Analiza miareczkowa, kompleksom Nieznany

background image

Zagadnienia do kartkówki:

1. Podstawy analizy miareczkowej, PK i PR miareczkowania, miareczkowanie bezpo

ś

rednie,

odwrotne, po

ś

rednie.

2. Kompleksy – budowa, nazewnictwo, stała trwało

ś

ci i stała nietrwało

ś

ci; poj

ę

cia: ligand,

jon centralny, liczba koordynacyjna; obliczanie liczby koordynacyjnej.
3. Kompleksometria, kompleksonometria, wska

ź

niki kompleksometryczne.

4. Twardo

ść

wody - definicja,

ź

ródła twardo

ś

ci, rodzaje twardo

ś

ci, jednostki twardo

ś

ci.

5. Metody usuwania twardo

ś

ci wody - reakcje ilustruj

ą

ce ka

ż

d

ą

metod

ę

.

6. Metoda wersenianowa oznaczania twardo

ś

ci wody.


Analiza obj

ę

to

ś

ciowa (miareczkowa) polega na ilo

ś

ciowym oznaczaniu substancji

(analitu) na podstawie dokładnego pomiaru obj

ę

to

ś

ci roztworu dodawanego odczynnika

miareczkuj

ą

cego (titranta) o

ś

ci

ś

le okre

ś

lonym st

ęż

eniu (mianie), odmierzanego za pomoc

ą

biurety, reaguj

ą

cego ilo

ś

ciowo z analitem. Roztwór titranta dodaje si

ę

z biurety stopniowo,

małymi porcjami (miarami), stad nazwa – analiza miareczkowa.
Operacja dodawania titranta z biurety do naczynia zawieraj

ą

cego miareczkowany roztwór

nazywa si

ę

miareczkowaniem. Natomiast roztwór titranta o znanym st

ęż

eniu nosi nazw

ę

roztworu mianowanego.
Metodami miareczkowymi w zale

ż

no

ś

ci od st

ęż

enia titranta i wielko

ś

ci stosowanej biurety,

mo

ż

na oznaczy

ć

zawarto

ść

oznaczanych substancji w zakresie 10

-3

- 10

-1

.


Ze wzgl

ę

du na typ reakcji zachodz

ą

cej podczas miareczkowania, pomi

ę

dzy

oznaczan

ą

substancj

ą

a roztworem titranta, metody miareczkowe zostały podzielone na

cztery grupy:

kompleksometri

ę

– opart

ą

na tworzeniu rozpuszczalnych, słabo zdysocjowanych

zwi

ą

zków kompleksowych; najwa

ż

niejszym jej działem jest kompleskonometria,

w której titrantami s

ą

roztwory kompleksonów tworz

ą

cych z metalami kompleksy

chelatowe,

miareczkowanie

str

ą

ceniowe

oparte

na

reakcjach

wytr

ą

cania

trudno

rozpuszczalnych osadów jonów titranta i substancji oznaczanej,

alkacymetri

ę

– opart

ą

na reakcjach zoboj

ę

tnia (kwas – zasada) i obejmuje dwa

działy: alkalimetri

ę

(oznaczanie substancji przez miareczkowanie mianowanym

roztworem zasady oraz acydymetri

ę

(oznaczanie substancji przez miareczkowanie

mianowanym roztworem kwasu),

redoksymetri

ę

– opiera si

ę

na reakcjach utlenienia i redukcji; obejmuje dwa działy:

oksydymetri

ę

(oznaczanie

substancji

przez

miareczkowanie

mianowanymi

roztworami utleniaczy) i reduktometri

ę

(oznaczanie substancji przez miareczkowanie

mianowanymi roztworami reduktorów).


W analizie miareczkowej stosuje si

ę

przede wszystkim

ś

rodowisko wodne. Mo

ż

na tak

ż

e

wykorzysta

ć

metody miareczkowe do oznacze

ń

w

ś

rodowiskach niewodnych lub mieszanych.


Punkt miareczkowania, w którym oznaczany składnik przereagował ilo

ś

ciowo i

stechiometrycznie

z

titrantem

nosi

nazw

ę

punktu

równowa

ż

nikowego

(PR)

miareczkowania. Miareczkowanie uznaje si

ę

praktycznie za zako

ń

czone po osi

ą

gni

ę

ciu

punktu ko

ń

cowego (PK), okre

ś

lanego na podstawie widocznych zmian zachodz

ą

cych w

roztworze miareczkowanym (pojawienie si

ę

zabarwienia lub jego zmiana). PK powinien

znajdowa

ć

si

ę

jak najbli

ż

ej PR. Ró

ż

nica obj

ę

to

ś

ci titranta pomi

ę

dzy PR a PK nazywa si

ę

ę

dem systematycznym miareczkowania.

PRACOWNIA nr 5

WST

Ę

P DO ANALIZY MIARECZKOWEJ. KOMPLEKSOMETRIA.

CHEMIA SANITARNA.

background image

2

Ze wzgl

ę

du na sposób prowadzenia miareczkowania wyró

ż

nia si

ę

miareczkowanie

bezpo

ś

rednie i po

ś

rednie. Miareczkowanie bezpo

ś

rednie polega na tym,

ż

e oznaczana

substancja reaguje bezpo

ś

rednio – stechiometrycznie i szybko z dodawanym titrantem.

W tym miareczkowaniu u

ż

ywa si

ę

tylko jednego roztworu mianowanego. Natomiast

miareczkowanie po

ś

rednie polega na dobraniu takiej substancji trzeciej, która reaguj

ą

c

stechiometrycznie i ilo

ś

ciowo z oznaczanym składnikiem tworzy nowy zwi

ą

zek, reaguj

ą

cy

nast

ę

pnie

stechiometrycznie

z

titrantem.

Szczególnym

rodzajem

miareczkowania

po

ś

redniego jest miareczkowanie odwrotne – polega ono na tym,

ż

e do badanego roztworu

dodaje si

ę

odmierzon

ą

ilo

ść

roztworu titranta i w nadmiarze, a nast

ę

pnie nadmiar tego

odczynnika odmiareczkowuje si

ę

innym odpowiednio dobranym roztworem titranta II.

Potrzebne s

ą

wiec dwa roztwory mianowane. Taki typ miareczkowania stosuje si

ę

w

przypadku gdy reakcja przebiega wolno lub gdy trudno jest dobra

ć

odpowiedni wska

ź

nik do

miareczkowania bezpo

ś

redniego.



Technika pipetowania roztworów

Such

ą

od zewn

ą

trz pipet

ę

zanurza si

ę

w cieczy na tak

ą

ę

boko

ść

, aby podczas

pobierania roztworu nie zassa

ć

powietrza. Nast

ę

pnie pobiera si

ę

roztwór trzymaj

ą

c pionowo

pipet

ę

. Po ustaleniu si

ę

dolnego menisku na wysoko

ś

ci kreski na szyjce pipety (oko powinno

by

ć

na wysoko

ś

ci kreski) dotyka si

ę

ko

ń

cem pipety suchego pomocniczego naczynia

szklanego w celu usuni

ę

cia zwisaj

ą

cej kropli i przenosi pipet

ę

nad przygotowane naczynie.

Trzymaj

ą

c pionowo pipet

ę

opró

ż

nia si

ę

jej zawarto

ść

do nachylonego naczynia. Ko

ń

cówka

pipety powinna dotyka

ć

ś

ciank

ę

naczynia. Nie wolno wydmuchiwa

ć

ani wytrz

ą

sa

ć

pozostało

ś

ci roztworu z pipety. Nie powinno si

ę

równie

ż

dotyka

ć

ko

ń

cem pipety cieczy

znajduj

ą

cej si

ę

w naczyniu.



