Sumerem. Zwycięstwo Sargona było całkowite, Lugal- Zagesi skończył w pohańbieniu. Zdobyte zostały: Ur, Uruk, Lagasz, Umma, a ich mury zniszczone, inne miasta prawdopodobnie poddały się bez walki. Sargon doszedł w swoich podbojach aż do Zatoki Perskiej, podporządkował sobie cały kraj. Na zajętych ziemiach zaprowadził od początku nowe porządki, lokalni władcy sprowadzeni zostali do roli namiestników prowincji zarządzających nimi w imieniu króla Akadu. Sargon ustanowił stolicę w nowo wybudowanym mieście Akad. W drugiej połowie panowania podbił zachodnią część Elamu wraz z Suzą. Rozciągnął panowanie nad północną częścią Mezopotamii, podbił Mari, Jarmutum i syryjska Eblę. Dotarł do legendarnych Lasów Cedrowych (Góry Amanu) i Gór Srebrnych (Taurus w Anatolii).

Za panowania synów Sargona- Rimusza i Man- Isztusu uniezależniły się kraje północne i Elam.

Prawdziwego odrodzenia imperium dokonał Naram- Sin (2270- 2235r.p.n.e.). Po kilku lat ciężkich walk stłumił powstanie. Następnie rozpoczął restaurację państwa i jego struktur administracyjnych. Przyjął kurs oficjalnego ubóstwiania własnej osoby. Opanował ziemie nad środkowym i górnym Tygrysem 9obszar późniejszej Asyrii) oraz ważny rejon Chaburu. Wyprawił się do Syrii- złupił Eblę, przekroczył Taurus i spustoszył południowo- wschodnią Anatolię. Władza Naram- Sina rozciągał się od Morza Górnego (Morze Śródziemne) do Morza Dolnego (Zatoka Perska). Pod koniec panowania toczył ciężkie, i pomimo wielu zwycięstw, nierozstrzygnięte ostatecznie walki z plemionami górskimi z Zagrosu, które coraz silniej napierały na wschodnie i północno- wschodnie granice imperium.

Społeczeństwo: daje się zauważyć podział na warstwę panującą, pozostałą ludność wolną, o bardzo różnym statusie społecznym i ekonomicznym oraz marginalnie występujących niewolników. Warstwa panująca miała charakter urzędniczo- rodowo- kapłański. Dużą rolę w społeczeństwie w każdym aspekcie ich życia odgrywały świątynie i kapłani. Cieszyli się prestiżem i autorytetem, decydowali o życiu całego społeczeństwa.

Kultura:

- pismo klinowe (najstarszy, w pełni rozwinięty system pisania w dziejach ludzkości) wynaleźli je w końcu IV tysiąclecia p.n.e. Sumerowie jako pismo piktograficzne. Na początku III tysiąclecia przeszło ono w bardziej rozwiniętą formę ideograficzną.

- piśmiennictwo literackie, teksty zaczęto spisywać, prawdopodobnie, już w połowie III tysiąclecia p.n.e. Liczne sumeryjskie eposy zgrupowane są w kilka cyklów z wiodącą tematyką lub osobą bohatera (np. cykl o zniszczeniu świata („Potop”, „Inanna i Bilulu”).

- architektura i sztuka

69. Działalność Solona:

- zarządził „strząśnięcie długów” (seisachtheia) z obciążonych nimi gospodarstw,

- zakazał na przyszłość udzielania pożyczek pod zastaw dłużnika lub członków jego rodziny, w konsekwencji pojawiła się w Atenach liczna grupa ludzi wolnych ale pozbawionych stałego dochodu. Część wróciła na ziemie należące do eupatrydów w charakterze dzierżawców, a wielu osiedliło się w Atenach jako rzemieślnicy;

Dążył do zrównoważenia politycznych wpływów bogatych i biednych

- podzielił obywateli ateńskich na 4 grupy w zależności od osiąganego dochodu. Podstawą oszacowania dochodu były uzyskane plony, wyrażano go w jednostkach pojemności ciał sypkich- medynach (medymnos liczył ok. 51-52 litrów),

Najbogatsi obywatele- pięćsetmedymnowcy (pentakosiomedimnoi) uzyskiwali ponad 500 m. rocznie,

Jeźdźcy (hippeis)- ponad 300, zeugithai (prawdopodobnie hoplici) powyżej 200, teci (thes- parobek, najemnik) nie posiadali stałego dochodu,

- uważano, że Solon był twórcą heliai (mógł być to rodzaj trybunału odwoławczego od decyzji urzędników);

- uchodził za twórcę Rady Czterystu (boule) jej członków wyznaczano poprzez losowanie, zapewne spośród przedstawicieli trzech najwyższych klas majątkowych,

- zreformował system miar i wag,

- wprowadził zmiany w funkcjonowaniu handlu i rzemiosła (zakaz wywozu zboża z Attyki);

Reformy nie likwidowały przyczyn, ale łagodziły skutki kryzysu.

70. Teodozjusz I Wielki (379- 395 r.) Od początku swego panowania opowiadał się w sposób konsekwentny po stronie przeciwników arianizmu. W 380 roku wydał ustawę nazwaną edyktem tesalońskim. Mocą tej ustawy herezja stała się przestępstwem ściganym przez państwo. Teodozjusz zarządził, że heretycy muszą oddać pomieszczenia kultowe prawowiernym biskupom. Heretycy nie mogli wyświęcać swych duchownych (tym, którzy byli już wyświęceni, odmawiano uznania ich kościelnej godności). Nie wolno im było nauczać swej wiary, urządzać synodów. Uregulowano także sprawę wyznania w zakresie jurysdykcji kościelnej na terenie całego cesarstwa. Sobór ekumeniczny zwołany 1 maja 381r. w Konstantynopolu, uchwalił formułę, która przez dołączenie Ducha Świętego czyniła symbol nicejski wyznaniem wiary w Trójcę Świętą. Dalsze postanowienia soboru jeszcze bardziej niż dotychczas dostosowały organizację kościelną do struktury imperium. Biskup, którego siedzibą była stolica diecezji państwowej, uzyskiwał pierwszeństwo nad innymi metropolitami. Biskup Konstantynopola miał zajmować w hierarchii miejsce za biskupem Rzymu, ponieważ jego miasto było "drugim Rzymem". Wkrótce cesarz wydał dalsze zarządzenia wykonawcze do zasadniczej ustawy: nakazano przyłączenie kościołów heretyckich i odebrano manichejczykom prawo wyznawania ich wiary. Heretycy mieli drastycznie ograniczone prawa obywatelskie. Jeżeli należeli do elity, tracili swe stanowe przywileje, a także prawo do sprawowania urzędów. Ograniczeniu ulegała także ich zdolność do przekazywania majątku testamentem i przyjmowania legatów, nie mogli też być prawnymi opiekunami. Podobna była sytuacja apostatów. Manichejczycy i zbliżone do nich grupy wymienione w ustawie podlegały surowszym represjom- usuwano ich z obszaru imperium, a ci, którzy ważyliby się wrócić, narażali się na karę śmierci. W 390 roku na rozkaz Teodozjusza doszło do masakry ludności Thessaloniki.

71. Panowanie XVIII dynastii ok. 1565- 1320 r.p.n.e.

- Założyciel- Jahmes był wybitnym zdobywcą, politykiem i organizatorem.

- Prawdziwe imperium z Egiptu swoimi podbojami uczynił Totmes I (ok. 1525- 1510 r. p.n.e.) powiększył państwo na wszystkich jego granicach, podbił dalsze ziemie nubijskie na południe od III katarakty budując w okolicach Kermy potężną warownię graniczną.

- Hatszepsut- następczyni Totmesa I, macocha Totmesa III, sprawowała w jego imieniu regencje.

- Totmes III (ok. 1480- 1450 p.n.e.) całe panowanie poświęcił rozbudowie i umacnianiu imperium (zakończenie podboju Górnej Nubii, ponowny podbój Palestyny i całej Syrii po Eufrat, najazd na mezopotamskie posiadłości huryckiego przeciwnika, rzeczywiste włączenie podbitych ziem azjatyckich w zasięg oddziaływania administracji egipskiej, prawdziwy rozkwit gospodarczy).

- Amenhotep II syn i następca Totmesa III, walczył o utrzymanie dziedzictwa ojca w Azji.

- Amenhotep III (ok. 1415- 1375 p.n.e.) utrzymał pokój z Mitanii, co zapewniło spokój i dobrobyt. Starał się nie interweniować zbrojnie w spory między jego palestyńskimi i syryjskimi wasalami.

- Amenhotep IV (ok. 1375- 1360 p.n.e.) po ogłoszeniu religijnej doktryny państwowej zmienił imię na Echnaton („Umiłowany Atona”) głównym bogiem państwowym w miejsce Amona, miał być Aton, przeniósł dwór i stolice do Achet- Aton. Skutki „rewolucji religijnej”: paraliż administracyjny, rozdarcie wewnętrzne i zaniedbanie polityki zagranicznej.

- Tutenchaton- wyparł się Atona zmieniając imię na Tutenhamon, nigdy nie zyskał autorytetu i poważania, pozostając do końca marionetką w rękach współpracowników oraz dowódcy armii Horemheba.

- Horemheb- zlikwidował wszelkie przejawy kultu Atona i zaprowadził ład w państwie.

Kres panowania XVIII dynastii.

72. ???

73. Poematy te, zdaniem większości uczonych, zostały ułożone i spisane w VIII w.p.n.e. Przez wiele lat sądzono, że „Iliada” jest starsza o kilkadziesiąt lat od „Odysei”. Jednak autorzy najnowszych prac są ostrożniejsi w swoich wnioskach i w większości przyjmują tezę, że poematy Homera powstały jednak w niewielkim odstępie czasu, tym samym są dziełem jednego autora. Badania językowe dowiodły, że wyrażenia homeryckie zawierają ślady dialektu achajskiego, a wiele imion bohaterów (np. Achilles, czy Hektor) pojawia się w tekstach z Knossos i Pylos, to jednak struktury społeczne opisane w poematach dalekie są od mykeńskiego systemu pałacowego. Wydaję się, że wiele faktów i zjawisk opusanych w „Iliadzie” i „Odysei” należy do Wieków Ciemnych lub bezpośrednio do czasów, w których żył sam poeta. Wynika z tego jasno, że świat opisany przez Homera jako całość nie odpowiada jakiejś realnie istniejącej rzeczywistości historycznej, jest tworem literackim. Nie znaczy to jednak, że poematy nie zawierają informacji przydatnych historykowi, poszczególne elementy opisu mogą służyć do rekonstrukcji historii Grecji, zarówno w epoce mykeńskiej, jak i w początkach I tysiąclecia p.n.e.

74. Hyksosi (z egipskiego „władcy obcych ziem”) ludy najprawdopodobniej semickie, napływali stopniowo przez Synaj do Dolnego Egiptu już od czasów XII dynastii, proces ten nasilał się przez cały pierwszy etap Drugiego Okresu Przejściowego przybierając coraz bardziej gwałtowne formy. Panowali ok. 1630- 1540 r.p.n.e. Korzystając z paraliżu władz centralnych i słabości pojedynczych nomów azjatyccy przybysze utworzyli własne państwo ze stolicą w nowo wzniesionej twierdzy Awaris (okolice dzisiejszego Tell el- Daba), rządzone przez XV dynastię o obejmujące całą Deltę. Hyksosi utrzymywali zapewne ożywione stosunki, nie tylko handlowe z krajami wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Udało im się narzucić formę luźnego zwierzchnictwa nad sporą częścią Górnego Egiptu. Prawdopodobnie przedstawiciele XV dynastii w większości panowali równolegle z duzo silniejszymi królami XVI dynastii pozostając ich wasalami lub nominatami. Władza Hyksosów nad Górnym Egiptem w dużym stopniu opierała się na anarchii i słabości miejscowych egipskich rodów dynastycznych. Z chwilą umocnienia się jednego z nich, który ok. 1630 r.p.n.e rządził w Tebach jako XVII dynastia, zrzucono zwierzchnictwo hyksoskie oraz stopniowo przejęto kontrolę nad sąsiednimi nomami górnoegipskimi. Do otwartych walk z Hyksosami doszło na początku XVI w.p.n.e. Ostateczne usunięcie najeźdźców było zasługą Jahmesa, założyciela XVIII dynastii.

75. W połowie III w.p.n.e. w Azji Mniejszej uzależnił się Pergamon, królem ogłosił się w 240 r.p.n.e. Attalos I sprzymierzył się z Rzymem (zabezpieczając się przed interwencją Seleukidów). Attalidom udało się wkrótce opanować całą południową Anatolię. Za Eumanesa II (197- 159 r.p.n.e.) Pergamon stał się najkwiększym państwem w Azji Mniejszej. Synem i drugim z kolei następcą Eumenesa (po Attalosie II) był Attolos III (139- 133r.p.n.e.) w rezultacie jego decyzji z części państwa pergamońskiego utworzona została rzymska prowincja Azja. Przez większą część istnienia państwa podstawą jego polityki była współpraca z Rzymem. Pergamon (obok Rodos) był w okresie swojego istnienia najważniejszym sojusznikiem Rzymu w tym regionie, stanowiąc przeciwwagę dla wpływów seleukidzkich i macedońskich na terenach Azji Mniejszej. Państwo pergamońskie było również wielkim, ważnym hellenistycznym ośrodkiem kultury i nauki. Znajdowała się tutaj Biblioteka Pergamońska, druga co do wielkości i znaczenia (po Aleksandryjskiej) biblioteka w świecie greckim. Również rozwinęła się znacznie sztuka rzeźbiarska.

76. Potęga polityczna Etrusków przypada na okres od połowy VII w do początku V w .p.n.e. W tym okresie w ich strefie wpływów znajdowała się północna Italia i dosięgli Alp. Zajęli także środkową Italię z Lacjum i Rzymem oraz Kampanię z Kapuą. Ich tendencje do ekspansji handlowej i terytorialnej doprowadziły do konfliktu z Grekami. Etrusków poparła Kartagina, której kolonie sięgały do wybrzeży Hiszpanii ( Gades nad cieśniną Gibraltarską, zwaną przez Fenicjan słupami Melkarta, a przez greków słupami Heraklesa) Kartagina miała też swe kolonie na zachodniej Sycylii i Sardynii. W 535 r. p.n.e. połączone floty Etrusków i Kartaginy pokonały greków pod Alalią (Aleria) u wybrzeży Korsyki. Był to szczyt potęgi Etrusków. Na początku V wieku p.n.e. nastąpiła poważna zmiana sytuacji na morzu. W 480 r. p.n.e. Grecy italijscy i sycylijscy skupieni wokół Hierona I- tyrana Syrakuz, rozgromili kartagińczyków pod Himerą. W sześć lat później pod Cumae rozegrała się bitwa morska greków przeciwko Etruskom, którzy przegrali to starcie a przez to ich panowanie nad Lacjum i Kampanią stało się zagrożone. W 445 r.p.n.e. Etruskowie stracili te tereny na rzecz Samnitów. W tym samym czasie na północy nadciągnęły plemiona celtyckie, które rozciągnęły swe panowanie na te tereny, jednakże Felsina utrzymała się do 350 roku. Na miejscu tego miasta powstała Bononia (dzisiejsza Bolonia). Od IV wieku Etruskowie już tylko bronili się przed wrogami otaczającymi ich ziemie niemal z każdej strony. Zmuszeni byli do coraz głębiej idących ustępstw na rzecz podległego im kiedyś Rzymu. W 396 r.p.n.e. zostało zdobyte Vieii, w 308 Tranquini, straciło część swych ziem na rzecz Rzymu. Także duża część miast etruskich musiała przyjąć status socii czyli „sojuszników”. W 264 Rzymianie zdobyli ostatni etrurski punkt oporu- miasto Volsinii. W ten sposób zanikło polityczne znaczenie Etrusków.

Nie stworzyli oni nigdy jednolitego państwa. Składało się ono z miast-państw, na czele których stali królowie- lucumones. Dwanaście najpotężniejszych miast (Volaterrea, Arretium, Cortona, Perusia, Clusium, Rusellae, Vetulonia, Volsini, Tranquinii, Caere, Vieii) tworzyło związek etruski, który prowadził wspólną politykę zagraniczną. Według tradycji etruskiej, każdy z dwunastu królów miał liktora, który niósł pęki rózeg z zatkniętym toporem (fasces). W czasie wojny wodzowi towarzyszyło 12 liktorów z rózgami.

Takie właśnie fasces zostało zaczerpnięte przez Rzym, z tą różnicą że topór w fasces rzymskim miał jedno ostrze a w etruskim dwa.

Rzymianie zaczerpnęli też od Etrusków strój triumfatorów. Była to purpurowa tunika w złote palmy, purupurowy płaszcz zdobiony złotymi gwiazdami, złoty wieniec i berło z orłem na szczycie. W Etrurii strój taki nosił król- lukumon. Zasiadał on na tronie przypominającym składany taboret. Stał się on pierwowzorem rzymskiego krzesła kurulnego.

Na przełomie VI i V w.p.n.e. zaszły istotne zmiany ustrojowe w miastach etruskich. Władza króla ustąpiła republice arystokratycznej, na czele której stało kolegium najwyższych urzędników. Według inskrypcji etruskich urzędnicy ci nazywani byli zilath, co było odpowiednikiem rzymskiego praetora. Dwanaście miast-państw wybierało spośród siebie naczelnego wodza, który zwany był zilath mechl rasnal czyli rzymski praetor Etruriae.

77.

78. Pizystrat podobnie jak inni tyrani był arystokratą, który swoją pozycję zawdzięczał konfliktom między rywalizującymi ze sobą rodzinami arystokratycznymi. Stał na czele diakroi („mieszkańców gór”), popierali go zarówno biedni rolnicy, jak i ubodzy mieszkańcy Aten. Po raz pierwszy przejął władzę w 561/560 r.p.n.e., później dwukrotnie ją tracił, zmarł jednak śmiercią naturalną jako tyran w 528/527 r.p.n.e. pozostawiając władzę swoim synom. Pizystrat nie ingerował w kompetencje urzędników i nie ograniczał uprawnień istniejących instytucji politycznych (obsadzał ich przyjaznymi sobie ludźmi). Interesował się problemami ubogiej ludności. Powołał sędziów objazdowych. Jego rządy były dla Aten okresem rozwoju. Miato zostało rozbudowane i upiększone.

79. ???

