1

HISTORIA POLSKI - DATY

MIESZKO I (960-992)

960-967 walki z Pomorzanami i Wolinianami ,podporządkowanie części ziem

pomorskich

965 sojusz z Czechami ,małżeństwo Mieszka z Dąbrówką
966 chrzest Mieszka I ,następnie początki organizacji kościelnej w Polsce ,utworzenie w Poznaniu biskupstwa

misyjnego

968-979 wojny z Wieletami i margrabiami niemieckimi (klęska margrabiego Hodona w bitwie pod Cedynią w 972 r.)
zakończone układem z cesarstwem.
990-992 oddanie Polski pod opiekę papiestwa (DAGOME IUDEX)

BOLESŁAW CHROBRY (992-1025)

992 przejęcie władzy w Polsce , wypędzenie braci przyłączenie Krakowa i Małopolski do państwa Piastów
997 wyprawa misyjna św. Wojciecha do Prus i jego męczeńska śmierć
1000 zjazd w Gnieźnie z pielgrzymującym do grobu św. Wojciecha cesarzem Ottonem III utworzenie metropolii

(arcybiskupstwa) w Gnieźnie , biskupstw w Krakowie , Kołobrzegu i Wrocławiu

1002-1018 interwencja w Czechach i przejściowe ich opanowanie wraz z Morawami wojny z Niemcami

zakończone pokojem w Budziszynie ( Milsko i Łużyce włączone do Polski)

1018 wyprawa na Kijów , przyłączenie Grodów Czerwieńskich
1025 koronacja Bolesława Chrobrego i jego następcy Mieszka II

MIESZKO II (1025-1034)

1029-1030 wojny z Niemcami
1031 wojna domowa poparcie Bezpryma przez cesarza i ks. kijowskiego , wygnanie Mieszka
1032 powrót Mieszka do władzy , zrzeczenie się korony i oddanie Łużyc

KAZIMIERZ ODNOWICIEL (1034-1058)

1035-1039 załamanie się władzy Piastów , wygnanie Kazimierza , utworzenie przez Miecława państwa na

Mazowszu , powstanie ludowe w Wielkopolsce , utrata Pomorza najazd na Wielkopolskę ks. czeskiego

Brzetysława przyłączenie Śląska do Czech

1040 sojusz Kazimierza z władcą Niemiec Henrykiem III i ks. kijowskim Jarosławem Mądrym
1040-1047 pokonanie Miecława i odzyskanie władzy przez Kazimierza nad Polską (stolica w Krakowie)
1050 odzyskanie Śląska za cenę płacenia z niego trybutu Czechom

BOLESŁAW SZCZODRY [ŚMIAŁY] (1058-1079)

lata 60. i 70. utrata Pomorza Nadwiślańskiego , interwencje zbrojne w walki wewnętrzne na Węgrzech i na Rusi ,
ponowne przyłączenie Grodów Czerwieńskich (utraconych w 1031 r.) odbudowa metropolii w Gnieźnie
1076 koronacja Bolesława Szczodrego na króla
1079 spisek przeciwko władzy króla , skazanie na śmierć biskupa krakowskiego Stanisława , wygnanie króla

z kraju

WŁADYSŁAW I HERMAN (1079-1102)

1097 podział kraju na dzielnice pomiędzy synów Bolesława i Zbigniewa zachowanie przez Hermana władzy

zwierzchniej

BOLESŁAW KRZYWOUSTY (1102-1138)

1106-1112 walki Bolesława ze Zbigniewem o władzę nad Polską zakończone oślepieniem i śmiercią

Zbigniewa

1109 interwencja zbrojna cesarza w obronie Zbigniewa , najazd na Śląsk i odparcie wyprawy niemieckiej
1119-1125 podbój Pomorza Zachodniego (uzyskanie władzy zwierzchniej nad lokalnym księciem) ponowna

chrystianizacja Pomorza , opanowanie i włączenie do Polski Pomorza Gdańskiego

1135 zjazd w Merseburgu z cesarzem , potwierdzenie praw metropolitarnych Gniezna
1138 podział kraju między synów(TESTAMENT BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO)

2

PRAWDOPODOBNY PODZIAŁ NA DZIELNICE DZIEDZICZNE I DZIELNICĘ SENIORALNĄ

DZIELNICA SENIORALNA - ziemia krakowska ziemia sieradzka wschodnia Wielkopolska z Gnieznem część
Kujaw Pomorze jako lenno
WŁADYSŁAW - Śląsk
BOLESŁAW KĘDZIERZAWY - Mazowsze i część Kujaw
MIESZKO - zachodnia Wielkopolska z Poznaniem
HENRYK - ziemia sandomierska
SALOMEA (WDOWA PO BOLESŁAWIE) - ziemia łęczycka jako oprawa wdowia