Technika miareczkowania

Dokładnie umyt

ą

biuret

ę

, tak aby woda spływała z niej równomiernie nie pozostawiaj

ą

c

kropel, przepłukuje si

ę

2 – 3 krotnie niewielkimi ilo

ś

ciami roztworu mianowanego i umieszcza

si

ę

w statywie. Do biurety wlewa si

ę

bezpo

ś

rednio z butelki roztwór mianowany powy

ż

ej

kreski zerowej. Nast

ę

pnie nale

ż

y usun

ąć

z ko

ń

cówki biurety powietrze, odkr

ę

caj

ą

c kran tak,

aby z biurety wypłyn

ą

ł mocny strumie

ń

titranta. Pozostawione w biurecie powietrze mo

ż

e by

ć

przyczyn

ą

du

ż

ych bł

ę

dów podczas miareczkowania. Je

ż

eli na ko

ń

cówce biurety pozostanie

jeszcze kropla roztworu, nale

ż

y j

ą

usun

ąć

przez dotkni

ę

cie do suchej

ś

ciany zlewki.

Nast

ę

pnie pod biuret

ę

podstawia si

ę

naczynie (najcz

ęś

ciej kolba sto

ż

kowa) z

miareczkowanym roztworem. Palcami lewej r

ę

ki otwiera si

ę

kurek biurety a praw

ą

r

ę

k

ą

trzyma

si

ę

kolb

ę

sto

ż

kow

ą

jednocze

ś

nie mieszaj

ą

c ruchem wirowym zawarto

ść

kolby. Roztwór

mianowany spuszcza si

ę

ostro

ż

nie z biurety, a w miar

ę

zbli

ż

ania si

ę

do PK miareczkowania

coraz wolniej, dozuj

ą

c go kropla po kropli. Ostatni

ą

kropl

ę

zbiera si

ę

poprzez dotkni

ę

cie

wewn

ę

trzn

ą

powierzchni

ą

kolby, któr

ą

nast

ę

pnie spłukuje si

ę

wod

ą

z tryskawki.


background image

3

Poziom roztworu w biurecie po zako

ń

czeniu miareczkowania nale

ż

y odczytywa

ć

zawsze po

upływie stałego czasu od pocz

ą

tku miareczkowania, np. 1 – 2 minuty, aby zmniejszy

ć

ą

d

spływu. Cało

ść

miareczkowania nale

ż

y przeprowadzi

ć

przy jednorazowym napełnieniu

biurety. Ponowne napełnianie biurety w trakcie miareczkowania zmniejsza dokładno

ść

oznaczenia. Ka

ż

de miareczkowanie nale

ż

y rozpoczyna

ć

od poziomu zerowego. Unika si

ę

w

ten sposób pomyłek w odczytach obj

ę

to

ś

ci. Miareczkowanie badanego roztworu nale

ż

y

wykona

ć

2 – 3 krotnie, a otrzymane wyniki nie powinny ró

ż

ni

ć

si

ę

o wi

ę

cej ni

ż

0,05 – 0,15 ml.

Po sko

ń

czonym miareczkowaniu dopełnia si

ę

biuret

ę

roztworem titranta i nakrywa czyst

ą

,

such

ą

probówk

ą

. Biureta powinna by

ć

stale napełniona mianowanym roztworem lub wod

ą

destylowan

ą

. W razie niepewno

ś

ci czy PK miareczkowania został ju

ż

osi

ą

gni

ę

ty nale

ż

y

odczyta

ć

i zapisa

ć

poziom roztworu w biurecie, a nast

ę

pnie doda

ć

jeszcze jedn

ą

kropl

ę

titranta i obserwowa

ć

czy nast

ą

piła zmiana barwy. Miareczkowanie nale

ż

y prowadzi

ć

w

miejscu dobrze o

ś

wietlonym, lecz zabezpieczonym przed bezpo

ś

rednim działaniem promieni

słonecznych. Po naczyniem z miareczkowanym roztworem nale

ż

y umie

ś

ci

ć

arkusz białego

papieru, bibuł

ę

do s

ą

czenia lub płytk

ę

porcelanow

ą

, co ułatwia obserwowanie barwy

roztworu. W miar

ę

mo

ż

liwo

ś

ci nale

ż

y miareczkowa

ć

przy

ś

wietle dziennym.


Zwi

ą

zki kompleksowe s

ą

grup

ą

zwi

ą

zków zło

ż

on

ą

z rdzenia (atomu centralnego) i ligandów

- przykoordynowanych przez atom centralny jonów lub cz

ą

steczek elektrooboj

ę

tnych.

Atomem centralnym jest zazwyczaj atom lub jon os strukturze elektronowej umo

ż

liwiaj

ą

cej

przyj

ę

cie par elektronowych i utworzenie wi

ą

zania koordynacyjnego, czyli jest akceptorem

elektronów. Ligandy natomiast pełni

ą

rol

ę

donorów elektronów.

Rodzaje kompleksów:
a) ze wzgl

ę

du na rodzaj ligandów wyró

ż

nia si

ę

kompleksy:

- proste – kompleksy utworzone z ligandów jednofunkcyjnych, czyli takich, które zajmuj

ą

w

wewn

ę

trznej sferze koordynacyjnej atomu centralnego tylko jedno miejsce, np. [Fe(SCN)]

2+

,

rozpuszczaj

ą

si

ę

w wodzie

- chelatowe – kompleksy utworzone z ligandów wielofunkcyjnych, czyli takich, które zajmuj

ą

w

wewn

ę

trznej sferze koordynacyjnej atomu centralnego dwa lub wi

ę

cej miejsc, rozpuszczaj

ą

si

ę

w niepolarnych rozpuszczalnikach organicznych np. tetrachlorek w

ę

gla

b) ze wzgl

ę

du na ilo

ść

atomów centralnych wyró

ż

nia si

ę

kompleksy:

- jednordzeniowe – takie, które zawieraj

ą

jeden atom centralny

- wielordzeniowe – takie, które zawieraj

ą

dwa lub wi

ę

cej atomów centralnych

c) ze wzgl

ę

du na szybko

ść

tworzenia si

ę

i dysocjowania kompleksów wyró

ż

nia si

ę

kompleksy:

background image

4

- labilne – czyli takie, w których równowaga pomi

ę

dzy składnikami kompleksów a utworzonym

kompleksem ustala si

ę

bardzo szybko, np. kompleksy niklu (II) z jonem cyjankowym

- bierne – czyli, takie w których ustalanie to przebiega bardzo wolno i stan równowagi zostaje
osi

ą

gni

ę

ty nieraz w ci

ą

gu wielu godzin, np. kompleksy chromu (III) z EDTA.


Liczba jednopozycyjnych ligandów przył

ą

czonych do jonu centralnego nosi nazw

ę

liczby

koordynacyjnej (LK).

Trwało

ść

zwi

ą

zków kompleksowych opisuj

ą

wielko

ś

ci: stała trwało

ś

ci i stała nietrwało

ś

ci.

- stała trwało

ś

ci

β

– stała równowagi tworzenia zwi

ą

zku kompleksowego wyra

ż

aj

ą

ca si

ę

stosunkiem st

ęż

enia kompleksu do iloczynu st

ęż

e

ń

jonów tworz

ą

cych dany kompleks w

stanie równowagi, np. dla reakcji:

2

2

2

]

][

[

]

)

(

[

)

(

2

+

+

=

+

CN

Ag

CN

Ag

CN

Ag

CN

Ag

β


- stała nietrwało

ś

ci K – stała równowagi reakcji przeciwnej czyli reakcji dysocjacji

kompleksu:

]

)

(

[

]

][

[

2

2

+

=

CN

Ag

CN

Ag

K


Kompleksy trwałe posiadaj

ą

du

żą

warto

ść

stałej trwało

ś

ci (powy

ż

ej 10

-7

) oraz mał

ą

warto

ść

stałej nietrwało

ś

ci.