80. Księga Umarłych - staroegipski zbiór prawie dwustu rozdziałów obejmujących magiczne teksty, rysunki i pieśni, mających ułatwić zmarłemu przejście do raju. Była zapisywana na zwojach papirusu i stanowiła ewolucję wcześniejszych Tekstów Piramid i Tekstów Sarkofagów. Stanowiła najpopularniejszy rodzaj epokleckiej książki w ówczesnych czasach - w Nowym Państwie każdy, kto był w stanie zapłacić pisarzowi za przepisanie Księgi, mógł ją otrzymać. Pisano ją też masowo zostawiając wolne miejsce na wpisanie imienia , co pozwalało dopasowywać każdorazowo Księgę do osoby zmarłego. Księgi Umarłych pojawiły się za czasów XVIII dynastii. Początkowo zawierały głównie tekst, stopniowo jednak przybywało coraz więcej ilustracji, co spowodowało, że w okresie XXI dynastii obok tradycyjnych papirusów z tekstem pojawiła się nowa wersja Księgi Umarłych, niemal zupełnie pozbawiona tekstu i składająca się z samych winiet.

81. W wyniku V wojny syryjskiej ( mianem wojen syryjskich określa się sześć konfliktów zbrojnych pomiędzy dwiema monarchiami hellenistycznymi tj. Egiptem Ptolemeuszy i Królestwem Seleucydów) i klęski Egiptu pod Panion w 200r p.n.e pod panowanie Seleucydów dostały się Celesyria, Fenicja i Palestyna zamieszkałe w dużej części przez ludność Żydowską. Początkowo królowie z Antiochii nie ingerowali w sprawy wewnętrzne ludności żydowskiej pozostawiając władze na nią w rękach arcykapłana świątyni jerozolimskiej zadowalając się tylko jego nominalnym zatwierdzeniem. W wyniku klęski pod Magnezją w 190r p.n.e. Antiocha III w wojnie z Rzymem i upadku znaczenia Królestwa Seleucydów na arenie międzynarodowej ludność żydowska zaczęła dążyć do jeszcze większej autonomii. W 169r. p.n.e. Podczas VI wojny syryjskiej w Palestynie wybuchły zamieszki, których bezpośrednią przyczyną stało się zagarnięcie przez Antiocha IV syna Antiocha III skarbu ze świątyni jerozolimskiej. Wojska Seleucydów zajęły Jerozolimę a świątynię przekształcono w miejsce kultu Zeusa. Ludności żydowskiej zaś ograniczono wszelkie prawa. Efektem tych zarządzeń było powstanie na, którego czele stanął Juda Machabeusz. W związku z niemożnością opanowania przez Antiocha IV i jego następców sytuacji w Palestynie Żydom udało się stworzyć własne Państwo, które przetrwało do 63r p.n.e. kiedy to zostało podbite przez rzymskiego wodza Pompejusza.

82.

83.III dynastia z Ur- okres Neosumeryjski (2120- 2005 r.p.n.e) W 2113 r.p.n.e. Utu- hengal władca z Uruk został obalony przez Ur- Nammu namiestnika z Ur i to miasto uczynił swą stolicą. Główną zasługą tego władcy było odtworzenie ogólnokrajowych struktur administracyjnych, odbudowa i rozbudowa systemu irygacyjnego oraz kodyfikacja prawa. Pokonał głównego rywala, Nam- haniego z Lagasz, podporządkował sobie cały Sumero- Akad. Przejął wpływy i kontakty handlowe po następcach Gudei. Z jego polecenia sporządzono pierwszą wersję „Sumeryjskiej Listy Królów”. Właściwym twórcą potęgi państwa III dynastii z Ur był syn i następca Ur- Nammu- Szulgi. Panował 48 lat (2095- 2048 r.p.n.e.). Podbił prawie całą Mezopotamię i zachodni Elam, w łupieżczych wyprawach przekraczał niejednokrotnie Zagros docierając do krain na płaskowyżu irańskim, penetrował wybrzeża Zatoki Perskiej. Najcięższe walki toczył w płn i śr Kurdystanie o kontrolę nad płn szlakami handlowymi i o dostęp do surowców z głębi Iranu i gór Azerbejdżanu. Jego wpływy sięgały Syrii, Armenii i doliny Indusu. Doprowadził do perfekcji system zarządu prowincjami i ziemiami podbitymi stosowany niegdyś przez władców akadyjskich. W latach 2047-2038r.p.n.e. panował syn Szulgiego- Amar- suen, następnie jego brat Szu- suen (2037-2030r. p.n.e.). Obydwaj władcy borykali się z kosztownym i niewydolnym systemem administracyjnym, z trudem utrzymując rozległe obszary peryferyjne oraz powstrzymując napierające wrogie ludy- Amorytów, Hurytów i Elamitów. Prawdziwa katastrofa nastąpiła za panowania Ibi- Suena (2029- 2005r.p.n.e.). Na początku jego rządów najeźdźcy amoryccy wdarli się do Sumeru- Akadu. Od piątego roku panowania, gdy Amoryci zajęli Larsę system administracji prowincjonalnej poszedł w rozsypkę. Władza nad prowincjami słabła. W 2005 r.p.n.e. Elamici zajęli stolicę. Ostatni król sumeryjski został uprowadzony i słuch po nim zaginął. Skończył się czas Sumerów.

84. Pokój królewski, nazywany też pokojem Antalkidasa, podpisany w Sardes w 387/386 r.p.n.e. Było to właściwie ultimatum skierowane do Greków przez Wielkiego Króla (Artakserksesa II). Jego tekst oczytał w imieniu króla zebranym posłom greckim jeden z satrapów. Traktat sankcjonował perskie zwierzchnictwo nad miastami greckimi z Azji Mniejszej i zobowiązywał Greków do respektowania zasady powszechnej autonomii. Gwarantem pokoju był król perski, Persja otrzymywała prawo ingerowania w wewnętrzne sprawy greckich poleis. Prawo interwencji zbrojnej przeciwko wszystkim poleis, które nie zaakceptują postanowień pokoju, przyznano Sparcie. Zasada powszechnej autonomii oznaczała dla Greków rozwiązanie istniejących związków, ponieważ żadne państwo nie mogło podlegać innemu. Wszystkie poleis powinny mieć też prawo do stanowienia praw i wyboru rządów. Zasada ta nie dotyczyła jednak wszystkich poleis w jednym stopniu- Ateńczykom pozwolono zachować kontrolę nad wyspami Lemnos, Imbros i Skyros. Postanowienie o respektowaniu autonomii nie dotyczyło również Sparty, ponieważ w innym przypadku musiałaby zostać rozwiązana symmachia peloponeska.

85. Administracja w czasach pryncypatu składała się zasadniczo z trzech filarów. Pierwszym i najważniejszym był Princeps ( August - Cesarz) posiadał on najwyższe zwierzchnictwo wojskowe, ( do 23r n.e. charakteryzowało się ono zwierzchnictwem nad prowincjami cesarskimi czyli prowincjami granicznymi natomiast po tym roku nad wszystkimi prowincjami i całością armii), uprawnienia kolegium trybunów ludowych co zapewniało Princepsowi nietykalność osobistą możliwość zgłaszania wniosków oraz prawo veta. Miał on również możliwość zgłaszania kandydatów na urzędy. Drugim filarem administracji w czasach pryncypatu był Senat. Instytucja ta licząca za Oktawiana Augusta 600 osób była najwyższym organem ustawodawczym i sądowniczym (wobec członków stanu senatorskiego). Z biegiem czasu w gestię senatu przeszły także wybory urzędników. Trzeci filar administracji stanowili Ekwici ---- patrz pytanie „91”

86. Stan średni stanowili w Rzymie Ekwici ------ patrz pytanie „91”

87. W 460 roku p.n.e. Ateńczycy skierowali znaczne siły na Cypr, jednak na wieść o rewolcie przeciwko panowaniu perskiemu, jaka wybuchła w Egipcie, i w odpowiedzi na płynące stamtąd wezwanie o pomoc udali się do Egiptu. Sprzymierzeńcy z łatwością opanowali deltę Nilu, a także większą część miasta Memfis. Król perski Artakserkses wysłał do Sparty poselstwo, próbując uwikłać ją w konflikt z Atenami i odciągnąć związkową flotę od egipskiego teatru działań. Nic jednak w Lacedemonie nie uzyskał i zebrawszy armię, przystąpił do kontrataku. Siły rebeliantów i Greków zostały wyparte z Memfis, a także odcięte od wybrzeża. Oddziały perskie osaczyły przeciwnika na wysepce Prosopitis w południowej części delty. Rzeka, nawet największa, nie jest dogodną przestrzenią operacyjną dla floty wojennej. Grecy wpadli w pułapkę. Oblężenie trwało 18 miesięcy i zakończyło się w 454 roku p.n.e. niemal całkowitą zagładą sił związkowych. Wysłane przez Ateńczyków posiłki podzieliły los obleganych. Była to największa klęska Związku Delijskiego z rąk Persów (straty sięgały 250 okrętów wraz z załoga-mi) i na tyle dotkliwa, że przez cztery lata nie podejmował on żadnych działań. Dopiero w 450 roku p.n.e. przeprowadzono ostatnią dużą operację przeciwko bliskowschodniemu imperium. Przewodził jej ponownie Kimon, który na czele 200 trier uderzył na Cypr i wciąż walczący Egipt. Mimo początkowych sukcesów po nagłej śmierci dowódcy flota wycofała się do Aten. Po tym wydarzeniu nastąpiły ateńsko-perskie rozmowy zakończone tzw. pokojem Kalliasa.

88. Kapłani byli w Egipcie klasą silną i uprzywilejowaną. Ich potęga rozwijała się przez tysiące lat. Swoją pozycję zawdzięczali posiadaniu niedostępnej dla pospólstwa wiedzy i znaczącej roli religii w życiu ówczesnych Egipcjan. Przede wszystkim była to grupa zamknięta, niedopuszczająca do swoich tajemnic osób z zewnątrz.

To właśnie kapłani posiadali faktyczną władzę w państwie. Podtrzymywali wiarę w wiele bóstw, między innymi w święte zwierzęta, sami jednak wyznawali tylko jednego Boga - Amona. Uzyskali przewagę nad zwykłym ludem, przejmując stopniowo również władzę polityczną. Ważnym atutem w rękach kapłanów była wiedza, przekazywana od wielu pokoleń, poszerzana i wykorzystywana do manipulowania religijnością poddanych. Potrafili oni czynić cuda, wykorzystując zwykłe przedmioty i zjawiska przyrody. Dzięki systemowi kanałów potrafili przemawiać do wiernych jako bóstwa, zmuszając ich do uległości i narzucając religijne nakazy. W świątyniach wywoływali nastrój grozy i cudowności, manipulując posągami.

Kapłani regulowali przypływy Nilu, leczyli, wytyczali grunty, uczyli siać i zbierać plony. Wiara w święte zwierzęta była jedynie przykrywką dla chronienia zwierząt przydatnych dla Egiptu. Dzięki ich wiedzy rozwijała się gospodarka państwa. Wykorzystując wiedzę astronomiczną i geograficzną wytyczali szlaki dla okrętów.

Znaczący wpływ na ich pozycję miała również niezależność finansowa. Posiadali najbogatsze folwarki w państwie, własnych chłopów, robotników i wojsko. Datki na świątynie umożliwiły im zebranie ogromnych bogactw. Ustanowili również zasady korzystania z dóbr Labiryntu. Ostateczna decyzja należała nie do ludu, lecz boga Amona.

Kapłani byli silną politycznie klasą społeczną, której potęgi nie docenił Ramzes XIII. Bez zgody najwyższej rady kapłańskiej faraon nie mógł podejmować żadnych decyzji, co obniżało rangę jego władzy. Faktyczną władzę sprawowali w Egipcie kapłani.

89. Pod koniec panowania Naram- Sin był jednak zmuszony toczyć ciężkie, i pomimo wielu zwycięstw, nierozstrzygnięte ostatecznie walki z plemionami górskimi z Zagrosu, które coraz silniej napierały na wschodnie i północno- wschodnie granice imperium. Z zagrożeniem tym przyszło zmierzyć się jego następcy, Szar- Kali- szerriemu, który zdołał utrzymać większość terytorium tylko w pierwszej części panowania. Atakowany ze wszystkich stron, tocząc walki z Elamitami oraz nowo przybyłymi w rejony Dżeziry semickimi plemionami koczowniczych Amorytów nie zdołał oprzeć się potężnemu najazdowi górskich plemion z Zagrosu, Gutejczykom i Lulubejom. Ostatecznie ok. 2210 r.p.n.e. królestwo akadyjskie upadło, a kraj pogrążył się w chaosie na blisko 100 lat.

90.???

91. Stan ekwicki w pryncypacie miał być drugą podporą ( po stanie senatorskim) władzy cesarskiej w Rzymie. Aby przynależeć do grupy Ekwitów należało posiadać majątek wartości 400 tys. sesterców. Spośród tego stanu rekrutowali się urzędnicy cesarscy, prokuratorowie zarządzający sprawami finansowymi po przejęciu przez państwo poboru podatków oraz prefekci wśród, których najważniejsi byli Prefekt Pretorianów( dowódca gwardii cesarskiej) oraz Prefekt Egiptu ( prowincja ta była osobistą domeną cesarza i tylko Ekwici mogli nią zarządzać). Ekwici sprawowali również rozmaite funkcje kierownicze w legionach. W miarę rozwoju pryncypatu i cesarstwa stan ekwicki stale się umacniał jak również ulegały poszerzeniu sprawowane przez niego funkcje.

92. ???

93. Poematy Homera, zdaniem większości uczonych, zostały ułożone i spisane w VIII w.p.n.e. Przez wiele lat sądzono, że „Iliada” jest starsza o kilkadziesiąt lat od „Odysei”. Jednak autorzy najnowszych prac są ostrożniejsi w swoich wnioskach i w większości przyjmują tezę, że poematy Homera powstały jednak w niewielkim odstępie czasu, tym samym są dziełem jednego autora. Badania językowe dowiodły, że wyrażenia homeryckie zawierają ślady dialektu achajskiego, a wiele imion bohaterów (np. Achilles, czy Hektor) pojawia się w tekstach z Knossos i Pylos, to jednak struktury społeczne opisane w poematach dalekie są od mykeńskiego systemu pałacowego. Wydaję się, że wiele faktów i zjawisk opusanych w „Iliadzie” i „Odysei” należy do Wieków Ciemnych lub bezpośrednio do czasów, w których żył sam poeta. Wynika z tego jasno, że świat opisany przez Homera jako całość nie odpowiada jakiejś realnie istniejącej rzeczywistości historycznej, jest tworem literackim. Nie znaczy to jednak, że poematy nie zawierają informacji przydatnych historykowi, poszczególne elementy opisu mogą służyć do rekonstrukcji historii Grecji, zarówno w epoce mykeńskiej, jak i w początkach I tysiąclecia p.n.e.

94. Tytuł Optimus Princeps otrzymał Trajan od senatu rzymskiego w 114r. n.e. Bo to wyraz wdzięczności senatu i ludu Rzymu za osiągnięcia jakich dokonał ten Cesarz zarówno w polityce wewnętrznej jak i zewnętrznej. Do najważniejszych osiągnięć polityki zewnętrznej należy zaliczyć pokonanie Dacji ( Państwo Dackie leżało na ziemiach dzisiejszej Rumunii) i zorganizowanie na jej terenach nowej rzymskiej prowincji oraz zdobycie w tej kampanii olbrzymich łupów ( według przekazów łupy wynosiły 5 mln. funtów złota, 10 mln. funtów srebra i 500 tys. Jeńców) . Drugim ważnym wydarzeniem w polityce zew. była wojna z Państwem Partów na wschodzie. W jej wyniku Rzym podbił Armenię i Mezopotamię. Natomiast w polityce wewnętrznej cechowały się Trajan daleko idącą współpracą z Senatem oraz dbałością o rozwój prowincji ( rozszerzaniem sieci dróg, budową nowych akweduktów i zbiorników wody , zakładaniem nowych miast).

95. Nabuchodonozor II - Król Babilonii z dynastii chaldejskiej, panował w latach 605-562p.n.e. Był największym spośród władców państwa nowobabilońskiego. Za jego panowania dwukrotnie doszło do zdobycia Jerozolimy (w roku 597 i 587) tzw.niewola babilońska. Nabuchodonozor zasłynął także jako wielki budowniczy - przekształcił Babilon w ogromną twierdzę. Za jego czasów powstała w Babilonie m.in. brama Isztar, czy świątynia Marduka.

96.Marsz Kserksesa na Grecję - do inwazji na Grecję doszło w roku 480 p.n.e. Do starcia doszło w bitwie pod Termopilami, gdzie greckimi wojskami dowodził król Sparty-Leonidas. Grecy zamierzali podczas tej bitwy powstrzymać Persów przed dalszą inwazją, jednak przegrali. W tym samym czasie doszło do bitwy morskiej u przylądka Artemizjon. Flota jednak wycofała się, kiedy doszły ich wieści o upadku Termopil. Kserkses zajął środkową Grecję. Pod koniec września tego samego roku doszło do starcia pod Salaminą, gdzie Persowie ponieśli okrutną klęskę. W 479r. p.n.e. doszło do starcia pod Platejami, gdzie miał miejsce kolejny sukces Greków. W 478r. p.n.e. powstał Związek Morski (z Atenami na czele), który za cel postawił sobie wyzwolenie wszystkich greckich polis spod panowania Perskiego. Walki trwały do około 449r. p.n.e. W tym samym roku doszło do podpisania pokoju Kalliasa, na mocy którego Persowie uznali wolność wszystkich państw greckich, a Jonia wróciła do Grecji.

97.Hunowie a Cesarstwo Rzymskie - Hunowie osiągnęli dyplomatyczną i militarną przewagę nad Rzymem, co zawdzięczali rozwiniętej technice walki konnej i systemowi opłacania lojalności podległych plemion łupami pochodzącymi z plądrowania bogatych rzymskich miast na południu. Szczytowym okresem potęgi Hunów było panowanie Attyli (434-453), Hunowie panowali wtedy nad obszarem od Kaukazu po Ren. W 451r. wtargnęli do rzymskiej Galii, ale zostali pokonani przez rzymskiego wodza Aecjusza na Polach Katalaunijskich. W 452r. najechali na północną Italię. Po śmierci Attyli (453) państwo Hunów rozpadło się.

98.Inwazja Celtów na Półwysep Bałkański - W IV wieku p.n.e. plemiona celtyckie zasiedliły Bałkany. W 334 p.n.e. Aleksander Wielki zawarł z Celtami sojusz (przed swoją wyprawą do Persji). W 279 p.n.e. Celtowie zaatakowali Delfy łupiąc zgromadzone tam skarby, najechali na Trację i Macedonię. Część Celtów podążyła w kierunku dzisiejszej Turcji i osiedliła się w północnej Frygii (Galacja).

