PSYCHOANALITYCZNA TEORIA ROZWOJU
KONCEPCJA ERIKSONA
Opiera się na założeniu o podmiotowym charakterze rozwoju, wpływach kulturowych oraz odpowiedzialności jednostki za własny rozwój. Należy ona do nurtu neopsychoanalitycznego i wskazuje na znaczenie biologicznych czynników popędowych oraz interakcji społecznych dla kształtowania się tożsamości jednostki.
Koncepcja Eriksona obejmuje osiem stadiów rozwojowych, z których każde wyznacza określone zadania psychospołeczne. Każdy etap rozwojowy obejmuje kontinuum pomiędzy przeciwnymi biegunami, z których jeden wyznacza pożądany kierunek rozwoju, drugi zaś możliwe jego zaburzenie.
Ufność czy nieufność( 1 rok ). Konsekwencja ciągłość autentyczna troska i stałość doświadczeń rodzą przekonanie ,że świat jest bezpieczny i godny zaufania. Niewłaściwa opieka lub niespójne czy negatywne traktowanie rodzą lęk i podejrzliwość
Autonomia czy wstyd i zwątpienie ( 1 - 3 lata) Nadmiar zakazów, wyręczanie i ograniczenie swobody może dać w efekcie utratę zaufania do siebie i własnych sił dziecka, nieumiejętność samodzielnego poruszania się w świecie pełnym rygorów i regulacji. Przyzwolenie i stwarzanie sytuacji dających szansę poznawania i ćwiczenia własnych sprawności owocować powinno rozwojem woli i samokontroli.
Inicjatywa czy poczucie winy.(3-6 lat) Dziecko wiedzione potrzebą poznawczą pyta i eksperymentuje, wypróbowuje różne role społeczne w zabawie. Chwalone za inicjatywę, pomysły i fantazję odważnie podejmuje kolejne wyzwania. Jeśli jego zachowanie jest oceniane jednak jako niewłaściwe, pytania za niestosowne, bywa zawstydzane i krytykowane - zaczyna czuć się winne. Prowadzić może to do zahamowania aktywności poznawczej oraz kontaktów społecznych,
Pracowitość czy poczucie niższości ( 6-11 lat) Jeżeli zwraca się należytą uwagę na to, co dziecko robi i wytwarza, dzięki temu powstaje u niego poczucie pracowitości. Jeżeli krytykuje się lub wyśmiewa jego wysiłki rodzić to może u dziecka poczucie niższości.
Tożsamość czy niejasność własnej roli (okres adolescencji, od 12 do 18 roku) Młody człowiek ma przed sobą zadanie określenia własnej tożsamości seksualnej, społecznej i zawodowej, wybór ról społecznych, określenie swojej pozycji wobec młodszych, rówieśników i starszych oraz integrowanie posiadanego już doświadczenia życiowego. Charakterystyczne dla okresu dojrzewania jest poszukiwanie sensu życia, konstytuowanie się własnego systemu wartości, które wymaga skonfrontowania moralności dziecięcej z wymogami moralnymi dorosłych. Powodzenie w przebyciu tego etapu rozwojowego daje poczucie własnej tożsamości i wierności sobie. Z kolei możliwe zaburzenia dają w konsekwencji zamieszanie w poczuciu kimś się jest, co w życiu ważne i gdzie jest moje miejsce. Niepewność i zagubienie w kształtowaniu się poczucia tożsamości skłania czasem młodych ludzi do poszukiwań sensu w subkulturach.
Intymność czy izolacja. ( wczesny wiek dojrzały) Dokonanie wyboru partnera oraz uzyskanie pozycji zawodowej prowadzi młodego człowieka do intymnych związków z innymi ludźmi. Niepowodzenia w którejkolwiek z tych sfer rodzi poczucie odosobnienia i izolacji od życia i społeczeństwa
Produktywność czy zaabsorbowanie sobą (wiek średni) Twórcza postawa wobec życia to podjęcie roli rodzicielskiej, otwartość i pomysłowość w rozwiązywaniu zdań życiowych. Charakterystyczne dla tego okresu rozwoju to: troska, dawanie i tworzenie również w stosunkach międzyludzkich, które obejmują teraz kilka generacji rodzinnych, bliskich i ważnych dla jednostki. Biegun stagnacji dotyczy tych dorosłych, którzy nie podejmują zadań swojego wieku, skupiają się jedynie na sobie, zatrzymując się w rozwoju. Nieakceptowanie swojego wieku, problemów i wyzwań, jakie niesie on ze sobą, odmowa bycia produktywnym i pomocnym dla innych, stwarza niebezpieczeństwo zablokowania w rozwoju osobowym.
Integralność czy rozpacz (starość) Jeżeli człowiek potrafi zaakceptować swoje życie takim jakie ono było, daje mu to poczucie integralności. Rozpacz rodzi się wówczas, gdy patrząc wstecz dochodzi się do przekonania, że życie było nieudane