Liga Narodów - pierwszy system światowego bezpieczeństwa

Dodany przez: Redakcja KNM

Powstanie Ligi Narodów było efektem dążenia zmęczonych trudami Wojny Światowej Państw do zapewnienia międzynarodowego
pokoju bezpieczeństwa. Mimo, że organizacja ta nie spełniła wyznaczonego jej zadania, godnym podkreślenia jest fakt jej wpływu na
rozwój pewnych regulacji i zwyczajów w prawie międzynarodowym. Stanowi to istotny walor, tym bardziej jeżeli weźmie się pod
uwagę, praktyki i sposoby działania zapoczątkowane przez Ligę Narodów odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu współczesnych
organizacji międzynarodowych, a w szczególności, Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Pojęcie organizacji międzynarodowej w zasadzie nie było używane do zakończenia I wojny światowej. Mimo upływu wielu lat nie
istnieje regulacja prawna określająca istotę tego terminu. W opracowaniach obserwuje się próby konstruowania jego definicji lecz jak

na razie nie doszło jeszcze do jej powstania. Można jednak wskazać pewne elementy tego pojęcia, które są powszechnie przyjmowane przez naukę. Do
takich elementów zalicza się przede wszystkim fakt, jest to stowarzyszenie państw, osób prawnych lub osób fizycznych, powstające na podstawie umowy
międzynarodowej, która jest najczęściej jej statutem, mające charakter stały oraz działające w celu realizacji określonych zadań płaszczyźnie
międzynarodowej, wskazanych w statucie.

Niewątpliwie taką organizacją była, utworzona przez zwycięskie państwa Ententy, Liga Narodów. Powstała na podstawie paktu uchwalonego 28 kwietnia
1919 roku stanowiącego integralną część traktatu wersalskiego, będąc pierwszą organizacją o zasięgu światowym, której celem było zabezpieczenie
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Inicjatorem jej powstania ówczesny prezydent USA Woodrow Wilson. Od samego początku istniały różniące
się w sposób zasadniczy koncepcje co do tego, jaki ma być kształt tworzonej struktury. Największe znaczenie miały dwie spośród nich – amerykańska i
francuska. Pierwsza nie przewidywała wyposażenia Ligi w autonomiczne siły zbrojne jak również z założenia nie miała mieć charakteru antyniemieckiego.
Była w opozycji do wizji francuskiej, która widziała w Lidze Narodów gwaranta interesów państw zwycięskich. Przewidywała ona wyposażenie Ligi w siły
zbrojne oraz wprowadzenie systemu sankcji, co miało by nadać jej charakter represyjny. Koncepcja ta jednakże, mimo wskazywała na istotny element,
jakim była potrzeba zapewnienia znaczenia praktycznego Ligi poprzez wprowadzenie instrumentów bezpośredniego i pośredniego oddziaływania, nie
znalazła znaczącego poparcia ze strony innych państw. Mało tego, nawet w samej Francji wielu znaczących polityków zdecydowanie się jej sprzeciwiało.

Kwestiami dotyczącymi powstającej organizacji zajęła się specjalna komisja (nieoficjalnie znana pod nazwą Komisji Hotelu Crillon) z prezydentem USA
jako przewodniczącym. Jej prace rozpoczęły się 3 lutego, a zakończone zostały przyjęciem przez Konferencję Pokojową Paktu Ligi Narodów (wspomniany
28 kwietnia 1919 roku). się on preambuły i 26 artykułów. Warto wspomnieć, na życzenie Francji Polska była jednym z państw uczestniczących w pracach
komisji. Na siedzibę Ligi została wybrana Genewa.

Członkowie ratyfikując pakt zobowiązywali się do przestrzegania norm prawa międzynarodowego i zobowiązań międzynarodowych, pokojowego
rozstrzygania sporów, nie uciekania się do wojny, respektowania nienaruszalności terytorium, utrzymywania jawności stosunków międzynarodowych i
przestrzegania sprawiedliwości. Jak widać przytoczonych celów, priorytetem Ligi Narodów było utrzymanie międzynarodowego pokoju. Była to również
instytucja zajmująca się poprawianiem warunków społecznych i ekonomicznych w skali ogólnoświatowej, i na tym polu funkcjonowała w sposób
efektywny. Pakt zawierał postanowienia dotyczące przeprowadzenia ogólnego rozbrojenia tym celu powołano w 1932 roku Komisję Rozbrojeniową),
stosowania sankcji w przypadku konfliktu państwa z członkiem Ligi (np. wykluczenie ZSRR w 1939 roku), rejestracji porozumień i traktatów
międzynarodowych przez Sekretariat (do czasu dokonania tej operacji nie miały one mocy obowiązującej), rozstrzygania konfliktów między państwami
(postępowanie rozjemcze lub sądowe) czy sposobu zarządzania terytoriami niesuwerennymi (system mandatowy).