Wska

ź

niki w analizie miareczkowej s

ą

substancjami, które ułatwiaj

ą

obserwacj

ę

zmian

fizycznych roztworu w pobli

ż

u PR, a tym samym okre

ś

lenia PK. Typowe efekty u

ż

ycia

wska

ź

nika polegaj

ą

na pojawieniu si

ę

, zmianie lub zaniku barwy, zm

ę

tnienia. Substancja

b

ę

d

ą

ca wska

ź

nikiem zawiera zazwyczaj układ nienasycony – grup

ę

chromoforowi decyduj

ą

c

ą

o barwie wska

ź

nika, np. grupa azowa. Dodatkowo obecno

ść

w cz

ą

steczce wska

ź

nika

pewnych grup pogł

ę

bia intensywno

ść

barwy, np. -OH

-

, -NH

2

, -NR

2

. Takie podstawniki nosz

ą

nazw

ę

grup auksochromowych.

Wska

ź

niki kompleksometryczne

Do wyznaczania PK w miareczkowaniu kompleksometrycznym najcz

ęś

ciej u

ż

ywa si

ę

metalowska

ź

ników. W niektórych miareczkowaniach kompleksometrycznych u

ż

ywa si

ę

tak

ż

e wska

ź

ników redoks. Metalowska

ź

niki to zwi

ą

zki organiczne, które podczas

miareczkowania tworz

ą

z oznaczanym kationem metalu barwny kompleks o warunkowej

stałej trwało

ś

ci ni

ż

szej od stałej trwało

ś

ci oznaczanego kationu z titrantem. Po dodaniu do

miareczkowanego roztworu wska

ź

nika tworzy on z oznaczanym kationem metalu barwny

kompleks. Wprowadzany podczas miareczkowania roztwór kompleksonu (titranta), w PK
wypiera całkowicie kationy metalu z mniej trwałego kompleksu metal- wska

ź

nik tworz

ą

c

trwalszy kompleks metal-titrant, w tym momencie roztwór przyjmuje zabarwienie wolnego
wska

ź

nika.

background image

5

Metalowska

ź

niki mo

ż

na podzieli

ć

na trzy grupy

- grupa I - s

ą

to zwi

ą

zki praktycznie bezbarwne, np. kwas salicylowy czy jodek potasu lub

tiomocznik. Zwi

ą

zki te reaguj

ą

z kationami tworz

ą

c barwne kompleksy, np. kwas salicylowy

reaguj

ą

c z jonami

ż

elaza (III) tworzy kompleksy, których barwa zale

ż

y od pH; w

ś

rodowisku

bardzo kwa

ś

nym powstaje fioletowy kompleks, przy pH 4 pomara

ń

czowoczerwony, a przy

pH=9 jasno

ż

ółty

- grupa II - s

ą

to zwi

ą

zki które reaguj

ą

c z kationem powoduj

ą

zm

ę

tnienie, np. kwas

szczawiowy dla jonów wapnia, lub tworz

ą

zabarwione, nierozpuszczalne lub koloidalne laki

(np. galocyjanina dla galu)
- grupa III - czyli tzw. wska

ź

niki metalochromowe, s

ą

to barwniki organiczne zdolne do

tworzenia kompleksów z metalami, przy czym reakcji towarzyszy zmiana zabarwienia, np.:
mureksyd, czer

ń

eriochromowa T, kalces.

W przypadku wska

ź

ników redoks stosowanych w miareczkowaniu kompleksometrycznym ich

zasada działania polega na zmianie st

ęż

enia formy utlenionej b

ą

d

ź

zredukowanej danego

układu redoks obecnego w miareczkowanym roztworze w wyniku zwi

ą

zania jedenej z tych

form w trwały kompleks. Wynikiem tego jest odpowiednia warto

ść

potencjału redoks układu w

PR pozwalaj

ą

ca na utlenienie lub redukcj

ę

wska

ź

nika. Przykładem takiego miareczkowania

jest oznaczanie Fe(III) wobec wska

ź

nika bł

ę

kitu wariaminowego.

Twardo

ść

wody - jest to cecha wody, spowodowan

ą

obecno

ś

ci

ą

w niej jonów wapnia,

magnezu,

ż

elaza, glinu, manganu oraz kationów metali ci

ęż

kich. Poniewa

ż

w wodach

naturalnych sole wapnia i magnezu wyst

ę

puj

ą

w najwi

ę

kszych st

ęż

eniach, przyjmuje si

ę

ż

e

twardo

ść

wody pochodzi głownie od nich. St

ą

d wyró

ż

nia si

ę

twardo

ść

wapniow

ą

i

magnezow

ą

.

Twardo

ść

wody naturalnej powodowana przez w

ę

glany, wodorow

ę

glany i wodorotlenki

wapnia i magnezu okre

ś

la si

ę

mianem twardo

ś

ci w

ę

glanowej (twardo

ść

nietrwała,

przemijaj

ą

ca). Natomiast chlorki, siarczany, azotany wapnia i magnezu odpowiadaj

ą

za

twardo

ść

niew

ę

glanow

ą

wody (trwał

ą

). Suma twardo

ś

ci w

ę

glanowej i niew

ę

glanowej to

twardo

ść

ogólna wody. Podobnie suma twardo

ś

ci wapniowej i magnezowej to twardo

ść

ogólna wody.

Twardo

ść

wody mo

ż

na wyra

ż

a

ć

w ró

ż

nych jednostkach. Podstawowe to mmol/dm

3

i

mval/dm

3

(miligramorównowa

ż

nik zwi

ą

zków powoduj

ą

cych twardo

ść

w 1 dm

3

wody). Jednak

w technologii preparowania wody do celów przemysłowych najcz

ęś

ciej twardo

ść

wody

wyra

ż

ana jest za pomoc

ą

stopni twardo

ś

ci (niemieckich

0

n, francuskich

0

f i angielskich

0

a). W

Ameryce twardo

ść

wody podawana jest natomiast w ppm. W Polsce oprócz jednostek

podstawowych twardo

ś

ci wody zgodnych z układem SI u

ż

ywa si

ę

stopni niemieckich.

Zale

ż

no

ść

pomi

ę

dzy wymienionymi jednostkami twardo

ś

ci wody podano w tabeli nr 8.

Tabela nr 8. Współczynniki przeliczeniowe jednostek twardo

ś

ci wody.

Stopnie twardości

mval/dm

3

niemiecki [n

0

]

francuski [f

0

]

angielski [a

0

]

ppm

mmol/dm

3

Jednostka

twardości

wody

i jej

oznaczenie

28 mg CaO

lub 50 mg

CaCO

3

/dm

3

10 mg CaO/dm

3

10 mg CaCO

3

/dm

3

14,3 mg CaCO

3

/dm

3

1mg CaCO

3

/dm

3

100 mg CaCO

3

/dm

3

background image

6

1 mval/dm

3

1,00

2,8

5,0

3,50

50,0

0,50

1

0

niemiecki

0,357

1,00

1,79

1,25

17,8

0,18

1

0

francuski

0,200

0,56

1,00

0,70

10

0,10

1

0

angielski

0,286

0,80

1,43

1,00

14,3

0,14

ppm

0,02

0,056

0,1

0,07

1

0,01

mmol/dm

3

2

5,6

10,0

7,02

100,0

1,00

Wody naturalne charakteryzuj

ą

si

ę

ż

n

ą

twardo

ś

ci

ą

. Wody opadowe s

ą

bardzo

mi

ę

kkie, a ich twardo

ść

jest bliska zeru. W wodach słodkich przewa

ż

a twardo

ść

wapniowa.

Wody powierzchniowe, zwłaszcza potoków górskich s

ą

na ogół mi

ę

kkie. Wi

ę

ksz

ą

twardo

ść

wykazuj

ą

wody podziemne. Bardzo mi

ę

kkie wody maj

ą

posmak mdły, albo s

ą

bez smaku.

W przeciwie

ń

stwie do nich wody twarde o du

ż

ej zawarto

ś

ci wodorow

ę

glanów wapnia i

magnezu s

ą

smaczne, ale przy du

ż

ej koncentracji soli magnezu s

ą

ju

ż

gorzkie. Typowa

twardo

ść

wody wodoci

ą

gowej wynosi ok. 10 °n. Ze wzgl

ę

dów higienicznych twardo

ść

wody

nie ma istotnego znaczenia. Twarda woda mo

ż

e powodowa

ć

podra

ż

nienie skóry.