Główne wydarzenia polit. w Polsce w okresie rozbicia dzielnicowego

1138-1146 seniorat Władysława
1142-1146 wojna domowa zakończona wygnaniem Władysława (nazwanego w związku z tym Wygnańcem)
1146-1173 seniorat Bolesława Kędzierzawego
1146,1157 interwencje władców Niemiec w obronie praw Władysława
1157 po klęsce Bolesława hołd złożony w Krzyszkowie cesarzowi Fryderykowi Barbarossie
1173-1177 seniorat Mieszka III zakończony wypędzeniem go po raz pierwszy z Krakowa w 1177
1177-1194 władza Kazimierza Sprawiedliwego w Krakowie i zwierzchnia w Polsce
1180 zjazd w Łęczycy: za poparcie władzy Kazimierza i jego praw do tronu krakowskiego ograniczenie

prerogatyw urzędników wolne dziedziczenie nadanych majątków szeroki przywilej dla Kościoła

1194 elekcja na tron krakowski małoletniego Leszka Białego i w następstwie wojna Leszka z Mieszkiem

Starym a po jego śmierci w 1202 z Władysławem Laskonogim o tron krakowski

XII/XIII upadek władzy zwierzchniej księcia krakowskiego
1226 nadanie przez Konrada Mazowieckiego ziemi chełmińskiej zakonowi krzyżackiemu za obronę

Mazowsza przed najazdami Prusów

1227 zjazd książąt polskich w Gąsawie dla ułożenia stosunków między nimi napad Władysława Odonica i

Świętopełka pomorskiego zabójstwo Leszka Białego i zranienie Henryka Brodatego

1228 przywilej Władysława Laskonogiego w Cieni: potwierdzenie odrębności poszczególnych dzielnic

przyznanie możnym szerokich prerogatyw w stanowieniu prawa

1232-1241 panowanie książąt śląskich Henryka Brodatego a po nim Henryka pobożnego w Krakowie
1241 najazd Tatarów na Polskę zniszczenie Krakowa bitwa pod Legnicą śmierć Henryka Pobożnego
1249 sprzedaż ziemi lubuskiej przez księcia śląskiego Bolesława Rogatkę arcybiskupowi magdeburskiemu
1259 najazd Tatarów na południową Polskę
1230-1286 podbój Prus i budowa państwa krzyżackiego nad Bałtykiem

ODBUDOWA KRÓLESTWA POLSKIEGO

1291 zdobycie (układ z Przemysłem II) władzy nad Krakowem i Małopolską przez króla Czech Wacława II wydanie
przywileju dla duchowieństwa rycerstwa i mieszczaństwa
1295 przyłączenie Pomorza Gdańskiego do Wielkopolski koronacja Przemysła II w Gnieźnie
1296-1300 panowanie Łokietka w Wielkopolsce i na Pomorzu Gdańskim
1300 wygnanie Łokietka z Wielkopolski powołanie na władcę tej dzielnicy Wacława II i jego koronacja na króla
Polski unia personalna z Czechami
1305-1306 śmierć Wacława II następnie Wacława III powrót Łokietka do Polski
1306-1314 walka Łokietka o władzę w Polsce i przywrócenie jedności politycznej
1308 najazd Brandenburgii na Pomorze Gdańskie odparcie go przez Krzyżaków i zagarnięcie go przez nich
zniszczenie Gdańska

1311-1312 bunt Krakowa pod wodzą wójta Alberta i z poparciem biskupa Muskaty pacyfikacja miasta przez

Łokietka

1314 zdobycie przez Łokietka Wielkopolski
1315-1317 walki z Brandenburgią
1320 koronacja Łokietka
1321 proces kościelny w Inowrocławiu przeciwko Krzyżakom nakaz zwrotu Pomorza i wypłacenia Polsce
odszkodowania
1325 sojusz Łokietka z Litwą (małżeństwo Kazimierza Wielkiego z Aldoną Giedyminówną)
od 1326 walki z Brandenburgią
1327 sojusz Brandenburgii Czach i Zakonu i najazd na Polskę
1327-1331 zhołdowanie przez Jana Luksemburskiego księstw śląskich i części Mazowsza l
1327-1332 wojny z Czechami i Krzyżakami zagarnięcie przez Zakon Kujaw
1331 bitwa pod Płowcami

3

PANOWANIE KAZIMIERZA WIELKIEGO (1333-1370)

1335 Zjazd w Wyszehradzie zrzeczenie się przez Jana Luksemburskiego pretensji do tronu polskiego
1337 częściowy zwrot Kujaw przez Krzyżaków
1339 drugi Zjazd w Wyszehradzie potwierdzenie pierwszego układ z Andegawenami o ich sukcesji na tronie polskim
zrzeczenie się przez Kazimierza pretensji do zhołdowanych przez Jana Luksemburskiego księstw śląskich
1339 proces warszawski przeciwko Krzyżakom :przyznanie Polsce Pomorza i ziemi chełmińskiej
1343 pokój wieczysty w Kaliszu z Krzyżakami :zwrot całych Kujaw , ziemi dobrzyńskiej , Pomorze Gdańskie i
ziem. chełm. -wieczysta jałmużna Zakonu
1340-1366 podbój Rusi Halickiej , którą książę Bolesław Jerzy Trojdenowic przyznał Kazimierzowi jako swemu
następcy
1348 inkorporacja księstw śląskich do Korony Królestwa Czech
1352 konfederacja Maćka Borkowica w Wielkopolsce przeciwko polityce Kazimierza
1355 układ w Budzie między szlachtą polską a królem Węgier
1364 akt fundacyjny uniwersytetu w Krakowie

