PODSTAWY BUDOWNICTWA

- MATERIAŁY DO WYKŁADÓW –

RODZAJE KONSTRUKCJI

I ELEMENTY BUDYNKÓW

OPRACOWAŁ: DR INś. JAN KONOWALCZUK

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 2 -

Podstawowe elementy budynku

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 3 -

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 4 -

FUNDAMENTY I NOŚNOŚĆ GRUNTÓW

Wiedza ta znana była już starożytnym, o czym świadczy chociaż by jakże znamienna i wymowna
przypowieść ewangeliczna „o dobrej i złej budowie”: „… Każdego więc, kto tych słów moich słucha
i wypełnia je, można porównać z człowiekiem roztropnym, który dom swój zbudował na skale. Spadł
deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten dom. On jednak nie runął, bo na skale
był utwierdzony. Każdego zaś, kto tych słów moich słucha, a nie wypełnia ich, można porównać z
człowiekiem nierozsądnym, który dom swój zbudował na piasku. Spadł deszcz, wezbrały potoki,
zerwały się wichry i rzuciły się na ten dom. I runął, a upadek jego był wielki". [Ewangelia wg św.
Mateusza 7,24-7.27]

Dokładne poznanie i określenie rodzaju gruntów zalegających w poziomie posadowienia wymaga
przeprowadzenia badań geotechnicznych. Brak takiego rozpoznania był przyczyną wielu katastrof
budowlanych.
Poszczególne rodzaje gruntów w skorupie ziemskiej są ułożone warstwami. Układ tych warstw może
być poziomy, ukośny, sfałdowany lub z uskokami zależnie od genezy powstania gruntów i
zachodzących procesów geologicznych. Ustalenie układu warstw pod projektowaną budowlę
pozwala na określenie sposobu wykonania prac ziemnych oraz sposobu posadowienia budowli.
Dla budynków małych ( np. domy jednorodzinne ) wystarcza wykonanie tzw. „dołów próbnych”
(z reguły w środku i w narożnikach projektowanego obiektu ) o głębokości 2-3 m i na tej podstawie
określenie rodzaju występującego w poziomie posadowienia gruntu.
Dla dużych i odpowiedzialnych obiektów wymagane są wiercenia badawcze. Na ich podstawie
wykonane są przekroje geotechniczne ukazujące układ warstw poszczególnych rodzajów gruntów
pod projektowaną budowlą.

Poniżej przykładowy przekrój geotechniczny

1 – iły, 2 – glina piaszczysta, 3 – pyły piaszczyste, 4 – piasek drobny, 5 – torf starszy,

6 – utwory torfowe młodsze

Głębokość i sposób posadowienia budynków, zależny jest od:

-

głębokości przemarzania gruntu,

-

nośności podłoża (położenie warstwy nośnej) i wypierania gruntu,

-

warunków hydrogeologicznych (poziom wody gruntowej),

-

wymagań konstrukcyjnych i użytkowych budowli,

-

wymagań użytkowych.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 5 -

Głębokość przemarzania gruntu w Polsce jest zróżnicowana i w zależności od strefy klimatycznej
wynosi [dane dotyczą minimalnej głębokości posadowienia na gruntach spoistych ] :

-

0,8 m – zachodnia część Polski

-

1,0 m – centralna i południowa część Polski

-

1,2 m – wschodnia część Polski oraz wszystkie miejsca powyżej 500 m npm

-

1,4 m – północno-wschodnia część Polski (Suwałki, Ełk )

Ogólnie podłoże budowlane dzieli się na:

−

podłoże skaliste,

−

podłoże gruntowe.

W budownictwie [w odróżnieniu od geologii gdzie wszystkie składniki skorupy ziemskiej nazywane
są skałami] skałami nazywamy skały lite odznaczające się dużą spójnością, a grunty są ośrodkiem
rozdrobnionym i składają się z okruchów skalnych powstałych na skutek wietrzenia i rozdrobnienia
z ewentualną domieszką cząstek organicznych.
W Polsce przeważnie mamy do czynienia z podłożem gruntowym. Z podłożem skalistym spotykamy
się tylko w regionach górzystych i na niektórych wyżynach.
Dla celów budowlanych decydującym czynnikiem jest wytrzymałość i odkształcalność podłoża.
Podział gruntów w budownictwie prezentuje tabela.

Lp.

Rodzaj gruntów

Podział

magmowe (wulkaniczne)

1

Skały lite

osadowe

metamorficzne (przeobrażeniowe)

kamieniste

2

Grunty mineralne

gruboziarniste (żwiry i pospółki)

drobnoziarniste (piaski, piaski gliniaste, gliny, iły)

grunty próchnicze

3

Grunty organiczne

namuły

torfy

sztucznie usypane, własności zależą od

4

Grunty nasypowe

materiału z jakiego zostały usypane oraz od

sposobu usypania

Skały lite - są najbardziej wytrzymałym i najmocniejszym gruntem budowlanym, często równym co
do wytrzymałości materiałom z jakich budujemy fundament. Do skał litych twardych zaliczamy
granit, bazalt, andezyt, piaskowce itp. Do skał litych miękkich zaliczamy margle i łupki ilaste. W
stanie rodzimym nie naruszonym mają one znaczną wytrzymałość. Natomiast odkryte i poddane
działaniu wody szybko wietrzeją. Skały wapienne i dolomity są już gorszym podłożem budowlanym
ze względu na swoją rozpuszczalność w wodzie. Stawianie budynków na takich skałach jak anhydryt
i gips oraz sól kamienna, jest niewskazane, gdyż grunty te pękają i rozpuszczają się pod wpływem
wody.
Grunty kamieniste - do tej grupy zalicza się bloki skał występujące w postaci zwałów, bruki
morenowe, piargi, rumowiska oraz wietrzeliny skalne. Są to grunty bardzo zróżnicowane pod
względem swej przydatności jako podłoża budowlane. Posadowienie na nich budynku wymaga
każdorazowo wnikliwego zbadania gruntu.
Grunty gruboziarniste [żwiry i pospółki] nie wykazują spójności międzycząsteczkowej .
Charakteryzują się sztywną strukturą, małą chłonnością i dobrą przepuszczalnością wody oraz
niewielką odkształcalnością pod obciążeniem. świry i pospółki są dobrym podłożem budowlanym.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 6 -

Właściwości techniczne tych gruntów zależą głównie od ich uziarnienia i nasycenia wodą. Woda
stojąca nie zmniejsza ich wytrzymałości. Natomiast przepływ wody powoduje wypłukiwanie
drobnych ziaren i rozluźnienie struktury gruntu, a tym samym zmniejszenie jego wytrzymałości.
Grunty drobnoziarniste [piaski] stanowią na ogół również dobre podłoże budowlane. Woda w
niewielkich ilościach nie zmniejsza wytrzymałości gruntów piaszczystych. Natomiast wytrzymałość
piasku silnie nawodnionego jest o połowę mniejsza od wytrzymałości piasku suchego lub
wilgotnego. Grunty drobnoziarniste mogą być niespoiste lub spoiste. Do pierwszych należą przede
wszystkim drobne piaski. Stanowią dobre podłoże budowlane. Jedynie piasek drobny zalany wodą,
znajdującą się pod ciśnieniem, może przejść w stan płynny zwany kurzawką. Wystąpienie kurzawki
uniemożliwia prowadzenie robót ziemnych i zmusza do ustabilizowania gruntu poprzez zamrożenie.
Występowanie kurzawki podnosi znacznie koszt wykonania robót ziemnych.
Drobnoziarniste grunty spoiste odznaczają się międzycząsteczkową spójnością wzrastającą w
miarę ich wysychania, znikomą przepuszczalnością wody, zmianą objętości w czasie wysychania
(kurczą się i pękają), nasiąkania (pęcznieją), zmianą konsystencji w miarę nasycania wodą oraz dużą
zdolnością nasiąkania wodą. Najczęściej spotykanymi gruntami spoistymi są gliny, pyły i iły. Jeżeli
grunty te występują w grubych pokładach nie naruszonych, są trudne do odspojenia. Wykazują one
dość dużą wytrzymałość na obciążenie. Zależy ona jednak od stopnia nasycenia gruntu wodą; im jest
ono mniejsze, tym większa wytrzymałość gruntu. Osiadanie budynku posadowionego na gruncie
gliniastym lub ilastym jest powolne. Następuje ono na skutek stopniowego wyciekania wody
zawartej w porach międzycząsteczkowych gruntu. Woda zawarta w porach gruntu spoistego wskutek
powiększenia objętości przy zamarzaniu może spowodować wysadziny mrozowe. Dlatego budynki
posadowione na gruntach gliniastych powinny mieć fundamenty założone poniżej poziomu
przemarzania gruntu. Występowanie piasku w glinach powoduje zwiększenie wytrzymałości gruntu i
ułatwia jego odspajanie. Duża domieszka piasku do glin powoduje zwiększenie zawilgocenia gruntu,
co z kolei zmniejsza wytrzymałość i utrudnia przeprowadzenie robót ziemnych. Gliny piaszczyste z
domieszkami wapiennymi nazywamy marglami. Margle w stanie suchym mają dość znaczną
wytrzymałość, w stanie zawilgoconym wytrzymałość ich znacznie spada.
Do gruntów makroporowatych (o dużych porach) zaliczamy przede wszystkim lessy. Składają się
one z pyłów kwarcowych oraz cząstek gliniastych i wapiennych. W stanie suchym lessy nie
sprawiają żadnych trudności przy robotach ziemnych, są łatwe do odspojenia i transportu. Pod
wpływem wody zamieniają się w grząskie błoto, co bardzo utrudnia wykonanie robót ziemnych. Do
posadowienia budynku dobre są lessy tylko w stanie suchym. Zawilgocone tracą zupełnie
wytrzymałość na obciążenie. Dlatego tez stawiając budynek na lessie należy zabezpieczyć od
zawilgocenia fundamenty i grunt znajdujący się pod nimi.
Grunty pylaste wymagają jeszcze większej ostrożności przy posadowieniu budynków. Do
posadowienia bezpośredniego nadają się wyłącznie pyły suche i dobrze zabezpieczone od
zawilgocenia.
Grunty organiczne są bardzo łatwe do odspojenia i transportu, ale ze względu na występowanie
znacznej ilości kwasów humusowych powstałych w wyniku gnicia roślin, zarodników grzyba
budowlanego oraz znikomej wytrzymałości na obciążenia nie nadają się do bezpośredniego
posadowienia na nich budynków.