Sukcesy Ligi w niektórych dziedzinach schodziły jednak w cień, gdy weźmie się pod uwagę brak efektywności przy rozwiązywaniu konfliktów środkami
pokojowymi. Powodów takiego stanu rzeczy było wiele. Organizacja uwzględniała przede wszystkim interesy wielkich mocarstw (np. utworzenie systemu
mandatowego), natomiast nie posiadała organów wykonawczych, które mogły tworzyć system bezpieczeństwa zbiorowego. Godziło to w interesy takich
państw jak Polska, dla której Liga Narodów miała być gwarantem nienaruszalności granic i integralności terytorium. Poza tym godnym odnotowania jest
fakt, w zasadzie przez większą część czasu swojego funkcjonowania Liga nie skupiała w swoim gronie niektórych najbardziej liczących się ośrodków
władzy na świecie (Stany Zjednoczone, Związek Radziecki (tylko w latach 1934-39), Japonia (do 1933 roku)), nie mogła więc być gwarantem utrzymania
pokoju. Dodatkowo te mocarstwa, które do Ligi przynależały nie potrafiły dojść do porozumienia w kwestiach o niekiedy zasadniczym znaczeniu (było to
wyraźne szczególnie przypadku sporów angielsko-francuskich), co jeszcze bardziej utrudniało jej działanie. Do tego wszystkiego należy jeszcze dodać art.
12 Paktu, który legalizował wojnę traktując ją jako element polityki zagranicznej (zmiana tego stanu rzeczy nastąpiła dopiero w wyniku podpisania Paktu
Brianda-Kelloga w 1928 roku).

Głównymi organami Ligi było Zgromadzenie, Rada i Sekretariat. Zgromadzenie było zebraniem wszystkich państw członkowskich, zbierało się raz do roku
w Genewie na sesję zwyczajną. Każde państwo miało prawo być reprezentowane przez trzech delegatów, posiadających jeden głos przy podejmowaniu
uchwał. Do jego kompetencji wybór nowych członków, podejmowanie uchwał, rezolucji i zaleceń, dokonywanie zmian w Pakcie Ligi, rewizja traktatów,
uchwalanie budżetu czy ustalanie udziału członków w wydatkach Ligi Narodów. Praca odbywała się komisjach, wybieranych ze składu Zgromadzenia po
otwarciu obrad.

Rada składała się ze stałych członków (Mocarstwa Sprzymierzone Stowarzyszone), którymi miały być USA, Francja, Wielka Brytania, Japonia i Włochy oraz
z niestałych członków. Zostało jej powierzone przygotowanie projektu rozbrojenia, kontrola mandatów, interweniowanie sprawie zapewnienia ochrony

Strona 1 z 3

mniejszościom narodowym, mianowała Sekretarza Generalnego za zgodą Zgromadzenia, członków komisji sprawującej zarząd nad Zagłębiem Saary,
Wysokiego Komisarza w Gdańsku, zatwierdzała nominacje w Sekretariacie Ligi dokonywane przez Sekretarza Generalnego. To ona była organem który
zajmował się załatwianiem zatargów pomiędzy Wolnym Miastem Gdańskiem a Polską.

Sekretariat organem organizującym działalność Ligi. Zajmował się on kwestiami technicznymi – przygotowywaniem uchwał i rezolucji, organizowaniem
konferencji. Poza powyżej wymienionymi organami Liga Narodów posiadała własny organ sądowy i opiniodawczy – Stały Trybunał Sprawiedliwości
Międzynarodowej, Międzynarodową Organizację Pracy (funkcjonującą również współcześnie) oraz szereg instytucji pomocniczych doradczych.