PANOWANIE LUDWIKA WĘGIERSKIEGO (1370-1382)

1372 oderwanie Rusi od Polski przez Ludwika
1374 przywilej koszycki

PANOWANIE JADWIGI (1384-1399) I WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁY (1386-1434)

1384 koronacja Jadwigi na królową Polski
1385 układ w Krewie z Władysławem Jagiełłą : małżeństwo Jadwigi z Jagiełłą chrystianizacja Litwy zapowiedź
przyłączenia Litwy do Polski unia personalna
1387 wyprawa Jadwigi na Ruś Halicką i podporządkowanie jej Polsce
1392-1400 rządy Witolda na Litwie
1399 śmierć Jadwigi
1400 odnowienie uniwersytetu w Krakowie
1401 unia z Litwą w Wilnie i Radomiu
1409-1411 wojna Polski z Zakonem Krzyżackim
15 VII 1410 bitwa pod Grunwaldem
1411 pokój w Toruniu : zwrot Litwie Żmudzi rezygnacja Zakonu z pretensji do ziemi dobrzyńskiej
1413 unia z Litwą w Horodle
1414, wojny z Zakonem zakończone pokojem w Mielniku zatwierdzenie przy Litwie
1419-1422 Żmudzi drobne nabytki terytorialne Polski
1420-1423 propozycje husytów objęcia przez Jagiełłę a następnie Witolda tronu czeskiego
1431-1435 wojna z księciem litewskim Świdrygiełłą i sprzymierzonym z nim Zakonem

PANOWANIE WŁADYSŁAWA III WARNEŃCZYKA (1434-1444)

1440 objęcie władzy na Węgrzech przez Władysława III unia personalna
1440 opozycja miast krzyżackich przeciwko władzy i polityce wielkiego mistrza powstanie Związku Pruskiego
1440 wybór Kazimierza Jagiellończyka na wielkiego księcia Litwy
1444 wyprawa antyturecka Władysława .bitwa pod Warną- śmierć króla

PANOWANIE KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA (1447-1492)

1447 koronacja Kazimierza na króla Polski przywrócenie unii personalnej z Litwą
1454-1466 wojna trzynastoletnia z Zakonem
1454 inkorporacja Prus i zagwarantowanie im autonomii przywileje cerkwicko-nieszawskie bitwa pod Chojnicami i
klęska pospolitego ruszenia
1466 pokój w Toruniu :podział państwa krzyżackiego :Pomorze Gdańskie ,ziemia chełmińska i michałowska
Malbork i Elbląg (zwane Prusami Królewskimi) oraz Warmia przypadły Polsce pozostała część (tzw. Prusy
Krzyżackie) stały się lennem Polski
1460-1463 konflikt z papiestwem o obsadę biskupstw w Polsce
1471 Władysław Jagiellończyk królem Czech
1490 Władysław Jagiellończyk królem Węgier unia personalna Czech i Węgier
1492 śmierć Kazimierza Jagiellończyka

4

JAN OLBRACHT (1492-1501)

1493 Sejm piotrkowski obraduje w dwóch izbach
1497 wyprawa mołdawska zakończona klęską



PRZYWILEJE SZLACHECKIE

ROK I MIEJSCE
WYDANIA

WYSTAWCA

TREŚĆ PRZYWILEJU I OKOLICZNOŚCI
WYDANIA

1355 BUDA

LUDWIK WĘGIERSKI
-zagwarantowanie
sukcesji w Polsce

obietnica nie nakładania nadzwyczajnych podatków rezygnacja
ze stacji

1374 KOSZYCE

LUDWIK
WĘGIERSKI-zagwarant
owanie sukcesji w Polsce

potwierdzenie zwolnienia majątków rycerskich z podatków z
wyjątkiem poradlnego z łanów chłopskich 2 gr. z łana rocznie

1388 PIOTRKÓW

WŁADYSŁAW
JAGIEŁŁO

zatwierdzenie praw i przywilejów rycerstwa

1422
CZERWIEŃSK

W. JAGIEŁŁO-zgoda
szlachty na udział w
wojnie przeciwko Krzyża-
kom

nietykalność majątku rycerskiego bez wyroku sądowego
ograniczenie władzy starostów zakaz łączenia przez nich urzędu
sędziego ziemskiego

1423 (STATUT)
WARTA

W.
JAGIEŁŁO-ugruntowan
ie pozycji gosp. szlachty

ustalanie przez wojewodów maksymalnych cen na produkty
miejskie (tzw. taksy wojewodziń-skie) sankcje karne na sołtysów
nie wywiązujących się z obowiązków- możliwość ich usuwania z
majątku ograniczenie wychodżctwa ze wsi

1430 I 1433
JEDLNIA ,
KRAKÓW

W. JAGIEŁŁO-
zagwarantowanie sukcesji
Jagiellonom

nietykalność osobista szlachty bez wyroku sądowego
(NEMINEM CAPTIVABIMUS) ograniczenie nieszlachcie (p.
krakowski) dostępu do najwyższych godności kościelnych