Szczegółowy opis przydatności gruntów zawiera PN-86/B-02480 Grunty budowlane. Określenia,
symbole, podział i opis gruntów.
Skały i grunty sypkie (żwiry, piaski gruboziarniste) są mało wrażliwe na zmiany spowodowane
przemarzaniem i obiekty mogą być posadowione niezależnie od granicy przemarzania, z
uwzględnieniem jedynie wypierania gruntu przez fundament. Natomiast w gruntach ilastych i
pylastych wskutek kapilarnego podciągania wody tworzą się soczewki lodu powodujące
pęcznienie gruntu i wypieranie posadowionych na nim konstrukcji.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 7 -

Na głębokość posadowienia ma także wpływ nośność gruntu. Zbyt płytkie posadowienie powoduje
możliwość znacznych osiadań, a także deformacji na skutek wypierania gruntu spod
fundamentu. Im głębiej jest posadowiony fundament tym prawdopodobieństwo wystąpienia
zjawiska wypierania będzie mniejsze (ruchowi gruntu przeciwdziała ciężar gruntu leżącego powyżej
poziomu posadowienia i tym większe obciążenia może przejąć grunt (im głębiej tym grunt jest
bardziej zagęszczony ).
Ostatnim czynnikiem mającym wpływ na poziom posadowienia są warunki hydrogeologiczne.
Należy dążyć do posadowienia budowli powyżej zwierciadła wody gruntowej, (ale nie zawsze
jest to możliwe) gdyż wykonywanie robót w wodzie gruntowej:

jest trudne i mniej dokładne a sztuczne obniżenie poziomu wody gruntowej jest kosztowne,

powoduje zawilgacanie fundamentów i ścian budowli i stosowanie kosztownych i
pracochłonnych izolacji.

Szczególnie niekorzystnym czynnikiem jest zawartość w wodzie gruntowej związków chemicznych
agresywnych w stosunku do materiałów budowlanych z których wykonane są fundamenty [kwas
siarkowy, siarkowodór, kwas węglowy] powodujących znaczne przyśpieszenie procesów
naturalnego zużycia.
Uzyskane na podstawie przeprowadzonych badań dane o właściwościach geotechnicznych
podłoża gruntowego pozwalają na dokonanie wyboru odpowiedniego sposobu posadowienia
budowli ( głębokości posadowienia, rodzaju fundamentu).

W zależności od głębokości posadowienia fundamenty dzielimy na:

płytkie

głębokie

Do fundamentów płytkich zalicza się te, które opierają się na warstwie nośnej występującej na
nieznacznej głębokości. Dla takich fundamentów wykonuje się otwarty wykop bez specjalnych
umocnień oraz bez stosowania specjalnych technologii.
Dla posadowienia fundamentów głębokich należy zabezpieczyć głębokie wykopy i często obniżyć
zwierciadło wody gruntowej, co wymaga dużych środków technicznych.
Z uwagi na sposób przekazywania obciążenia z budowli na podłoże gruntowe wszystkie fundamenty
dzielimy na:

fundamenty bezpośrednie

fundamenty pośrednie

Fundamenty bezpośrednie przekazują obciążenia na podłoże gruntowe wyłącznie poprzez dolną
powierzchnię zwaną podstawą.
Często fundamenty te spoczywają na specjalnie przygotowanej warstwie z chudego betonu, żwiru
albo piasku, która służy do wzmocnienia gruntu w poziomie posadowienia lub do wymiany
słabego miejscami gruntu rodzimego.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 8 -

Podział fundamentów bezpośrednich z uwagi na ich kształt i konstrukcję jest następujący:

−

Ławy fundamentowe - stosowane pod ścianami budynków lub szeregiem słupów, mają kształt
belek spoczywających na podłożu. Ławy murowane z kamienia lub cegły miały zastosowanie
przy budynkach murowanych o 3 – 4 kondygnacjach posadowionych powyżej poziomu wody
gruntowej na jednorodnym i nośnym gruncie. Obecnie powszechnie stosowane są ławy
betonowe i żelbetowe.

Ławy betonowe mogą przenosić większe obciążenia przy mniejszych gabarytach niż ławy
murowane. W przypadku występowania znacznych obciążeń lub niejednorodnych gruntów
stosuje się ławy żelbetowe.

−

Stopy fundamentowe – przekazują obciążenia ( ze słupów konstrukcji ) na podłoże gruntowe.
Podobnie jak ławy fundamentowe wykonywane były jako murowane z kamienia lub cegły.
Obecnie stosowanym materiałem jest beton i żelbet.

−

−

Fundamenty rusztowe – stanowią układ krzyżujących się i połączonych ze sobą ław
fundamentowych. Stosowane w przypadku posadowienia konstrukcji szkieletowych gdy
zastosowanie ław lub stóp fundamentowych nie gwarantuje przeniesienia obciążeń na
podłoże.

1 – ruszt, 2 – chudy beton, 3 – zbrojenie do połączenia ze słupem

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 9 -

−

Płyty fundamentowe – wykonywane przy posadowieniu ciężkich budowli o małym rzucie
poziomym, a także w przypadku posadowienia na słabych i niejednorodnych
gruntach.Najczęściej są to płyty wzmocnione żebrami.

1 – fundament, 2 – chudy beton, 3 – zbrojenie do połączenia ze słupem

−

Skrzynie fundamentowe – stosowane przy budynkach wysokościowych albo w przypadku
posadowienia na terenach szkód górniczych. Fundament skrzyniowy składa się z płyty dolnej
oraz płyty górnej stropowej powiązanych ze sobą ścianami zewnętrznymi i wewnętrznymi.
Oprócz oparcia dla budynku skrzynia stwarza możliwość wykorzystania pomieszczeń jako
piwniczne.

1 – zbrojenie, 2 – izolacja, 3 – chudy beton

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 10 -

Fundamenty pośrednie, przekazują obciążenia z budowli na niżej zalegające warstwy nośne
poprzez dodatkowe elementy wprowadzone lub uformowane w gruncie w postaci np. pali (5), studni
czy kesonów (6). Na górnych końcach tych elementów układa się potem właściwy fundament, który
połączy się z budowlą.

Przykłady ilustracji układów zarysowań ścian murowanych związanych z jakością gruntu;
a – od nadmiernego osiadania naroża budynku spowodowanego soczewką słabego gruntu ,
b – od nadmiernego osiadania naroża budynku spowodowanego obciążeniem podłoża od nowo
wzniesionego budynku,
c – od nadmiernego osiadania środkowej części ściany spowodowanego soczewką słabego gruntu,
d – od pęcznienia gruntu wysadzinowego pod środkową częścią ściany.

1 – grunt nośny, 2 – soczewka gruntu słabego, 3 – budynek istniejący, 4 – budynek nowo
wzniesiony, 5 – obszar nakładania się naprężeń w gruncie, 6 – obszar pęcznienia gruntu i tworzenie
się wysadziny )

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 11 -

IZOLACJE - są to, posiadające szczególne właściwości, warstwy ochronne, rozdzielające lub
utrudniające wzajemne oddziaływanie określonych, zwykle przeciwstawnych środowisk (układów).

Zależnie od przeznaczenia wyróżnia się w budownictwie następujące ich rodzaje:

−

elektroizolacje (ochrona przed niebezpiecznym oddziaływaniem urządzeń przewodzących prąd);

−

termoizolacje (rozdzielenie środowisk ciepłego i zimnego, a także bierna ochrona
przeciwogniowa);

−

izolacje akustyczne (przeciwdźwiękowe lub dźwiękochłonne);

−

izolacje antykorozyjne (ochrona elementów budowlanych przed korozyjnym działaniem
ś

rodowiska);

−

hydroizolacje (rozdzielenie środowisk suchego i mokrego, a także funkcja ochronna przed
wilgocią — izolacje przeciwwilgociowe, lub przed wodą — izolacje wodochronne).

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 12 -

Konstrukcje murowe – ściany

Ściany należą do podstawowej grupy elementów budynku, stanowiąc jego pionową obudowę zewnętrzną
(ściany zewnętrzne) lub przegrody podziału wewnętrznej przestrzeni budynku (ściany wewnętrzne).

Ściany konstrukcyjne — ściany, które w założeniach projektowych, przenoszą poza ciężarem własnym,
pionowe lub poziome obciążenia od innych elementów budynku. Uszkodzenie lub usunięcie takiej
ś

ciany, w całości lub w części, powoduje zmianę obliczonych wartości sił wewnętrznych oraz warunki

pracy innych elementów przestrzennej konstrukcji budynku, co może spowodować stan awaryjny.

−

ściana nośna - ściana przenosząca w każdym poziomie i do fundamentu obciążenia pionowe z dachu,
ze stropów i ciężar własny tej ściany usytuowanej powyżej rozpatrywanego poziomu;

−

ściana samonośna - ściana przenosząca w każdym poziomie i do fundamentu tylko ciężar własny tej
ś

ciany + ewentualnie obciążenie z dachu (stropodachu);

−

ściana usztywniająca - ściana przejmująca obciążenia poziome działające na budynek; jej zadaniem
jest zapewnienie przestrzennej sztywności konstrukcji budynku.

Ściany niekonstrukcyjne - ściany, które w założeniach projektowych, przenoszą tylko ciężar własny,
przeważnie w ramach jednej kondygnacji, a w przypadku ścian zewnętrznych również bezpośrednie
oddziaływanie parcia i ssania wiatru. Podstawową funkcją ściany niekonstrukcyjnej jest tworzenie
pionowej przegrody (optycznej, termicznej,akustycznej).

Ogólnie ściany w zależności od ich usytuowania w obiekcie możemy podzielić na:

−

przegrody pionowe wydzielające przestrzeń budynku [ściany zewnętrzne],

−

lub dzielące budynek na poszczególne części [ściany wewnętrzne].

Ś

ciany zewnętrzne stanowią przegrody izolujące wnętrze budynku od wpływów zewnętrznych

[zjawiska atmosferyczne, hałas], natomiast ściany wewnętrzne dzielą budynek na pomieszczenia
odpowiednio do zaplanowanej dla nich funkcji.

Klasyfikacja ścian wynikająca z rodzaju materiałów zużytych do ich wznoszenia obejmuje:

−

ś

ciany murowane,

−

ś

ciany drewniane,

−

elementy ścienne prefabrykowane.

Pierwsza i druga grupa stosowana jest powszechnie w budownictwie indywidualnym, natomiast
elementy prefabrykowane mają zastosowanie w systemach budownictwa uprzemysłowionego.
Ś

ciany murowane [mury] to kamienie, cegły, pustaki i bloczki ułożone w sposób zabezpieczający

stateczność konstrukcji zespolone zaprawą. Konstrukcje murowe charakteryzują się stosunkowo
dużą wytrzymałością na ściskanie, natomiast niską wytrzymałością na rozciąganie [zginanie] i
ścinanie. Wytrzymałość ta zależy od dwóch czynników wpływających zasadniczo na wytrzymałość
muru: od wytrzymałości materiałów ściennych [ kamienie, cegły, pustaki] i od wytrzymałości użytej
do murowania zaprawy. Ważnym warunkiem wpływającym na nośność muru jest spełnienie
wymagań dotyczących prawidłowego wykonania, na które składa się zachowanie właściwego
wiązania elementów w murze, staranne wypełnienie spoin zaprawą, utrzymanie poziomu
poszczególnych warstw i pionu na całej wysokości ściany.

Wiązanie elementów murowanych najogólniej polega na tym, aby każda spoina warstwy dolnej była
przykryta pełną płaszczyzną elementu warstwy górnej. Taki sposób wiązania zapewnia rozłożenie
siły ściskającej mur na coraz większą powierzchnię.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 13 -

Praca muru przewiązanego i nieprzewiązanego : a] praca muru przewiązanego w przekroju poprzecznym i podłużnym,
b] rozwarstwienie się pod obciążeniem osiowym i przesuniecie pod nierównomiernym obciążeniem w przypadku braku
przewiązania, c] rozkład obciążenia na poszczególne warstwy muru

Najstarszym

materiałem

stosowanym

do

wznoszenia

murów

jest

kamień

naturalny.