W przypadku du

ż

ych st

ęż

e

ń

chlorku i siarczanu magnezu, konsumpcja takiej wody

mo

ż

e skutkowa

ć

pojawieniem si

ę

krótkotrwałych biegunek. Twardo

ść

wody ma za to istotne

znaczenie przy ocenie jej przydatno

ś

ci do celów przemysłowych. W wielu bran

ż

ach

wymagana jest woda mi

ę

kka - woda zasilaj

ą

ca kotły parowe, woda do chłodzenia urz

ą

dze

ń

,

woda w sieciach ciepłowniczych. Mi

ę

kkiej wody wymagaj

ą

przemysł tekstylny, włókienniczy,

galwanizernie, przemysł spo

ż

ywczy. Obecne w twardej wodzie sole wapnia i magnezu mog

ą

powodowa

ć

wtr

ą

canie si

ę

trudno rozpuszczalnych osadów zwanych kamieniem kotłowym

oraz mog

ą

zwi

ę

ksza

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci korozyjne wody.

Twardo

ść

wody przeznaczonej do spo

ż

ycia przez ludzi powinna si

ę

zawiera

ć

w przedziale od

60 do 500 mg CaCO

3

/dm

3

.

Metody usuwania twardo

ś

ci wody

Ogólnie metody zmi

ę

kczania wody mo

ż

na podzieli

ć

na cztery rodzaje: destylacja, metody

termiczne, metody chemiczne.

Destylacja

Destylacja daje idealne zmi

ę

kczanie, poniewa

ż

pozbawia wod

ę

wszystkich soli. Jednak

ż

e w

przemy

ś

le nie ma zastosowania ze wzgl

ę

du na wysokie koszty energii cieplnej. Jedynie w

technice cieplnej wykorzystuje si

ę

kondensaty, czyli skropliny z urz

ą

dze

ń

grzewczych. Po

odgazowaniu i odolejeniu kondensaty wody

ś

wie

ż

ej zawraca si

ę

do kotłów.

Metoda termiczna

Pod wpływem podwy

ż

szonej temperatury, ju

ż

powy

ż

ej 40

o

C, nast

ę

puje termiczny rozkład

wodorow

ę

glanów wapnia i magnezu zgodnie z reakcjami:

Ca(HCO

3

)

2

CaCO

3

+ CO

2

+ H

2

O

2 Mg(HCO

3

)

2

Mg

2

CO

3

(OH)

2

+ 3 CO

2

+ H

2

O

H

2

O

2 Mg(OH)

2

+ CO

2

background image

7

Metoda termicznego zmi

ę

kczania ma zastosowanie w zakładach przemysłowych

dysponuj

ą

cych du

żą

ilo

ś

ci

ą

pary wymagaj

ą

cej kondensacji. Metoda termiczna nie mo

ż

e

całkowicie usun

ąć

twardo

ś

ci w

ę

glanowej. Pozostaje zawsze resztkowa twardo

ść

wynikaj

ą

ca

z pewnej, niewielkiej zreszt

ą

i zale

ż

nej od temperatury, rozpuszczalno

ś

ci w

ę

glanów wapnia i

magnezu oraz wodorotlenku magnezu. Ogólnie rzecz bior

ą

c metoda termiczna nadaje si

ę

do

zmi

ę

kczania wód o twardo

ś

ci wył

ą

cznie w

ę

glanowej, lub o bardzo znacznej przewadze tej

warto

ś

ci nad niew

ę

glanow

ą

, a tak

ż

e do wst

ę

pnego zmi

ę

kczania przed innymi zabiegami

uzdatniania wody.

Metody chemiczne

Metody chemiczne polegaj

ą

na str

ą

ceniu na drodze chemicznej nierozpuszczalnych

osadów lub wi

ą

zania w kompleksowe zwi

ą

zki jonów wapnia i magnezu przy pomocy ró

ż

nych

reagentów jak np. wodorotlenku wapna (wapno), wodorow

ę

glanu sodu (soda), wodorotlenku

sodu (soda kaustyczna), fosforanów, soli baru i in.

a) Dekarbonizacja wapnem.
Najcz

ęś

ciej stosowan

ą

metod

ą

zmi

ę

kczania jest dekarbonizacja wapnem. Jest prosta, tania i

polega na wytr

ą

caniu składników twardo

ś

ci w

ę

glanowej zgodnie z rekcjami:

Ca(HCO

3

)

2

+ Ca(OH)

2

2 CaCO

3

+ 2 H

2

O

Mg(HCO

3

)

2

+ Ca(OH)

2

2 CaCO

3

+ Mg(OH)

2

+ 2 H

2

O

Wodorow

ę

glan magnezu, który pocz

ą

tkowo daje z Ca(OH)

2

zasadowy w

ę

glan, reaguje z

nadmiarem wodorotlenku, tworz

ą

c trudniej rozpuszczalny wodorotlenek magnezu. Je

ś

li w

wodzie znajduj

ą

si

ę

inne zwi

ą

zki magnezu np. MgCl

2

lub MgSO

4

tworz

ą

ce twardo

ść

magnezow

ą

– wówczas nast

ę

puje zamiana na twardo

ść

niew

ę

glanow

ą

wapniow

ą

– a

równowa

ż

na ilo

ść

Mg(OH)

2

str

ą

ca si

ę

:

MgSO

4

+ Ca(OH)

2

Mg(OH)

2

+ CaSO

4

Z wapnem reaguj

ą

te

ż

inne składniki wody, takie jak dwutlenek w

ę

gla oraz

wodorotlenek

ż

elaza(II):

4 Fe(HCO

3

)

2

+ 8 + Ca(OH)

2

+ O

2

4 Fe(OH)

3

+ 8 CaCO

3

+ 6 H

2

O

CO

2

+ Ca(OH)

2

CaCO

3

+ H

2

O

Jako dekarbonizatora u

ż

ywa si

ę

wody wapiennej (klarowny roztwór nasycony Ca(OH)

2

) lub

mleka wapiennego (zawiesina Ca(OH)

2

w wodzie). Woda wapienna jest dogodna ze wzgl

ę

du na

łatwo

ść

dokładnego dozowania, ale posiada t

ą

wad

ę

,

ż

e wymaga pojemników o wielkiej

obj

ę

to

ś

ci, poniewa

ż

nasycony roztwór Ca(OH)

2

ma bardzo małe st

ęż

enie (rozpuszczalno

ść

w

wodzie w 20

o

C wynosi zaledwie 1 ,1 g Ca(OH)

2

/l).

Tote

ż

przewa

ż

nie stosuje si

ę

do dekarbonizacji mleko wapienne. Ka

ż

d

ą

z tych cieczy

przyrz

ą

dza si

ę

mieszaj

ą

c wapno ze znaczn

ą

ilo

ś

ci

ą

wody w du

ż

ym pojemniku (sytniku), a

nast

ę

pnie dozuj

ą

c do reaktora, w którym zachodzi str

ą

canie i usuwanie osadu.

Proces dekarbonizacji przebiega z ró

ż

n

ą

szybko

ś

ci

ą

, zale

ż

nie od warunków. Na zimno zachodzi

powoli - w ci

ą

gu 3

÷

6 godzin; w temperaturze bliskiej 100 °C czas skraca si

ę

do około 10 minut.

Na szybko

ść

procesu wpływaj

ą

te

ż

inne warunki: twardo

ść

wody poddawanej dekarbonizacji,

zawarto

ść

w niej zwi

ą

zków organicznych, sposób mieszania wody z. reagentem oraz obecno

ść

masy kontaktowej w postaci drobnego piasku, lub innych substancji drobno rozkruszonych, np.
marmur, kwarc i in. Masa kontaktowa przy

ś

piesza proces powstawania w

ę

glanu wapnia,

dostarczaj

ą

c zarodków dla krystalizacji str

ą

caj

ą

cego si

ę

CaCO

3

.