99.Wojna Rzymu z Jugurtą - inaczej wojna jugurtyńska - konflikt Rzymu z królem Numidii Jugurtą. Wojna toczyła się w latach 111-105 p.n.e. Powodem wojny domowej, w którą następnie zaangażował się Rzym, był konflikt o władzę, który wybuchł w 118 p.n.e. pomiędzy synami zmarłego króla Numidii, a trzecim spadkobiercą tronu, doświadczonym dowódcą, adoptowanym przez króla, Jugurtą.

Ważniejsze wydarzenia:

110 p.n.e. - bitwa pod Suthul

109 p.n.e. - bitwa nad rzeką Muthul

108 p.n.e. - szturm Zamy

107 p.n.e. - rebelia w Wadze

107 p.n.e. - zdobycie Thali

106 p.n.e. - bitwa pod Cyrtą

Skutki: Przegrana Jogurty i zabicie go przez Rzymian

100.Egipt pod panowaniem Perskim - Egipt został zdobyty przez Kambyzesa II, syna i następcę Cyrusa Wielkiego w 526r.p.n.e. Panowanie perskie trwało do 332r. p.n.e. (w 332r.p.n.e. Egipt zostaje podbity przez Aleksandra Wielkiego i staje się częścią Grecji). Egipt z biegiem czasu został zintegrowany z Persją w aspekcie terytorialnym, militarnym, finansowym i gospodarczym. Egipt stał się jedną z perskich satrapii.

101. Biblia jako źródło historyczne - Biblię można określić źródłem historycznym, chociażby przez wzgląd na opisywane dzieje plemion izraelskich oraz Palestyny. Biblię tworzą różne barwne opowieści, psalmy, mowy, utwory poetyckie, prawa, listy, przepowiednie, napomnienia i wizje apokaliptyczne wywodzące się wprost z kultury Bliskiego Wschodu.

102.Ateny a Macedonia w IVw. p.n.e. - Po śmierci Aleksandra Wielkiego przywódcy ateńskich demokratów zorganizowali powstanie przeciwko Mecedonii, chcąc wyzwolić się spod jej panowania (wojna lamijska 323-322r.p.n.e.) Na czele stronnictwa antymacedońskiego stanął Demostenes, a po stronie armii macedońskiej Krateros. Grecy ponieśli klęskę w starciu na lądzie i na morzu. Ateny skapitulowały, na miasto nałożono ogromną kontrybucję. Grecja została bezpośrednio podporządkowana Antypatrowi, który miał zwierzchnictwo nad nią oraz nad Macedonią.

103.Jakieś pojęcie z ustawodawstwa rzymskiego - ????????

104.Uruk w okresie Gilgamesza - Gilgamesz, wybitny król sumeryjskiego miasta Uruk, z I dynastii, panował około 2700r. p.n.e.; Gilgamesz odparł atak Agi, króla Kisz, zajął Ur i Nippur, przez co Uruk stał się nowym hegemonem w Sumerze.

105.Panowanie Aleksandra Wielkiego po podboju perskim - po podbiciu Persji, które rozpoczęło się w 334r. p.n.e., a zakończyło 7 lat później, w 327r. p.n.e., na przełomie 326/325 r. p.n.e. Aleksander zorganizował wyprawę do Indii, jednak w realizacji planów przeszkodzili mu żołnierze - podbicie Indii nie doszło do skutku. Państwo Aleksandra to mieszanka kulturowa, językowa i narodowościowa. Zrodziły się ostre konflikty w państwie ze względu na wymagane przez Aleksandra przestrzeganie w swym macedońskim otoczeniu wschodnich ceremoniałów dworskich, mieszane małżeństwa, powoływanie do armii Irańczyków.

106.Dojście Septymisza Sewera do władzy - założyciel dynastii Sewerów, senator, konsul pomocniczy, namiestnik Panonii. Po śmierci Pertynaksa w 193 roku wybrany przez żołnierzy cesarzem. W wyniku wojny domowej pokonał konkurentów do tronu: Didiusza Juliusza, Pescenniusza Nigra, Klodiusza Albinusa.

107.Reforma religijna Echnatona - Amenhotep IV Echnaton pochodził z XVIII dynastii, jego nowa doktryna religijna głosiła, iż odtąd głównym bogiem państwowym, wspierającym i chroniącym monarchię zamiast Amona jest ATON (bóg `dysku słonecznego'). Zmienił imię na ECHNATON, czyli sługa Amona, przeniósł stolicę do Achet-Aton (HORYZONT ATONA). Skutkiem tej rewolucji religijnej był paraliż administracyjny państwa, rozdarcie wewnętrzne i postępujący upadek znaczenia monarchy. Po jego śmierci za sprawą potężnych wówczas kapłanów Amona, powrócono do dawnego kultu, niszcząc wszelkie ślady herezji.

108.Historyczne znaczenie Jonów - Jonowie to lud indoeuropejski, który zasiedlił południową i środkową Grecję tworząc kulturę mykeńską. Kultura mykeńska to liczne obwarowania terenu, pismo linearne B, scentralizowana gospodarka, produkcja rzemieślnicza, handel, cywilizacja militarna oraz pojawiające się bóstwa z klasycznego greckiego panteonu - z początkiem tej kultury związane jest gwałtowne przyspieszenie procesów cywilizacyjnych, które radykalnie zmieniły oblicze ówczesnej Grecji.

109.Cesarz a senat w okresie pryncypatu - Cesarz został princeps - pierwszym obywatelem. Od czasów Augusta (27r.p.n.e.) princeps to oficjalny tytuł cesarza, stąd nazwa ustroju - pryncypat. Władza całkowicie skupiona w ręce jednostki, przy zachowaniu pozorów republiki, ograniczająca senat i pozbawiając go dawniejszego znaczenia. Cesarz miał pełną władzę - zarówno ustawodawczą jak i wykonawczą. Z biegiem czasu rozrastające się instytucje biurokratyczne wyparły całkowicie dawne formy republikańskie, tak że nawet senat jedynie formalnie zatwierdzał wolę cesarza.

110.Wpływ kultury Sumerów na Cywilizację Mezopotamii - wpływ kultury Sumerów na cywilizację Mezopotamii był ogromny. Był to lud całkowicie odmienny od innych ludów, którego osiągnięcia są fundamentem Mezopotamii. Choć nie stworzyli jednolitego państwa (tylko drobne organizmy, których ośrodkiem było zawsze miasto tzw. „państwa-miasta”) to i tak odcisnęli ogromne piętno w historii Starożytnego Bliskiego Wschodu i uważani są pomimo tego za twórców pierwszych państw. Wynaleźli pismo - była to prawdziwa rewolucja. Oprócz tego Sumerowie kojarzą się z przejściem do epoki brązu. Ponad to wymyślili system dziesiętny i sześćdziesiętny, kalendarz, koło garncarskie. Są odpowiedzialni za stworzenie systemu irygacyjnego (tak ważnego w Mezopotamii!). Zajmowali się astronomią, matematyką, literaturą oraz medycyną. Odegrali niezwykłą rolę nie tylko w dziejach Mezopotamii, ale generalnie w dziejach ludzkości.

111.Podstawy ekonomiczne w polis spartańskiej - Sparta stanowiła centrum sztuki brązowniczej, dobrze rozwijały się rzeźba i architektura. Sparta była wielkim centrum produkcji ceramicznej, prowadziła handel z Azją Mniejszą, południową Francją, Italią i Afryką Północną.

112.Reforma Seweriusza Tuliusza - Seweriusz Tulisz, jeden z siedmiu królów rzymskich, król etruski (578-534r.p.n.e.), przeprowadził wiele reform: ustanowił kult Diany na Awentynie; podzielił społeczeństwo na 5 klas majątkowych (klasa I to właściciele co najmniej 20 jugerów, klasa V to właściciele 2 jugerów pola); zniósł 3 tribus i wprowadził podział na 20 tribus (cztery z nich to były tribus miejskie, a 16 to wiejskie); otoczył miasto murem (tzw. Mury Serwiańskie), przeprowadził również reformy wojskowe: zaciąg wedle kryteriów majątkowych, oparty na nowych tribus; wprowadził system podziału na centurie; wprowadzono falangę; uzbrojenie to okrągła tarcza i miecz

113.Kodeks Hammurabiego - stworzony za panowania króla Babilonii, Hammurabiego (1792-1750), jest to pierwsze prawo, regulujące wszystko w państwie (handel, stosunki między mieszkańcami, życie rodzinne oraz prywatne, prawo karne oraz cywilne itd.). Na kodeks składa się ponad 280 artykułów, prolog i epilog, kodeks odnaleziono w Suzie w 1901r.

114.Sparta w okresie archaicznym - okres archaiczny od początku wieku VIII p.n.e. do połowy wieku V p.n.e. (zakończenie wojen grecko-perskich), Sparta w VIII i VII w. p.n.e. toczyła walki z Mesanią, którą pokonała, skutkiem czego było powiększenie się terytorium Sparty, powstanie symmachii spartańskiej, wg legendy ustrój Sparty określił Likurg w Wielkiej Retrze (regulowała podział społeczeństwa (Spartiaci -homoioi, Periojkowie, Heloci), ustrój polityczny (instytucja podwójnej monarchii) oraz wprowadzała agoge, czyli wychowanie spartańskie). W okresie archaicznym Sparta rządzona była przez dwóch dziedzicznych królów (jednak w VI i V w. p.n.e. władza królów stopniowo została poddawana ograniczeniom), radę, czyli geruzję, zgromadzenie ludowe (apella) oraz kolegium 5 efortów. Sparta była samowystarczalna pod względem gospodarczym, posiadała o wiele większe terytorium niż inne państwa greckie, Sparta niechętnie angażowała się w akcje militarne poza Peloponezem. W V w. p.n.e. popadła w konflikt z Atenami, jednak zakończył się on podpisaniem w 446/445r. p.n.e. tzw. pokoju trzydziestoletniego - Sparta została hegemonem na Peloponezie.

115.Rzym a państwo Partów od Trajana do Sewera - Trajan (53-117r) - Sewer (146-211);

Kiedy w 64r. Rzymianie ustanowili prowincję Syrii, oba mocarstwa zaczęły mieć wspólną granicę, a były to dwie potęgi tego regionu, więc między Rzymem, a państwem Partów toczone były wojny, które toczyły się z przerwami przez długie lata. Głównym przedmiotem sporu było zwierzchnictwo nad Armenią. Po wojnie za czasów Nerona doszło do kompromisu, w wyniku którego Armenią miał rządzić syn króla paryjskiego - Tiridates I, ale jako wasal Rzymu. Kompromis ten jednak nie zapobiegał kolejnym wojnom. W 117 r. n.e. cesarz Trajan wykorzystał rozbicie Partii między trzech pretendentów, podbił Mezopotamię i osadził na tronie partyjskim swojego klienta (=często wyzwolony niewolnik, który pozostawał pod opieką patrona, którym był zwykle patrycjusz ), jednak niebawem powstanie zmusiło go do wycofania się. Dalsze konflikty jakie wybuchały w II wieku n. e. przynosiły z reguły zwycięstwa Rzymianom, Partowie doznawali poważnych klęsk walcząc z wojskami Marka Aureliusza i Septymiusza Sewera.

116.Egipt w XV i XVI w. - w XVI wieku przed naszą erą zostaje założona w Egipcie XVIII dynastia oraz rozpoczyna się proces zjednoczenia Egiptu i wypierania Hyksosów, którzy zaatakowali Egipt (Drugi Okres Przejściowy). Wyparcie Hyksosów, jednoczenie państwa, rozwój Egiptu to początek Nowego Państwa. Jest to epoka największej potęgi starożytnego Egiptu, najszerszy zasięg terytorialny państwa. Budzi się ogromny potencjał militarny i ekonomiczny państwa, Egipt jest bogaty, dzięki umiejętnie prowadzonej polityce i wybitnym władcom. Rozpoczyna się handel na Morzu Czarnym oraz rozwój państwa do czwartej katarakty. W XV wieku Egipt podbija Nubię i Lewant oraz zawiera sojusz wojskowy z Mitanni. XV wiek o także wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej, ale przede wszystkim te dwa wieki to panowanie XVIII dynastii i uczynienie z Egiptu prawdziwego imperium.

117.Perykles i jego epoka - Perykles należał do elity arystokratycznej Aten, zaangażowany po stronie obozu demokratycznego, cechował go ogromny talent polityczny, po usunięciu Tukidydesa (ostracyzmem), Perykles stał się bezsprzecznym przywódcą państwa ateńskiego, przez 15 lat z rzędu wybierany był do kolegium strategów, okres jego działalności politycznej przypada na lata 461-429 p.n.e., był to czas najpomyślniejszy w historii Aten, ugruntował w Atenach demokrację i zapewnił im pozycję mocarstwa we współczesnym świecie. Wprowadził zasadę obsadzania wielu urzędów drogą losowania, osłabił pozycję archontów i Areopagu, funkcje kontrolne i sądownicze przejęła Rada Pięciuset i sąd ludowy, dopuszczono przedstawicieli 3. grupy do piastowania urzędu archonta, wprowadził prawo obywatelskie - obywatelstwo otrzymywały osoby, których oboje rodzice należeli do wspólnoty obywatelskiej. Umacniając demokrację, wprowadził główne jej zasady - wolność i równość wobec prawa, prawo do wypowiedzi dla wszystkich uczestniczących w eklezji.

118.Stan senatorski w okresie pryncypatu - znaczenie Senatu za czasów pryncypatu znacznie zmalało. Były to pozory republiki. Pełna władza zarówno wykonawcza jak i ustawodawcza przeszła w ręce cesarza. Senat stracił możliwość oddziaływania na politykę zagraniczną i najważniejsze decyzje polityczne, a liczba członków senatu zmniejszona została do 600. Senat jednak zyskał wpływy na wyniki głosowań w komisjach centurialnych, które wybierały urzędników kurulnych. Wybierał konsulów, otrzymał także uprawnienia sądownicze i legislacyjne.

119.Mezopotamia - administracja i główne kultury - wyznacznikiem administracyjnym danego miasta-państwa był naturalny zasięg sieci kanałów obejmujących rzeki, ich dopływy oraz błota i bagna. Mezopotamia była więc podzielona na trzy części - nad dolnym Tygrysem i Eufratem - Sumero-Akad, nad górnym Tygrysem Asyria, a na odcinku środkowym - Mitanni. Głównymi kulturami Mezopotamii były Hamsuna (5800-5500), Samarra (5600-5000), Halaf (5500-4500), Ubajd (5000-3750), Uruk (3750-3150), Dżamdat Nasr (3150-2900).

120.Związek peloponeski - inaczej symmachia spartańska - jest to związek miast Peloponezu pod przewodnictwem Sparty, utworzony około 550r. p.n.e. w celu wspólnego prowadzenia wojny. W skład Związku Peloponeskiego wchodziły wszystkie krainy Peloponezu z wyjątkiem Achai i północnej Arkadii oraz Argos. Współzawodniczył z Ateńskim Związkiem Morskim podczas wojny peloponeskiej. Przestał istnieć w 366 r. p.n.e. po klęskach zadanych Sparcie przez Teby.

121.Reforma Dioklecjana - wprowadził istotne zmiany w organizacji armii rzymskiej: zwiększenie liczebności wojska, utworzył wiele nowych legionów; reformy administracyjne: zwiększono liczbę prowincji, które zgrupował w większe jednostki administracyjne - diecezje; rozbudował centralną biurokrację; pojawili się liczni urzędnicy dworscy; utworzono nowy system poboru podatków; przeprowadził reformę monetarną; wprowadził dominat - zerwał z pozorami republiki - dominus Ac deus - pan i bóg - władca absolutny

122.Pryncypat - forma władzy w okresie Cesarstwa Rzymskiego wprowadzona po 27 roku p.n.e. przez Oktawiana Augusta. Skupiała władzę w rękach jednostki, przy pozorach zachowania instytucji republikańskich. Pryncypat był formą sprawowania władzy przez pierwszego obywatela republiki princepsa (cesarza), skupiającego władzę jako imperator, princeps senatus, prokonsul zarządzający 18 prowincjami, najwyższy kapłan, trybun ludowy i cenzor ustalający listy senatorów. Pryncypat nie był dziedziczny, ale władca miał możliwość wyznaczenia swego następcy. Pryncypat trwał w Rzymie aż do rządów Dioklecjana.

123.Prawo Drakona - spisane prawo zwyczajowe (621r.p.n.e.) tzw. „drakońskie prawa” ze względu na swoją surowość, były one niekorzystne dla chłopów i rzemieślników, przyniosły wielkie niezadowolenie wśród społeczeństwa, a dotyczyły wzmocnienia władzy arystokracji.

Prawa nie zachowały się, zostały wyparte przez Solona z wyjątkiem praw mówiących o zabójstwie (Drakon rozróżnił zabójstwo i morderstwo - zabójstwo to nieumyślne spowodowanie śmierci, a morderstwo to umyślne spowodowanie śmierci). Najważniejsze co wprowadził Drakon w swych prawach: od tej pory to państwo wyznaczało sprawiedliwość, a nie rodzina jak to było do tej pory.

124.Persja - powstanie państwa - Persowie, pasterski lud indoirański, pojawił się w Iranie w pierwszych wiekach pierwszego tysiąclecia przed naszą era. Na początku rodowo-plemienny poziom organizacji, jednak zagrożenia zewnętrzne przyspieszały tendencje zjednoczeniowe i tak wg tradycji założycielem dynastii był Achajmenes. Jego syn, Teispes, pod koniec pierwszej połowy VII wieku p.n.e. zjednoczył wszystkie plemiona perskie. Z kolei jego syn, Cyrus I, po upadku Elamu, uznał się Wasylem Asyrii i zajął większą część terytorium elamickiego. Persowie popadli jednak w zależność od Medów, jednak około roku 550 p.n.e. następuje wyzwolenie się spod zwierzchnictwa Medów, Persja staje się rozległym imperium, a władcą tego imperium zostaje Cyrus II Wielki.

125.Przyczyny upadku Asyrii - Imperium Asyryjskie okazało się organizmem nietrwałym. Pomimo wielu podbojów i ogromnego terytorium, nie wytworzyło wewnętrznej struktury, która byłaby w stanie zespolić ze sobą różnorodne części państwa. Coraz częściej pojawiały się bunty i wewnętrzne spięcia. W dodatku od wschodu nadciągnęli Medowie, którzy w sojuszu z Babilonią zaatakowali Asyrię. Od południa dołączył do nich Egipt. W 612 roku p.n.e. zdobyto Niniwę - stolicę Asyrii, a w 609r. p.n.e. pada twierdza Haran.