Najprymitywniejszym murem z kamienia naturalnego jest mur dziki układany często na sucho z
kamienia polnego różnych wielkości i kształtów.

Mury dzikie stosuje się jako fundamenty i cokoły w domach jednorodzinnych, jako podmurówki pod
ogrodzenia itp. Do murów dzikich zalicza się również mury układane z kamienia łamanego
niesortowanego. Wskutek nieregularnego kształtu poszczególnych kamieni trudno jest tu zachować
wszystkie podstawowe zasady wiązania. Do murowania stosuje się zaprawę cementowo-wapienną i
cementową. Wytrzymałość tych murów jest niewielka i uzależniona od wytrzymałości zaprawy.

Mur dziki

Mur warstwowy

Z kamienia łamanego wykonywane są mury warstwowe. Kamień łamany pochodzi z uwarstwionych
skał i powinien mieć dwie płaskie równoległe powierzchnie i jednakową grubość w każdej warstwie.
Wiązanie poszczególnych warstw kamieni wykonuje się według ogólnych zasad. Mury z kamienia
łamanego nadają się na fundamenty i ściany piwnic, a w przypadku stosowania porowatych
i miękkich wapieni również na ściany budynków mieszkalnych. Z kamienia łamanego przycinanego
wykonuje się mury cyklopowe. Powierzchni licowe wykonane są z kamieni o kształcie
nieforemnych wielokątów. Mur ten nie jest podzielony na warstwy jednak podczas wykonywania
należy przestrzegać zasad wiązania aby spoiny

nie wypadły w jednej linii pionowej. Siatka
nieregularnych spoin daje efekt ciężkiej murowanej
budowli. Mury cyklopowe stosuje się najczęściej w
fundamentach i cokołach.

Mur cyklopowy

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 14 -

Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem murów są mury z cegły ceramicznej. W murach tych
cegły warstwy górnej zawsze przykrywają spoiny niższej warstwy. Układy takie pospolicie
nazywane są wiązaniami. Wiązanie na powierzchni licowej muru wyróżnia się właściwym dla niego
rysunkiem spoin. Znane są wiązania pospolite [ kowadełkowe ], krzyżykowe [ weneckie ], polskie [
gotyckie ] i wielorzędowe. Najbardziej rozpowszechnione jest wiązanie pospolite zwane też
kowadełkowym. Nazwa pochodzi od kształtu kowadełek jakie obserwujemy na licu muru. Mur o
grubości równej lub większej od jednej cegły składa się z dwóch kolejno przeplatających się warstw
główkowej i wozówkowej. Uzyskuje się dzięki temu przesunięcie spoin pionowych podłużnych i
poprzecznych w sąsiednich warstwach o ¼ lub ¾ cegły. Wymaga to zastosowania w zakończeniach
muru cegieł „dziewiątek” [trzykwaterówek] o długości równej ¾ cegły.

Wiązanie pospolite; a] mur grubości ½ cegły, b] mur grubości 1 cegły, c] mur grubości 1 ½ cegły,
d] mur grubości 2 cegieł

1 – warstwa główkowa, 2 – warstwa wozówkowa, 3 – cegła dziewiątka, 4 – przesunięcie o ¼ cegły

We wszystkich rodzajach wiązań istotna dla wytrzymałości muru jest grubość spoin. Spoiny
poziome winny mieć grubość 12 mm [ maksimum 15 mm ], natomiast pionowe 10 mm [ max 20
mm]. Mury z cegły stosowane są do budowy ścian zewnętrznych i wewnętrznych nośnych w
budownictwie ogólnym i przemysłowym. W tabeli poniżej grubości ścian w cegłach w przeliczeniu
na grubości w cm - informacja ta jest szczególnie przydatna do identyfikacji rodzaju materiału
podczas oględzin obiektu – dane dotyczą ścian surowych bez wypraw i okładzin]

Grubość ściany w cegłach

½

1

1 ½

2

2 ½

3

3 ½

4

Grubość muru w cm z cegły długości 27
cm

13

27

41

55

69

83

97

111

Podobne zasady, co do wykonywania murów z cegły pełnej obowiązują przy wykonywaniu murów
z cegły dziurawki i cegły kratówki oraz z cegieł pełnych cementowych i silikatowych.Mury z cegły
kratówki i dziurawki maja zastosowanie do zewnętrznych ścian nośnych, samonośnych i
osłonowych z uwagi na lepsze właściwości termiczne.
Kolejnym materiałem do wykonywania murów są pustaki ceramiczne pionowo drążone
charakteryzujące się korzystniejszymi właściwościami termoizolacyjnymi. Korzystne właściwości
cieplne pustaków pionowo drążonych wynikają z długiej drogi przebiegu strumienia ciepła, jaka

stwarzają liczne i wąskie szczeliny w pustaku.

Kierunek i droga przepływu ciepła

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 15 -

Na rynku obecnie dostępny jest cały szereg pustaków ceramicznych od najstarszych szczelinowych
Max do nowoczesnych [pod względem izolacyjności cieplnej ] Porotherm. W porównaniu do
murów z cegły mury z pustaków maja mniejszą masę, a poszczególne pustaki znacznie większe
wymiary w stosunku do elementów tradycyjnych, co umożliwia szybsze wznoszenie ścian.
Pustaki ceramiczne mają zastosowanie do zewnętrznych ścian nośnych, samonośnych i osłonowych.
Nie dopuszcza się pustaków szczelinowych do wykonywania ścian fundamentowych i
piwnicznych. Pustaki w murze należy układać drążeniami pionowo [inne ułożenie jest
niedopuszczalne !!!].
Ostatni rodzaj materiałów ściennych to pustaki [bloczki ] z betonu komórkowego, oraz bloczki z
ż

użlobetonu i gipsu. Zakres stosowania podobnie jak pustaki ceramiczne.

W konstrukcjach murowych często stosuje się połączenie różnych materiałów ściennych przy
wykonywaniu ścian warstwowych. Rodzaje tych ścian zostaną omówione na zakończenie powtórki
przy omówieniu własności termoizolacyjnych poszczególnych murów.

Rodzaje murów:

Następnym rodzajem ścian z uwagi na użyty materiał są ściany drewniane, do niedawna bardzo
rozpowszechnione w budownictwie wiejskim, a obecnie przeżywające renesans.
Ś

ciany drewniane ze względu na konstrukcje dzieli się na masywne i szkieletowe. Ściany masywne

wykonuje się z okrąglaków, połowizn, belek i bali ułożonych na podwalinie spoczywającej na
cokole z cegieł lub kamieni.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 16 -

Ś

ciana masywna [wieńcowa] 1 – podmurówka, 2 – elementy poziome ściany, 4 – kolki łączące, 5 -

oczep
Ś

ciany szkieletowe wykonuje się z krawędziaków. Szkielet składa się z podwaliny, słupów, rygli i

zastrzałów stężających konstrukcje na działanie wiatru i oczepu. Dawniej drewniany szkielet był
obustronnie odeskowany a przestrzeń pomiędzy odeskowaniem wypełniała zasypka izolacyjna z
wysuszonego mchu, trocin z domieszką wapna itp. Obecnie w nowoczesnych konstrukcjach ściany
są wykonane jako szkieletowe wielowarstwowe ze słupków 5 x 15 cm, od zewnątrz siding
winylowy, sklejka wodoodporna, wiatroizolacja, izolacja cieplna z wełny mineralnej, paro izolacja z
folii polietylenowej, od wewnątrz płyty gipsowo kartonowe o podwyższonej odporności ogniowej, w
pomieszczeniach mokrych wodoodporne

Ś

ciana szkieletowa ryglowa- 1 – podwalina, 2 – słupki, 3 – rygle, 4 – oczep, 5 – zastrzały

Zalety ścian drewnianych w porównaniu z murowanymi to dobra izolacyjność cieplna [ ściana o
grubości 13 cm z litych bali odpowiada pod względem przenikania ciepła ścianie z cegły grubości 51
cm ], szybkość wykonania bez względu na porę roku, możliwość użytkowania bezpośrednio po
wykonaniu.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 17 -

SZKIELETOWE ŚCIANY DREWNIANE
Przykład konstrukcji domu drewnianego (szkieletowy system amerykańsko-kanadyjski).

Zagadnienie termoizolacji przegród budowlanych.
Ocena energetyczna i świadectwa energetyczne budynków są wprowadzane we wszystkich krajach
Unii Europejskiej zgodnie z Dyrektywą nr 2002/91/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Unii z dnia
16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Dyrektywa ta ma na celu
obniżenie zużycia energii związanego z użytkowaniem budynków mieszkalnych i użyteczności
publicznej. Jej główne postanowienia dotyczą wprowadzenia obowiązującego standardu
energetycznego budynków, wprowadzenie systemu ocen energetycznych Ocena energetyczna
budynków ma spełnić dwa zadania:
I – stworzyć sytuacje pełnej jawności (znajomości) cech energetycznych budynków dla ich
właścicieli, nabywców i najemców,
II – przyczynić się do stałego zmniejszania zużycia energii związanej z użytkowaniem budynków.
Dyrektywa ustala że w chwili budowy, sprzedaży lub wynajmu właścicielowi, nabywcy lub najemcy
powinno być przedstawione świadectwo energetyczne budynku. Zgodnie z wymaganiami
Dyrektywy świadectwo będzie zawierać:

−

charakterystykę energetyczną budynku, a więc dane dotyczące zapotrzebowania energii na cele
ogrzewania i wentylacji, zaopatrzenia w ciepłą wodę, klimatyzacji oraz oświetlenia,

−

określenie klasy jakości energetycznej budynku w przyjętej skali,

−

wskazania dotyczące możliwości wprowadzenia usprawnień, które mogłyby podnieść klasę
jakości budynku.

Ś

wiadectwo stanowi zabezpieczenie przed ewentualnymi nieujawnionymi wadami kupowanego czy

wynajmowanego budynku. Ocena budynku i nadanie mu klasy jakości energetycznej będzie ważnym
elementem w konkurencji rynkowej przy sprzedaży i wynajmie, a także przy staraniach o kredyt.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 18 -

W świetle przewidywanych zmian szczególnego znaczenia nabiera termo izolacyjność przegród
budowlanych, w tym w szczególności ścian, przez które przenika najwięcej ciepła. Na przestrzeni
ostatnich lat wymagania ochrony cieplnej budynków w Polsce były stopniowo zaostrzane.

Budynki

budowane

w latach

Podstawowy przepis i data wprowadzenia

Wymagany

współczynnik

przenikania U dla

ściany zewnętrznej

W/m

2

K

Przeciętne roczne zużycie na

ogrzanie 1 m

2

energii

bezpośredniej

kWh

energii

pierwotnej

GJ

Do 1966 r

Prawo budowlane
A] w środkowej i wschodniej części Polski mur gr
2 cegły
B] w zachodniej części Polski mur 1 ½ cegły

1,16

1,40

240-280

300-350

1,31-1,61

1,76-2,05

1967-85

PN-64/B-03404 od 01-01-1966
PN-74/B-02020 od 01-01-1976

1,16

240-280

1,31-1,61

1986-92

PN-82/B-02020 od 01-01-1983

0,75

160-200

0,88-1,17

Od 1993

PN-91/B-02020 od 01-01-1992

0,55

120-160

0,73-0,88

Prognoza

0,30

50-80

0,29-0,44

Jak wynika z załączonej tabeli uzyskanie niskiego współczynnika przenikania ciepła dla ścian
wymaga znacznego i nieekonomicznego pogrubienia ścian zewnętrznych albo zastosowania ścian
warstwowych.