Poniewa

ż

dla krystalizacji CaCO

3

na ziarnach masy kontaktowej najkorzystniejsza jest

temperatura w granicach 20

÷

30°C, wobec tego proces dekarbonizacji prowadzi si

ę

w tym

zakresie temperatur, zapewniaj

ą

c wła

ś

ciwe mieszanie i utrzymuj

ą

c cz

ęść

str

ą

caj

ą

cego si

ę

osadu wraz z mas

ą

kontaktow

ą

w stanie zawiesiny w dolnej cz

ęś

ci reaktora.

background image

8

b) Dekarbonizacja kwasem solnym.

Ten sposób dekarbonizacji ma zastosowanie w uzdatnianiu wody, do chłodzenia - i w
technice nosi nazw

ą

"szczepienia kwasem". Zabieg szczepienia sprowadza si

ę

do zmiany

twardo

ś

ci w

ę

glanowej na niew

ę

glanow

ą

, co wprawdzie przeciwdziała tworzeniu si

ę

kamienia

kotłowego, ale zwi

ę

ksza własno

ś

ci korozyjne wody.

c) Zmi

ę

kczanie sod

ą

.

Ten sposób dawniej do

ść

rozpowszechniony ust

ę

puje ostatnio miejsca metodom bardziej

nowoczesnym. Polega na dodawaniu sody Na

2

CO

3

, która reaguje z solami wapnia i magnezu

zgodnie z równaniami reakcji:

CaSO

4

+ Na

2

CO

3

CaCO

3

+ Na

2

SO

4

Ca(HCO

3

)

2

+ Na

2

CO

3

CaCO

3

+ 2 NaHCO

3

MgSO

4

+ Na

2

CO

3

MgCO

3

+ Na

2

SO

4

Mg(HCO

3

)

2

+ Na

2

CO

3

MgCO

3

+ 2 NaHCO

3

Jakkolwiek z powy

ż

szych reakcji wynika,

ż

e soda usuwa oba rodzaje twardo

ś

ci, to jednak

sposób ten ma zastosowanie-do zmi

ę

kczania wód posiadaj

ą

cych prawie wył

ą

cznie twardo

ść

niew

ę

glanow

ą

i bardzo niewielk

ą

twardo

ść

magnezow

ą

. Szczególnie istotny jest warunek

małej zawarto

ś

ci soli Mg, co ma uzasadnienie w tym,

ż

e MgCO

3

, ma do

ść

dobra

rozpuszczalno

ść

i mo

ż

e si

ę

str

ą

ca

ć

tylko cz

ęś

ciowo jako sól zasadowa Mg

2

(OH)

2

CO

3

,

powstaj

ą

ca w wyniku wtórnie zachodz

ą

cej hydrolizy. Natomiast rozpuszczona cz

ęść

MgCO

3

jest str

ą

cona dopiero w kotle, gdzie nadmiar sody u

ż

ytej do zmi

ę

kczania w wysokiej temperaturze

ulega hydrolizie zgodnie z reakcj

ą

:

Na

2

CO

3

+ H

2

0

2 NaOH + CO

2

a powstaj

ą

cy ług sodowy str

ą

ca nierozpuszczalny wodorotlenek magnezowy Mg(OH)

2

. Aby nie

dopu

ś

ci

ć

do str

ą

cania si

ę

tego osadu w kotle stosuje si

ę

zwykle zabieg zawracania wody

kotłowej do reaktora, w którym odbywa si

ę

zmi

ę

kczanie wody surowej. Obecny w wodzie

kotłowej NaOH str

ą

ca wówczas sole magnezowe, które razem z innymi osadami oddziela si

ę

na filtrach. Zmi

ę

kczanie wody sod

ą

pozwala uzyska

ć

spadek twardo

ś

ci nawet poni

ż

ej 1 st. tw.

d) Zmi

ę

kczanie wapnem i sod

ą

(metoda "wapno-soda")

Ta metoda nale

żą

ca dawniej do najbardziej rozpowszechnionych polega na jednoczesnym

usuwaniu twardo

ś

ci w

ę

glanowej i niew

ę

glanowej przez dodawanie wody wapiennej lub mleka

wapiennego i 10

÷

20% roztworu sody, przy czym:

Ca(OH)

2

usuwa: twardo

ść

w

ę

glanow

ą

wszystkie sole magnezowe
rozpuszczony dwutlenek w

ę

gla

Na

2

CO

3

usuwa: twardo

ść

niew

ę

glanow

ą

.

Znane z poprzednich metod reakcje zachodz

ą

w zasadzie szybko, natomiast powolny jest

wzrost powstaj

ą

cych kryształów CaCO

3

, i zawiesiny Mg(OH)

2

, który głównie determinuje

szybko

ść

procesu zmi

ę

kczania. Tote

ż

stosuje si

ę

nast

ę

puj

ą

ce warunki:

- podgrzewanie wody do 70

÷

90°C,

- zwi

ę

kszenie nadmiaru odczynników do 10

÷

20%;

- dodatek masy kontaktowej (CaCO

3

, kwarc).

Wy

ż

sza temperatura sprzyja zwi

ę

kszeniu szybko

ś

ci procesu oraz osi

ą

ganiu lepszych

wyników zmi

ę

kczania (mniejsza twardo

ść

szcz

ą

tkowa).

Dodatek masy kontaktowej - np. sproszkowanego kamienia wapiennego znacznie skraca

czas procesu zachodz

ą

cego w reaktorze. Masa kontaktowa mo

ż

e skróci

ć

czas reakcji z 2

godzin do 30 minut nawet be

ż

podgrzewania. Działanie masy kontaktowej polega na

przy

ś

pieszeniu wzrostu powstaj

ą

cego osadu.

background image

9

Czynnikiem, który ujemnie wpływa na wyniki zmi

ę

kczania s

ą

substancje organiczne koloidowe

(głównie zwi

ą

zki humusowe), które opó

ź

niaj

ą

reakcj

ą

i powoduj

ą

m

ę

tno

ść

wody uchodz

ą

cej z

reaktora i nawet mog

ą

przechodzi

ć

przez filtr.

e) Zmi

ę

kczanie wody wodorotlenkiem sodowym (ługiem).

Zmi

ę

kczanie ługiem sodowym wody zawieraj

ą

cej oba rodzaje twardo

ś

ci sprowadza si

ą

do

działania 2 czynników: NaOH i tworz

ą

cego si

ę

wtórnie Na

2

CO

3

. według ni

ż

ej podanych równa

ń

reakcji. Wodorotlenek sodowy usuwa twardo

ść

wapniow

ą

w

ę

glanow

ą

, twardo

ść

magnezow

ą

i

dwutlenek w

ę

gla rozpuszczony w wodzie. Natomiast wtórnie powstaj

ą

ca soda likwiduje

twardo

ść

wapniow

ą

niew

ę

glanow

ą

. Wida

ć

to z reakcji:

Ca(HCO

3

)

2

+ 2 NaOH

CaCO

3

+ Na

2

CO

3

+ 2 H

2

O

Mg(HCO

3

)

2

+ 4 NaOH

Mg(OH)

2

+ 2 Na

2

CO

3

+ 2 H

2

O

MgSO4 + 2 NaOH

Mg(OH)

2

+ Na

2

SO

4

CO

2

+ 2 NaOH

Na

2

CO

3

+ H

2

O

CaSO

4

+ Na

2

CO

3

CaCO

3

+ Na

2

SO

4

Jak wida

ć

z bilansu wszystkich, tych reakcji, zmi

ę

kczanie ługiem sodowym nadaje si

ą

do

tych wód, w których twardo

ść

w

ę

glanowa jest w przybli

ż

eniu równa niew

ę

glanowej. Je

ś

li

twardo

ść

w

ę

glanowa przewy

ż

sza niew

ę

glanow

ą

— wówczas w wodzie zmi

ę

kczonej zostaje

pewien nadmiar utworzonego w reakcjach Na

2

CO

3

. W niektórych przypadkach do ługu dodaje si

ę

sod

ę

- mianowicie wtedy, gdy wtórnie utworzony Na

2

CO

3

nie wystarcza do zlikwidowania

twardo

ś

ci niew

ę

glanowej.