Odpowiedzi Mróz 126-156

Mam nadzieję, że odpowiedzi Czytelniku się Tobie spodobają. Pozornie obszerne. (W nawiasach okrągłych) pisałem informacje które możesz sobie dopowiedzieć/pominąć natomiast [w nawiasach kwadratowych] znajdziesz uwagi i wskazówki. Miłej lektury.

PS - jeśli znajdziesz jakiś błąd merytoryczny to nie zawracaj mi o to gitary tylko sobie popraw :P

126. Powstanie w Jonii

[Dla Jasności - Cyrus II Wielki--> Kambyzes II--> Dariusz I ]

W 546 rok pne Persja (Cyrus II Wielki) podbiła Lidię (Krzus) wraz z Azją Mniejszą gdzie znajdowały się greckie kolonie. Persja za panowania Dariusza I narzuciła Jończykom swoje porządki:

• Satrapowie ingerowali w sprawy polis, podejmowali decyzje za zgromadzenia ludowe, wspierano rządy tyranów (stronników Persji),

• Persowie (Kambyzes II) zajęli Egipt (525r. pne), zamarł handel jońsko-egipski co godziło w interesy Greków z Azji Mniejszej

• Persowie zablokowali cieśniny prowadzące na Morze Czarne, kolejny cios dla handlarzy jońskich

• Persowie w przeciwieństwie do Lidijczyków nie traktowali Jończyków jako pośredników w handlu morskim

Powstanie wybuchło w niejasnych okolicznościach, prawdopodobnie z polecenia Histiajosa - tyrana Miletu. Powstańcom udzieliły pomocy Ateny (20 okrętów) i Eretria (5 okrętów), udało im się w 499r. pne złupić perskie miasto Sardes. Decydująca dla powstania okazała się bitwa Morska pod Lade (494r.) Persowie zajęli oraz zburzyli Milet- co ostatecznie zakończyło powstanie. Pomoc Aten i Eretrii stały się formalnym powodem do inwazji Perskiej na Grecję (I wojna perska).

127. I i II Triumwirat

W skład pierwszego Triumwiratu (60r. pne) weszli:

• Gnejusz Pompejusz ( stronnik Sulli, pokonał wojska Mariusza w Hiszpanii (I wojna domowa, Sulla i te klimaty), rozprawił się z piratami w kampanii na Morzu Śródziemnym, pokonał wojska króla Pontu Mitrydatesa, utworzył prowincje Bitynię-Pont oraz Syrię, był konsulem na rok 70 pne. )

• Marek Krassus (stronnik Sulli, posiadacz ogromnych bogactw [to ten od „straży pożarnej” niewolników], w 71 r. pne. stłumił powstanie Spartakusa, konsul na rok 70 pne )

• Juliusz Cezar (walczył przeciwko Mitradetysowi IV pełnił urzędy kwestora Hiszpanii, edyla kurulnego, Pontifexa maximusa. Jako pretor przyłączył do państwa górskie tereny Hiszpanii)

Powodem zawiązania triumwiratu były idące w sukurs senatowi ambicje „mężów” - Juliusz starał się o konsulat jednak jego kandydaturę zablokowano, Senat nie chciał uznać prowincji założonych przez Pompejusza, a także nie zezwolił na podział ziemi dla jego żołnierzy. Pierwszy Triumwirat miał charakter prywatny.

Krassus otrzymał Namiestnictwo Syrii na 5 lat, prawo prowadzenia wojny z Partami, Juliusz konsulat na rok 59, oraz namiestnictwo w Galii Przedalpejskiej i Ilyricum (Dalmacji), wkrótce powziął namiestnictwo Galii Narbońskiej.

W 56r pne. Cezar urządził zjazd triumwirów w Lukce, Cezarowi przedłużono namistnictwo galii o 5 lat, Krassus i Pompejusz zostali konsulami na rok 55.

W 53r. pne ginie w walce z Partami Krassus, w 52r.pne wybucha w Galii powstanie Wercyngetoryksa, które tłumi Cezar. Podbicie Galii nie spodobało się senatowi który obawiał się wzrastającego w siłę Juliusza. Doszło do II wojny domowej, naprzeciw wojskom Cezara stanęły wojska Pompejusza.

W skład Drugiego Triumwiratu (43 r. pne) weszli:

• Oktawian (adoptowany syn Cezara, któremu ten uczynił spadkobiercą, został konsulem w 43r. pne.)

• Marek Antoniusz (stronnik Cezara, w 49 roku dzięki niemu został wybrany trybunem ludowym, dowódca jazdy wojsk Cezara, konsul w roku 44 pne.)

• Marek Lepidus (stronnik cezara, namiestnik Hiszpanii Bliższej w 48r. pne, 46 r. pne - konsul, 44rpne- namiestnik Galii Narbońskiej)

Powodem zawiązania drugiego triumwiratu była chęć zemsty na zabójcach Cezara oraz podział wpływów miedzy triumwirów. II Triumwirat miał charakter państwowy - został zatwierdzony przez senat a jego członkowie nosili oficjalne miano „triumwirów”.

Oktawian zarządzał zachodem, Antoniusz Wschodem, Lepidus Afryką, Italia zarządzana wspólnie.

Drugi Triumwirat upadł po tym jak Oktawian odebrał urzędy Lepidusowi. Później nastąpił spór między Oktawianem i Markiem Antoniuszem, wybuchła między nimi wojna (Antoniusza wspierała Kleopatra) którą Antoniusz przegrał (bitwa morska pod Akcjum).

128. Persowie a Medowie

Medowie i Persowie to dwa najważniejsze, spokrewnione pasterskie ludy indoirańskie o wspólnych korzeniach, które w od końca II tysiąclecia pne zaczęły zasiedlać Iran - Medowie w północno-zachodniej i centralnej części, Persowie na terenach należących niegdyś do państwa Elamu. Medów próbował zjednoczyć Kasztaritu, częściowo mu się to udało lecz pełne zjednoczenie plemion uniemożliwił odwetowy najazd Scytów (sojuszników Asyrii- wroga Kasztaritu). Około 625r. pne Kyaksares zrzucił scytyjskie zwierzchnictwo i stanął na czele wszystkich medyjskich plemion. Stolicą jego państwa została Ekbatana. Podporządkował sobie sąsiednich Persów Nie była to jednak zwierzchność uciążliwa, opierała się na zasadach sojuszu.

Kyaksares po upadku Asyrii rozpoczął podboje- podbił tereny dawnego Urartu, Armenię, wschodnią Anatolię, oparł granicę z Lidią o rzekę Halys. Po jego śmierci następca został syn Astyages. Był on nieudolny, nie miał talentów wojownika, niezwykle ważnego z punktu widzenia jego poddanych. Dlatego też z niezwykłą łatwością został on obalony (pokojowo- wojska przeciw niemu wysłane przeszły na strone Cyrusa) przez Cyrusa II Wielkiego- króla perskiego syna Kambyzesa (Persa) i Mandany (Medyjki, córka Astyagesa). Z racji jego energiczności, ambicji, a także braku barier kulturowych (Medowie i Persowie mieli wspólne korzenie, nie byli wrogami) zdołał na trwałe wprowadzić dynastię Achemenidów na tron - państwo Medów stało się Persją.

129. Kleomenes III Agis IV

Agis IV był jednym z dwóch królów Sparty w latach 244-241 (drugim z królów był Leonidas II), był to czas upadku Sparty, Agis chciał zreformować polis i przywrócić jej dawną chwałę (na wzór praw przekazanych przez Likurga) - dążył do przywrócenia podziału ziemi na równe działki, zrównania Spartiatów w prawach, odnowić spartańskie wychowanie dzieci.. Agis pozyskał do swych reform eforów, jednak przeciwko nim występował Leonidas II, który reprezentował interesy bogaczy. Agis wygnał Leonidasa, Agis zniósł długi, Agis został wezwany na wojnę, pod nieobecność Agisa wrócił Leonidas, gdy Agis wrócił z wojny nie podjął walki z Leonidasem i stanął przed „sądem”, Agis został skazany na śmierć. Tyle.

Kleomenes III, syn Leonidasa II, kontynuował program Agisa, zniósł eforat i geruzję, dokonał podziału ziemi. Ze zmiennym szczęściem wojowął ze Zwiażkiem Achajskim, po przegranej bitwie z królem Macedonii Antygonosem Dogonosem zbiegł do Egiptu na dwór Ptolemeusza III. Następca Ptolemeusza III został Ptolemeusz IV jednak faktyczną władzę sprawował minister Sosibios. Uwięził Kleomenesa. Ten zbiegł z więzienia, próbował wywołać powstanie przeciw ministrowi w Aleksandrii, gdy mu się to nie udało popełnił samobójstwo.

130. Podbój Italii przez Rzym.

Po rozprawieniu się przez Rzymian w pierwszych dziesięcioleciach V w. pne z Wolskami i Hernikami poważniejszymi przeciwnikami stali się Etruskowie, którzy byli wewnętrznie rozbici- Rzymianie wykorzystali ten fakt, tworzyli systemy sojuszy (m.in. z państwem miastem Caere). R. zdobyli naczelne miasta Etrusków- Fideny (zniszczone w 426r pne.) oraz Weje (oblężenie zakończone sukcesem Rzymian 405-396). Postęp podbojów Rzymian zahamował najazd Galów na Italię - po bitwie nad rzeką Alią (ok.390 rok pne) zajęli oni Rzym i opuścili po zapłaceniu okupu. Klęska ta wstrzymała rzymską ekspansję na kilka dziesięcioleci. W wyniku konfliktu wewnętrznego w Związku Latyńskim wybuchła wojna (tzw. wojna Latyńska 340-338) w wyniku której Rzym przyłączył do siebie terytoria dotychczasowych sojuszników. Następnie Rzymianie skierowali się na południe zamieszkane przez Samnitów. Rozegrały się trzy wojny samnickie:

• I WojSam - 343-341, ma znaczenie symboliczne tj. nie wydarzyło się podczas niej nic ważnego i nie przyniosła żadnego skutku.

• II WojSam - 327-304, klęska Rzymian w wąwozie Kaudyńskim, armia kapituluje. Przeprowadzone zostają zmiany w organizacji i sposobie walki rzymian. Zbudowano też drogę Via Apia do szybkiego przerzucania wojsk na południe

• II WojSam - (299-290) Samnici zmontowali koalicję w skład której wchodziły najważniejsze ludy Italii (bez Greków) - Etruskowie, Umbrowie i Lukanowie. Rzymianie pokonali jednak koalicję tych ludów w bitwie pod Sentinum (295r.), Samnici uznali się za pokonanych i stracili niezależność podpisując traktat pokojowy w 290r.

Po tych wojnach ostatnim poważnym przeciwnikiem na terenie Italii pozostały miasta greckie, a najważniejsza wojną byłą wojna Rzymu z Tarentem. Na pomoc temu miastu przybył z armią (słonie bojowe też) król Epiru Pyrrus, który jednak mimo kilku zwycięstw nie osiągnął niczego. Po jego wycofaniu się z Italii Rzym rozprawił się z Tarentem w 272r. pne.

Podbój Italii przez Rzym kończy się zajęciem w 264 roku Volsinii- etruskiego centrum religijnego.

131. Jonia małoazjatycka i jej rola w Kulturze Greckiej (przepisane niemal słowo w słowo z trojaczków)

Jonia małoazjatycka jest kolebką greckiej filozofii i filozofii jako takiej w ogóle. Na przełomie VII i VI wieku pojawili się w Jonii filozofowie którzy chcieli dokonać zmian w myśleniu starając się zracjonalizować wiedzę o świecie jednocześnie zrywając z tradycyjnym myśleniem mitycznym. Myślicieli tych nazywamy Filozofami przyrody (lub „fizykami”, lub „presokratykami”). Za pierwszego filozofa uznaje się Talesa z Miletu (VI wiek). Zarówno on jak i dwaj inni Milezyjczycy- Anaksymander i Anaksymenes poszukiwali podstawowej cząsteczki z której zbudowany jest wszechświat. (T.-woda, A-mander - bezkres,apeiron, A-menes - powietrze). Z kolei inny joński filozof Heraklit z Efezu uważał, że tworzywem świata jest ogień, siłą sprawczą walka przeciwieństw, a także że wszystko jest w ciągłym ruchu („nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”) . [Na więcej co do wkładu Jonii w kulturę Grecką nie mam pomysłu.]

132. Walka po śmierci Aleksandra Macedońskiego

Aleksander przed śmiercią nie wskazał swojego następcy, toteż jego bezpotomna śmierć podzieliła Macedończyków. Wybrano dwóch królów- syna Aleksandra i Roksany (Persjanki/Perskijki/Perki?) jako Aleksander IV, który był jednak noworodkiem oraz przyrodniego brata Aleksandra- Arridajosa jako Filipa III, który był chory psychicznie. W związku z tym, że obaj „monarchowie” byli niezdolni do pełnienia władzy, faktyczna władza znalazła się w rękach wodzów Aleksandra tzw. Diadochów. Opiekunem królów został Krateros, głównodowodzącym armią- Perdikkas. Diadochowie Podzielili się między sobą strefami wpływów: Grecję i Macedonię otrzymał Antypater, Egipt- Ptolemeusz, Babilonię- Seleukos, Trację- Lizymach, Antygin - Frygię, Eumenes- Kapadocję i Paflagonię.

Diadochowie odeszli od modelu państwa Aleksandra, dążyli do tworzenia swoich własnych królestw, traktowali poddanych niegreckich i niemacedońskich jako ludzi drugiej kategorii. W Grecji na wieść o śmierci Aleksandra wybuchło powstanie (wojna lamijska 323-322), przeciw panowaniu Antypatra, pod przywództwem Aten i Demostenesa. Siły greckie zostały jednak pokonane przez przybyłego z Azji Kraterosa. Szybko też popadli w konflikty między sobą (tzw. wojny diadochów). W 317 r. został zamordowany z inicjatywy Olimpias Filip III, w 310 r. pne Kassander (syn Antypatra) kazał zamordować drugiego z „królów” Aleksandra IV. Tytuł króla zaczęli więc sobie przyznawać diadochowie co doprowadziło do otwartego konfliktu. Największą armię zdołał zebrać Antygon, zorganizował także flotę tworząc Związek Wyspiarzy pod przywództwem Demetriosa. Pozostali diadochowie zjednoczyli się przeciw Antygonowi, do decydującej bitwy doszło pod Ipsos- koalicja zwyciężyła, Antygon padł na polu bitwy.

Około 298 roku zmarł Kassander, tron Macedonii przejął Demetrios, został z niej wyparty przez Lizymacha. Macedonia przypadla jednak Antygonidom ponieważ Lizymach zginął w walkach z Seleukosem, władcą Macedonii został Antygon Gonatas, syn Demetriosa, który odparł najazd Galatów na Grecję.

Po śmierci Ptomeleusza (284pne) i Seleukosa (281pne) mamy do czynienia z trzema osobnymi dynastaimi - Ptolemeuszy w Egipcie, Seleukidów władających Azją mniejszą, Mezopotamią, Iranem, północną Syrią, oraz Antygonidami rządzącymi Macedonią i Grecją.

133. Stare Państwo w Egipcie

[Dla jasności - Stare Państwo to dynastie III-VI, lata 2675-2170 pne]

Pierwszym władcą Starego Państwa, twórcą jego potęgi był Dżoser, prawdopodobny założyciel III dynastii. Przeprowadził reformy administracyjne (scentralizował struktury urzędnicze). Jego doradcą był Imhotep (inżynier, architekt, lekarz). Oni wznieśli Piramidę Dżosera (schodkowa). Dżoser przeprowadzał ekspedycje wojskowe na tereny Dolnej Nubii oraz na półwyspie Synaj, gdzie znajdowały się kopalnie, z których Egipt czerpał zyski.

Największą świetność Stare Państwo przeżyło za panowania IV dynastii (2625-2500). Jej założyciel - Snofru poprowadził udane (dochodowe) wyprawy do Libii, Nubii na Synaj. Zbudował twierdzę graniczną w Buhen przy II katarakcie. Za jego rządów nawiązana została dochodowa wymiana handlowa z Syrią i Fenicją. Scentralizowano władzę i utwardzono absolutyzm panowania faraona.

Jego następcy - Cheops, Chefren, Myklerinos - zaniedbali politykę zewnętrzną, Cheops wyprawił się na Synaj, zbudowali piramidy. Mogli sobei na nie pozwolić ponieważ Egipt w tym czasie miał zapewniony spokój zewnętrzny i wewnętrzny.

Problemy państwa ( budowy piramid nadwerężyły sytuację gospodarczą państwa) ujawniły się za rządów V dynastii (2500-2350), osłabiona została władza faraona na korzyść kapłanów boga Re w Heliopolis. Faraon Sahure starał się nawiązać do polityki Snofru, wyprawiał się do Libii, Nubii, na Synaj. Zrezygnował z budowy kosztownych piramid. Nawiązany został kontakt handlowy z Kretą.

Po Sahure nastąpiła decentralizacja władzy, coraz większe wpływy uzyskiwali nomarchowie. Utracono także twierdzę w Buhen.

Pierwszym zdolnym władcą VI dynastii (2350-2170) był Pepi I. Przywrócił Egipskie wyprawiał się do Dolnej Nubii, na Synaj, do Palestyny. Pomimo sukcesów faraonów w polityce zagranicznej (Merenre podporządkował wielkie oazy na pustyni libijskiej) nie udało się ograniczyć władzy nomarchów, ich urząd stał się dziedziczny. Kryzys i chaos nastąpił za panowania Pepiego II, za czasów którego faktyczną władzę sprawowali nomarchowie, Egipt utracił wtedy wiekszość zdobyczy., nastąpił paraliż administracji.

134. Dyktatura Cezara

Cezar kilkakrotnie obwoływał się na dyktatora. Po raz pierwszy w 49r. pne. Później kilkakrotnie zamieniał urząd dyktatora na konsula, ostatecznie w 14 lutego 44 r. pne, już po pokonaniu „obrońców republiki”, ogłosił się dyktatorem wieczystym(+najwyzszy kapłan+imperator+trybun ludowy). Podczas swojego jedynowładztwa:

• powiększył senat do 900 osób

• zapewnił miastom szeroki rozwój samorządu (Lex Iulia municipalis)

• ustawa o zdzierstwach: zakazywała wyzysku prowincji przez namiestników, państwo zbiera podatki (a nie publikanie)

• umieszczał kolonistów rzymskich w prowincjach 9by przyspieszyć proces romanizacji nowych terenów)

• mieszkańcy Galii Przedalpejskiej otrzymali obywatelstwo Rzymskie, a także niektórym miasto Galii Narbońskiej i Hiszpanii

• wprowadził przedstawicieli prowincji do senatu

• zmniejszył darmowe rozdawnictwo zboża z 320tys do 150tys osób.

• Nadał ziemię w koloniach części proletariatu.