Na rysunku obok przedstawiono zestawienie grubości ścian zewnętrznych
dla różnych materiałów ceramicznych dla osiągnięcia wymaganego w latach
1986-92 współczynnika U < 0,75 W/m

2

K. Praktycznie nie jest możliwe

zastosowanie obecnie ścian jednorodnych materiałowo dla uzyskania
wymaganego współczynnika przenikania. Aby spełnić wymagania zawarte
w Rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i
ich usytuowanie, dotyczące współczynnika przenikania oraz temperatury na
powierzchni wewnętrznej przegrody, należy odpowiednio kształtować układ
warstw i materiałów w przegrodzie.

Przykładowo ocieplenie istniejących ścian z cegły grubości 51 cm [dwie cegły]
warstwą styropianu grubości 14 cm pozwala na uzyskanie współczynnika U <
0,3 W/m

2

K. Uzyskanie takiego samego współczynnika przy ścianie jednorodnej

wymagałoby ścian grubości znacznie powyżej 2 m.

Na sposób rozmieszczania warstw izolacyjnych wpływ ma nie tylko ochrona cieplna ale także
konieczność zachowania dodatnich temperatur na wewnętrznej ściany przegrody [zapobieganie
skraplaniu się pary wodnej ]

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 19 -

Rozkład temperatur w ścianach warstwowych: a – izolacja od zewnątrz, b – izolacja od wewnątrz, c
– izolacja położona centralnie
Optymalnym rozwiązaniem jest zastosowanie warstwy izolacji od zewnątrz zarówno w przypadku
murów nowo wznoszonych, jak też przy ocieplaniu ścian istniejących. Zalety tego rozwiązania są
następujące:

−

eliminacja mostków cieplnych,

−

ograniczenie strefy ujemnych temperatur wewnątrz ściany,

−

zwiększenie stateczności cieplnej ściany [ ściana jest ogrzana i jest akumulatorem ciepła]

−

zwiększenie trwałości ściany poprzez zmniejszenie niszczących wpływów cieplno –
wilgotnościowych.

Dla obiektów istniejących istnieje szereg metod ocieplania ścian zewnętrznych.
Ocieplenie od zewnątrz z obmurowaniem – metoda ta polega na obmurowaniu ściany istniejącej
ś

cianką z gazobetonu lub cegły otynkowana lub spoinowaną z wytworzeniem przestrzeni

wypełnionej materiałem izolacyjnym. Jest to metoda kosztowna i nie zawsze możliwa do
zastosowania. Jej zaletą jest duża trwałość. Następne metody ociepleń to tzw. metody „ciężkie
mokre”. Metody te polegają na wykonaniu na istniejącej ścianie izolacji płytami styropianowymi.
Warstwa izolacyjna zabezpieczona jest przed wpływami atmosferycznymi tynkiem zbrojonym siatką
podtynkową „Rabitza” mocowaną do ściany prętami stalowymi. Odmianą tej metody jest wykonanie
tynku trójwarstwowego z zaprawy ciepłochronnej. Najczęściej stosowanymi metodami są metody
lekkie ociepleń.
Metoda lekka mokra [bezspoinowa] polega na przyklejeniu i przymocowanie kołkami do ściany

warstwy izolacyjnej ze styropianu lub wełny mineralnej na której
wykonuje się cienka warstwę fakturowaną na siatce z włókna
szklanego. Istnieje szereg wariantów i odmian tej metody. Do zalet tej
metody można zaliczyć prostotę wykonania i stosunkowo niski koszt.
Metoda lekka mokra: 1 - styropian, 2 – siatka z włókna szklanego
3- wyprawa, 4 – warstwa fakturowa elewacyjna

Metoda lekka sucha – ocieplenie z płyt z wełny mineralnej mocowane
jest do ściany poprzez kształtowniki z blachy ocynkowanej. Warstwę
izolacyjną osłania się od zewnątrz warstwą ochronną którą może być
blacha fałdowana, profile z PCW, siding itp. Odmiana tej metody jest

ocieplenie płytami warstwowymi złożonymi z blachy fałdowej i warstwy izolacyjnej ze spienionego
poliuretanu.

Metoda lekka sucha
1-

ś

ciana istniejąca,

2-

izolacja z wełny mineralnej,

3-

element rusztu nośnegoz blachy,

4-

blacha fałdowa, 5 łącznik.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 20 -

Przykłady materiałowo-konstrukcyjnych rozwiązań ścian zewnętrznych

Ściany warstwowe:

Ściana szkieletowa

STROPY

Stropy — podobnie jak ściany — należą do podstawowej grupy elementów budynku, stanowiąc
poziome przegrody jego wewnętrznej przestrzeni. W przegrodzie stropowej wyróżnia się część
konstrukcyjną, determinującą nośność stropu (możliwe obciążenie stropu) oraz części użytkowe:
podłogową i sufitową (patrz przykład na rys. a).

1 – konstrukcja nośna; 2 – warstwy podłogowe; 3 – warstwy sufitowe

Podstawowe funkcje stropów

−

zbieranie obciążeń pionowych (ciężar własny, obciążenia użytkowe) i przenoszenie ich na ściany
nośne,

−

stanowienie poziomej przepony zapewniającej przestrzenną sztywność budynku,

−

zapewnienie właściwej izolacyjności termicznej i/lub akustycznej.

Warstwy podłogowe mogą być zespolone z konstrukcją (patrz rysunek b) lub jako podłogi
„podniesione” (patrz rysunek a).

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 21 -

Warstwy sufitowe mogą być zespolone z konstrukcją (patrz rysunek a) lub jako sufity
„podwieszone” (patrz rysunki b, c, d ) o różnych sposobach sposoby umocowania sufitów – na
rysunkach (b, c, d ) oznaczone jako: sztywne (4), elastyczne (5), wieszakowe(6).

Podział stropów.
1.

Rodzaju zastosowanych materiałów:

Stropy drewniane

Stropy betonowe

Stropy żelbetonowe

Stropy ceramiczne

Stropy staloceramiczne

2.

Typu konstrukcji: belkowe,gęsto żebrowe,rusztowe

Przeznaczenia funkcjonalnego: nad piwnicami, międzypiętrowe, stropodachy.

W dawnym budownictwie najbardziej rozpowszechnione były stropy drewniane z uwagi na łatwość
ich wykonania i stosunkowo niskie koszty. Ze względu na łatwość porażenia drewna przez grzyb nie
należy stosować ich nad piwnicami lub innymi wilgotnymi lub mało przewiewnymi
pomieszczeniami. Wadą ich jest także mała ogniotrwałość i mała sztywność. Rozróżnia się kilka
typów stropów drewnianych:


zwykły z legarami ułożonymi na polepie (stosowany zwykle jako międzypiętrowy),

1- belka, 2- łata, 3- ślepy pułap, 4- ślepa podłoga, 5- podsufitka, 6- polepa, 7-
izolacja z papy, 8- legar,9- klepka podłogowa

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 22 -



podwójny charakteryzujące się tym, posiadaniem stropu górnego, nośnego i dolnego
samonośnego. Konstrukcja ta polepsza własności akustyczne stropu oraz zabezpiecza przed
zarysowaniem się i odpadaniem tynku,



belkowe – stosuje się przeważnie jako stropy poddasza,



nagi – stosowany w budownictwie gospodarczym i wiejskim,

Stropy ceramiczne. Do tej grupy zaliczamy sklepienia stropowe i płyty z różnego rodzaju cegieł
pełnych i pustakowych.
W zależności od kształtu powierzchni rozróżnia się stropy :


sklepienia odcinkowe (stropy odcinkowe Kleina) – jest to sklepienie łukowe o niewielkiej

krzywiźnie. Stosuje się je przeważnie nad piwnicami. Sklepienia te opieraj się na odpowiednio
przyciętym gnieździe w murze oraz belkach stalowych.



płyty Kleina – wykonywane są z cegieł pełnych lub dziurawych, zbrojone bednarką lub prętami

stalowymi. Oparcie podobnie jak dla stropów odcinkowych stanowią belki stalowe.

1- belki sufitowe, 2- podsufitka, 3- strop samonośny

1- polepa, 2- ślepa podłoga, 3- podsufitka

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 23 -

Stropy żelbetowe. Stropy te odznaczają się dużą wytrzymałością i ognioodpornością. Wadą tych
stropów jest konieczność stosowania deskowań i rusztowań przy jednoczesnym betonowaniu „na
mokro”. Stropy płytowe mogą być jedno lub dwu kierunkowo zbrojone. Nadają się do przekrycia
jedynie niewielkich rozpiętości, przy większych rozpiętościach ciężar (grubość) i koszt płyt
poważnie wzrastają.

Stropy płytowożebrowe stosowane są przeważnie w konstrukcjach inżynierskich. Ze względu na
widoczne żebra nie są stosowane w budownictwie mieszkalnym.

1- podłoga, 2- legar, 3- obetonowanie, 4- płaskownik, 5- tynk, 6- siatka

a) typ A b) typ B

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 24 -

Stropy żelbetowe ze sztywnym zbrojeniem stanowią połączenie konstrukcji stalowej i żelbetowej.
Stosowane są w przypadkach dużych obciążeń [budynki magazynowe ].

Stropy gęstożebrowe są to stropy o rozstawie żeber mniejszym od 90 cm z wypełnieniem
przestrzeni miedzy żebrami, skrzynkami, pustakami, blokami.

Strop skrzynkowy – miedzy żebrami stropów wstawiane są na stałe skrzynki drewniane. Strop ten
posiada dwie płyty: dolną i górną.

Strop Ackermana jest powszechnie stosowany w budownictwie mieszkalnym. Wykonany jest
z pustaków ceramicznych, których dolne części tworzą jednolite podłoże ceramiczne pod tynk.

1- płyta górna, 2- płyta dolna, 3- żebro, 4- skrzynka stanowiąca wypełnienie

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 25 -

Strop TK znany jest w dwóch odmianach w zależności od wypełnienia. Stosuje się go w postaci
łupin bądź pustaków z betonu żwirowego.


Strop TK z łupinami często stosowany jest w stropodachach,



Strop TK z pustakami stosowany jest w budownictwie mieszkalnym oraz przemysłowym.

Stropy MK są stropami gęstożebrowymi wykonanymi przy zastosowaniu dyli gipsowych. Przy
precyzyjnym wykonaniu zbędny jest tynk dolnej powierzchni stropu.

Strop Kontra wykonywany jest przy użyciu pustaków o specjalnym kształcie mającym żebra teowe.

1- pustaki, 2- podsufitka

1- pustaki, 2- żebra, 3- stalowe deskowanie

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 26 -

Stropy prefabrykowane składają się z elementów drobnowymiarowych. Stropy te są montowane na
budowie bez deskowań i rusztowań. Istnieje wiele odmian lokalnych tych stropów, także w
zależności od użytych materiałów. Reprezentantem tych stropów jest strop DZ-3. Składa się on z
ż

elbetowych prefabrykowanych żeber oraz z pustaków wypełniających.