Czasami stosuje si

ę

zmi

ę

kczanie ługiem z dodatkiem taniego wapna, które zast

ę

puje

cz

ęść

kosztownego NaOH. W takim wypadku nale

ż

y obliczy

ć

ilo

ść

NaOH tak, aby ilo

ść

utworzonego wtórnie Na

2

CO

3

wystarczyła do usuni

ę

cia twardo

ś

ci niew

ę

glanowej. Tym

sposobem mo

ż

na zmi

ę

kcza

ć

wody o du

ż

ej twardo

ś

ci w

ę

glanowej i małej niew

ę

glanowej.

Metoda zmi

ę

kczania ługiem jest kosztowna, ale dogodna, poniewa

ż

przyrz

ą

dzanie

roztworu NaOH jest łatwe i nie wymaga dodatkowych urz

ą

dze

ń

. Łatwe jest te

ż

ś

cisłe dozowanie

ługu.

f) Zmi

ę

kczanie wody fosforanami.

Metoda fosforanowa polega na str

ą

caniu praktycznie nierozpuszczalnych fosforanów

wapnia i magnezu ( ich iloczyny rozpuszczalno

ś

ci s

ą

wielokrotnie mniejsze od CaCO

3

), dzi

ę

ki

czemu osi

ą

galna jest bardzo mała twardo

ść

szcz

ą

tkowa.

Do zmi

ę

kczania stosuje si

ę

zwykle fosforan trójsodowy, Na

3

PO

4

·10H

2

O, który reaguje

z solami wapnia i magnezu zgodnie z równaniami reakcji:

3 Ca(HCO

3

)

2

+ 2 Na

3

PO

4

Ca

3

(PO

4

)

2

+ 6 NaHCO

3

3 Mg(HCO

3

)

2

+ 2 Na

3

PO

4

Mg

3

(PO

4

)

2

+ 6 NaHCO

3

3 CaSO

4

+ 2 Na

3

PO

4

Ca

3

(PO

4

)

2

+ 3 Na

2

SO

4

3 MgCl

2

+ 2 Na

3

PO

4

Mg

3

(PO

4

)

2

+ 6 NaCl

Powstaj

ą

cy w reakcjach wodorow

ę

glan sodowy w wy

ż

szych temperaturach rozkłada

si

ę

z utworzeniem w

ę

glanu sodowego oboj

ę

tnego, który mo

ż

e likwidowa

ć

twardo

ść

niew

ę

glanow

ą

, zmniejszaj

ą

c w ten sposób zu

ż

ycie fosforanu. Rozkład termiczny NaHCO

3

zachodzi wg reakcji:

6 NaHCO

3

3 Na

2

CO

3

+ 3 CO

2

+ 3 H

2

O

Metoda fosforanowa ma wiele zalet. Zapewnia 2

÷

3 krotnie wi

ę

ksz

ą

szybko

ść

procesu

zmi

ę

kczania ni

ż

np. metoda wapno-soda; nie wymaga te

ż

bardzo

ś

cisłego dozowania

fosforanu, którego nadmiar nie tylko nie szkodzi, ale nawet jest po

żą

dany. Fosforany bowiem

nie koroduj

ą

blachy

ż

elaznej, a w wodzie zapobiegaj

ą

tworzenia si

ę

kamienia kotłowego,

background image

10

który mo

ż

e powstawa

ć

w postaci krzemianu z resztkowej twardo

ś

ci szcz

ą

tkowej w obecno

ś

ci

SiO

2

. Jest to mo

ż

liwe dzi

ę

ki temu,

ż

e na np. Ca

3

(PO

4

)

2

jest trudniej rozpuszczalny od CaSiO

3

i

zgodnie z ogóln

ą

reguł

ą

str

ą

cania osadów mo

ż

e nie tylko wytr

ą

ca

ć

si

ę

w pierwszej kolejno

ś

ci,

ale nawet rozkłada

ć

krzemian wapniowy ju

ż

istniej

ą

cy zgodnie z reakcj

ą

:

3 CaSiO

3

+ 2 Na

3

PO

4

Ca

3

(PO

4

)

2

+ 3 NaSiO

3

w której tworzy si

ę

rozpuszczalny krzemian sodowy.

Podobnie zachowuj

ą

si

ę

inne składniki kamienia kotłowego np. CaSO

4

, ulegaj

ą

rozkładowi pod wpływem fosforanów na tej samej zasadzie.

Mimo przytoczonych tu zalet metoda fosforanowa nie ma zastosowania do

zmi

ę

kczania wody surowej - jest na to za kosztowna. Natomiast nadaje si

ę

do usuwania

twardo

ś

ci resztkowej, pozostałej po zmi

ę

kczaniu wst

ę

pnym innymi metodami. Cz

ę

sto te

ż

u

ż

ywa si

ę

fosforanów do likwidowania minimalnej twardo

ś

ci resztkowej w kondensatach

zasilaj

ą

cych wysokopr

ęż

ne kotły.

Najcz

ęś

ciej w metodzie fosforanowej u

ż

ywa si

ę

ortofosforanu trójsodowego

znajduj

ą

cego si

ę

w handlu w .postaci soli uwodnionej Na

3

PO

4

·10H

2

O. Mo

ż

na stosowa

ć

równie

ż

ta

ń

sze wodorofosforany NaH

2

PO

4

i Na

2

HPO

4

, a nawet kwas fosforowy H

3

PO

4

- ale

pod warunkiem,

ż

e w wodzie znajduj

ą

si

ę

składniki alkaliczne (NaOH, Na

2

CO

3

), które

zoboj

ę

tniaj

ą

je.


g) Wymiana jonowa.

W zale

ż

no

ś

ci od wymaganego stopnia zmniejszenia twardo

ś

ci wody oraz rodzaju

usuwanej twardo

ś

ci stosuje si

ę

wymian

ę

jonow

ą

:

- w cyklu wodorowym na kationitach słabo kwa

ś

nych – usuwanie twardo

ś

ci w

ę

glanowej;

- w cyklu sodowym lub wodorowym na kationitach silnie kwa

ś

nych -usuwanie twardo

ś

ci

w

ę

glanowej i niew

ę

glanowej;

- w cyklu wodorowym i cyklu sodowym – usuwanie twardo

ś

ci w

ę

glanowej i niew

ę

glanowej;

- w cyklu wodorowym (kationit słabo kwa

ś

ny – dekarbonizacja + kationit silnie kwa

ś

ny –

usuwanie twardo

ś

ci w

ę

glanowej i niew

ę

glanowej);

- dekarbonizacja i dekationizacja na kationicie silnie kwa

ś

nym pracuj

ą

cym w cyklu sodowym i

anionicie zasadowym pracuj

ą

cym w cyklu chlorkowym.