• Powiększył liczbę urzędników: pretorów z 8 do 16, edylów z 4 do 6, kwestorów z 20 do 40

• Zreformował kalendarz

Wprowadzenie w życie innych planów (prace melioracyjne, nowy system komunikacji, budowa dróg i kanałów) przerwało zamordowanie Cezara 15 marca 44r. pne.

135. Reformy Klejstenesa

Po obaleniu w Atenach tyranii Pizystratów Klejstenes odwołał się w 508/507 roku bezpośrednio do Zgromadzenia Ludowego i uchwalił następujące reformy :

• Wprowadził nowy podział administracyjny Attyki - składała się ona z demów, dem posiadał własne zgromadzenie, urzędnika (demarchos), przynależność do demu była dziedziczna, obywatela zapisywano do danego demu po ukończeniu 18go roku życia. Demy -> 30 trityes -> 10 fyl. W skład każdej fyli wchodziły 3 tryites: miasto (asty), wybrzeże (peralia), wnętrze kraju (mesogeia). Nowy podział administracyjny osłabił wpływy rodzin eupatrydów.

• W fylach wybierano wybierano urzędników, formowano wojsko, losowano kandydatów do rady Pięciuset

• Wzrosła rola Zgromadzenia Ludowego

• Klejstenes wprowadził ostracyzm

I tyle.

136. Kodeks Hammurabiego jako źródło

[To jest w większości pisane z głowy bo wiadome, że niewielu ludzi się rozpisało na temat tego jak bardzo zajebistym źródłem jest Kodeks, nie miałem innej wizji na odpowiedź do tego pytania]

Kodeks Hammurabiego pozwala na poznanie:

• Struktury społecznej Babilończyków XVIII w. pne

• Mentalności starożytny mieszkańców Babilonii

• Relacji pomiędzy poszczególnymi przedstawicielami klas

• Osoby władcy

• Relacji między państwem a mieszkańcami

• Religii Babilonu

• Historii Babilonu

137. Hyksosi w Egipcie

[Dla jasności - dzieje się to w drugim okresie przejściowym, 1760-1565]

Od początku XVII wieku pne upadek atorytetu monarchy oraz uniezależnieniu się poszczególnych nomów doprowadziło do rozkładu państwowości Egipskiej. Sytuację tę wykorzystali Hyksosi (co po egipsku oznacza „władców obcych ziem”). Przybyli do Egiptu z Azji, i stworzyli własny organizm państwowy w Delcie Nilu, zbudowali Awaris - twierdzę i stolicę. Nie narzucali swojej kultury mieszkańcom, zasymilowali się, nie tworzyli własnej adiministracji, przyjęli pismo hieroglificzne, w Awaris wprowadzili kult Seta. Utrzymywali stosunki handlowe z państwami azjatyckimi, wprowadzili zaprzęgi konne i rydwany. Ich władza jednak nei obejmowała Górnego Egiptu, ich wpływy był tam niewielkie. Dlatego około 1630 r.pne swoją władzę ugruntowała tam (w Tebach) XVII dynastia (tebańska). Jej przedstawiciel - Kames - podjął skuteczną walkę z Hyksosami co, po zwycięskiej bitwie pod Hermopolis, zaowocowało wyparciem Hyksosów ze środkowego Egiptu. Ostatecznie wypedził ich następca Kamesa - Jahmes. Wypędzenie przez niego najeźdźców oraz zjednoczenie Egiptu uznaje się za początek nowego państwa.

138. Tyrania Pizystrata i jej znaczenie dla demokracji Aten

[Odpowiadajac na to pytanie korzytsałem z książki prof. Leszka M. :P]

Pizystrat był arystokratą stojącym na czele tzw. „mieszkańców gór”, popierali go w walce o władzę (przeciwnicy: Likurg i Megakles) biedni rolnicy i ubodzy mieszkańcy Aten. Po raz pierwszy przejął władzę w 561/560 r.pne, po Solonie.

( Przeprowadził wiele reform, (rozwijał architekturę (Panteon), sztukę (teatr, spisano Iliadę i Odyseję), kulturę (Panatenaje), w polityce zagranicznej skutecznie osadzał tyranów w Jonii, zakończył pomyślnie dla Aten spór o Salaminę., popierał handel i rzemiosło)

Najważniejsza jednak dla przemian demokratycznych dla Aten miała reforma Pizystrata dotycząca rolnictwa.

Pizystrat przeprowadził nowy podział gruntów rolnych, dzięki czemu ubodzy dotąd rolnicy zaczęli zbijać majątki na produkcji eksporcie oliwy i wina. Ponadto by ułatwić im „rozkręcenie interesu” Pizystrat oferował rolnikom pożyczki państwowe. Średni posiadacze stali się ważnym elementem społeczeństwa Aten co miało znaczenie dla wykształcenia się demokracji Średni posiadacze ze swym silnym zapleczem ekonomicznym stali się przeciwwagą dla rządów oligarchiczno-arystokratycznych. Tyrania Pizystrata i jego następców, umożliwiająca rozwój rzemiosła (m.in. ceramiki), handlu, a także postęp w sferze kultury spowodowała niezbędne do zaistnienia demokracji przemiany mentalne mieszkańców Attyki.

139. Reformy Grakchów

[Dla jasności Tyberiusz Semrponiusz Grakchus tot starszy a Gajusz Semproniusz Grakchus to młodszy brat]

Pierwszą próbę reformy rolnej w Rzymie próbował przeprowadzić Gajusz Grakchus, trybun ludowy na rok 133pne. Przyczyną powstania projekty reformy była chęć odrodzenia armii rzymskiej [ chłop stał się żołnierzem, szedł na wojnę, wracał a tu jego zastąpił niewolnik], przywrócenia ładu społecznego, ograniczenie wpływów posiadaczy ziemskich, oraz o zahamowanie napływu niewolników, co mogło się zakończyć (po doświadczeniach z Sycylii) powstaniem ich w Italii. Reforma przewidywała:

• górna granica posiadanej ziemi 500 jugerów

• dwaj synowie mogli posiadać po 250 jugerów dodatkowych (rodzina w sumie 1000 jugerów)

• nadwyżki ziemi przydzielone najuboższym chłopom jak działki po 30 jugerów, dziedzicznie użytkowana, bez możliwości podziału lub sprzedaży

• opłata za użytkowanie ziemi (vectigal)

Reforma Grakha spotkała się z oporem senatu, ekwitów, bogatych sprzymierzeńców - ich ziemie zostały by poddane podziałowi. Po odwołaniu przeciwnemu reformie trybuna Marka Oktawiusza została utworzona komisja trzech (tresviri) która dokonała podziału miliona jugerów ziemi i podzieliła ją między obywateli (czyli bez Italików of course). Tyberiusza zatłukli kijami w roku następnym jego przeciwnicy.

Gaajusz Grakhus, trybun ludowy z roku 123 pne. Podtrzymał reformę agrarną swego brata, postanowił także skłócić senat z warstwą ekwicką- zadbał o rekompensatę za utracone przez nich ziemie w postaci prawa dzierżawy ziemi w prowincji Azji. Oddał w ich ręce sądy karzące za nadużycia urzędników (dotychczas sądy te składały się z senatorów). Wprowadził darmowe rozdawnictwo zboża proletariatowi. Inicjował akcje kolonizacyjne w Kapui i Tarencie. Upadł jednak jego projekt kolonizacji terenów dawnej Kartaginy (oskarżenie o bezbożność) , a końcem jego kariery stał się projekt nadania obywatelstwa rzymskiego Sprzymierzeńcom. Konsul Opimiusz za zgodą senatu wystąpił zbrojnie przeciw Gajuszowi co spowodowało jego samobójstwo.

140. Rusa I - polityka

Rusa I był królem Urartu w latach 735-714. Po objęciu władzy postanowił ustabilizować sytuację w państwie, wyniszczonego po wojnie, którą jego ojciec przegrał z Asyrią. Stłumił bunty w prowincjach, które chciały się przyłączyć do Asyrii. Gdy zaś Asyria rządzona przez Tiglatpilesara III zaczęło swój wysiłek militarny kierować na Fenicję i Judeę Rusa zawarł pokój z Urartu. Miał dzięki temu spokój zewnętrzny by odbudować gospodarkę kraju oraz stworzyć system obronny (twierdze w okolicach jeziora Sewan). Wyprawiał się na Zakaukazie i do Many. W 722 roku królem Asyrii został Sargon II, który wkroczył w strefy wpływów Urartu - kilkakrotnie podbił Mannę. W odpowiedzi Rusa I wspierał powstania Mannijczyków oraz wygodnych dla siebie „królów”. Gdy wyprawa Rusy I na Kimerów zakończyła się niepowodzeniem Sargon wykorzystał okazję i zaatakował Urartu. Asyryjczycy zdobyli Mannę, pokonali Rusę I w boju oraz zburzyli Musasiru, ważny ośrodek religijny boga Chaldiego. Po tym wydarzeniu Rusa I zmarł (prawdopodobnie popełnił samobójstwo).

141. Rzym a Kartagina

Rzym i Kartagina rozwijały się niezależnie obok siebie, stale powiększając swoje terytorium - Rzym opanował całą Italię, Kartagina zachodnie wybrzeża Afryki, Hiszpanię, Korsykę, Sardynię. Było to państwo morsko-handlowe. Dopóki interesy obu państw były wspólne potrafiły współpracować jak w przypadku wojny Rzymu z Pyrrusem- Kartagina była wtedy sojusznikiem Rzymu, walczyła z Grekami na Sycylii. Dążenie Rzymian do zajęcia Sycylii stała się przyczyną I wojny punickiej:

• I wojna punicka (264-241r. pne)- obie strony przystąpiły do wojny z odmiennymi siłami (Rzym- wojska lądowe, Kartagina- silna flota). Powodem wojny stało się udzielenie przez Rzym pomocy Mamertynom, którzy opanowali Messanę, doszło do starcia Rzymsko-Kartagińskiego, Rzym podporządkował sobie Syrakuzy. Rzymianie rozdbudowali i zmodernizowali (kruki) flotę, doszło do wielu bitew Morskich z czego decydujaca było rzymskie zwycięstwo u Wysp Egackich. Zgodnie z postanowieniami pokoju Rzym uzyskał kartagińskie posiadłosci na Sycylii, Kartagina wypłaciła kontrybucję.

Wojna ta nadwerężyła finanse Kartaginy, która nie mogła zapłacić najemnikom z Korsyki i Sardynii. Rzymianie wykorzystali tę sytuację i zapłacili najemnikom, którzy przekazali im w posiadanie te wyspy.

• II wojna punicka (218-201r. pne) Rozpoczęła się od buntu kartagińskiego miasta sagunt, wspieranego przez Rzymian. Rzymianie wysłali wojska do Hiszpanii jednak Hanibal postanowił wyprawić się do Italii [PATRZ- pyt. 147.]. Wojna zakończyła się po zwycięstwie Rzymian pod Zamą (202r pne)

• III wojna punicka (149-146 r.pne) Wojna wybuchła na skutek polityki aneksji której przewodził Kato, było to zniszczenie bezbronnego państwa przez Rzym. Publiusz Emilianus Scypio obległ Kartaginę i po krwawym szturmie zdobył. Miasto zburzono, ziemię zasolono i poświęcono bogom podziemia.

142. Znaczenie Urartu

[znaczenie Urartu było cholera tak duże, że Leszek o nich nie pisze, Trojaczki nie zauważają a Zabłocka ledwie napomyka, ale co tam, internet nie gryzie]

Urartu było państwem niejednorodnym etnicznie i religijnie, choć kolejni włądcy starali się połączyć wierzenia swoich ludów, stworzono panteon bóstw oraz wyznaczono naczelne bóstwa - Chaldiego, Tejszebę, Sziwini. Państwo to nigdy nie osiągnęło takiej potęgi jak np. Asyria, z którym prowadziło liczne wojny. Ogólnie Urartu wzorowało się w wielu sprawach na Asyrii, w inskrypcjach używało języka asyryjskiego, za panowania Sarduriego I przekształcono armie na wzór asyryjski. W polityce zagranicznej władcy Urartu wyprawiali się ma wschód, na Zakaukazie, na zachód i południe do Manny, toczyło spory o strefy wpływów z Asyrią, jednak wojska Asyryjskie przez większość trwania państwa Urartu wykazywały swoją wyższość. Zdeterminowało to władców Urartu do budowy systemu obronnego składającego się z licznych twierdz, których zdobycie przychodziło z trudem. Szczyt swojej potęgo Urartu przeżyło w IX i XVIII wieku pne. Za panowania Iszpuniego, scentralizował on władzę i religię w Urartu, przyłączył dolinę rzeki Araks, tereny między jeziorami Wam i Urmia. Jego następca - Menua - zadbał o rozbudowę państwa, wznosił twierdze, świątynie oraz kanał doprowadzający wodę do ówczesnej stolicy, Tuszpy, prowadzono prace irygacyjne. Nie byłoby to możliwe gdyby nie pokojowa polityka wobec Asyrii rządzonej przez Semiramidę. Menua opanował jednak asyryjskie szlaki handlowe co doprowadziło do napięć i wojny z królem Asyrii Salmanasarem Ivz którym jednak skutecznie wojował następca Menui Argiszti I. Następna runda zmagań asyryjsko-urartyjskich to walki Sarduriego I (U) z Tiglatpilesarem III i Sargona II z Rusą I [PATRZ pyt. 140]

Urartu upada w niejasnych okolicznościach, prawdopodobnie zbiegły się w czasie najazdy Scytów, Kimerów, Babilończyków i Medów.

143. Świat mykeński

Świat mykeński zorganizowany był wokół pałacu umieszczonego w mieście otoczonego potężnymi murami (wyjątek: Pylos). W danym mieście znajdował się pałac, który tworzył władca i jego urzędnicy. Ich zadaniem było kierowanie scentralizowanym systemem gospodarczym. W pałacu znajdowały się warsztaty , zatrudnionych tam ludzi organizowany w określone grupy, zapewniano im materiały, narzędzia i żywność. Pałac koordynował handel, eksportowano ceramikę, tkaninę, wyroby z kości słoniowej, wino, zboże, handlowano niewolnikami. Ziemia świata Mykeńskiego podzielona była na własność publiczną oraz gminną, cała zaś ziemia należała do władcy. Nie ma dowodów na to, ze pałace achajskie tworzyły jeden zwarty organizm państwowy, były to prawdopodobnie niezależne miasta, które zawierały sojusze na czas zagrożenia.

Achajowie za swego szczególnego opiekuna uznawali Posejdona, obrzędy odbywały się w specjalnych pomieszczeniach pałacu, w których znajdowały się ołtarze do składania ofiar (ze zboża, ziół, oliwy, moidu, złota i zwierząt).

Kultura mykeńska upada na przełomie XIII i XII wieku, nastąpił kryzys wenętrzny administracji pałacowej pogłębiony przez migracje Dorów.

144. Egipt za Echnatona [PATRZ pyt. 151. + możecie sobie do tego dodać, że w sztuce zaniechano idealizacji]

145. Rzym a Partowie

Na stosunki rzymsko-partyjskie składają się przede wszystkim liczne wojny prowadzone od połowy I wieku pne do III wieku ne.

• wyprawa Krassusa (53 r.pne) - Krassus na własną rękę poprowadził wyprawę na tereny należące do Partów. Wykorzystać chciał sytuację wewnętrzną w państwie Partów (konflikt między królem Medii i królem Elymaidy) zawarł sojusze z dotychczasowymi wasali Partów. Konni łucznicy partyjscy zadali jednak druzgocąca klęskę rzymskim legionom w bitwie pod Carrhae, w której zginął syn Krassusa. On zaś został zabity nieco później po bitwie, jego głowę ucięto i zaniesiono przed oblicze Orodesa.

• Walki z Pokorusem - Pokorus, syn Orodesa, zaatakował Syrię należącą do Rzymian. Gajusz Kasiusz Longinus odparł jednak ten najazd. W 40 r. Pokorus interweniował w konflikt dynastyczny Machabeuszy w Palestynie, nawiązał współpracę z zabójcą cezara- Kwintusem Labienusem. Siły pokorusa zostały jednak pokonane przez Wentydiusza pod Amanus i pod Gindaros, wyparł Labienusa z Anatolii.

• Wyprawa Marka Antoniusza (36 r.pne) - M.Antoniusz zebrał 100 tysięczną armię, zjednał sobie zbuntowanych wasali Partyjskich (król Armenii, króla Medii), poniósł jednak porażkę w bitwie pod Fraaspą, na dodatek miał problemy z zaopatrzeniem więc się wycofał. Powtórzył swój atak także w roku 33pne ale także bez sukcesów.

• Oktawian, Tyberiusz i Neron starali się osadzać na tronie Armenii sobie sprzyjających władców, podobne działania podejmowali partyjscy „Królowie Królów” (by Armenia dalej była ich wasalem), ostatecznie w Armenii panował Tiridates, brat króla Partów, ale jako wasal Nerona.

• Wyprawa Trajana (113 r ne) - Trajan wykorzystując całą potęgę Rzymu zaatakował kraj Partów, zdobył Armenię, Asyrię, Mezopotamię aż po Zatokę Perską. Król Partyjski uciekł w głąb Iranu. Zdobycze okazały się nietrwałe, jego następca Hadrian wobec ciągłych powstań nakazał wycofanie ze zdobytych prowincji.

• Najazd Wologezesa IV(162 ne) - Wologezes IV najechał Azję Mniejszą, pokonał wojska tamtejszego namiestnika (bitwa pod Elegeją). Ruszyła odwetowa wyprawa cesarza Lucjusza Werusa, pokonała ona Partów (bitwa pod Dura Europos), wojska rzymskie dotarły aż do Wyżyny Irańskiej, tam zostały zatrzymane przez epidemie dżumy.

• Lucjusz Sewerus - Lucjusz Sewerus wkroczył do Mezopotamii (193r), po bitwie pod Ktezyfont Wologezes V oddał Rzymowi cześć Mezopotamii, którą jednak Rzym utracił po smierci Lecjusza Sewerusa.

• Wyprawa Karakali (216r) - kraj Partów oarnęła kolejna wojna domowa, którą postanowił wykorzystać Cesarz Karakala. Anektował Armenię, podbił Mezopotamię, Medię - tam został zamordowany. Władzę przejął Makrynus który przegrał bitwę pod Nisbis i został zmuszony do wypłacenia ogromnej kontrybucji Partom. Odnowiono traktat między Neronem a Wologozesem I.

W latach 20tych III wieku tron osłabionego państwa Partów objęli Sasanidzi.