1454 CERKWICA
NIESZAWA

Kazimierz Jagielończyk
- zgoda pospolitego
ruszenia na udział w
wojnie trzynastoletniej

zwoływanie pospolitego ruszenia wydawanie nowych praw i
nakładanie nowych podatków tylko za zgodą sejmików
ziemskich całkowita wolność handlu w państwie; podstawa
funkcjonowania sejmików ziemskich

1493 PIOTRKÓW

JAN OLBRACHT-po
objęciu władzy

ograniczenie praw chłopskich do opuszczania wsi

1496 PIOTRKÓW

JAN OLBRACHT-
uchwalenie podatków na
wyprawę antyturecką

potwierdzenie wcześniejszych przywilejów dalsze ograniczenie
praw chłopskich do opuszczania wsi zwolnienie szlachty z opłat
celnych na własne towary taksy wojewodzińskie

1501 MIELNIK

ALEKSANDER-elekcja
na tron polski

senat-najwyższym organem władzy

1504 PIOTRKÓW

ALEKSANDER-walka z
magnaterią i senatem

ograniczenie rozdawnictwa dóbr koronnych zakaz łączenia w
jednym ręku kilku urzędów (INCOMPATIBILITAS) zwłaszcza
wysokich godności

1505 RADOM

ALEKSANDER-walka z
magnaterią

anulowanie ustawy mielnickiej konstytucja NIHIL NOVI “nic
nowego nie można postanowić w dziedzinie prawodawstwa i
skarbu bez zgody obu izb” potwierdzenie roli sejmu 2-izbowego

ODKRYCIA GEOGRAFICZNE EUROPEJCZYKÓW W XV I XVI W.

5

ROK

MIEJSCE

PRZYWÓDCY WYPRAW

1488

PRZYLĄDEK DOBREJ NADZIEJI

BARTOLOMEO DIAZ (Portugalczyk)

1492

HISPANIOLA (HAITI) KUBA I INNE

KRZYSZTOF KOLUMB (Włoch w
służbie hiszpańskiej) statki: Pinta , Nina ,
Santa Maria

1493-1504

MAŁE ANTYLE WYBRZEŻA
AMERYKI ŚRODKOWEJ I PD.

KRZYSZTOF KOLUMB

1497-1498

DROGA DO INDII WZDŁUŻ
WYBRZEŻY AFRYKI

VASCO DA GAMA (Portugalczyk)

1498

UJŚCIE RZEKI ORINOKO

(Hiszpanie)

1499

WSCHODNIE WYBRZEŻA AMERYKI
POŁUDNIOWEJ

AMERIGO VESPUCCI (Włoch w służbie
hiszpańskiej)

1513

PRZEKROCZENIE PRZESMYKU
PANAMSKIEGO

(Hiszpanie)

1519-1522

OPŁYNIĘCIE ZIEMI ( CIEŚNINA
MAGELLANA , OCEAN SPOKOJNY ,
FILIPINY , BORNEO )

FERDYNAND MAGELLAN (Portugalczyk
w służbie hiszpańskiej)

1577-1580

OPŁYNIĘCIE AMERYKI POŁUD. (i
świata)

FRANCIS DRAKE (Anglik)

CZYNNIKI SKŁANIAJĄCE DO PODEJMOWANIA POSZUKIWAŃ GEOGRAFICZNYCH

- zainteresowanie handlem ze Wschodem - z Chinami i Indiami
- ciekawość innych cywilizacji wynikająca z intelektualnej rewolucji renesansu
- nowy obraz świata kształtowany dzięki odkryciom geogr. i astronomicznym , który skłaniał do dalszych
poszukiwań
- postęp w technice nawigacyjnej (nowoczesny ster . busola magnet. mapy . większe statki - karawele) umożliwiający
dalekie podróże
- zapał religijny zachęcający do nawracania niechrześcijan
- przeludnienie skłaniające do poszukiwania nowych obszarów dla osadnictwa
- chęć ucieczki przed różnego rodzaju prześladowaniami
- ambicje poszczególnych państw i ich mieszkańców oraz współzawodnictwo panujących w odkrywaniu nowych lądów
- pogoń za zyskiem


SKUTKI ODKRYĆ GEOGRAFICZNYCH

- poszerzenie wiedzy o świecie
- zasadnicza zmiana obrazu świata w świadomości ludzkiej (przyroda geografia kultura religia)
- rozwój umiejętności i techniki żeglarskiej
- napływ produktów kolonialnych (korzenie owoce pd. jedwab herbata kawa kakao tytoń trzcina cukrowa kukurydza
ziemniaki pomidory bawełna kauczuk; zwierzęta : indyk niektóre ryby)
- rozszerzenie rynków zbytu na towary europejskie
- produkcja cukru z trzciny cukrowej i szybkie upowszechnienie jego spożycia w Europie
- napływ szlachetnych kruszców (złoto srebro)
- napływ czarnych niewolników i handel niewolnikami
- “rewolucja cen” (gwałtowne podrożenie wszystkich towarów) i przyspieszona akumulacja kapitału handlowego
- zapoczątkowanie ekspansji Europy na inne kontynenty

6

WOJNY POLSKO-MOSKIEWSKIE W I POŁOWIE XVII W.

