Psychologia rozwojowa: charakterystyka okresu niemowlęcego i poniemowlęcego
OKRES NIEMOWLĘCY
I PONIEMOWLĘCY
Rozwój fizyczny.
Ze względu na stopniowy rozwój komórek mózgowych, rozwój fizyczny w dzieciństwie przebiega etapami. Tkanka nerwowa mózgu przyrasta o 50 w ciągu pierwszych dwóch lat życia, w ciągu następnych dwóch lat przyrasta o 80% ponad poziom w chwili narodzin i osiąga ostateczny poziom w 11 roku życia.
Waga ciała podwaja się w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia i potraja do pierwszych urodzin. W wieku dwóch lat tułów dziecka ma osiąga pół długości tułowia człowieka dorosłego.
Dojrzewanie oznacza systematyczne zmiany funkcjonowania ciała i zachowania pojawiające się z biegiem czasu. Na dojrzewanie wpływają:
a) czynniki genetyczne
b) czynniki chemiczne działające w okresie prenatalnym i postnatalnym
c) czynniki sensoryczne oddziaływujące na wszystkich przedstawicieli danego gatunku (np. grawitacja)
Dojrzewanie opiera się na zmianach fizycznych w układzie kostnym i mięśniowym. Zmiany te umożliwiają w późniejszym czasie stymulowane przez środowisko przyswajanie umiejętności motorycznych.
Poszczególne obszary mózgu dojrzewają w nierównym tempie, co sprawia, że procesy myślowe i funkcje motoryczne pojawiają się w różnym czasie. Proces ten przyspiesz mielinizacja włókien nerwowych, która umożliwia szybsze przekazywanie impulsów nerwowych.
Rozwój motoryczny jest sekwencją osiągnięć w chwytaniu, poruszaniu się i łączeniu ruchów. Wiąże się to również z rozwojem koordynacji motoryki z wzrokiem oraz kontrolą napięcia mięśniowego. Dominacja jednej ręki czyli zręczność kształtuje się około drugiego roku życia. Na wykształcenie się zręczności wpływają nie tylko uwarunkowania genetyczne, lecz również czynniki środowiskowe. Rozwój zdolności motorycznych znakomicie ilustruje twórczość dziecięca.
Tkanki genitalne nie rozwijają się do aż okresu dojrzewania, wtedy zaś ich rozwój jest gwałtowny.
2. Rozwój umysłowy
Najważniejsza teoria zbierająca poglądy na rozwój umysłowy to teoria rozwoju poznawczego Jeana Piageta. Opiera on swój model na trzech podstawowych częściach składowych:
a) schematach
b) asymilacji (dopasowywania do wcześniej znanych informacji) i akomodacji (dostosowywanie się do nowych warunków)
c) czterech stadiach rozwoju poznawczego: sensomotoryczne (do trzeciego roku życia)
przedoperacyjne (do szóstego/siódmego r. ż.)
operacji konkretnych (do 11/12 r. ż.)
operacji formalnych
Części te wykorzystują wcześniej opanowane zdolności sensoryczne i motoryczne, które zostają teraz wyspecjalizowane i przeniesione na inne, podobne czynności. W czasie rozwoju poznawczego dziecko opanowuje pojęcia, które później będą służyć mu do rozwiązywania problemów. Pojęcia są przyswajane w formie reprezentacji umysłowej. Szczególnie istotne dla dalszego rozwoju jest opanowanie pojęć kształtu, wielkości, czasu, przestrzeni i kategorii, a także zrozumienie stałości przedmiotu.
3. Rozwój języka
Za rozwój, rozumienie i artykulację mowy odpowiedzialne są struktury zlokalizowane w lewej półkuli mózgowej. Opanowanie języka odbywa się poprzez następujące stadia:
głużenie (około drugiego miesiąca życia)
gaworzenie (około szóstego miesiąca życia)
holofrazy - słowa-zdania (pierwsze słowo pojawia się średnio między 12 a 18 życia)
używanie słów z klas osiowychi otwartych
mowa telegraficzna
opanowanie gramatyki
wzbogacanie słownika (do końca życia)
Dla uczenia się mowy ma znaczenie doświadczenie prenatalne w słuchaniu.
4. Rozwój społeczny i emocjonalny
Podczas pierwszych lat życia kształtuje się głównie przywiązanie i wsparcie społeczne stanowiące pierwszy etap rozwoju społecznego. Zmiany na tym etapie zachodzą w większości w rodzinie poprzez interakcje z rodzicami. Dzięki temu tworzy się baza dla późniejszej eksploracji otaczającego środowiska i społeczeństwa.
W skład rozwoju społecznego dziecka wchodzi uczenie się reakcji mimicznych na dane sytuacje stymulowane przez kontakt z rodzicami i obserwacja ich reakcji mimicznych. W rozwoju społecznym ważna jest rola zabawy jako symulacji sytuacji życiowych umożliwiająca tworzenie wzorców zachowań i kształtowanie ról płciowych.