Strop typu DMS

1 - belka; 2 - pustak; 3 - kształtki żebra rozdzielczego; 4 - beton pachwinowy
Innym rodzajem stropów prefabrykowanych są stropy staloceramiczne. Posiadają one żebra nośne
w postaci przestrzennej kratowniczki z okładziną z kształtek ceramicznych tworzących łącznie z
ceramicznym wypełnieniem pustakami jednorodną dolną powierzchnię stropu.

Przedstawicielem tej grupy stropów są stropy Fert.

a)

widok aksonometryczny

b) przekrój, 1- zbrojenie poprzeczne

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 27 -

Podobne pod względem konstrukcji są stropy typu Teriva, z tym że zarówno belki jak i pustaki
wypełniające wykonane są z żużlobetonu (obok waga 1 m

2

stropu).

Omawiając rodzaje stropów nie można pominąć najstarszych konstrukcji, znanych już w czasach
starożytnych - sklepień, obecnie praktycznie niestosowanych w swej tradycyjnej formie ale często
występujących w starszych budynkach mieszkalnych i użytkowych.
Sklepienia to konstrukcje podlegające prawie wyłącznie naprężeniom ściskającym. Dawniej
elementami tworzącymi sklepienia były kliny kamienne ograniczone od dołu powierzchnią
podniebną, a od góry grzbietową. Ze względu na kształt podniebienia rozróżnia się sklepienia
łukowe (odcinkowe, półkoliste, eliptyczne, paraboliczne, koszowe i ostrołukowe) ponadto są
stosowane sklepienia łukowe o podwójnej krzywiźnie (klasztorne, krzyżowe i beczkowe ) oraz
sklepienia złożone, stanowiące połączenia kilku rodzajów sklepień wymienionych wyżej. W
budownictwie mieszkaniowym ogólnym stosowane najczęściej były sklepienia odcinkowe i
półkoliste.

1- kształtka ceramiczna, 2- pręty, 3- krzyżulce, 4- pręty dodatkowe, 5- beton

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 28 -

Bardzo istotną informacją z oględzin obiektu jest ustalenie rodzaju występujących na obiekcie
stropów.
Wstępną orientację o rodzaju stropu daje okres jego wykonania.
Przed I wojną stosowano prawie wyłącznie stropy drewniane i stropy na belkach stalowych
[Kleina], natomiast stropy żelbetowe [na ogół w postaci stropów skrzynkowych] należały do
rzadkości.
W okresie międzywojennym upowszechniły się stropy ceramiczne, szczególnie strop Ackermana, a
także wprowadzono szereg stropów patentowych, na ogół zresztą o regionalnym zasięgu
zastosowania [często już z zastosowaniem belek żelbetowych prefabrykowanych].
Wokresie powojennym dominują w budownictwie uprzemysłowionym stropy żelbetowe
prefabrykowane; w pierwszym dziesięcioleciu głównie DMS i podobne, ostatnio zaś w postaci płyt
stropowych

prefabrykowanych

większych

rozmiarów,

oraz

stropów

gęstożebrowych

prefabrykowanych, natomiast stropy drewniane i Kleina spotkać można w zasadzie jedynie w
budownictwie indywidualnym.
O konstrukcji stropów oraz położeniu belek głównych można się często zorientować już na
podstawie oględzin zewnętrznych, po takich oznakach, jak np. kotwie na fasadach budynku,
wskazujące na położenie drewnianych belek stropowych, wygląd tynku sufitu wskazujący
charakterystycznym układem rys czy smugami na tynku przebieg belek stropowych lub styki
prefabrykatów, grubość stropu, układ otworów okiennych, wysokość nadproży itp.
Szczególnie układ własnych rys tynków, jak ich zabarwienie – dostarczyć może dodatkowych
informacji potrzebnych do oceny konstrukcji budynku, określenia stanu zachowania konstrukcji pod

a) konstrukcja sklepienia, b) sklepienie odcinkowe, c) sklepienie półkuliste, d) sklepienie eliptyczne, e) sklepienie
paraboliczne, f) sklepienie koszowe, g) sklepienie ostrołukowe

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 29 -

tynkiem itp. Zjawiska te bowiem zależą w dużym stopniu od rodzaju podłoża, na którym tynk jest
położony. Włoskowate rysy tynków występują często wzdłuż linii rozdzielających różnego rodzaju
podłoża. Można więc często bez odkuć określić układ żeber i pustaków w stropach, układ i wymiary
nadproży, rozstaw słupów w murach itp.
Specjalny rodzaj zarysowań tynków określa się mianem pseudorys. Są to zarysowania powstałe w
miejscach, w których między dwoma sąsiadującymi elementami konstrukcyjnymi pokrytymi
tynkiem wytworzyła się szczelina, nie wpływająca na warunki pracy wytrzymałościowej lub nawet
założona przy projektowaniu. Należą tu przede wszystkim zarysowania tynków, które nie zostały
przecięte w miejscach dylatacyjnych szczelin budynków, rysy wzdłuż górnej krawędzi ścianek
działowych nie połączonych ze stropem, rysy wzdłuż styków prefabrykatów stropowych
występujące przy zjawisku „klawiszowania”, a także prawie zawsze występujące zarysowania
wzdłuż linii styku elementów ściennych w budownictwie wielkoblokowym.Zarysowania takie
wyglądają często bardzo groźnie, a nawet stanowić mogą realne zagrożenie (odpadanie tynków),
jednak świadczą najczęściej o niewłaściwej konstrukcji budynku z punktu widzenia estetyki, nie zaś
wytrzymałości.

STROPODACH - jest to strop nad ostatnią kondygnacją spełniający jednocześnie rolę dachu
płaskiego; jest zatem wykończony od zewnątrz stosowną warstwą pokrycia dachowego.
Szczególnymi przypadkami stropodachów są tarasy nad pomieszczeniami, wykończone zwykle
warstwą posadzkową.
Ze względu na strukturę fizyczną, stropodachy dzieli się na pełne (a) i wentylowane (b).

a)

pełne (zamknięte);

b)

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 30 -

b) wentylowane (możliwość przewietrzania).

DACHY -

obiektów budowlanych stanowią, na równi ze ścianami zewnętrznymi, elementy obudowy,
chroniąc zabudowane wnętrza przed opadami atmosferycznymi, wiatrem i wahaniami temperatury.

Podstawowymi elementami dachu są:

−

więźba dachowa stanowiącą zespół elementów konstrukcji nośnej,

−

połać dachowa z jej pokryciem,

−

system zbierania i odprowadzania wody opadowej,

−

urządzenia naświetlające przestrzeń poddasza.

Więźba dachowa jest to przestrzenny ustrój szkieletowy, kształtujący dach i poddasze. Zasadniczymi
elementami płaskimi więźby w przekroju poprzecznym są wiązary dachowe.
Zasadnicze elementy dachów przedstawia rysunek poniżej.

a)

elementy dachu czterospadowego, b) ze ścianą szczytową, c) z półszczytem

Dolna krawędź połaci dachowej, położona najniżej, wystająca poza lico ściany budynku tworzy
okap. Krawędź przecięcia się dwóch przeciwległych połaci o linii najwyżej położonej i równoległej
do okapów to kalenica. Krawędź ukośna do poziomu, powstała z przecięcia dwóch sąsiednich połaci
o nierównoległych okapach, tworzących kąt wypukły – to naroże, a tworząca kąt wklęsły to kosz,
który odprowadza wody opadowe. Ograniczenie połaci od pionowego szczytu ściany tworzy

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 31 -

krawędź szczytową.

Pionowa ściana o kształcie trójkąta, zamykająca dach, nazywa się szczytem, a

gdy nie sięga na całą wysokość dachu, lecz jest zawarta między połaciami – półszczytem.

W zależności od stopnia nachylenia połaci dachowej, są dachy strome lub płaskie. Dachy strome
znajdują zazwyczaj zastosowanie w budynkach niskich. W budynkach wysokich i wysokościowych
stosowane są z reguły dachy płaskie. Nachylenie połaci dachowej określa się kątem pochylenia (a)
lub procentowo stosunkiem rzutu pionowego (h) określonego wycinka połaci dachowej do rzutu
poziomego (a) tego wycinka.

Zaleca się wybrane przykładowo, z normy PN-B-02361:1999, nachylenia połaci dachowych
w zależności od rodzaju materiału pokryciowego:

Forma dachu wraz z nachyleniem jego połaci są uzależnione od warunków klimatycznych, kształtu
rzutu poziomego budynku, rodzaju konstrukcji dachowej, przeznaczenia poddasza. Dachy o
stromych połaciach stosowane są najczęściej w klimacie o dużych opadach deszczu i śniegu i
odwrotnie dachy o małym nachyleniu stosowane są na obszarach z małymi opadami.

Ze względu na nachylenie połaci rozróżniamy dachy:

-

płaskie ( o spadku 6 – 8 %)

-

spadziste ( < 35 – 40 % )

-

strome ( > 40 % )

Ze względu na kształt rozróżniamy dachy:

a) jednospadowy ( pulpitowy ), b) dwuspadowy, c) czterospadowy, d) naczółkowy, e) półszczytowy, f) mansardowy,

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 32 -

g) uskokowy, ( polski ) h) namiotowy, i) wieżowy, j) wklęsły, k) szedowy (pilasty)

DREWNIANE WIĘŹBY CIESIELSKIE

Podstawowe elementy konstrukcyjne (krokwie, jętki, kleszcze i słupy, płatwie):

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 33 -

W ciesielskich więźbach dachowych występują ponadto elementy uzupełniające: miecze, wieszaki,
krzyżulce, zastrzały, podwaliny i murłaty.

Do krokwi przybija się tzw. łaty lub deski (deskowanie pełne albo ażurowe) na których wykonywane
jest pokrycie dachowe.

Ustrój nośny dachów drewnianych nazywamy więźbą dachową. W skład więźby wchodzą: krokwie,
płatwie, słupy, miecze, kleszcze i jętki. Ustrój nośny dachu winien być wytrzymały, stateczny i
sztywny przestrzennie. Najczęściej do jego wykonania stosuje się drewno sosnowe lub świerkowe,
znacznie rzadziej drewno jodłowe, modrzewiowe lub liściaste.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 34 -

Rodzaje więźby dachowych:

Wiązar krokwiowo – belkowy. Jest stosowany w dachach dwuspadowych o rozpiętości do 6 m
między podporami i spadkach 0,6 – 1,25. Składa się on z dwóch krokwi i belki, która spełnia
równocześnie zadanie ściągu. Stosowane są też konstrukcje bez belki i wówczas krokwie opiera się
bezpośrednio na płatwi stopowej zamocowanej w ścianie zewnętrznej.

Więźba krokwiowo - belkowa

Wiązar jętkowy. Wykonuje się w dachach dwuspadowych do rozpiętości około 7,5 m i spadków 0,7
– 1,5. Jętka jest elementem poziomym, usztywniającym każdą parę krokwi. Spełnia ona ważne
zadanie statyczne. Jętki nie stężone ze sobą podsufitką pracują na wyboczenie. Aby z tego powodu
zmniejszyć ich przekrój, na jętkach od góry przybija się deskę stężającą. Stężenie więźby w
kierunku podłużnym wykonuje się za pomocą wiatrownic przybitych na całej wysokości połaci
dachowej.