Członkami pierwotnymi były 32 państwa (w tym Polska charakterze członka niestałego) i 5 dominiów oraz 13 państw zaproszonych do członkostwa. Poza
tymi członkami pierwotnymi, wymienionymi w Aneksie do Paktu, członkiem mogło zostać państwo, dominium lub kolonia rządzące się samodzielnie, a nie
wymienione w Aneksie, jeżeli za jego przyjęciem wypowiedzą się dwie trzecie Zgromadzenia, pod warunkiem jednak, da ono rzeczywiste rękojmie swych
szczerych zamiarów przestrzegania zobowiązań międzynarodowych oraz przyjmie ustalone przez Ligę normy dla swych zbrojnych oraz swych zbrojeń
lądowych, morskich i lotniczych”. Do 1925 roku do Ligi wstąpiło kolejne 10 państw. W sumie organizacja liczyła 55 członków. Same USA nie ratyfikowały
paktu i nie zostały członkiem Ligi, natomiast utrzymywały one delegata, który występował w charakterze obserwatora. Członkostwo wygasało bądź z
chwilą jego wypowiedzenia członek Ligi może za dwuletnim uprzedzeniem wystąpić z Ligi pod warunkiem, wypełni do chwili wystąpienia wszystkie swoje
międzynarodowe zobowiązania wraz z zobowiązaniami wynikającymi z niniejszego Paktu”, bądź poprzez wykluczenie. Jako przykład (powyżej przytoczony)
może posłużyć ZSRR , które zostało przyjęte do organizacji w 1934 roku by zostać wykluczone z niej w 1939 roku.

Działalność Ligi obejmowała problemy zarówno o charakterze politycznym i militarnym jak również problemy społeczne, ekonomiczne z dziedziny nauki i
zdrowia. Liga rozpatrywała spory pomiędzy Polską Wolnym Miastem Gdańskiem, jak również z Litwą o Wilno. Rozpatrywała również spór dotyczący
Górnego Śląska. Od 1926 roku Polska otrzymała status członka tj. z możliwością ponownego wyboru do Rady (obok Polski członkostwo takie otrzymała
Hiszpania).

Przedstawiciel polskiej dyplomacji (Józef Beck - na zdjęciu powyżej) przewodniczył dwukrotnie sesjom Ligi Narodów (w 1930, 1934 roku).
Polska wypowiedziała zobowiązania mniejszościowe z 1919 roku we wrześniu 1934 roku i odmówiła dalszej współpracy w tym zakresie organami Ligi.
Ostatni krok uczyniła Polska w listopadzie 1938 roku, likwidując swą stałą delegację przy Lidze Narodów w Genewie. Ostatnie posiedzenie Ligi Narodów
zostało oficjalnie zamknięte 8 kwietnia 1946 roku (w praktyce Zgromadzenie odbywało je do 1941 roku). Został wyłoniony Zarząd Likwidacyjny oraz
doszło do uchwalenia aktu rozwiązującego. Cały majątek został przekazany przyszłej ONZ.

Zanim Liga Narodów została ostatecznie rozwiązana ustanowiono inną organizację o podobnym charakterze. Idea jej powołania padła jeszcze czasie II
Wojny Światowej. W 1943 roku w Teheranie spotkali się przedstawiciele USA i Wielkiej Brytanii, którzy ustalili, takowa organizacja powinna powstać po
zakończeniu wojny. Natomiast w drugiej połowie 1944 roku została zwołana konferencja w Waszyngtonie, gdzie ustalono cele, sposoby oraz zakres
działania przyszłej organizacji. Kolejnym krokiem było podpisanie dnia 26 czerwca 1945 roku w San Francisco Karty Narodów Zjednoczonych, będącej
podstawą prawną działania i istnienia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Sama organizacja została powołana do życia 24 października 1945 roku (wraz
z ratyfikacją Karty NZ).
Powstanie Ligi Narodów było efektem dążenia zmęczonych trudami Wojny Światowej Państw do zapewnienia międzynarodowego pokoju bezpieczeństwa.
Mimo, że organizacja ta nie spełniła wyznaczonego jej zadania, godnym podkreślenia jest fakt jej wpływu na rozwój pewnych regulacji i zwyczajów w
prawie międzynarodowym. Stanowi to istotny walor, tym bardziej jeżeli weźmie się pod uwagę, praktyki i sposoby działania zapoczątkowane przez Ligę
Narodów odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu współczesnych organizacji międzynarodowych, a w szczególności, Organizacji Narodów
Zjednoczonych.

Łukasz Mackiewicz

Literatura:
Kalina-Prasznic., Encyklopedia prawa, Warszawa 2004;
Pieńkos J., Prawo międzynarodowe publiczne, Zakamycze 2004;
Góralczyk W., Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2005;
Bierzanek R., Simonides J., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2004;
Czapliński W., Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys systemu, Warszawa 2004;
Kul A., Proces powstawania oraz główne założenia Paktu Ligi Narodów; Pakt Ligi Narodów, Paryż, 28 czerwca 1919 r.

Strona 2 z 3

Zamknij okno

Strona 3 z 3