1609-1619

1632-1634

przyczyny

- 1604-1606-dymitriada interwencja
magnatów polskich Zygmunta III Wazy i
kościoła katolickiego w walce o tron
moskiewski

- próba odzyskania Smoleńska
zaatakowanego przez wojska rosyjskie
(wojna smoleńska)

bitwy, wodzowie

- 1610 zwycięstwo pod Kłuszynem zdobycie
Moskwy (S. Żółkiewski królewicz
Władysław)
- 1617/1618 zajęcie Wiażmy
(J.K.Chokiewicz , P. Konaszewicz
Sahajdaczny)

- 1632 Władysław IV dokonuje odsieczy
Smoleńska oblężonego przez wojska
rosyjskie pod wodzą bojara Szeina

pokoje, traktaty

- 1619 rozejm w Dywilinie Polska
otrzymuje ziemię Smoleńską i
czernichowską-siewierską

- 1632 pokój w Polanowie warunki takie jak
w 1619 Władysław IV zrzeka się praw do
korony moskiewskiej

WOJNY POLSKO- MOSKIEWSKIE W II POŁOWIE XVII W.

1654-1656

1660-1667 , 1686

przyczyny

- 1654 ugoda perejesławska - połączenie
Ukrainy z Rosją

- starcia Polaków o odzyskanie Litwy
,Ukrainy (zajętych przez Rosję w latach
1654-1655)

bitwy , wodzowie

- 1655 zwycięstwo Stanisława Potockiego
pod Ochmatowem - Rosja zajmuje
Smoleńsk Litwę z Wilnem i Ukrainę

- zwycięstwa : Stanisława Czarnieckiego
pod Płonką . Jerzego Lubomirskiego pod
Cudnowem

pokoje , traktaty

- 1656 rozejm w Niemierzu
* nie wprowadza zmian terytorialnych
* Rosja zobowiązuje się pomóc Polsce w
walce ze Szwecją (toczonej w latach
1655-1660- potop)

- 1667 rozejm w Andruszowie Ukraina

7

KONFERENCJE WIELKICH MOCARSTW ALIANCKICH

TEHERAN (XI-XII 1943)

-KWESTIE MILITARNE-decyzja o otwarciu drugiego frontu w Europie poprzez operację desantową w płn, Francji
-KWESTIE POLITYCZNE-stwierdzenie konieczności powołania po wojnie międzynarodowej organizacji pokojowej
-KWESTIE TERYTORIALNE-przyjęcie zasady , że granica polsko-radziecka biec będzie wzdłuż linii Curzona ,
Polska uzyska natomiast nabytki terytorialne kosztem Niemiec

JAŁTA (II 1945)

-ustalono , że Niemcy będą okupowane przez 4 mocarstwa (“wielka trójka + Francja) zostaną zdemilitaryzowane i
zdenazyfikowane , wypłacą odszkodowania a ich przywódcy staną przed sądem
-w kwestii polskiej zdecydowano iż granica polsko-radziecka przebiegać będzie wzdłuż linii Curzona , w Polsce
powstanie Rząd Jedności Narodowej (przez reorganizację komunistycznego Rządu Tymczasowego , polegającą na
włączeniu doń “przywódców demokratycznych z Polski i Polaków z zagranicy”), który przeprowadzi “wolne i
nieskrępowane wybory”
-”wielka trójka” ustaliła iż ZSRR przystąpi do wojny przeciw Japonii w okresie 2-3 miesięcy po kapitulacji Niemiec w
zamian za otrzymanie Wysp Kurylskich , płd. Sachalinu oraz strefy okupacyjnej w Korei
-określono tryb zwołania konferencji założycielskiej Organizacji Narodów Zjednoczonych

POCZDAM (VII-VIII 1945)

- skonkretyzowano ustalenia jałtańskie w sprawie zasad okupacji Niemiec (m.in. powołanie Sojuszniczej Rady
Kontroli i zarządów wojskowych stref okupowanych z zadaniem denazyfikacji demilitaryzacji dekartelizacji i
demokratyzacji podległych terenów)
- “wielka trójka” uznała Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Polsce decydując że do chwili ostatecznego
wyznaczenia granicy polsko-niemieckiej (w traktacie pokojowym z Niemcami) ziemie na wschód od Odry i Nysy
Łużyckiej znajdować się będą pod zarządem państwa polskiego
- podjęto decyzję o wysiedleniu ludności niemieckiej z terenów Polski Węgier i Czechosłowacji

UCZESTNICY KONFERENCJI

WIELKA BRYTANIA - Winston Churchil (następnie Clement Atlee)

STANY ZJEDNOCZONE - Franklin Delano Roosvelt (po jego śmierci Harry Truman)

ZSSR - Józef Stalin

8

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA W ANGLII

PRZYCZYNY:
* szerokie upowszechnienie manufaktur które skłaniało do poszukiwania nowych rozwiązań technicznych
* likwidacja reglamentacji cechowej krępującej postęp techniczny już na początku XVIII w.
* gwarancje swobód obywatelskich przyciągające fachowców emigrujących z Holandii Francji Niemiec i Włoch na
skutek nietolerancji religijnej bądź prześladowań ze strony monarchów
* istnienie od początku XVII w. patentowego
* obfitość i taniość surowców (wełna węgiel rudy żelaza) sprzyjająca gospodarczym eksperymentom
* większa stabilność koniunktury w Anglii niż na kontynencie
* znaczne zapotrzebowanie na wyroby przemysłowe