Więźba krokwiowo - jętkowa

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 35 -

Wiązary jętkowo-stolcowe. Wykonuje się w dachach dwuspadowych o rozpiętości w świetle ścian
7 – 9 m i pochyleniu połaci 0,7 – 1,5 - gdy jętka podparta jest na jednym stolcu oraz o rozpiętości 9 –
12 m i pochyleniu 0,6 – 1,25 – gdy jętka jest podparta dwoma stolcami. Gdy jętki podparte są
jednym rzędem stolców, nie stanowi to pełnego usztywnienia dachu w kierunku podłużnym i dlatego
konieczne jest stężenie połaci dachowej wiatrownicami. Dwa rzędy stolców zapewniają pełną
sztywność więźby w kierunku podłużnym.

Więźba jętkowo – stolcowa z jednym lub dwoma stolcami

Wiązary płatwiowo – kleszczowe. Stosuje się przy rozpiętości 9 – 12 m i pochyleniu połaci 0,4 –
1,0. Elementami wiązara są dwie krokwie wspierające się na płatwiach pośrednich i stopowych, oraz
dwa słupy, które kleszcze obejmują z obu stron z krokwiami. Płatwie pośrednie połączone są ze
słupami za pomocą mieczy.

Więźba płatwiowo - kleszczowa

Wiązary wieszakowe. Są stosowane jeżeli rozpiętość przekracza 6 m, gdy nie jest wskazane oparcie
elementów więźby na belkach i stropie. Wiązary wykonuje się w więźbie, w co 4 lub 5 parze krokwi.
Rozróżnia się wiązary jedno i dwuwieszakowe.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 36 -

Pokrycia dachów stanowią zewnętrzną wodoszczelna cześć zabezpieczająca budynki, a przede
wszystkim konstrukcje nośne dachów przed wpływami atmosferycznymi. Prace te zalicza się do
robót stanu surowego budynku, gdyż nie można wykonywać robót wykończeniowych bez pokrycia.
Rodzaj pokrycia uzależniony jest od konstrukcji dachu a w szczególności od jego nachylenia.

Dopuszczalne wartości pochylenia połaci dachowych wybranych pokryć przedstawia poniższa
tabela.

Sposób pokrycia

Dopuszczalne wartości pochylenia

połaci dachowych

Zalecane

wartości

pochylenia[%]

h/a

α

[

o

]

[%]

Dwie warstwy papy asfaltowej, każda o

zawartości masy powłokowej do 1600g/m

2

,

klejone lepikiem do podłoża betonowego lub

układane na podłożu drewnianym

0,20-0,60

11-31

20-60

20-40

Trzy warstwy papy asfaltowej jw.

0,03-0,30

2-17

3-30

3-20

Dwie warstwy papy termozgrzewalnej asfaltowej

lub asfalotowo-polimerowej

>0,01

>0,06

>1

3-20

Powłoka bezspoinowa z mas asfaltowych i

asfaltowo polimerowych na dwóch warstwach pap

asfaltowych, każda o zawartości masy

powłokowej>1600g/m

2

na podłożu betonowym

0,01-0,020

0,6-11

1-20

1-3

Laminat z mas asfaltowych I asfaltowo

polimerowych o grubości > 4mm z wkładka

zbrojąca z tkanin lub włóknin na podłożu

betonowych, w pokryciach bez styków

poprzecznych

0,01-0,20

0,6-11

1-20

1-3

Blacha stalowa ocynkowana w arkuszach

0,20

11

20

30-60

Blacha falista ze stykiem poprzecznym: stalowa

ocynkowana, nierdzewna I kwasoodporna, blacha

cynkowa i blacha aluminiowa

0,25

14

25

>30

Blacha stalowa fałdowa (trapezowa) ocynkowana

oraz ocynkowana I powlekana w pokryciach bez

styków poprzecznych

0,10

6

10

>10

Blacha miedziana w arkuszach

0,20

11

20

>25

Płyty włóknisto-cementowe płaskie

0,6-1,0

31-45

60-100

60-100

Płyty włóknisto-cementowe faliste

0,4-1,0

22-45

40-100

>50

Dachówka ceramiczna karpiówka podwójnie w

łuskę

0,6-1,2

31-50

60-120

70-100

Stosowane od najdawniejszych czasów pokrycia dachowe były zależne od klimatu kraju,
posiadanych surowców i istniejącej techniki.

Pierwsze pokrycia to gałęzie, trzcina a później słoma, które można jeszcze spotkać na budynkach
wiejskich. Krycie słomą ma wiele zalet i po impregnacji przeciwogniowej jest stosowane również
współcześnie.

Trwalszym pokryciem są dranice i gonty stanowiące cienkie deseczki przybijane do łat. Pokrycia
dachówkowe stosowane już w starożytności, różnią się i dzisiaj między sobą wyglądem, sposobem
układania i szczelnością. Blacha miedziana znana była jeszcze przed nasza erą, powszechniej zaczęto

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 37 -

ja stosować od XIII w. do krycia budynków monumentalnych. Od końca XVII wieku stosowano też
pokrycia dachów blachą ołowianą, czego później zaniechano. W XVIII wprowadzono na pokrycia
blachę stalową czarną, a w XIX w. ocynkowana i cynkową.

Papą zaczęto pokrywać dachy od początku XX w. Stosowane jeszcze obecnie pokrycia znane z
przeszłości są mniej szczelne, maja więcej złączy i miejsc narażonych na przenikanie wody, dlatego
potrzeba większego nachylenia połaci dachowych, aby szybciej odprowadzić z nich wodę opadową.

Obecne pokrycia z tworzyw sztucznych, pap termozgrzewalnych, bezspoinowych powłok
hydroizolacyjnych czy samonośnych systemów metalowych paneli dachówkowych są szczelne,
dlatego jest konieczne wentylowanie pokrytych nimi stropodachów i poddaszy.

Pokrycia ze słomy, trzciny i materiału drzewnego

Strzechę słomianą wykonuje się ze słomy żytniej i związanej w snopki „pod włos” i „pod łatę”, którą
dociska się na kalenicy skrzyżowanymi żerdziami, tzw. wilkami i szpilkami. Trwałość takich pokryć
wynosi ok.15 lat.

Pokrycie deskami, dranicami i gontami mają spadek 0,7 : 1,25. Deski o grubości 25 - 38 mm
układane są równolegle lub prostopadle do okapu. Jako zasadę przyjmuje się układanie desek stroną
prawą (bliższa rdzenia) ku górze.

Podwójne pokrycie prostopadłe do okapu jest szczelniejsze, zwłaszcza gdy stosuje się deski
strugane. Trwałość 10 lat, a jeśli są malowane olejno co 3 – 4 lata, do 25 lat. Pokrycie takie stosuje
się jedynie w budynkach podrzędnych o charakterze tymczasowym.

Dranice nakłada się rzędami (warstwami) tak, że w każdym przekroju mieści się 3 – 5 rzędów.
Pokrycie to jest szczelniejsze od deskowego, mniej paczy się i odkształca i ma trwałość 10 – 15 lat
(budynki w Zakopanem) .

Gonty do pokrywania dachów mają wymiary od 5 x 20 cm do 12 x 90 cm. Im gonty są mniejsze,
tym pokrycie jest szczelniejsze: stosuje się je najczęściej jako pokrycie podwójne: mają trwałość ok.
15 lat, jeśli są malowane – do 30 lat.

Pokrycia drewniane: a) dranicami, b) gontami

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 38 -

Pokrycia z papy

Pokrycia z dobrej papy na dobrym podkładzie, systematycznie konserwowane mogą przetrwać 30 –
a w szczególnych przypadkach – i więcej lat. Wadą pokrycia papowego jest nieestetyczny wygląd.
Dlatego też zaczęto stosować papy z posypką kolorową albo kolorowym natryskiem z tworzyw
sztucznych.

Krycie papą na deskowaniu.

Może być pojedyncze – stosowane na budynkach podrzędnych lub tymczasowych oraz podwójne
lub potrójne – na budynkach stałych. Stosuje się papy smołowe lub asfaltowe, zarówno podkładowe
(lub izolacyjne) jak i wierzchniego krycia (obustronnie powlekane z posypką mineralną na
wierzchu). Jest zasadą, że do papy smołowej stosuje się lepiki smołowe, a do asfaltowej – lepiki
asfaltowe. Podkład z desek przybija się do krokwi, które mogą być elementami drewnianej lub
stalowej konstrukcji dachu.

Krycie pojedyncze wykonuje się papą wierzchniego krycia, przyklejając lepikiem tylko zakładki
arkuszy i przybijając je gwoździami. Krycie pojedyncze w karo bywa stosowane w okolicach gdzie
wieją silne wiatry, gdyż wykazuje większą odporność na odrywanie od połaci.

Krycie pojedyncze papą : a) równolegle do okapu, b) w karo

Krycie podwójne równoległe do okapu wykonuje się w pierwszej warstwie z papy podkładowej
przyklejonej na zakładkach i przybitej gwoździami papowymi. Drugą warstwę, z papy wierzchniego
krycia układa się na posmarowanej lepikiem dolnej warstwie oraz zakładkach i tylko górne brzegi
każdego arkusza przybija gwoździami. Kalenica dachu może być przykryta papą na zakład lub
dodatkowym daszkiem. Kosze kryje się poczwórnie przez wzajemne nakładanie papy z sąsiednich
połaci. W pokryciu podwójnym krzyżowym pierwszą warstwę układa się pasami prostopadle do
okapu, a warstwę wierzchnią układa się pasami równolegle do okapu, przyklejając ją do spodniej. W
kryciu prostopadłym obie warstwy papy układa się pasami prostopadle do okapu, przy czym arkusze
powinny zachodzić co najmniej 20 cm za kalenicę dachu.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 39 -

Podwójne krycie papa w układzie: a) krzyżowym, b) prostopadłym do okapu

Pokrycie dachówkami bitumicznymi (gontami bitumicznymi). Swoim kształtem i wyglądem
przypominają tradycyjne dachówki ceramiczne. Dachówki bitumiczne, są to arkusze specjalnie
przyciętej papy biumicznej wzmocnionej wewnątrz warstwą welonu z włókna szklanego,
nasyconego specjalnym, nieszkodliwym dla zdrowia bitumem. Chropowata powierzchnia warstwy
górnej jest wykonana z posypki łupków naturalnych, które nadają dachówkom pożądany kolor.
Pokrycia arkuszami dachówki bitumicznej są stosunkowo lekkie(około 12 kg/m2), ognioodporne,
estetyczne i elastyczne – co umożliwia pokrycie dachów o dowolnym kształcie. Zaletą jest też
prostota wykonania, gdyż każdy arkusz jest tak wykonany, aby idealnie pasował do pozostałych. Na
podłoża stanowiące pełne deskowanie o grubości nie mniejszej niż 25 mm lub sklejkę o grubości co
najmniej 12 mm układa się najpierw papę podkładową lub izolacyjną. Poszczególne arkusze
dachówki bitumicznej przybija się gwoździami papiakami wzdłuż samoprzylepnych pasków do
powierzchni dachu, co sprawia, że każdy pas jest dwukrotnie przybity gwoździami. Trwałość takiego
pokrycia jest oceniana na około 20 lat.

Krycie papą na betonie.

