Teoria queer1 jest to koncepcja wyrosła w Ameryce na podłożu feminizmu trzeciej fali (third-wave feminism) i studiów lesbijsko-gejowskich (gay/lesbian studies).
Teoria i praktyka queer pojawiła się w późnych latach 80tych2 JAKO reakcja na etniczno/mniejszościowy3 model polityki ruchów gejów i lesbijek budowany w oparciu o grupową tożsamość i wspólne doświadczenie opresji. Jej początki związane są z krytyką ze strony wykluczonych czy marginalizowanych przez ten model grup (lesbijki i geje kolorowi, biseksualiści, s/m) krytykujących jego białe, średni-klasowe uprzedzenia i domagających się włączenia, jak też z jednoczesnym zakwestionowaniem kategorii tożsamościowych w obrębie nauki. Dodatkowo wpływ miał backlash4przeciwko homoseksualistom w Ameryce oraz kryzys związany z AIDS, który unaocznił, który unaocznił ograniczenia modelu etniczno/mniejszościowego.
- model ten był potrzebny (w latach 70tych) przy kreowaniu się ruchu lesbijsko-gejowskiego w walce o prawa polityczne i publiczną widoczność; potrzebna była podstawa, stała esencja, łącznik pomiędzy gejami i lesbijkami (tu: miłość do osoby tej samej płci i dyskryminacja z tym związana)
- model ten był skuteczny w mobilizacji mniejszości seksualnych, dzięki czemu łatwiej rozpoznać było ich położenie i walki o prawa obywatelskie, ale nie skutkował większymi zmiana w mentalności społecznej
- model podkreślał struktury opresji, bo tworząc spójną i wspólną kategorią tożsamości, tym samym marginalizował jednostki, od tej tożsamości odbiegające.
Tak więc, queer odrzucił pojęcie spójnej lesbijek siej czy gejowskie tożsamości, której głównym wyznacznikiem jest wybór obiektu seksualnego.
Założenia queer theory są zakorzenione w poststrukturalnych i postmodernistycznych teoriach (reprezentowanych przez takie badaczki jak Eve Kosofsky Sedgwick, Judith Butler, Teresa de Laureties czy Diane Fuss) i JEST ona z SAMEJ ZASADY ANTYESENCJONALISTYCZNA i oparta na przekonaniu, że KAŻDA TOŻSAMOŚĆ JEST PERFORMATYWIE KONSTRUOWANA , DYSKURSYWA I NIESTABILNA.
W ramach teorii queer tożsamość nie jest podstawą politycznej władzy, ale społecznym konstruktem i tym samym narzędziem opresji.
Teoretycy queer zaproponowali obalenie kategorii tożsamości ze względu a niestabilność i wykluczający charakter gdyż:
- dominujący dyskurs władzy zawsze zawiera/zakłądai opiera się na istnieniu marginesu, zaś społeczna produkcja tożsamości zawsze jest okupiona logiką wykluczeń, tworzenia hierarchii i normalizacji.
ODRZUCENIE KATERGORII, KTÓRE SĄ ODPOWIEDZIALNE ZA OPRESJE, JEST KONIECZNE W WALCE O PRAWDZIWE WYZWOLENIE.
Autorką nazwy (ang. queer theory) jest Teresa de Laurentis, amerykańska lesbijka i feministka, która użyła tego terminu w 1991 roku zmotywowana potrzebą włączenia perspektywy kobiet/lesbijek do móienia o seksualności.
Jednak za prekursorkę samej koncepcji uznaje się powszechnie socjolożkę Judith Butler, która w książce Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity (1990)5poddała krytyce wszelkie normatywne wzorce tożsamości seksualnej i płciowej.
Określenie queer stało się w latach 90tych tzw. ”umbrella term”, obejmując swym zasięgiem wszelkich odmieńców – czyli osób należących do różnych mniejszości seksualnych, które we wcześniejszych kulturach gejowsko-lesbijksich były odrzucane. Ma włączać zarówno gejów, lesbijki, jak tez osoby biseksualne, transseksualistów, transgenderystów, drag, ale też osoby heteroseksualne.
Ciekawa genealogia słowa queer. Było używane przez społeczność gejowską i niegejowską aż do lat 30tych w Ameryce. Następnie ze względu na surowe antygejowskie prawo zostało zastępione terminem „gej”, który stał się obowiązujący wśród homoseksualistów jako nowy kod. Po kategorię „queer” sięgnięto ponownie w latach 90tych.
Według Wielkiego słownika angielsko-polskiego z 1982 roku:
queer: 1) dziwny; cudaczny; ekscentryczny; pot ~ in the head: niespełna rozumu; a ~ customer: dziwak; 2) nieswój; niedysponowany; 3) podejrzany;
Z kolei Oxford Wordpower Dictionairy proponuje już takie znaczenia:
queer: 1) dziwny; cudaczny; 2) slang: homoseksualista. Queer jest często używane w formie pejoratywnej, ale niektórzy homoseksualiści mówią tak sami o sobie.
Początek aktywności i polityki queer zwiażany jest z aktywizmen na rzecz AIDS, m. in. z grupą ACT UP. Na jednym ze spotkań w Nowym Jorku w 1990 roku utworzona została grupa Queer Nation. Polityka Queer Nation wymyka się opisowi i systematyzacji. Głownie ma miejsce w przestrzeni publicznej i obejmuje różnorodne formy działania, od parodii reklam do czy zachowań kulturowych po parady dumy gejowskie.
Hasła: “We are here, we are queer, Get fucking used to It” czy “I hate Straight”
J. Butler: kategoria queer została wprowadzona po to, by celebrować inność, różnicę czy wielość.
Trzab uważać, by kategoria queer nie stworzyła opozycji nie-queer.
Tak jak w przypadku feminizmu, Joanna Mizielińska sugeruje, że stosowniejsze w chwili obecnej jest mówienie i pisanie o teorii queer w liczbie mnogiej ze względu na różnorodność perspektyw. W ten sposób postępuje Donald E. Hall, tytułując swoją książkę z 2003 roku Queer Theories.↩
↩ŁATWIEJ POWIEDZANE: Polityka budowana na grupowej tożsamości i wspólnym doświadczeniu opresji okazała się w amerykańskich realiach nieskuteczna, nieefektywna i mało konfrontacyjna. Przede wszystkim jednak model etniczno-mniejszościowy, oparty na przekonaniu o istnieniu spójnej tożsamości lesbijskiej lub gejowskiej po prostu nie uwzględniał wszystkich zainteresowanych. Naturalną konsekwencją, można rzec, było wówczas pojawienie się polityki queer, która pojęcie spójnej tożsamości odrzucała
Termin Stevena Seidmana 1993 rok.↩
Gwałtowna, często negatywna reakcja, oddźwięk.↩
Polski tytuł: Uwikłani w płeć: feminizm i polityka tożsamości (2008).↩