NAJWAŻNIEJSZE WYNALAZKI DOBY REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ

* pompa parowa (THOMAS NEWCOMEN 1712)
* zastosowanie koksu do wytopu żelaza (wynaleziono w 1717 szersze zastosowanie w Anglii i we Francji w pół wieku
później)
* czółenko mechaniczne umożliwiające przyspieszenie produkcji i uzyskiwanie tkanin o większej szerokości (JOHN
KAY 1733)
* pierwsza maszyna przędzalnicza (1741)
* maszyna parowa (JAMES WATT 1769)
* wielki piec hutniczy (HENRY CORT 1784)
* krosno mechaniczne (EDMUND CARTWRIGHT 1787)
* zastosowanie napędu parowego do poruszania statków (1788 - udane próby ROBERT FULTON 1808 - pierwszy
pływający statek parowy
* maszyna papierniczą (1799)

SKUTKI WYNALAZKÓW

* redukcja zatrudnienia
* zmiana kalkulacji ekonomicznej przedsiębiorców
* znaczne obniżenie cen powodujące rozszerzenie rynku zbytu i wzrost obrotów
niektóre osiągnięcia nauki i techniki na przełomie xix i xx wieku

1856

WILHELM SIEMENS (Niemcy) opatentował nowy typ pieca

1860

ETIENNE LENOIR (Francja) skonstruował silnik spalinowy

1870

ZENOBE GRAMME (Belgia) skonstruował prądnicę elektryczną

1876

ALEKSANDER BELL (USA) skonstruował telefon

1879

THOMAS EDISON (USA) skonstruował żarówkę

1883-1885

CARL BENZ i GOTTLIEB DEIMLER zbudowali pierwszy samochód z silnikiem benzynowym

1895

bracia AUGUST i LUIS LUMIERE (Francja) opatentowali aparat do wykonywania i wyświetlania
zdjęć ruchomych

1899

GUGLIEMO MARCONI (Włochy) wysłał pierwszy telegram radiowy

1903

bracia ORVILLE i WILBUR WRIGHT (USA) skonstruowali samolot

9

WOJNA SECESYJNA W STANACH ZJEDNOCZONYCH

ROZWÓJ TERYTORIALNY STANÓW W PIERWSZEJ POŁOWIE XIX W.

Po uzyskaniu niepodległości Stany Zjednoczone obejmowały w końcu XVII w. tereny od Wielkich Jezior na północy
niemal do Zatoki Meksykańskiej na południu i od Oceanu Atlantyckiego po rzekę Missisipi. Były to tereny rozległe i
wtedy tylko w części zasiedlone.
Mimo to Stany wkrótce rozpoczęły powiększać swój obszar. W 1803 odkupiły od Francji ogromną Luizjanę leżącą na
Zachód od Missisipi , co otworzyło im drogę do Oceanu Spokojnego. Od Hiszpanii , również za pieniądze uzyskali
Florydę i teren po ujście Missisipi a przez to zapewnili sobie dostęp do morza Karaibskie-go. Wreszcie po wojnie z
Meksykiem powiększyły swe terytorium przez przyłączenie Teksasu , Nowego Meksyku , Kalifornii i Utah. Liczba
stanów tworzących państwo wzrosła z 13 do 34. W ten sposób do połowy XIX wieku ustalone zostały granice państwa
na kontynencie amerykańskim i od tej pory - jeśli nie liczyć Alaski odkupionej od Rosji w 1867 - pozostały nie
zmienione do dzisiaj.

ZASIEDLANIE NOWYCH TERENÓW

Nowo nabyte obszary należące poprzednio do Francji , Hiszpanii czy Meksyku w rzeczywistości znajdowały się w
rękach plemion indiańskich. Amerykanie wraz z objęciem władzy na tych terenach zaczęli je stopniowo i powoli
zaludniać.
Odbywało się to wśród niezliczonych walk z Indianami , których wypierano , nie cofając się przed żadnymi środkami.
Niejednokrotnie mordowano podstępem wodzów plemiennych , na mocy układów przenoszono całe szczepy na nowe
tereny o gorszej ziemi i zamykano je w rezerwatach lub wybijano stada bawołów , stanowiących podstawę bytu Indian.

ZMIANY GOSPODARCZE

Posuwanie się osadników ku zachodowi możliwe było dzięki napływowi imigrantów z Europy , który rozpoczął się w
pierwszej połowie XIX wieku. Ten wzrost liczby ludności oddziaływał także na stosunki gospodarcze.
Pod tym względem istniały wyraźne różnice między północno-wschodnią częścią kraju , najstarszą i najgęściej
zaludnioną , a południową. Na północy już od dawna powstawał przemysł zwłaszcza metalurgiczny i tekstylny.
Opierał się on na bogatych złożach surowców w górach Appalachach.
Na południu natomiast podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo. Znaczna część ziemi znajdowała się w rękach
wielkich właścicieli , którzy uprawiali na niej kukurydzę , tytoń a zwłaszcza bawełnę.
Plantatorzy ze stanów południowych zatrudniali najczęściej niewolników murzyńskich. Choć większość krajów
europejskich zakazała już handlu niewolnikami jako nie licującego z godnością ludzką , to jednak do Stanów nadal
przemycano z Afryki znaczne transporty “czarnego hebanu” do pracy na plantacjach bawełny.