Wykonuje się przeważnie w dwóch warstwach. Wcześniej należy wykonać tynkowanie kominów i
wystających ścian, wyprowadzić wywietrzniki nad dach. Mocny, równy i gładki, dobrze wysuszony
i oczyszczony podkład należy zagruntować emulsyjnym lub asfaltowym roztworem gruntującym,
wskutek czego podłoże staje się bardziej podatne do przyklejania papy. Po bardzo dokładnym
wyschnięciu podłoża, na całej powierzchni przykleja się do siebie poszczególne warstwy papy, bez
użycia gwoździ, stosując papy i lepki smołowe.

Zasady pokrywania są tu podobne jak przy kryciu na podkładzie desek .Warstwy dolne wykonuje się
z pap podkładowych, a górną z papy jedno-lub dwustronnie powlekanej, z posypką mineralną na
wierzchu. W pokryciu dwuwarstwowym pasy warstw powinny być względem siebie przesunięte o
połowę szerokości arkuszy, a w trójwarstwowym – o 1/3 szerokości arkuszy.

Pokrycia papa zgrzewalną należą do nowoczesnych. Osnowę arkuszy rolowanych stanowi włóknina
poliestrowa lub z włókien szklanych – powleczona obustronnie termoplastyczną masą asfaltowo –
polimerową. Grubość warstwy hydroizolacyjnej pod osnową wynosi nie mniej niż 2,5 mm, a nad
osnową 1,5 mm. Arkusze papy wykańczane są od spodu cienką folią poliesterową, zabezpieczającą
przed sklejaniem w rolce, natomiast z wierzchu posypane są drobnoziarnistym piaskiem
kwarcowym.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 40 -

Krycie papą blach fałdowych.

Wykonuje się po uprzednim wykonaniu izolacji cieplnej. Termoizolację mogą stanowić np. płyty
Izopol, które smaruje się gorącym lepikiem i natychmiast dociska do górnych powierzchni fałd.
Ułożone płyty muszą być od razu pokryte trzema warstwami papy na gorącym lepiku. Blachy
fałdowe mogą, na górnej powierzchni, mieć przyspawane blachy płaskie, co usztywnia i wyrównuje
podkład.

Konstrukcja nośna z blachy fałdowej pokryta wielowarstwowo papą z izolacją

Pokrycia z powłok bezspoinowych.

Pokrycia z powłok bezspoinowych wykonywane są: z mieszanek asfaltowych, asfaltowo –
lateksowych, tworzyw sztucznych i cyklolepu. Powłoki asfaltowe. Wykonuje się na wyrównanych,
wysuszonych i oczyszczonych podłożach betonowych, które powinny spełniać takie same warunki
jak pod pokrycia papą. Na połaciach o pochyleniu 3 –5 % pokrycia bitumiczne wykonuje się co
najmniej na 2 warstwach papy podkładowej .

A na połaciach o pochyleniu 1 – 3% oraz w korytach i koszach dachowych – podkład powinien
zawierać dodatkową warstwę papy asfaltowej na tkaninie technicznej lub papy zgrzewalnej, albo
powinien być wykonany tylko z dwóch warstw papy zgrzewalnej. Na tak przygotowane podłoże
nanosi się gorącą mieszankę (asfaltu z różnymi frakcjami kruszywa i mączki mineralnej jako
wypełniacza). Grubość powłoki powinna być nie mniejsza niż 5 mm (mierzona po wyschnięciu
pokrycia). Powłoki asfaltowo – lateksowe wykonuje się warstwami na dachach o pochyleniu do
10%, ze względu na możliwość ściekania niezwiązanej emulsji przy większym nachyleniu połaci.
Czterokrotny natrysk emulsji i narzuty włókna szklanego w warstwie nośnej, czyni powłokę bardzo
wytrzymałą i trwałą. Powłoki anionowe można wykonywać na starym lub nowym podkładzie z papy
przyklejonej do podłoża. Powłoki z emulsji kationowej można wykonać na podkładzie nowym lub
starym a także, w wypadku wykonania renowacji starego podkładu papowego – w niepełnym
składzie warstw. Łączna grubość pokrycia po odparowaniu wody powinna wynosić nie mniej niż 3,5
mm. Powłoki z tworzyw sztucznych nanosi się warstwami na oczyszczone, wyrównane i
zagruntowane podkłady. Stosowanymi preparatami są:
-

tworzywa winylowe, z których powłoki wykonywane są najczęściej w trzech warstwach i
zawierają wtopiony welon z włókna szklanego w celu wzmocnienia pokrycia:

-

ż

ywice poliestrowe i epoksydowe nanoszone pędzlami lub wałkami malarskimi, a powłoka o

grubości 0,5 – 1,0 mm najczęściej jest wzmacniana włóknem szklanym:

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 41 -

-

twarde pianki poliuretanowe natryskiwane najczęściej w pięciu warstwach, z których powłoka o
gr. około 40 mm wykazuje dobre właściwości izolacyjne:

-

tworzywa akrylowe itp., z których wykonywane są świetliki lub całe pokrycia
ś

wiatłoprzepuszczalne.

Pokrycia z blachy.

Pokrycia z blachy są lekkie i estetyczne. W sprzyjającym środowisku – pozbawionym związków
siarkowych i kwaśnych, prawidłowo wykonane pokrycia z blachy są również trwałe, np. blacha
cynkowa o gr. 0,6 mm osiąga trwałość ok. 30 lat, a miedziana ok. 300 – po właściwym
spatynowaniu. Dachy pokrywa się blachą gładką, falistą, fałdową (trapezową), panwiową lub
imitującą dachówki. Podkład pod pokrycia płaską blachą ocynkowaną lub cynkową powinien być
wykonany z desek obrzynanych o gr. nie mniejszej od 25 mm i szerokości 12 – 15 cm. Łączenie
arkuszy blach wykonuje się na rąbki stojące lub leżące, zwoje oraz zakłady luźne.

Rąbki stojące podwójne mają wysokość 25 – 45 mm i są stosowane w szwach prostopadłych do
okapu. Na kalenicy i narożach arkusze łączy się również na podwójne rąbki stojące, lecz o
wysokości 35 – 45 mm. Rąbki leżące stosowane są w szwach równoległych do okapu. Gdy
pochylenie połaci dachu wynosi 20 stopni i więcej, stosuje się rąbki leżące pojedyncze. Przy
pochyleniu połaci mniejszym niż 20 stopni stosuje się rąbki leżące podwójne.

Krycie blachą płaską ocynkowaną - wykonuje się na rąbki leżące w połączeniach równoległych do
okapu, i na rąbki stojące podwójne w połączeniach prostopadłych do okapu. Na połaciach
dachowych arkusze blach układa się krótszymi bokami równolegle do okapu. Arkusze należy tak
przycinać, aby szwy równoległe do okapu nie wypadały nad szczelinami w deskowaniu. Sąsiadujące
ze sobą arkusze blachy powinny być przesunięte względem siebie o co najmniej 10 cm.

Krycie blachą cynkową - jest podobne do krycia blachą ocynkowaną. Ponieważ blacha cynkowa jest
krucha i łamliwa na mrozie oraz wykazuje znaczne zmiany wymiarów pod wpływem różnicy
temperatury, tnie się w poprzek arkusze handlowe na 2 lub 3 równe części . Krycie blachą miedzianą
wykonuje się według zasad pokrycia blachą cynkową. Stosuje się blachę o grubości 0,5 mm. Złącza
prostopadłe do okapu wykonuje się na podwójne rąbki stojące, a złącza równoległe do okapu – na
podwójne rąbki leżące. Gwoździe i łapki do mocowania arkuszy powinny być miedziane.

Fragment pokrycia dachu blacha gładką

Blachy trapezowe i panwiowe układa się na podkładzie w ten sposób, aby szersze dno bruzdy
znalazło się na spodzie. Zakłady powinny być pojedyncze lub wyjątkowo podwójne, ułożone
zgodnie z kierunkiem przeważających wiatrów.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 42 -

Przy pochyleniu połaci mniejszej niż 55% można stosować wąskie uszczelki bitumizowane z pianki
poliuretanowej. Zakłady podłużne łączy się blacho-wkrętami.

Oprócz blachy ocynkowanej, stosowana jest również na pokrycia połaci profilowana blacha
aluminiowa panwiowa i fałdowa.

Dla wszystkich rodzajów pokryć kalenice przykrywa się specjalnie ukształtowanymi gąsiorami
blaszanymi dostosowanymi do materiału i profilu zastosowanej blachy.

Pokrycia blachą dachówkową, tzw. szwedzką blachą dachówkową stalową lub aluminiową są
stosowane u nas już od kilku lat. Charakteryzuje je łatwy i szybki montaż, lekkość, estetyczny
wygląd, wytrzymałość, szczelność pokrycia i trwałość. Arkusze blach stalowych o gr. 0,4 – 0,6mm,
szerokości 1 – 1,1m, długości 1,05 – 10 m mają modułowo wytłoczony wzór dachówek falistych.

Blachy są ocynkowane na gorąco i pokryte warstwami chroniącymi, antykorozyjnymi oraz powłoką
ograniczoną w dowolnym kolorze. Blachę szwedzką kładzie się prawie z reguły na jednokrotnym
pokryciu papowym, do którego przybija się łaty prostopadłe do okapu (kontrłaty), do nich mocuje
się co 30 – 46 cm (zależnie od gr. blachy) blachę.

Fragment pokrycia dachu blachą panwiową

Pokrycia dachówkami.

Pokrycia dachówkami ceramicznymi należą do jednych z najbardziej estetycznych. Są ogniotrwałe,
odporne na warunki atmosferyczne i trwałe. Charakteryzuje je jednak znaczny ciężar,
pracochłonność wykonania i konieczność wykonania konstrukcji dachu o dużym spadku połaci. Od
strony poddasza dachówki dawniej uszczelniało się zaprawą wapienną, a obecnie podlepianie
dachówek prawie nie jest stosowane, gdyż kładzie się je na pokryciu papowym, tak jak blachę
szwedzką.

Krycie dachówką karpiówką pojedynczo jest stosowane tylko na budynkach gospodarczych,
podrzędnych. Dachówki każdego rzędu powinny być przesunięte w stosunku do niżej leżących o pół
szerokości dachówki.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 43 -

Pokrycia dachówką karpiówka pojedynczo

Pokrycie karpiówką podwójnie jest bardziej szczelne od pojedynczego.

Dachówkę układa się w koronkę lub w łuskę, których nazwa pochodzi od wyglądu gotowego
pokrycia. W pokryciu w koronkę na każdej łacie zawiesza się dwa rzędy dachówek w dwóch
warstwach, przesuniętych względem siebie o połowę szerokości. Dolne warstwy są zaczepione o
łaty, a wierzchnie – o górne krawędzie dachówek dolnej warstwy.

W pokryciu w łuskę zużywa się dwukrotnie więcej drewna niż w pokryciu w koronkę. Na każdej
łacie zaczepia się tylko jeden rząd dachówek. Wyjątek stanowi łata przy okapie i łata przy kalenicy,
na których zaczepia się dwie warstwy dachówek tak, że zachodzą prawie całkowicie na siebie. Styki
prostopadłe do okapu są przesunięte o połowę szerokości dachówki.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 44 -

Fragment pokrycia podwójnego dachówka karpiówką: a) w koronkę, b) w łuskę

Pokrycie dachówką zakładkową charakteryzuje się znacznie lepszą szczelnością od pokryć
karpiówką, gdyż pozwalają na to wyżłobienia na ich powierzchniach. Styki prostopadłe do okapu
powinny być przesunięte o połowę szerokości dachówki. Pokrycie dachówką marsylką nie wymaga
w ogóle uszczelniania. Dachówka ta jest podobna do zakładkowej, ale ma żłobkowania wzdłuż
wszystkich krawędzi, co zwiększa szczelność pokrycia. Profilowana powierzchnia ułatwia spływ
wody i ożywia wygląd dachu.