146. Przyczyny niepokojów społecznych w Atenach w VII/VI w. pne.

W Atenach na przełomie VII i VI w. .pne. władza należała do wielkich właścicieli ziemskich (eupatrydów), którzy spośród siebie wybierali archontów. W ich rękach znajdował się Aeropag, tak więc i władza. Między Eupatrydami dochodziło do walk o władzę, m.in. Kylon próbował stać się tyranem Aten. W rękach Eupatrydów znajdowała się cała ziemia w Attyce, uprawiana była przez chłopów (hektemoroi) którzy nie mogąc się wywiązać ze zobowiązań popadali w niewolę za długi, część z dłużników sprzedano za granicę co nie podobało się społeczeństwu. Dochodziło do aktu sprzedawania w niewolę swoich dzieci by móc wypłacić długi, nie było też prawa spisanego ograniczającego ten proceder.

Niepokoje społeczne udało się poprawić Solonowi na początku VI w. pne.

147. Hannibal w Italii

[Dla jasności - działo się to podczas II wojny punickiej 218-201r. pne]

Hanibal po zdobyciu zbuntowanego Saguntu postanowił wyruszyć z Hiszpanii poprzez Pireneje, przez Galię Narbońską zaatakować Rzym przez Alpy. Przeprowadził przez nie zaledwie połowę swoich wojsk. Uzupełnił (częściowo) swoje siły oddziałami złożonymi z Galów z Galii Przedalpejskiej - plan Hanibala zakładał zniszczenie federacji italskiej, odstąpienie sprzymierzeńców od Rzymu. Jednak przystawały do niego jedynie Galowie, pozostali Italikowie trwali przy Rzymie. Doszło do trzech bitew :

• bitwa nad rzeką Trebią (218) - Hanibal wciągnął wojska konsularne w pułapkę, legiony zostały otoczone i rozbite.

• Bitwa nad jeziorem Trazymeńskim (217) - Hanibal chowa wojska na wzgórzu u której stóp prowadzi droga, po drugiej stronie drogi jest jezioro. W kluczowym momencie wojska kartagińskie blokują drogę Rzymianom, główne siły atakują ze wzgórza. Całkowita klęska Rzymian : zginął konsul, 15 tysięcy legionistów.

• Bitwa pod Kannami (216) - Rzym sformował armię 80 tysięcy piechoty i 6tysięcy jazdy. Hannibal dysponował o połowę mniejszymi siłami. Pod Kannami Hanibal ustawił wojska w formie łuku, gdy Rzymianie natarli, łuk ów zaczął się wyginać do środka aż przyjął kształt wklęsły. Jazda Hanibala otoczyła Rzymian i rozpoczęła się rzeź. Z pogromu uciekli nieliczni.

Rzymianie zamknęli się za murami stolicy, ściągano ostatnie rezerwy, sformowano dwa legiony z niewolników. Fabiusz Maksymus prowadził wojnę podjazdową. Do Hanibala po zwycięstwie pod Kannami dołączały nowe plemiona Italskie, lecz nie przybywały posiłki z Kartaginy. W 207 roku pomocy Hanibalowi próbował udzielić jego brat Hazdrubal. Jego wojska zostały jednak pobite tuż po przekroczeniu Alp nad rzeką Metaurus, on sam w bitwie tej zginął.

Rzymianie postanowili wtedy uderzyć na posiadłości kartagińskie (Sycylia, Hiszpania), gdy najechali Afrykę kartagińska rada Starszych odwołała Hanibala z Italii co zakończyło jego kampanię w Iatlii i przekreśliło niewykorzystane politycznie zwycięstwa.

148. Sancheryb i jego polityka wobec Babilonii

Sancheryb był królem Asyrii z dynastii Sargonidów w latach 705-681 pne.

Po śmierci jego ojca wybuchł w Babilonii bunt w 703r pne. Władzę przejął tam chaldejski król Merodak-Baladan. Sancheryb pokonał jego wojska w bitwie pod Kisz jednak sam Merodak zbiegł do południowej Mezopotami. Sancheryb chcąc nie dopuścić do kolejnych buntów deportował z Babilonii ponad 200 tysięcy ludzi, na tronie osadził zaś sobie posłusznego władcę. W 700 roku z południa powrócił Merodak-Baladan, nie udało mu się to jednak. Sancheryb postanowił zdetronizować osadzonego wcześniej króla i zastąpić go swoim najstarszym synem.

Kilka lat później Sancheryb spustoszył Elam, jego władca w odwecie zaatakował Babilon. Babilończycy korzystając z sytuacji wzniecili kolejny bunt przeciw Sancherybowi, nie udało mu się go skutecznie stłumić, doszło do nierozstrzygniętej bitwy pod Hallule. W 689r. pne. Sancheryb rozkazał zburzyć miasto Babilon a jego ziemie zamienić w pola uprawne.

149. II Triumwiart [PATRZ pytanie 127.]

150. Reformy Drakona

[W związku z tym, ze nasze podręczniki się nie rozpisują na ten temat, wklejam inf. bezpośrednio z internetu.]

W 683 r. p.n.e. monarchia została zastąpiona rządami archontów, czyli urzędników o rocznej kadencji. Byli to m.in. archont eponymos (dawny zarządca miasta), archont basileus, który przejął funkcje religijne króla, archont polemarchos stojący na czele wojska. Aby przezwyciężyć kryzys państwa i problem chronicznego zadłużenia chłopów, ok. 624 r. p.n.e. Drakon, jeden z ówczesnych archontów, dokonał reformy prawa. Wprowadził on surowe ("drakońskie") kary, zniósł prawo zemsty rodowej, a do grona archontów dołączył 6 tesmotetów. Sytuacja wewnętrzna zaostrzyła się jednak wskutek napięć społecznych, a bieda nadal zmuszała chłopów do zadłużania się i uzależniania się od wierzycieli. Rosła natomiast pozycja średnio zamożnych obywateli, wzbogaconych na handlu zamorskim. Jednocześnie prowadzona była polityka godząca w arystokrację.

151. Reformy Echnatona (Amenhotepa IV)

Reformy Echnatona wynikały z chęci odsunięcia od władzy oraz ambitniejszych kapłanów, gromadzących wokół siebie urzędników i dowódców wojskowych. Amenhotep zmienił imię na Echnaton i ogłosił nową doktrynę religijna zakładającą, iż odtąd głównym bogiem jest Aton (bóg dysku słonecznego, życiodajnej siły). Przeniósł stolicę do nowo wzniesionego Achet-Aton („Horyzont Atona”). Odsunięci od swych zadań kapłani oraz im przychylni urzędnicy, a także prosty lud przyzwyczajony do starej wiary stawili opór reformom Echnatona, nastąpiło rozdarcie a państwie, narósł paraliż administracyjny. Z racji tego, że w nowej wierze trwali jedynie Echnaton oraz jego dwór, zostali odizolowani od państwa, zaczął upadać autorytet faraona. Echnaton zajęty reformą nie pomógł sojuszniczemu królowi Mitanni Tuszrattcie w walce z Suppiluliumasem I, co poskutkowało zniszczeniem Mitanii i pojawieniu się nowego wrogiego Egiptowi mocarstwa - Syrii.

Reformy Echnatona zostały zarzucone za rządów jego syna Tutenchamona, który przywrócił starą wiarę w boga Amona.

152. Powstanie w (Nicei?)

[Nie było takiego powstania, niw wiem o co kaman]

153. Podbój Italii przez Rzym [PATRZ pyt. 130.]

154. Pojawienie się ?....? w Atenach.

[Nie rozczytuję]

155. Anaboza (?!) Egiptu

[Przykro mi nie wiem o co chodzi]

156. Triery w Antydach (wtf?)

[Internet takiego pojecia jak Antydy nie znają, pozwólcie,że opisze Triery i flotę w Atenach]

Triery to starogreckie galery posiadajace trzy rzędy wioseł, początkowo wiosłowa, następnie żaglowo-wiosłowa, wymagała obsługi 200 wioślarzy. Na dziobie miały okuty brązem taran, desantu zaś dokonywali stojący na pokładzie żołnierze- Epibatai. Po raz pierwszy potrzeba posiadania silnej floty pojawiła się gdy Dariusz postanowił dokonać inwazji na Grecję. Za decyzją Temistoklesa (archont) zysk z odkrytych złóż srebra został przeznaczony na budowę 200 Trier. Wpłynęło to na strukturę społeczną - do 200 trier potrzeba 40 000 wioślarzy (czyli większość mężczyzn z Attyki w sile wieku), rekrutowano ich spośród najuboższych obywateli- tetów. Wcześniej nie mogli służyć w armii ponieważ nie stać ich było na zakup oręża, teraz wypełniali obowiązek obrony ojczyzny- a w Atenach kto był obywatelem i bronił ojczyzny miał pełnię praw. Podniosło to wiec znaczenie najuboższej warstwy.

157. Perykles a sprawa Sycylii ???

158. Kambyzes II w Syrii

(Najważniejsze rzeczy o Kambyzesie)

Kambyzes II - król Persji wywodził się z dynastii Achmenidów. Kontynuował podboje i wizję swojego ojca Cyrusa (Persją w centrum świata). Ale musiał stworzyć nową lepszą flotę przeciw Egiptowi z powodu pojawienia się dużo zwrotniejszych trier. W roku 525 pokonał ostatniego króla XXVI dynastii - Psamtika (Psametycha) III w bitwie pod Peluzjum. Kambyzes II zaczął budowę Persepolis. Związek z Syrią ma tylko taki, że tam umarł :/

159. Kultura Mykeńska a stosunki handlowe z Persją

(nie będę się rozpisywał o Mykenach bo nie ma sensu, skupiłem się na stosunkach Handlowych m. In. z Persją)

W Pałacach ze względu na charakter zachowanych tekstów nie ma ani słowa o kupcach i handlu zagranicznym. Jedyne informacje pochodzą ze źródeł Blisko Wschodnich, gdzie znajdywane są też duże ilości importów. Pałace prawdopodobnie nie miały dużego wpływu na przedmioty handlu. Trzeba dodać, że handel w Grecji Mykeńskiej był wymienny co wynika z zachowanych tabliczek gdzie np. tkaniny były wyrażane w figach itp. inaczej jak na Bliskim Wschodzie gdzie walutą było srebro. Trzeba pamiętać, że znajdowana Ceramika świadczy i handlu płynnym towarem tj. wino, oliwa, miód, pachnidła, inne eksporty są nie widoczne w źródłach archeologicznych - niewolnicy, tkaniny, zboże. Importy mykeńskie są to głównie metale (miedź, cyna, złoto).

160. Ptolemeusz VI i jego podboje

(w sumie to nie było żadnych podbojów, chore pytanie jak większość tutaj)

Ptolemeusz VI kiedy obejmował władzę miał 6 lat, więc faktyczne rządy sprawowali regenci i jego matka, którzy naciskali na odzyskanie ziem zabranych w V wojnie syryjskiej przez państwo Seulekidów. Ale kiedy jego matce się umarło, młody Ptolemeusz ożenił się z Kleopatrą II, a władzę Seulekidzką objął Antioch IV. Egipt ruszył w kierunki Syrii ale przegrał z Seulekidami, którzy zaczeli napierać na Egipt i doszli aż do Aleksandrii, zagrożeni Egipcjanie zwrócili się do Rzymu o pomoc ale Rzym był zajęty Macedonią. Na szczęście oblężenie Aleksandrii nie powiodło się ponieważ Antioch musiał się wycofać z powodu konfliktów wewnętrznych. Rok później Antioch wrócił i zajoł Memfis i znowu kierował się do Aleksandrii, lecz było to już zwyciężeniu Rzymu nad Macedonia więc Rzym miał teraz czas na wysłanie posłańców do antiocha, który po tym wydarzeniu wycofał się.

161. Wojna peloponeska i polityka zagraniczna Rzymu w I w p.n.e.

(porównać to? Czy co, kolejne głupie pytanie, a w zasadzie 2 pytania eh, nie będę streszczał wojny peloponeskiej, wiadomo, że każdy to sobie szczegółowo ogarnie we własnych zakresie)

162. Okresy przejściowe Egiptu

I okres przejściowy:

Jednym z najważniejszych czynników była niemal 200-letnia susza, która osłabiła „boskość” faraonów, ludzie umierali, nie było jedzenia, wiązało się to ściśle z tym, że nomarchowie którzy cieszyli się prawie największym autorytetem w swoich nomach, oszukiwali Memfis do którego mieli przesyłać zboże i dysponowali nim we własnych okręgach, gdy okazało się, że nie ponoszą żadnych konsekwencji z tego tytułu - autorytet faraona upadł na dobre - decentralizacja władzy. Po śmierci Pepi II tylko przez rok panował Merenre II, poczym władze przejęła jego zona Niktoris, po jej śmierci doszło do walki o władzę, przez 70 dni rządziła VII dynastia Menethona , poczym VIII dynastia która była akceptowana w całym Egipcie lecz praktyczna władza nie wychodziła poza Memfis w tym czasie nomarchowie władający w różnych częściach Egiptu zdobyli pełną niezależność by wkrótce przejąć władzę ( nomarchowie Herakleopolitańscy) w Memfis tworząc IX i X dynastię. Ale minęły prawie dwa pokolenia zanim król tebański Mentuhotep II pokonał rywali i zjednoczył Egipt.

II okres przejściowy:

Po wygaśnięciu XII dynastii w Egipcie zaczął się ciekawy okresy, tzw. XII dynastia jest tak naprawdę nazwą umowną ponieważ w tym czasie przez urząd faraona przewinęło się około 50 królów. Pierwsza cześć tych rządów była całkiem udana, stabilna i zgodna polityka była niejako kontynuacją rządów XII dynastii. Dużą władze mieli wezyrowie którzy długo zasiadali na swych stanowiskach w przeciwieństwie do króli - figurantów. W Czasie trwania XIV dynastii doszło do secesji delty Nilu - było to spowodowane wewnętrzną słabością państwa i tak cały kraj aż po 1 kataraktę dostał się ręce kusztytów. Gorzej było na północy gdzie odnotowywano nasilenie się występowania azjatów. I tak Kres XII i XIV dynastii położyli Hyksosi którzy panowali przez 108lat - tworzą oni XV dynastię, a XVI ich lennicy. Opanowali oni deltę i dolinę Nilu do Hermopolis, resztą górnego Egiptu zarządzali lokali władcy z Teb którzy tworzyli XVII dynastię, przy czym trzeba pamiętać, że XV, XVI, XVII dynastie panowały równocześnie. Należy też pamiętać, że Hyksosi byli bardziej rozwinięci niż (wtedy)zacofany Egipt i nie chcieli po prostu najechać Egiptu tylko chcieli prawowicie przejąć władze, większość podwładnych na terenach „podbitych” uważała ich za prawowitych władców. Nie wiadomo kiedy i jak nastąpiło przejęcie władzy między XII a XVII dynastią. Ostatni król XVII dynastii, który sam się nazywał „siedzącym między azjata a Nubijczykiem” kontynuował walkę na dwa fronty docierając do II katarakty i zdobywając Memfis. Lecz ostateczne zwycięstwo należy do Achmes, która dotarła d III katarakty i przede wszystkim wypędziła Hyksosów z Egiptu! Nastał okres zwany Nowym Państwem.

III okres przejściowy:

Po koniec XX dynastii Egipt był w zasadzie podzielony, jedynym spoiwem był faraon Ramzes XI, po jego śmierci faraonem został założyciel XXI dynastii Semendes. Na południu rządzili potomkowie Herhora którzy monopolizowali stanowiska kapłańskie, tak samo było w Tebach - tamtejsze starsze rodziny obejmowały większość ważniejszych Stanowski. Na znaczeniu zyskiwali potomkowie libijskich jeńców sprowadzonych przez XIX dynastię i Ramzesa III, ponieważ zachowali oni własne tradycje i organizację wojskową. Co doprowadziło do wzrostu znaczenia libijskich naczelników osadzonych dokoła Bubastis we wschodniej delcie. W 1 poł. X w. Ostatni król XXI dynastii wydał swą jedyna córkę za naczelnika imieniem Szeszonk, który objął władzę w Tanis i Memfis - zapoczątkował XXII dynastię. Chciał on przywrócić czasy wielkich faraonów zarówno jak wojownik jak i budowniczy. Odniósł dwa zwycięstwa w wyprawie do Nubii i Palestyny. Zaczął też budowanie na wielka skale jakiej Egipt nie pamiętał od 300lat. Lecz wszystko to upadło kiedy mu się umarło, a jego następcy nie mieli takich ambicji. Około roku 840 w Tebach wybuchło powstanie przeciw Osorkonowi, synowi Takelota II mianowanemu przez ojca na arcykapłana Amona, spór wygrali rebelianci. Faktyczna władzę miała arystokracja, lecz widząc bezsilność Osorkona władze przejął Szeszonk III. W tym momencie arystokracja straciła całkowicie lojalność wobec władcy, wkrótce Egipt rozpadł się na kilkanaście niezależnych państewek rządzonych przez boczne linie dynastyczne i potomków libijskich. W Tebach zrezygnowano z godności arcykapłana Amona a namiestnikiem króla została Szapenupet (XXIII). Końca rozbicia dzielnicowego należy szukać m. In. w ekspansji państwa z ośrodkiem w Sais gdzie Tefnacht podbił zachód delty i ogłosił się władcą zachodnich nomów, potem podbił Memfis i środkowy Egipt gdzie większość arystokracji uznała jego wyższość. Wydaję się, że zjednoczenie Egiptu jest kwestią czasu ale nagle pojawia się król Kusz. W historii Nubii mam lukę od Ramzesa XI do 750r. Po tym czasie Nubia wyłania się jako silne państwo sięgające od I do VI katarakty. Dzięki kapłanom mimo latom samodzielnego rozwoju królestwo kusz pozostało cywilizacyjnie bliskie Egiptowi. Król Pije (ok. 750)wkroczył do Teb i zmusił Szapenupet żeby adoptowała jego siostrę, po czym wziął szturmem Memfis, lecz kiedy tylko z niego wyjechał powrotem zawładnął nim Tefnacht, który na tym poprzestał podbojów. Szabaka (następca Pije) w 712r. Zdobył Sais, zabił syna Tefnachta i jako pan całego Egiptu zapoczątkował XXV dynastię.