DEMOKRACI I REPUBLIKANIE

Już w końcu XVIII w. wytworzyły się w Stanach dwie partie: demokratyczna i republikańska. Kilkadziesiąt lat później
partia republikańska osiągnęła przewagę na północy a demokratyczna na południu. W partii demokratycznej
dominowali ludzie o poglądach konserwatywnych. Chcieli oni zapobiec wszelkim zmianom mogącym uszczuplić ich
wpływy. Ponieważ nie odgrywali decydującej roli w stolicy Stanów Waszyngtonie , pragnęli aby postanowienia o
ważniejszych zagadnieniach mogły podejmować władze każdego stanu , a nie wspólny rząd federalny.
Partia republikańska dominowała przede wszystkim wśród przemysłowców na północy kraju. Ci byli zainteresowani w
rozwoju gospodarczym zwłaszcza w rozwoju przemysłu.







WALKA Z NIEWOLNICTWEM

Dla gospodarki przemysłowej praca niewolników nie miała znaczenia. Nic więc dziwnego , że wśród społeczeństwa
Północy powstał ruch zwany abolicjonizmem, domagający się zniesienia niewolnictwa.

10

Początkowo miał on podłoże tylko humanitarne i nie przedstawiał większej siły politycznej. Jednakże w miarę jak
niewolnictwo coraz wyraźniej hamowało rozwój kapitalizmu , abolicjonizm zdobywał sobie nowych zwolenników i
siła jego poważnie rosła.
Wrogość wobec systemu niewolniczego powiększały okrucieństwa plantatorów i wybuchające na skutek tego
powstania Murzynów. Najbardziej znany był bunt w Wirginii w 1830r. Powstało wówczas specjalne stowarzyszenie do
walki z niewolnictwem.
Do rozwoju abolicjonizmu przyczyniła się także literatura. W znanej powszechnie książce CHATA WUJA TOMA
autorka Harriet Beecher Stowe w sposób dramatyczny opisywała położenie i prześladowania Murzynów.

RYWALIZACJA DEMOKRATÓW I REPUBLIKANÓW

Obie partie starały się o uzyskanie przewagi. Ponieważ stany “wolne” (te w których nie było niewolnictwa) rozwijały
się szybciej niż “niewolnicze” południowcy chcieli , aby w nowo tworzonych zachodnich stanach wprowadzono
niewolnictwo. W ten sposób bowiem mogliby utrzymać swoją przewagę.
W 1820 zawarto kompromis. Ustalono w nim , że nowe stany położone bardziej na południu mają pozostać
“niewolniczymi” , a na północy - “wolnymi”. Jednakże w końcu lat pięćdziesiątych południowcy zerwali to
porozumienie. Ostra walka rozgorzała o stan Kansas , w którym siłą wprowadzono niewolnictwo wbrew woli
większości mieszkańców.

ABRAHAM LINCOLN

Napięcie stosunków między Północą a Południem doszło do szczytu w 1860 roku. Prezydentem wybrany został
wówczas republikanin Abraham Lincoln. Był on synem ubogich farmerów i dzięki własnej ciężkiej pracy osiągnął
pozycję znanego adwokata. Ponieważ Lincoln pragnął stopniowego likwidowania niewolnictwa i utrzymania jedności
państwa jego wybór podziałał na południowców jak wyzwanie.

SECESJA POŁUDNIA

Już w końcu 1860 jeden z najbardziej niewolniczych stanów , Karolina Południowa ogłosił wystąpienie (czyli secesję)
z Unii. Na początku 1861 roku 11 stanów południowych po wystąpieniu z Unii utworzyło KONFEDERACJĘ
POŁUDNIOWĄ ze stolicą w Richmond i wybrało własnego prezydenta Jeffersona Davisa. W kwietniu 1861 roku
południowcy pierwsi zaatakowali wojska Unii.
Północ , czyli Unia była wyraźnie silniejsza od Konfederacji. Tworzyły ją 23 stany z 22 mln ludności , podczas gdy na
południu mieszkało tylko 9 mln w tym aż 4 mln niewolników. Na północy znajdowało się 4/5 wszystkich zakładów
przemysłowych i 2/3 kolei żelaznych.
W pierwszym okresie wojny , w latach 1861-1863 szala zwycięstwa wahała się to na korzyść Unii to Konfederacji.
Konfederacja odniosła wiele sukcesów militarnych , a jej wojska próbowały nawet zaatakować Waszyngton.
Południowcy posiadali bowiem bitne oddziały i po ich stronie wypowiedziała się większość oficerów (z wyjątkiem
oficerów floty).