Fragment pokrycia dachówka zakładkową

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 45 -

Pokrycie dachówką holenderką (zwaną też esówką) charakteryzują styki prostopadłe do okapu, które
tworzą linie proste na całej długości pasa dachówek. Ponieważ każda dachówka ma ścięte dwa
przeciwległe naroża, na styku czterech dachówek tylko trzy nakładają się na siebie.

Pokrycie dachówką mnich-mniszka jest stosowane obecnie przede wszystkim na remontowanych
budynkach zabytkowych i rekonstruowanych. Mniszki zaczepia się noskami bezpośrednio o łaty , a
mnichy opiera się o wycięcia na krawędziach mniszek. Pokrycie jest ciężkie i mało szczelne przy
mniejszych pochyleniach połaci.

Fragmenty pokrycia dachówką: a) holenderką, b) mnich - miniszka

Oprócz wyrobów ceramicznych, są produkowane również w kraju cementowe gąsiory oraz
dachówki karpiówki i zakładkowe. Pokrycie podwójne karpiówką cementową jest ciężkie i mniej
trwałe w rejonach o dużym stężeniu gazów agresywnych. Krycie wykonuje się podobnie jak
karpiówką ceramiczną. Dachówki w rzędach poziomych układa się na 5 mm warstwie zaprawy,
dociskając je do dachówek niżej leżących. Pokrycie dachówką zakładkową cementową wykonuje się
tak samo jak z dachówki ceramicznej. Dachówki układa się na sucho, uszczelniając sznurem
konopnym styki prostopadłe do okapu. Gdy spadki połaci są mniejsze niż 35 stopni, styki poziome
uszczelnia się zaprawą od strony poddasza.

Pokrycia płytami z tworzyw sztucznych.

Płyty profilowane z tworzyw sztucznych są stosowane na pokrycia niektórych wiat, pawilonów,
kiosków, magazynów, daszków nad wejściami itp. Pochylenie połaci dla tego rodzaju pokrycia
wynosi 12 – 30 stopni. Płyty produkowane są w kilku kolorach jako nieprzepuszczające lub
przepuszczające światło. Charakteryzuje je odporność na czynniki atmosferyczne, wilgotność i
korozję.

Najczęściej są stosowane płyty faliste produkowane z żywicy poliestrowej wzmocnionej włóknem
szklanym, dlatego że wykazują znaczną wytrzymałość mechaniczną. Mają grubość 1 – 1,5 mm.
Mogą wykazywać przezroczystość do 85% i wówczas nadają się na świetliki. Są odporne na
temperatury do +80 stopni C, ale charakteryzuje je brak odporności na działanie ognia, pękają w
niskich temperaturach przy silniejszych porywach wiatru. Dlatego muszą być szczególnie
prawidłowo mocowane do podłoża.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 46 -

Pokrycia z płyt azbestowo-cementowych.

Pokrycia płytami azbestowo-cementowymi nie są już stosowane ze względu na przeciwwskazania
Państwowego Zakładu Higieny, choć były ogniotrwałe, szczelne, a także stosunkowo lekkie i trwałe.
Pokrycia wykonywano z płytek płaskich i płyt falistych. W latach 60 i 70 ubiegłego wieku były
najbardziej rozpowszechnionym materiałem niepalnym do pokrycia dachów spadzistych. Ocenia się
ze w połowie lat 80 około 80 % budynków wiejskich mieszkalnych i inwentarskich miało pokrycie z
płyt azbestowo-cementowych.

Wyroby azbestowo – cementowe stosowane w budownictwie są produkowane z azbestu [ włókniste
materiały mineralne z grupy amfiboli i serpentynów ] oraz cementu portlandzkiego z dodatkiem
włókna bazaltowego i barwników. Szkodliwe oddziaływanie wyrobów zawierających azbest jest
ś

ciśle związane z obecnością w powietrzu pyłów azbestowych zawierających włókna tzw.

reopirabilne, odrywające się od matrycy cementowej wskutek osłabienia jej struktury. Pyły
powstające podczas użytkowania wyrobów zawierających azbest należą do najbardziej groźnych
zanieczyszczeń powietrza.

Włókna azbestu rozpylone w powietrzu i wdychane przez człowieka powodują schorzenia układu
oddechowego, z których najpoważniejsze to międzybłoniak opłucnej i otrzewnej, rak płuc oraz
pylica azbestowa [azbestoza]. Należy podkreślić, że azbest jest niebezpieczny tylko w postaci
włókien rozpylonych w powietrzu. Sama obecność azbestu, o ile jest on całkowicie i trwale
odizolowany nie stanowi zagrożenia.

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 47 -

SCHODY

rozwiązanie techniczne ułatwiające pokonywanie przez ludzi wszelkich różnic
poziomów. Pierwotnie wykonywane jako schody zewnętrzne (stromizny terenowe,
zikkuraty, wejścia do monumentalnych budowli), z czasem zaczęły być powszechnie
również stosowane jako schody wewnętrzne, tzn. sytuowane wewnątrz obiektów
budowlanych.

1 - STOPNIE TWORZ

Ą

CE BIEG SCHODÓW;

2 - BELKI POLICZKOWE;
3 - BELKA SPOCZNIKOWA;
4 - PODEST (W POZIOMIE KONDYGNACJI);
5 - SPOCZNIK (MI

Ę

DZYPI

Ę

TROWY)

Rodzaje stopni schodowych:
a) prostok

ą

tne; b) trójk

ą

tne; c) k

ą

towe; d) a

ż

urowe

1 - STOPNICA
2 - PODSTOPNICA

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 48 -

h – WYSOKOŚĆ STOPNIA (WYMIAR PODSTOPNICY);
s – SZEROKOŚĆ STOPNIA (WYMIAR STOPNICY);
c – NOSEK STOPNICY;
Współzależność wymiarów schodów: K = s + 2h = 60 ÷ 65 cm

s = (60 ÷ 65) - 2h

B – całkowita szerokość klatki schodowej D – szerokość użytkowa spocznika;
E – całkowita długość biegu (w rzucie poziomym);
L – całkowita szerokość biegu; l – szerokość użytkowa biegu;
e – prześwit między biegami (dusza schodów); g – odległość od wewnętrznej skrajni balustrady do
krawędzi prześwitu

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 49 -

Najważniejszym podziałem jest klasyfikacja schodów ze względu na budowę, a ściślej mówiąc
kształt w rzucie poziomym schodów.

−

Schody jednobiegowe. Są one najprostsze w wykonaniu, ale mogą sprawiać kłopot

użytkownikom, ze względu na dużą ilość stopni i brak spocznika.

−

Schody dwubiegowe zwykłe. Są równie proste w wykonaniu, jak schody jednobiegowe,

jednak dużo bardziej od nich popularne ze względu na lepszy komfort korzystania z nich i
fakt, iż zajmują naprawdę mało miejsca.

−

Schody trójbiegowe. Należą do grupy schodów niewątpliwie wygodnych, jednak zajmują

sporo miejsca.

JEDNOBIEGOWE PROSTE

TRÓJBIEGOWE PROSTE

Schody wachlarzowe (jednobiegowe i zespolone), nadają się tylko do dużych pomieszczeń.

Schody zabiegowe - zajmują niewiele miejsca, ale mogą stać się kłopotliwe ze względu na brak
spocznika i zmienną szerokość stopni.
łamane, łamane trójbiegowe, łamane dwubiegowe

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 50 -

powrotne

Schody spiralne. Są nad wyraz niewygodne, ale mało uciążliwe w zamontowaniu.

Wyróżnia się także schody zespolone:
ŁAMANE
(CZTEROBIEGOWE),

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 51 -

POWROTNE
(CZTEROBIEGOWE),

ROZBIEśNE
(TRÓJBIEGOWE)

Równie ważnym kryterium podziału schodów jest kąt ich nachylenia:

−

łagodne (do 30 stopni),

−

normalne (między 30-36)

−

strome (więcej niż 36 stopni).

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 52 -

Schody powinny być dostosowane do wielkości stopy i długości kroku (średnio 70 cm dla mężczyzn
i 62 cm dla kobiet).
W związku z powyższym powinna być spełniona następująca zależność:

2 x h (wysokość stopnia) + s (szerokość stopnia) = 60-65 cm

Wysokość nad schodami (mierzona w świetle) nie może być mniejsza niż 205 cm.
STOPNIE

−

wysokość stopni h =14-19 cm

(schody bardzo wygodne – 15 cm, wygodne – 16 cm, przeciętne – 17 cm, podrzędne – 19
cm);

−

szerokość stopni s = 25-32 cm (schody bardzo wygodne – 32 cm, wygodne – 30 cm,

przeciętne – 29 cm, podrzędne – 25 cm);

−

szerokość stopni zabiegowych oraz wachlarzowych mierzona w odległości 40 cm od

balustrady powinna wynosić, co najmniej 25 cm; jednocześnie szerokość tych stopni w
najwęższym miejscu nie powinna być mniejsza niż 10 cm, a w schodach wygodnych – 16
cm;

−

zwis podnóżka, tzw. nosek, o wysięgu 2-4 cm nie jest obowiązkowy, ale warto go stosować

dla wygody (zwiększa szerokość stopnia i pomaga utrzymać schody w czystości);

−

wszystkie stopnie w biegu muszą mieć taką samą wysokość;

−

stopnie powinny być wykończone materiałem o powierzchni szorstkiej, nie powodującej

niebezpieczeństwa poślizgu.

SPOCZNIKI

−

szerokość spoczników międzypiętrowych nie może być mniejsza od szerokości użytecznej

biegu (min. 80 cm), ale wskazane jest, żeby spoczniki były przynajmniej o 20 cm szersze;

−

szerokość spoczników piętrowych powinna wynosić co najmniej 120 cm (minimalna

szerokość korytarza i drogi ewakuacyjnej), ale o wiele wygodniejsze będą miały 150 cm
(zapewniają przestrzeń manewrową np. dla wózka inwalidzkiego).

BALUSTRADY

−

wysokość balustrady mierzona do wierzchu poręczy nie może być mniejsza niż 90 cm; dla

dzieci i osób niepełnosprawnych wskazana jest dodatkowa poręcz na wysokości 75 cm;

−

na schodach o szerokości 150 cm zaleca się umieszczanie poręczy (balustrad) po obu

stronach biegu;

−

odległości między tralkami (elementami wypełniającymi balustradę) nie powinna być

większa niż 12 cm;

−

prześwit pomiędzy balustradami, tzw. dusza, lub pomiędzy poręczą a ścianą nie powinien być

mniejszy niż 5 cm.

Specjaliści do spraw budownictwa określili granice wymiarów schodów i na tej podstawie podzielili
je na bardzo wygodne (h=15cm, s=32 cm), wygodne (h=16 cm, s=30 cm), przeciętne (h=17 cm,
s=29 cm) oraz podrzędne (19 cm, s=25 cm).

dr inż. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 53 -