Kationity słabo kwa

ś

ne wodorowe wymieniaj

ą

kationy zwi

ą

zane z resztami kwasowymi

słabych kwasów, st

ą

d zapewniaj

ą

rozkład wodorow

ę

glanów, a wi

ę

c usuwanie twardo

ś

ci

w

ę

glanowej zgodnie z reakcjami:

2KtH + Ca(HCO

3

)

2

Kt

2

Ca + 2H

2

O + 2CO

2

2KtH + Mg(HCO

3

)

2

Kt

2

Mg + 2H

2

O + 2CO

2

KtH + NaHCO

3

KtNa + H

2

O + CO

2


Kationity te, po regeneracji du

ż

ym nadmiarem regeneranta (najcz

ęś

ciej HCl), mog

ą

wymienia

ć

równie

ż

cz

ęść

kationów w zwi

ą

zanych z resztami kwasowymi silnych kwasów

według reakcji:

2KtH + CaCl

2

Kt

2

Ca + 2HCl

Woda po jonitowej dekarbonizacji zawiera CO

2

i pozbawiona jest twardo

ś

ci

w

ę

glanowej. W wyniku wymiany jonowej usuwana jest równie

ż

cz

ęść

twardo

ś

ci

niew

ę

glanowej, a w wodzie obecne s

ą

kwasy mineralne. Kationity słabo kwa

ś

ne pracuj

ą

ce w

cyklu wodorowym stosowane s

ą

wi

ę

c do zmi

ę

kczania wody maj

ą

cej du

żą

twardo

ść

w

ę

glanow

ą

i zawieraj

ą

cej NaHCO

3

. W celu usuni

ę

cia CO

2

z wody stosuje si

ę

odgazowywacze.

Kationity silnie kwa

ś

ne pracuj

ą

ce w cyklu sodowym lub wodorowym zapewniaj

ą

prawie

całkowit

ą

wymian

ę

jonów Ca

2+

i Mg

2+

zwi

ą

zanych z anionami silnych i słabych kwasów, a wi

ę

c

usuwanie zarówno twardo

ś

ci w

ę

glanowej, jak i niew

ę

glanowej.

background image

11

Wymiana w cyklu sodowym:

2KtNa + Ca(HCO

3

)

2

Kt

2

Ca + 2NaHCO

3

2KtNa + Mg(HCO

3

)

2

Kt

2

Mg + 2NaHCO

3

2KtNa + CaCl

2

Kt

2

Ca + 2NaCl

2KtNa + MgSO

4

Kt

2

Mg + Na

2

SO

4

w cyklu wodorowym

2KtH + Ca(HCO

3

)

2

Kt

2

Ca + 2H

2

O + 2CO

2

2KtH + Mg(HCO

3

)

2

Kt

2

Mg + 2H

2

O + 2CO

2

2KtH + CaCl

2

Kt

2

Ca + 2HCl

2KtH + MgSO

4

Kt

2

Mg + H

2

SO

4

W wyniku wymiany jonowej w cyklu sodowym lub wodorowym woda pozbawiona jest

wszystkich jonów Ca

2+

i Mg

2+

oraz innych kationów w tym radionukidów i metali ci

ęż

kich.

Układ zawieraj

ą

cy kationity pracuj

ą

ce w cyklu wodorowym (słaby lub silny) i sodowym

(silny) zapewnia całkowite usuni

ę

cie twardo

ś

ci ogólnej, cz

ęś

ciowe odsolenie wody oraz

neutralizacj

ę

kwasów mineralnych.

Oznaczanie twardo

ś

ci wody metod

ą

wersenianow

ą

Metoda wersenianowa oznaczania twardo

ś

ci wody polega na kompleksometrycznym

miareczkowaniu próbki wody wersenianem dwusodowy (EDTA) wobec barwnika czerni
eriochromowej T w

ś

rodowisku alkalicznym (pH=10). Barwnik ten tworzy z kationami wapnia i

magnezu zwi

ą

zki kompleksowe o barwie czerwono-fioletowej. Poniewa

ż

zwi

ą

zki te s

ą

mniej

trwałe ni

ż

zwi

ą

zki wapnia i magnezu z wersenianem, w trakcie miareczkowania jony wapnia i

magnezu uwalniaj

ą

czer

ń

eriochromow

ą

T, co prowadzi do zmiany zabarwienia roztworu z

czerwonofiolotewego na niebieskie. W oznaczaniu przeszkadzaj

ą

jony baru, cynku, kadmu,

kobaltu, manganu, miedzi, niklu, ołowiu, strontu,

ż

elaza oraz wysoka m

ę

tno

ść

i substancje

organiczne. Wi

ę

kszo

ść

z wymienionych jonów eliminuje si

ę

poprzez stosowanie odczynnika

maskuj

ą

cego: siarczku sodu oraz chlorowodorku hydroksyloaminy NH

2

OH*HCl.

Literatura

1. Buczkowski R., Wybrane zagadnienia proekologiczne w chemii, Wydawnictwo

Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2002.

2.

Cyga

ń

ski A., Chemiczne metody analizy ilo

ś

ciowej, WNT Warszawa 1999.

3.

Hermanowicz W., Dojlido J., Do

ż

a

ń

ska W., Kosiorowski B., Zerze J., Fizyczno-

chemiczne badanie wody i

ś

cieków, Arkady, Warszawa 1999.

4. Kiedry

ń

ska L., Papciak D., Granops M., Chemia sanitarna, Wydawnictwo SGGW,

Warszawa 2006.

5. Kowal A.,

Ś

widerska-Bró

ż

M., Oczyszczanie wody, Wydawnictwo PWN, Warszawa

2008.

6. Krzechowska M., Podstawy chemii ogólnej i

ś

rodowiska przyrodniczego.

Ć

wiczenia

laboratoryjne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007.

7. Persona A. (red.), Chemia analityczna. Podstawy klasycznej analizy ilo

ś

ciowej.

Wydawnictwo Medyk, Warszawa 2007.

8. Pokojska U., Przewodnik metodyczny do analizy wód, Wydawnictwo Uniwersytetu
M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

1999.

9. Szłyk E., Kurzawa M., Szydłowska-Czerniak A., Jastrz

ę

bska A., Ilo

ś

ciowa analiza

chemiczna. Metody wagowe i miareczkowe, Wydawnictwo Uniwersytetu

M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2005.

10. Szmal S., Lipiec T., Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej,
PZWL, 1997.

background image

12

Celem

ć

wiczenia jest zapoznanie z podstawami oznacze

ń

kompleksometrycznych na

przykładzie oznacze

ń

kompleksonometrycznych.

Zakres

ć

wiczenia obejmuje wykonanie oznaczenia twardo

ś

ci ogólnej i wapniowej badanej

wody metod

ą

wersenianow

ą

.



Uwaga:
roztworów mianowanych pobranych z butelki do biurety lub zlewki a nie
wykorzystanych do analizy, NIE WOLNO wlewa

ć

z powrotem do butelki, w której s

ą

przechowywane.


A. Oznaczanie twardo

ś

ci ogólnej wody.

Zasada metody
Do próbki badanej wody wprowadza si

ę

roztwór wersenianu dwusodowego EDTA, który

wi

ąż

e kompleksometrycznie kationy wapnia i magnezu. Miareczkowanie przeprowadza si

ę

w

obecno

ś

ci wska

ź

nika – czerni eriochromowej T.



Odczynniki: bufor amonowy, 1% roztwór chlorowodorku hydroksyloaminy, 5% Na

2

S,

0,025 N EDTA, czer

ń

eriochromowa T


Szkło: kolby sto

ż

kowe o poj. 200 – 300 ml, pipety wielomiarowe, biureta, cylinder miarowy

100 ml, podci

ą

garka do pipet


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:

- do 3 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml otrzymanej do analizy próbki,

- do ka

ż

dej kolby doda

ć

po 5 ml roztworu buforu amonowego, 2 ml 1%-ego roztworu

chlorowodorku hydroksyloaminy, 1 ml 5%-ego roztworu siarczku sodu Na

2

S,

- do ka

ż

dej kolby wsypa

ć

(bezpo

ś

rednio przed miareczkowaniem) szczypt

ę

czerni

eriochromowej T,

- miareczkowa

ć

roztworem wersenianu dwusodowego EDTA do zmiany zabarwienia

z czerwonofioetowego na niebieskie,



po dodaniu czerni eriochromowej T po miareczkowaniu EDTA




Ć

wiczenie nr 3

KOMPLEKSOMETRIA. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE TWARDO

Ś

CI WODY - instrukcja.

background image

13

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu EDTA i obliczy

ć

twardo

ść

ogóln

ą

według

poni

ż

szego wzoru:

T

og

=

pr

EDTA

V

V

n *

*

2000

[mval/dm

3

]


gdzie: V

EDTA

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu EDTA, ml

n - miano EDTA, n = 0,025 N

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki wody u

ż

ytej do analizy, 100 ml


UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 3 oznacze

ń



B. Oznaczanie twardo

ś

ci wapniowej wody.