163. Wedowie

nie wiem czy to to samo co - Wenedowie, Wendowie, Wenetowie, Wenedzi -lud zamieszkujący - w okresie rzymskim (I-IV w. n.e.) - ziemie nad Bałtykiem. Identyfikowany ze Słowianami zachodnimi, niestety nigdzie nie ma o tym haśle ani słowa oprócz wikipedi, najbliższe temu jest właśnie jedynie hasło „Wenetowie” więc zamiast kopiować wikipedie odsyłam pod adres - http://pl.wikipedia.org/wiki/Wenetowie

164. Cyrus II Wielki

Cyrus II Wielki (559-529r. P.n.e), król Persji z dynastii Achemenidów, syn Kambyzesa I i ojciec Kambyzesa II, najsłynniejszy członek swojej dynastii, wielkie podboje

Cyrus krół Anszan i wasal Astyagesa (media). Astyages wyruszył pokonać Cyrusa lecz jego armia zbuntowała się przeciw niemu i przeszli na stronę Cyrusa i tak oto nowy władca pomaszerował do miasta Ekbatan i wywiózł całe złoto do siebie - pierwszy krok do światowego imperium!

Krok ten był czymś więcej jak tylko obaleniem władcy przez jego wasala, przychylność arystokracji z medi pozwoliła Cyrusowi na podwojenie swojej realnej potęgi militarnej. Taka potęga wręcz wymuszała na nim dalsze podboje. I tak oto następnym jego celem była Lydia , pierwsza bitwa pod Pterią (546) była remisowa, wtedy Cyrus zaryzykował - czekał aż Kroisos(Krezus, Krojsos) przywódca Lydijski rozpuści wojsko na nadchodzącą zimę i szedł zanim, po wygranych bitwach z pozostałym wojskiem obległ go (Kroisosa) w Sardes - było to wielce ryzykowne, ponieważ gdyby oblężenie przedłużało się wojsko Cyrusa padło by z zimna i głodu, lecz oblężenie to trwało zaledwie 14dni i tak oto Cyrus podbił Lydię.

W roku 539 wyprawił się na Babilończyków których podbił w jednej kampanii tak jak Lydię. Zwyciężył pod Opis po czym bez walki zajął Babilon przyjmując przy tym tytuł Króla Babilonu, król Sumeru i Akkadu, król czterech krańców świata . Po zdobyciu Babilonu zezwolił Żydom na powrót z "niewoli babilońskiej" i odbudowę Jerozolimy.(Ancient Maps) persian_empire.jpg

Mapka imperium Perskiego, Cyrus zajął wszystko oprócz Egiptu (Kambyzes i Dariusz trochę je tam porozciągali ale to detale są)

Potem Cyrus podbijał wschód gdzie najważniejszym miejscem była Bactria , no i tamte tereny jak widać na mapce.

Cyrus chciał podbić na zachodzie cały świat wysokiej cywilizacji, na wschodzie szeroko pojęty Iran no i północ aż do terenów gdzie dało się mieszkać bo dalej był step. Cyrus chciał podbić cały świat lecz gdy okazało się, że ten jest większy jak sądzono Persja zadowoliła się tym, że jest w centrum świata (myślała, że czym dalej tym coraz mniej wartościowe tereny). Cyrusowi nie starczyło życia na podbicie Egiptu, zginął w 530 walcząc z nomadami za laksartesem (prawy górny róg mapki).

Można jeszcze wspomnieć, że w fundamentach ścian świątyni Marduka w Babilonie złożony został jako depozyt fundacyjny Cylinder Cyrusa uznawany za pierwszy kodeks praw człowieka.

165. ?

166. ?

167. Ceramika czerwono figurowa za panowania Hyksosów

chyba kogoś poyebało :/, jedyne co znalazłem to to, że styl czerwono figurowy to jest Grecja od VI w p.n.e. , więc nichuja ma to wspólnego z hyksosami

168. Asyria, panowanie, powstawanie, osiągnięcia

(są ogólnie trzy okresy - staro, średnio i nowoasyryjski więc pokrótce o każdym)

Asyria była ważnym szlakiem handlowym między morzem kaspijskim a morzem śródziemnym i zatoką perska. Stąd rozprowadzano po Azji mniejszej cynę, miedź i tkaniny w zamian za złoto i srebro było. Było to bardzo zyskowne ponieważ alternatywny szlak handlowy na północy był zablokowany przez amorytów, i to, że brąz (cyna+miedź) stawał się najpopularniejszym surowcem do wytwarzania broni.

Pierwszym założycielem państwa asyryjskiego był Szamszaidad I - który by amorytą, rządził około 1750-1718 p.n.e. Po jego śmierci Asyria weszła w posiadanie Hammurabiego.

Trzeba przyznać, że są duże luki w źródłach i stąd informacje i Asyrii czasami niespodziewanie znikaja i pojawiają się.

W czasie gdy Mittani było w okresie największego rozkwitu Assur (stolyca) była pod jego panowaniem XIV w, lecz wkrótce po tym mamy informacje o pełnej autonomii Assur oraz o panowaniu nad miastami Niniwa i Arabela. Taka władza terytorialna dawała królom asyryjskim przewagę nad upadającym Mittani lecz nadal było małe i słabe w porównaniu do Egiptu czy Babilonu. Wysoką rangę Asyria uzyskała zaczeła uzyskiwać za Assurbanipala, był to ostatni król z dynastii Sargonidów, umiał czytać i pisać, założył wielka bibliotekę w Niniwie. Za władania Adadniraria I Asyria zaatakowała Mittani zdobywając dużo nowych terenów, władca ten zmarł w bitwie pod Kadesz. Jego syn Salmanasar I podbił do końca Mittani, tworzył kolonie na nowych terenach i masowe przesiedlenia mieszkańców. Była to prawdziwa rewolucja, nikt wcześniej nie miał takie polityki. Szczyt państwo średnioasyryjskie osiągnęło za panowania Tukultininurty I(1244-1207), który zaatakował Hetytów zdobył w ten sposób dużo nowych terenów jak i bogactw i surowców co pozwoliło dalejsze podboje i działalność budowlaną. Jego marzeniem było zawładnięcie Babilonią co też się stało lecz na bardzo krótki czas, po roku „rządzenia” oddał władze w ręce podległym sobie namiestnikom, całkowite panowanie Asyrii nad Babilonią trwało zaledwie kilka lat. Nieudolność i bezsensowne pomysły króla doprowadziły do tego, ze zabił go jego własny syn . Jego następcy radzili sobie dość dobrze przez następne lata, nie nękani zbytnimi najazdami. Gdy do panowania doszedł Tiglatpilesar I, Asyria ze swoja armią zawładnęła niesamowicie dalekie terene lecz prawda było, ze nie napotykała prawie żadnego oporu, ważniejsze było, że Asyria nie umiała się skutecznie bronić przed najazdami i wnikaniem do niej innych ludów - Aramejczyków. Potem nastąpiły półtorawieczne wieki ciemnie o których nie wiemy praktycznie nic, tyle tylko, że Asyria jakoś je przetrwała.

Jeśli chodzi o osiągnięcia w kulturze materialnej to Asyria zawsze pozostawała w cieniu Babilonu, zmieniło to się dopiero za panowania tukultininurty, który zdobył Babilon i zaczął budować pałace w Assur (świątynia Isztar). Powstawały za to od czasów Tigletpilesara I annały królewskie - inskrypcje na terakotowych stelach, przedstawiające chronologiczne zwycięstwa królów i inne osiągnięcia. Jeśli chodzi o prawo to było ono nadal surowe, często była stosowana kara śmierci i okaleczanie.

Dzięki wyżej wspomnianym annałom i innym dokumentom możemy odtworzyć późniejsze losy Asyrii. Nacisk Aramejczyków osłabł i Asyria powoli odzyskiwała swoje dawne tereny aż do terytorium jakie miała za panowania Tigletpilesara I. Co ciekawe często nie zabijano Aramejczyków lecz zostawiano ich jako namiestników lokalnych terytoriów podporządkowanych Asyrii. Coraz większe tereny coraz liczniejsza ludność była trudna do opanowania i obronienia i to spowodowało kryzys i 8 letnią wojnę domową (827-819). Tam się działo duuużo pierdowatych rzeczy w tym czasie, szkoda to ogarniać w ogóle. W roku 745 nastąpił zamach stanu i władze przejął Tigletpilesar III - tzw. Rządy uniwersalne. Potem z takich ważniejszy to był Sargon II który próbował kontynuować dzieło Tgleta. Potem też działo się dużo pierdów, zburzono Babilon, odbudowano go. Aż w końcu na tron zasiadł Assurbanipal, ostatnie pewne dokumenty pochodza z roku 639, Asyria była silnym państwem i na horyzoncie nie było widać nikogo kto mógłby zagrać - 30 lat później państwo asyryjski nie istniało, stolice były w gruzach, dynastia uległa eksterminacji, a ziemia stała się pustkowiem. Możemy się domyślać jedynie co się stało i podejrzewać, że wcześniejsze małe konflikty nabrały impetu. Nastąpił kryzys dynastyczny i rozpad imperium, ziemie zagarnęli między sobą meddowie i Babilończycy.

Ważną rzeczą w Asyrii były deportacje, najpierw rolników z odległych krain do stolicy by wspomóc uprawę roli, potem zaś by nie deorganizować rolnictwa tylko lokalne elity. Trzeba tez zwrócić uwagę, że król miał monopol na handel luksusowymi towarami, dzięki czemu elita miała pieniądze na wspaniałe budowle w zmieniających się stolicach. Najwspanialszym i największym miastem była Niniwa, gdzie były ogromne pałace a systemy irygacyjne niedoścignione do czasów rzymskich. Pozostałe wielkie miasta nie ustępowały jej tak bardzo, do tego stopnia, że miast tych nie można było zaludnić miejscową ludnością, ani tez utrzymać z miejscowych zasobów.

169. Tyrania w Grecji: przyczyny i znaczenie.

(Nie chodzi chyba tylko o Ateny, a o cała Grecję, zresztą o samych Atenach to każdy sobie poczyta, Pizystrat i spółka)

W późnej epoce archaicznej wiele polis greckich przeszło okres tyranii, początkowo termin ten był neutralny lecz z czasem zyskał miano największej społecznej klęski jaka mogła spaść na greckie miasta. Pierwszy raz termin tyrannos/tyrannis pojawił się u poety Archilochosa (680-40). Z tekstu jego wynika iż tyranii byli arystokratami, którzy do władzy dążyli w pokojowy sposób. Nie była to władza zgodna z obyczajami, gdzie dotychczas panowała władza królewska, lecz była marzeniem każdego arystokraty, który wyżej zajeść nie mógł. Pierwszym znanym tyranem miał być Pheidon z Argos, narzucił on system miar i wag, tym sposobem przejęcia władzy poszła arystokracja innych wielkich polis: Koryntu i Sikyony. Tyranie w Koryncie tworzył Kypselos, panowanie jego i jego syna było okresem największej świetności Koryntu, zmusili do uległości korkyre i zakładali kolonie na morzu jońskim. Korynt stał się również czołową handlowa, rzemieślniczą i architektoniczną potęgą Grecji. Tyrani byli obecni też w Sikyon, Megarze, Atenach i wielu innych miastach. Czasami przy zamachu stanu używano wojska, lecz po zajęciu miasta/tronu wojsko zostawała oddalana i przy aprobacie mieszkańców w spokoju rządzono. Tyrani dla poparcie ludu budowali często świątynie, wodociągi, wspierali poetów itd. W większości miast był to złoty okres. Trzeba zauważyć, że lokalna arystokracja najbardziej nie lubiła swojego własnego tyrana ponieważ to on pozbawiał ich władzy w sprawie polis, tym bardziej, ze władza ta była nieformalna. Często więc tyrani byli obalani przez arystokrację. Mottem dla przeciwników tyranii był napis nad świątynia w Delfach „wszystko w miarę”, czyli żeby nikt nie miał za dużo, odnosiło się to do władzy. Grek chciał mieć nad sobą tylko prawo obowiązujące wszystkich w danym Polis.

170. Prawo XII tablic, powstanie i znaczenie.

Lex duodecim tabularum. Wszystko zaczęło się w czasie walk plebejuszy z patrycjuszami, ci ostatni mieli w swoich rękach sądy i wydawali na ogół wyroki nie przychylne tym pierwszym. Lecz plebejusz naciskali na spisanie praw i tak też się stało w latach 451-449 p.n.e. , na rok 451 wybrano 10 decemwirów z pośród patrycjuszy na której tle wybijał się Appiusz Klaudiusz Krassus. Na rok 450 komisja składała się już w połowie z plebejuszy, lecz nawet gdy ta komisja nic nie zdziałała plebejusz zagrozili drugą secesją. Wizja wojny domowej była nie w smak patrycjuszom, więc decemwirowie w końcu zakończyli swe dzieło w roku 449, owe dzieło obejmowało ustawodawstwo cywilne i karne. Niestety zachowały się tylko fragmenty. Prawo było bardzo surowe, szczególny nacisk był położony na własność prywatną, nie wypłacalny dłużnik stawał się niewolnikiem, lichwa była ograniczona do 8 i 1/3% rocznie. Pater familias - ojciec rodziny, miał prawo życia i śmierci nad każdym z członków rodziny. Zakaz zawierania małżeństw między plebejuszami a patrycjuszami, co przez naciski zostało zniesione 4 lata później. W późniejszych latach nastąpiło jeszcze kilka zmian m. In. wprowadzenie urzędu cenzora. Tekst został wyryty na XII tablicach z brązu lub drewna i umieszczony na Forum Romanum, aby mógł być znany wszystkim obywatelom.

171. Hyksosi.

Hyksosów poznajmy przy okazji dziejów Egiptu, było to dość ważne wydarzenie trwające podczas II okresu przejściowego. W połowie XVII wieku Egipt padł ofiarą najeźdźców, którzy opanowali delte i dolinę Nilu aż do Hermopolis, stworzyli oni XV dynastię. Dla jasniośći:

XV dynastia - Hyksosi

XVI dynastia - wasale Hyksosów XVII dynastia - tebańska wszystkie te trzy dynastie panowały równocześnie!

Reszta kraju była pod panowanie lokalnych egipskich władców - XVII dynastia, zaś XVI dynastia panowała poza Egiptem, na Synaju i możliwe, że w Palestynie.Najważniejszym miastem Hyksosów było Awaris. Długo panowała opinie, że hyksosi podbili cześć Egiptu dzięki rydwanom lecz jest to nie prawda, bo te pojawiły się dopiero 200lat później. Hyksosi przejęli władzę i dla poddanych ze swoich terenów było po prostu królami, zresztą dla biednych i głupich ludzi było to bez różnicy kto rządzi. To, że hyksosi są bezbożni i chcą zguby Egiptu to propaganda XVII dynastii - która chciała zjednoczenia Egiptu pod jedną władzą. Lecz mimo nieświadomości ludzi okres panowania hyksosów był niesamowitym postępem technologicznym, dolina Nilu zawsze odosobniona była daleko w tyle w porównaniu z innymi państwami i gdyby nie władza „królów z obcych krain” to ten przeskok technologiczny by nie nastapił! Otwartą wojnę przeciw hyksosom wydał dopiero przed ostatni król XVII dynastii. Kames powoli odzyskiwał dawne tereny lecz ostateczną wygraną nad hyksosami możeli pochwalić się Achmes, który ok. 1537r. Zdobył Awaris.

172. Prześladowania chrześcijan w imperium

(opisze pokrótce, widziałem sumie elaboraty straszne na ten temat, ale bądźmy realistami, trzeba po prostu conieco wiedzieć na egzamin ; ) no to jadymy

Chrześcijanie byli prześladowani do połowy III wieku zwykle z inicjatywy lokalnej społeczności, dopiero potem dołącza do tego władza rzymska. Pierwszy pogrom chrześcijan na wielka skale dokonał się w 248/9 w Aleksandrii - tu polecam film agora, który opisuje dzieje ciutkę późniejsze. Prześladowania Nerona zaczęły się od oskarżeń o podpalenie Rzymu - lecz okazali się niewinni. W Rzymie był zawsze jeden problem, skąd brać ludzi (mięso) na igrzyska, tym bardziej, że za Nerona igrzyska musiały być ciekawe żeby odciągnąć ludzi od przygnębienia pożarem. A więc w sumie przypadkowo napatoczli się chrześcijanie, których łatwo można było oskarżyć o zabobony - toć chrześcijaństwo było jakaś nową herezją, która obrażała stare bóstwa. Od chrześcijan w przeciwieństwie do Egipcjan można była żądać by wyrzekli się swojej wiary ponieważ była ona nowa i nie opierała się na tradycji. Lecz tu dopiero zaczynają się jaja bo Ci niech cieli się wyrzec swojej wiary i ginęli na arenach, chociaż gdyby wyznali wiarę w bogów od reki byli uwalniani. Cesarstwo traktowało chrześcijan jak obłąkanych i w sumie chciało ich ratować mimo ich sprzeciwu. Lokalni namiestnicy rzadko ścigali chrześcijan, raczej czasami ukarali jakiegoś dla przykładu, a reszcie pozwalali „świrować”. Gdy zaś lud domagał się mordu to namiestnik w zasadzie nie miał innego wyjścia jak zgodzić się. Ciężko powiedzieć ile osób zginęło podczas prześladowań, większość chrześcijan żyła we względnym spokoju, lecz musieli liczyć się z tym, że w każdej chwili mogli być wezwanie do władcy i proszeni o wyznanie wiary w bogów dlatego tez męczenników nazywamy „świadkami”. Większośc chrześcijan nie była prześladowana lecz żyła w ciągłym strachu, dalekim lecz stałym.

173. Demokracja Ateńska.

O demokracji w Atenach możemy mówić po obaleniu tyranów, o władze walczyli: Isagorsa i Klejstenes. W roku 508 archontem został Isagoras. Klejstenes miał po swojej stronie thetów lecz było to za mało, gdyś nie byli oni obywatelami, lecz Klejstenes miał pomysł reform i gdy przedstawił je mieszkańcom oni zgodzili się włączyć synów niewolników do obywatelstwa i zjednoczyć siły. Nie mógł na to patrzeć spokojnie Isagorsa i Kleomenes, przybyli z armia do Aten i wygnali Klejstenesa, lecz ludowi się to nie spodobało do tego stopnia iż Isagorsa musiał ukryć się z armią na akropolu, po 2 dniach wyszli i uciekli, Klejstenes wrócił do miasta. Lecz Kleomenes nie mógł się z tym pogodzić gdyż chciał przywrócić tyranie. Kampania z roku 507/6 zakończyła się triumfem Aten. Klejstenes mógł przeprowadzić swoje reformy. No i w tym miejscu musiałbym napisać reformy Klejstenesa ale głęboko wierze iż wszyscy ja znają ; )

174. Demostenes, Demostenes

(jest dwóch takich typków strateg i mówca, w sumie ani o jednym ani o drugim nie można wiele napisać, postacie - pierdy, tak żebyś oblał/a egzamin, krw!)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Demostenes

175. Jak Hammurabi tworzył Mezopotamię.

(co tworzy, jak tworzył z dupy to pytanie)

Hammurabi (VI król, 1728-1686). Podbił wszystkie pobliskie krainy z czego Mari, Niniwę i Assur tylko chwilowo, królestwo jego trwało ćwierć wieku. Te wszystkie krainki, bitewki, królowie są tak z dupy, że nie warto tego czytać bo i tak tego nikt nie ogarnie, a jak ktoś myśli inaczej to ewentualnie mogę się rozpisać ciutkę w tym punkcie. Wg mnie nie było tam żadnej istotnej rzeczy wartej uwagi.