STANOWISKO PAŃSTW EUROPEJSKICH.

Konfederacja liczyła także na pomoc z zewnątrz. Sądzono , nie bez podstaw .że stanom niewolniczym sprzyjać będą
państwa Europy Zachodniej. Liczono zwłaszcza na rząd angielski gdyż przemysł tego kraju nie mógł się obejść bez
bawełny amerykańskiej. Anglia groziła interwencja ale nie zdecydowała się na wystąpienie. Powodem była postawa
społeczeństwa angielskiego , które w większości sympatyzowało z Północą. Tak było zresztą na całym świecie gdyż
sprawa zniesienia niewolnictwa zyskała wielką popularność.

ZNIESIENIE NIEWOLNICTWA.

Lincoln początkowo za swój cel uważał utrzymywanie jedności państwa a nie likwidację niewolnictwa. Nie on
rozpoczął wojnę a nawet po jej wybuchu gotów był szukać kompromisu. Ostatecznie jednak 1863 ogłosił akt o
zniesieniu niewolnictwa na obszarze zbuntowanych stanów niewolniczych (w całych Stanach zostało ono zniesione
ostatecznie w 1865 roku ).

AKT O “DOMOSTWACH”.

Ważne również było ogłoszenie w 1862 ustawy o “domostwach”. Pozwalała ona zajmować niemal za darmo działki
ziemi na wolnych dotąd terenach. Dzięki niej uzyskano poparcie dla Unii ze strony mas ludności w samych Stanach a
później także napływ licznych rzesz imigrantów którzy liczyli na osiedlenie się na własnym kawałku ziemi.
Obie ustawy , o zniesieniu niewolnictwa i o “domostwach” miały charakter rewolucyjny i spowodowały zgłaszanie się
do armii Unii rzesz robotników i farmerów.

11

ZWYCIĘSTWO UNII.

Przewaga militarna wojsk Północy stawała się coraz większa , pod koniec wojny były one dwa razy silniejsze niż
oddziały konfederacji. Jeszcze wyraźniejsza była przewaga gospodarcza Unii. W takiej sytuacji klęska Południa była
nieunikniona.
Nie pomógł talent wojskowy dowódcy Konfederacji Roberta Lee. Wojska Północy pod wodzą generałów Ulissesa
Granta i Williama Shermana pustoszyły coraz bardziej stany południowe , pozbawiając Konfederację wszelkiego
oparcia. Ostatecznie w kwietniu 1865 generał Lee poddał się z resztkami swych wojsk.
Niedługo jednak przeżył zwycięstwo jego główny twórca- Abraham Lincoln. Świeżo obrany powtórnie prezydentem
został 14 IV 1865 roku parę dni po kapitulacji zabity w teatrze przez fanatycznego zwolennika południowców.

SKUTKI WOJNY SECESYJNEJ.

Bezpośrednio po zakończeniu wojny kraj boleśnie odczuwał jej skutki. Duże były straty w ludziach a na rozległych
obszarach działania wojenne pozostawiły ogromne zniszczenia. Południe przez 10 lat poddane było rządom
wojskowym które
dotkliwie dawały się we znaki. Zwolennicy Konfederacji nie dawali za wygraną. Swoje wpływy starali się utrzymać
wszelkimi sposobami np. próbowali zastraszyć przeciwników terrorem tajnej organizacji KU-KLUX-KLAN. Niemniej
w rywalizacji między republikanami z Północy a demokratami z Południa przez kilkadziesiąt lat zdecydowaną
przewagę mieli ci pierwsi aż wreszcie dotychczasowe różnice między tymi partiami uległy niemal całkowitemu
zniwelowaniu.
Na dalszą metę jednak skutki wojny secesyjnej były pomyślne. Zwycięstwo Unii oznaczało bardziej jednolite rządy w
całym kraju co ułatwiało rozwój polityczny i gospodarczy (uprawnienia władz stanowych pozostały zresztą i nadal
dość szerokie). Ogromna fala imigracji , do której przyczyniła się ustawa o “domostwach” pomogła zagospodarować
obszerne połacie “Dzikiego Zachodu”. Tworzono na nich liczne gospodarstwa farmerskie. Farmerzy nie znajdowali się
w korzystnej sytuacji , zależni byli od towarzystw kolejowych i banków. Wywołało to nawet ruch farmerów ,
domagających się zmiany istniejących stosunków. Produkcja rolnictwa amerykańskiego powiększała się jednak
szybko. Dotychczasowe skupienie przemysłu w stanach północno-wschodnich ulegało stopniowemu rozładowaniu ,
powstały natomiast liczne zakłady na wybrzeżu zachodnim i na południu. Poważne znaczenie miało także zniesienie
niewolnictwa Murzynów i zapewnienia im praw politycznych. Co prawda nie dano Murzynom ziemi co wkrótce
uzależniło ich od plantatorów , zatrudnionym w przemyśle płacono dużo mniej niż białym , a równość polityczna w
znacznej mierze pozostała na papierze. Niemniej
jednak bez zmian , które przyniosła ze sobą wojna domowa , nie byłby możliwy wielki rozwój gospodarczy kraju w
drugiej połowie XIX wieku.