176. Homo novus.

Homo novus (łac. człowiek nowy), lekceważąca nazwa używana przez nobilów w starożytnym Rzymie na określenie człowieka, który pierwszy w swoim rodzie obejmował urząd dający mu prawo do zasiadania w senacie.

Urzędami tymi były magistratury cursus honorum (ścieżki zaszczytów). Ich piastunowie (konsul, pretor, edyl kurulny, kwestor) mieli prawo zasiadać na krześle kurulnym.

Takim homo novus był np. Marek Tuliusz Cyceron, któremu, mimo poważania jakim się cieszył i przejścia całego cursus honorum, wypominano często niesenatorskie pochodzenie.

Już w starożytności określenie homo novus stało się synonimem dorobkiewicza, parweniusza.

177. Summerowie a Elam

(co to za pytanie, o Elamie znamy 2000lat jego historii i, że niby co mam porównać?)

streszczę z grubsza Elam i tyle eh.)

178. Podstawy ekonomiczne greckich polis.

Nie mogę nic znaleźć na ten temat. Wiadomo, że polis greckie były dość małe, chyba Arystoteles ujmował to w ten sposób: nie za mała nie za duża. Podstawy ekonomiczne? Grecy żyli z uprawy roli, ze sprzedaży wina i oliwy. Informacje o Polis posiadam już po wiekach ciemnych więc powstały pewnie one trochę wcześniej około 2poł. IX wieku.

179. Wojny Rzymu z Dakami.

W sumie chodzi o dwie wojny. Pierwsza zakończona w roku 89 - Dakowie urośli w siłę i przy poparciu m. In. Jazygów, Markomanów wypowiedzieli Rzymowi otwartą wojnę, na początku były nie powodzenia lecz ostatecznie Rzym wygrał, skończyło się to rozejmem - król Daków uzyskał niezależność.

Druga wojna przypada na lata 101-105. Trajan wkroczył do Dacji i zaczął ja podbijać, król Dacki prosił o pokój ale warunki były jego osiągnięcia były ciężkie do przełknięcia i wkrótce ruszył ze swoja armią, lecz Rzym ich zmasakrował, oblężyli ich stolicę i w ostatecznej bitwie pokonali, Rzym zyskał nową prowincję, a sąsiednie państwa były tak przerażone klęską Daków, że praktycznie i te tereny były pod władzą rzymską.

180. Bitwa pod Karkar

(była jeszcze druga ale to by napisał, ze chodzi o drugą hm)

Bitwa pod Karkar to starcie zbrojne do którego doszło między wojskami króla Izraela Achaba i wojskami Aram-Damaszku oraz Asyryjczykami w roku 853 p.n.e.. Po bitwie w wyniku buntu ludu w Izraelu doszło do próby obalenia króla Achaba. Dowódcami byli Salamanasar III i Hadadezer.

181. Sytuacja wewnętrzna Atenach po wojnie peloponeskiej.

Półwiecze po wojnie peloponeskiej było okresem chaosu w Helladzie, upadek imperium ateńskiego przekreśliło szanse powstrzymanie rozbicia politycznego. Późniejsze twory słabsze od związku morskiego były z góry skazane na nie powodzenia.

Sparta narzuciła Atenom po wojnie tzw. Rządu trzydziestu tyranów, lecz nie Minoł nawet rok a demokratyczne ugrupowania ateńskie zabiły przywódcę tyranów, była to wielka klęska Sparty, która kompletnie nie miała pomysłu co dalej robić po wojnie, Atenach została przywrócona demokracja.

182. Polityka, religia Konstantyna Wielkiego

Po skomplikowanej sprawie z odejściem od tetrarchii, od 312 roku imperium rządzili Konstantyn i Licinius do roku 324 gdzie ten drugi zginął i od tego czasu w Rzymie było jednowładztwo trzeba wspomnieć, że w roku 313 wydali edykt mediolański dający wolność wyznania. Konstantyn miał kontynuować politykę Dioklecjana. Chciał odbudować rzymską kontrolę nad tzw. Granicami barbaricum, w 331-2 podbił gotów naddunajskich. Stworzył w roku 330 miasto Konstantynopol, który był nowym Rzymem, był tam osobny senat, który z początku był traktowany jako drugi senat lecz oznaki „mniejszości” szybko zostały zniwelowane. W 337 roku Konstantyn umiera.

183. Kaskowie(?) a frygowie. - ??? Dupa.

184. Oktawian August.

Początek władzy Augusta zaczyna się wraz z tym kiedy w 27 r. p.n.e. oddaje władze senatowi i ludowi rzymskiemu, w zamian otrzymał gigantyczną prowincję obejmującą większość imperium. Rządził jak konsul, którego w roku 23 zrzekł się i kazał przyznać sobie prokonsularne imperium maius i pełnie władzy trybuńskiej, mógł zwoływać lud i senat oraz miał prawo veta, co miał odnawiane co roku. Tak więc posiadał pełnie władzy, pozostawiając wszystkie urzędy, konsekwencją tego był brak oficjalnej tytulatury, przyjęło się, że był princepsem, sam za to zamiast imienia używał określenie imperator i tak oto był Imperator Caesar Augustus. Było kilku śmiałków, którzy testowali jak elastyczny jest to system i Princeps raz na zawsze uświadomił wszystkich, że nie ma miejsca na opozycję

Po zwycięstwie Oktawian stał się jedynym imperatorem. W roku 29 p.n.e. wprowadził nowy cenzus polityczny, na mocy którego w senacie zasiadali wyłącznie jego stronnicy; on sam stał się princeps senatus. 16 stycznia 27 roku p.n.e. senat rzymski po raz pierwszy w historii przyznał mu na wniosek Plankusa tytuł Augustusa. W ten sposób Oktawian stał się pierwszym cesarzem rzymskim, jakkolwiek przy zachowaniu wszelkich pozorów ciągłości ustroju republikańskiego (np. sprawował wielokrotnie urząd konsula (w latach 31 p.n.e.-23 p.n.e.). Używał oficjalnej tytulatury Imperator Caesar Divi filius Augustus. August sprawował pełnię władzy, skupiając w swych rękach kilka różnych urzędów oraz rozmaite kompetencje nadzwyczajne, nadane dożywotnio przez senat. Jego rządy były rodzajem dyktatury wojskowej pod pozorem utrzymania republiki. Obdarzony władzą przez senat i wojsko, mógł prezentować się jako elekt społeczeństwa rzymskiego.

Oktawian podzielił prowincje na senatorskie i cesarskie:

· senatorskie: prowincje wewnętrzne, zespolone z Rzymem - np. Azja i Afryka, nie stacjonowało w nich wojsko (tylko jeden legion w Afryce), zarządzane były przez prokonsulów i propretorów

· cesarskie: niedawno zdobyte (np. Galie) wymagające stałej armii, zarządzane przez legati pro praetore - legatów oraz prokuratorów (w mniejszych prowincjach).

Ściągał jednak podatki także z prowincji cesarskich. Od 23 p.n.e. miał władzę wojskową nad wszystkimi prowincjami i całą armią (imperium proconsulare). (23 czerwca 23 p.n.e.) otrzymał także władzę cywilną cenzora i trybuna ludowego, która gwarantowała mu nietykalność, czyli tribunicia potestas. 6 marca 12 p.n.e. został wybrany najwyższym kapłanem (Pontifex Maximus) po śmierci dotychczasowego piastuna tej godności, Lepidusa. Był to dożywotni urząd najwyższego zwierzchnika rzymskich kultów religijnych. Dnia 5 lutego 2 p.n.e. August przyjął na prośbę senatu i ludu rzymskiego tytuł Pater Patriae - Ojciec Ojczyzny. 1 sierpnia tego samego roku uroczyście otworzył świątynię Marsa Ultora, której zbudowanie ślubował przed czterdziestu laty, na polu bitwy pod Filippi.

· Reforma armii:

o Legiony - wojsko zawodowe (20 lat służby), liczące pod koniec życia Augusta 150 tysięcy żołnierzy, ze stałym wyposażeniem weteranów, do którego rzadko byli wcielani ludzie z prowincji.

o Auxilia - wojska z prowincji, oddziały posiłkowe, głównie oparte na jeździe. Żołnierze po odbyciu służby otrzymywali obywatelstwo rzymskie. Oficerami byli ekwici.

o Pretorianie - gwardia cesarska z praefecti praetorio jako dowódcami (wyłącznie ekwici), którzy zajmowali najwyższe po cesarzu miejsce w państwie.

o Cohortes urbanae - kohorty miejskie, paramilitarne oddziały o charakterze policji miejskiej w Rzymie, na czele których stał prefekt miasta (praefectus urbi)

· Reforma finansowa poprzez utworzenie funduszy celowych, takich jak:

o Aerarium - skarbiec senacki

o Aerarium militare - skarbiec wojskowy

o Patrimonium Caesaris - majątek prywatny cesarza

Ponadto zastąpiono dziesięcinę bezpośrednim opodatkowaniem pieniężnym - stipendium

· usunięcie Zgromadzenia Ludowego

Oktawian powiększył państwo o nowe prowincje: Egipt, Panonię i Dalmację-Illyricum. Nie miał potomka męskiego. Na następcę wybrał Tyberiusza, syna swojej trzeciej żony Liwii, którego adoptował. Wybudował Mauzoleum Augusta - mauzoleum dynastii Julijsko-klaudyjskiej.

Po jego śmierci zapanował przez dwa wieki Pax Romana - pokój rzymski.

· Senat:

Był to najwyższy organ ustawodawczy i sądowniczy (wobec innych senatorów) liczący 600 osób. Do stanu senatorskiego zaliczano dziedzicznie całą rodzinę senatora, jednak obowiązywała ich granica cenzusu majątkowego wynosząca milion sestercji. Senat miał prawo bicia miedzianej monety, a zarządcy prowincji otrzymywali pensję za swoją funkcję. August jednak nie ufał senatorom, zabronił im opuszczać bez jego zgody Italię, a na posiedzenia przychodził w zbroi.

· Ekwici:

August ufał im bardziej niż senatorom, gdyż nie byli oni związani z dawnym ustrojem republikańskim. Umożliwił im awans na urząd senatora, lecz ich także obowiązywała granica cenzusu majątkowego wynosząca 400 000 sesterców. Z ekwitów wywodzili się głównie urzędnicy, prokuratorowie i prefekci.

· Plebejusze:

August był wobec nich nieufny. Organizował dla nich igrzyska i zwiększył rozdawnictwo zboża do 200 000 mieszkańców. Umocnił pozycję wielkich właścicieli ziemskich kosztem uboższych rolników i wskutek wyzysku pracy niewolników - był to jeden z pierwszych etapów powstawania latyfundiów.

· Italikowie:

Stopniowo dopuszczani do urzędu ekwickiego, a nawet senatorskiego. Zaprzestano konfiskaty ziemi dla weteranów.

· Ludność prowincji:

August ograniczył nadawanie obywatelstwa rzymskiego i zahamował proces awansu politycznego arystokracji prowincjonalnej. Utrzymał jednak proces "racjonalnego wyzysku", a nie rabunkowej polityki, jak miało to miejsce w okresie republiki. Ludność prowincjonalną podzielono na dwie grupy: wolną i zależną.

· Konsulowie:

Ograniczono ich rolę do przewodnictwa w senacie. Dalej było ich dwóch, często się zmieniali.

· Pretorzy:

Dodano im obowiązek organizowania igrzysk, co wcześniej było zarezerwowane dla edylów.

· Edylowie:

Ograniczono ich rolę w państwie.

· Kwestorzy:

Mieli swoją dotychczasową władzę skarbową, ale tylko wobec skarbu sejmowego.

· Trybunowie:

Nie mieli inicjatywy ustawodawczej, ale pozostawiono im możliwość obrony ludu i składania veta.

· Sądy:

Istniały stałe komisje karne, z sędziami wybieranymi ze wszystkich stanów, jednak władzę sądowniczą obok komisji przysięgłych miał też senat i cesarz

Okres panowania Oktawiana uznawany jest za złoty wiek literatury rzymskiej. Tworzyli wówczas m.in. Horacy i Wergiliusz - ten ostatni otrzymał od Oktawiana Augusta zlecenie na napisanie narodowego eposu dla Rzymian, który legitymizowałby władzę Oktawiana i jednoczył lud wokół tradycyjnych wierzeń i historii legendarnej. Tak powstała Eneida.

Oktawian w czasie swego panowania doprowadził do umocnienia roli rodziny w państwie. Karano senatorów i ekwitów za bezżeństwo i bezdzietność odebraniem prawa dziedziczenia. Rodzinom wielodzietnym nadawano liczne przywileje. Dodatkowo wprowadzono ustawy przeciwko cudzołóstwu, rozpuście i zbytkowi.

Odbudował świątynie, wzniósł sanktuaria bóstw „opiekunów rodu julijskiego” i jego samego, m.in. Wenus Rodzicielki na Forum Juliusza, Marsa Mściciela na Forum Augusta, Victorii, Apollo w Palatynie (którego uważał za osobistego opiekuna, zwłaszcza po Bitwie pod Akcjum), Romulusa - założyciela Rzymu oraz Eneasza, praprzodka Juliuszów. Usunięto natomiast bóstwa wschodnie i zakazano ich kultu.

185. Problem chronologii państwa egipskiego.

Chodzi o to, że licząc dynastie i lata panowania poszczególnych władców wychodzi nam strasznie długi okres i państwo egipskie musiało by mieć z 8000 lat, ale cały sęk w tym, że poszczególni królowie jak i dynastie panowały nakładały się na siebie i po uwzględnieniu tych faktów mamy chronologie znaną nam obecnie. Teraz to już nie jest dla nas problem ale wcześniej dla uczonych była to nie lada zagwozdka.

186. Temistokles

524-459 (około), W 483 p.n.e. wybrany został na archonta-eponima i zaraz rozpoczął umacnianie Pireusu, ateńskiego portu i bazy floty. Wystąpił z planem budowy potężnej floty na bazie dochodów z nowo odkrytych złóż srebra w górach Laurion (około 200 talentów rocznego dochodu) i pomimo opozycji, której przewodził Arystydes Sprawiedliwy, proponującej rozdanie zysków pomiędzy obywateli, udało mu się przekonać ateńskie Zgromadzenie Ludowe do swojego planu. Temistokles uzasadniał potrzebę budowy silnej floty wymogami wojny z Eginą, choć wiedział, że flota ta przyda się w nieuniknionej konfrontacji z Persami, którzy w tym momencie wydawali się odlegli i nie budzący obawy u większości Ateńczyków. Przy okazji doprowadził do wygnania z Aten swojego najgroźniejszego (w owym czasie ) przeciwnika politycznego Arystydesa (483 lub 482 p.n.e.)

W efekcie szeroko zakrojonej akcji rozbudowy floty w momencie agresji perskiej w 480 p.n.e. Ateny dysponowały już ok. 300 okrętami (3 lata wcześniej tylko 70), przy czym wszystkie nowe okręty były nowoczesnymi trierami. Flota ateńska stała się najsilniejszą w całej Grecji i Ateny wysunęły się na pierwszy plan w wojnie z Persją. Temistokles brał udział w nierozstrzygniętej bitwie pod Artemizjonem w sierpniu 480 p.n.e. Był autorem planu ewakuacji ludności Aten na Salaminę oraz koncentracji floty ateńskiej w Zatoce Salamińskiej po klęsce pod Termopilami. Mimo że formalnie to nie on dowodził siłami greckimi w bitwie pod Salaminą, to niemal w całości jemu należy przypisać sukces w tej bitwie. Spartanie byli przeciwni walce w tym momencie z silniejszą flotą perską, zamierzając wycofać się na Peloponez, jednak on sprowokował Persów - wiedząc, że warunki sprzyjają Grekom, zawiadomił Kserksesa przez swojego zaufanego niewolnika Skinnosa, że Hellenowie zamierzają uciec. W tej sytuacji perski władca wydał rozkaz natychmiastowego otoczenia i zniszczenia floty greckiej. Bitwa okazała się całkowitym sukcesem połączonych sił greckich. Po ostatecznym zwycięstwie Greków pod Platejami w 479 p.n.e., nie wierząc w trwałość sojuszu Aten ze Spartą, Temistokles odbudował Pireus, był inicjatorem rozpoczęcia odbudowy zniszczonych przez Persów Aten od wzniesienia murów obronnych, co spotkało się ze sprzeciwem Sparty, oraz połączenia Aten z Pireusem tzw. długimi murami. W 478 p.n.e. nie dopuścił do ukarania miast neutralnych lub stojących po stronie perskiej podczas najazdu perskiego, przeciwstawiając się w ten sposób Sparcie, dążącej do hegemonii w Grecji. Był współtwórcą, obok Arystydesa, I Ateńskiego Związku Morskiego (zima 478/477 p.n.e.)

Polityka Temistoklesa wrogości wobec Sparty napotkała opór Kimona, który główne zagrożenie widział w Persach. Ataki na Temistoklesa pojawiły się już około połowy lat siedemdziesiątych. W 472 lub 471 p.n.e. Temistokles padł ofiarą ostracyzmu w Atenach. Udał się wówczas do Argos (wrogiego Sparcie), gdzie prowadził ożywioną działalność antyspartańską. Przebywał także w Mantinei i innych miastach-państwach Peloponezu. Władze Sparty zaniepokojone efektywnością poczynań Temistoklesa na Peloponezie, oskarżyły go w Atenach o współdziałanie z Pauzaniaszem w knowaniach z Persami. Na podstawie wątpliwych dowodów wrogowie Temistoklesa doprowadzili do zaocznego skazania go na śmierć. Ścigany Temistokles uciekł z Argos na Korkyrę (ok. 467 p.n.e.) , później do Epiru, gdzie jako błagalnik znalazł schronienie u króla Molossów, Admeta, aby ostatecznie w 465 p.n.e. znaleźć się na dworze króla perskiego Artakserksesa I Makrocheira, który za dobrą służbę oddał mu we władanie Magnezję, Lampsakos i Myontos, nad którymi panował jako perski namiestnik. Zmarł - według Tukidydesa - śmiercią naturalną, według innych autorów popełnił samobójstwo (otruł się), nie chcąc walczyć przeciwko swoim rodakom po stronie Persów.

187. Rzym - abecja ???

1

---