Zasada metody
Metoda polega na zmiareczkowaniu badanego roztworu zawieraj

ą

cego jony wapnia, przy

pH 9-10 mianowanym roztworem wersenianu dwusodowego w obecno

ś

ci wska

ź

nika –

kalcesu. Kompleks chelatowy wap

ń

- kalces o barwie czerwonej zostaje zast

ą

piony przez

bardziej trwały kompleks wap

ń

– wersenianu dwusodowy i roztwór przybiera barw

ę

niebiesk

ą

.

Z ilo

ś

ci EDTA zu

ż

ytego do zwi

ą

zania jonów wapnia oblicza si

ę

twardo

ść

wapniow

ą

wody.



Odczynniki: 3 N NaOH, 1% roztwór chlorowodorku hydroksyloaminy, 5% Na

2

S,

0,025 N EDTA, kalces

Szkło: kolby sto

ż

kowe o poj. 200 – 300 ml, pipety wielomiarowe, biureta, cylinder miarowy

100 ml, podci

ą

garka do pipet


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:

- do 3 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml otrzymanej do analizy próbki,

- do ka

ż

dej kolby doda

ć

pipet

ą

wielomiarow

ą

po 2 ml 3N roztworu wodorotlenku

sodu NaOH, 2 ml 1 % - ego roztworu chlorowodorku hydroksyloaminy,

1 ml 5% -ego roztworu siarczku sodu Na

2

S,

- do ka

ż

dej kolby wsypa

ć

(bezpo

ś

rednio przed miareczkowaniem) szczypt

ę

kalcesu,

- miareczkowa

ć

roztworem wersenianu dwusodowego EDTA do zmiany zabarwienia

z czerwonofioletowego na niebieskie,

po dodaniu kalcesu po miareczkowaniu EDTA

background image

14

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu EDTA i obliczy

ć

twardo

ść

wapniow

ą

wg

poni

ż

szego wzoru:

T

Ca

=

pr

EDTA

V

V

n *

*

2000

[mval/dm

3

]


gdzie: V

EDTA

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu EDTA, ml

n - miano EDTA, n = 0,025 N

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki u

ż

ytej do analizy, 100 ml



UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 3 oznacze

ń



C. Oznaczanie twardo

ś

ci magnezowej wody.


- na podstawie oznacze

ń

twardo

ś

ci ogólnej i wapniowej, obliczy

ć

twardo

ść

magnezow

ą

korzystaj

ą

z poni

ż

szej zale

ż

no

ś

ci:

T

Mg

= T

og

– T

Ca

[mval/dm

3

]

Wyniki otrzymane z oznacze

ń

twardo

ś

ci ogólnej i wapniowej wpisa

ć

do tabeli.

Sprawozdanie z

ć

wiczenia powinno zawiera

ć

:

- stron

ę

tytułow

ą

- cel i zakres

ć

wiczenia

- opis wykonania

ć

wiczenia (zasada oznaczenia, odczynniki, szkło, sprz

ę

t, materiały,

wykonanie

ć

wiczenia)

- otrzymane wyniki (tabela podpisana przez prowadz

ą

cego

ć

wiczenia)

- wnioski – odnie

ść

si

ę

do aktualnych przepisów prawnych dotycz

ą

cych jako

ś

ci wody

przeznaczonej do spo

ż

ycia przez ludzi oraz danych zawartych w Tabelach 8 i 9.

background image

15

Tabela nr 8. Współczynniki przeliczeniowe jednostek twardo

ś

ci wody.

Stopnie twardości

mval/dm

3

niemiecki [n

0

]

francuski [f

0

]

angielski [a

0

]

ppm

mmol/dm

3

Jednostka

twardości

wody

i jej

oznaczenie

28 mg CaO

lub 50 mg

CaCO

3

/dm

3

10 mg CaO/dm

3

10 mg CaCO

3

/dm

3

14,3 mg CaCO

3

/dm

3

1mg CaCO

3

/dm

3

100 mg CaCO

3

/dm

3

1 mval/dm

3

1,00

2,8

5,0

3,50

50,0

0,50

1

0

niemiecki

0,357

1,00

1,79

1,25

17,8

0,18

1

0

francuski

0,200

0,56

1,00

0,70

10

0,10

1

0

angielski

0,286

0,80

1,43

1,00

14,3

0,14

ppm

0,02

0,056

0,1

0,07

1

0,01

mmol/dm

3

2

5,6

10,0

7,02

100,0

1,00

Tabela 9. Skala twardo

ś

ci wody.

Twardość ogólna wody

mmol/dm

3

mval/dm

3

n

0

Określenie opisowe

0 - 0,89

0 – 1,72

0 - 5

woda bardzo miękka

0,9 – 1,78

1,73 – 3,57

6 – 10

woda miękka

1,79 – 2,67

3,8 – 5,35

11 – 15

woda o średniej twardości

2,68 – 3,56

5,36 – 7,13

16 – 20

woda o znacznej twardości

3,57 – 5,34

7,14 – 10,70

21 – 30

woda twarda

> 5,34

> 10,71

> 30

woda bardzo twarda

background image

16

POLITECHNIKA LUBELSKA

Wydział In

ż

ynierii

Ś

rodowiska

In

ż

ynieria

Ś

rodowiska

SPRAWOZDANIE

Z

Ć

WICZE

Ń

LABORATORYJNYCH Z CHEMII

Nr

ć

wiczenia

3

Temat

ć

wiczenia

Kompleksometria. Chemia sanitarna.

Oznaczanie twardo

ś

ci wody.



Imi

ę

i nazwisko studenta

……………………………………………

……………………………………………

……………………………………………..


Rok studiów

Semestr

Data

Imi

ę

i nazwisko prowadz

ą

cego

ć

wiczenia

Uwagi prowadz

ą

cego:




















background image

17

Kompleksometryczne oznaczanie twardości wody

...................................................

…………………………………
…………………………………

Imię i Nazwisko

Grupa BDi .............

Data.......................

Oznaczanie twardości ogólnej Tw

og

Nr próbki

V

1

EDTA [ml]

Tw

og

[mval/dm

3

]

Tw

og

[mmol/dm

3

]

1

2

3

Tw

og

=

.........................

[mval/dm

3

]

Oznaczanie twardości wapniowej Tw

Ca

Nr próbki

V

1

EDTA [ml]

Tw

Ca

[mval/dm

3

]

Tw

Ca

[mmol/dm

3

]

1

2

3

Tw

Ca

=

..................

[mval/dm

3

]

Oznaczanie twardości magnezowej Tw

Mg

Nr próbki Tw

Mg

= Tw

og

- Tw

Ca

[mval/dm

3

]

Tw

Mg

[mmol/dm

3

]

1

2

3

Tw

Mg

=

.....................

[mval/dm

3

]



gdzie:

Tw

og

=

pr

EDTA

V

V

a

2000

[mval/dm

3

]

Tw

ca

=

pr

EDTA

V

V

a

2000

[mval/dm

3

]

V

EDTA

– objętość zużytego EDTA (ml),

a – miano EDTA, 0,025m,

V

pr

- objętość próbki użytej do analizy (ml)

Uwaga: jako wynik podać średnią arytmetyczną z trzech oznaczeń


background image

18

Zagadnienia do kartkówki:

1. Miareczkowanie str

ą

ceniowe, wska

ź

niki w miareczkowaniu str

ą

ceniowym.

2. Argentometria, merkurometria– definicje.
3.

Ź

ródła chlorków w wodzie.

4. Metody oznaczania chlorków.
5. Argentometryczne oznaczanie chlorków; metoda Mohra i Volharda – opis metod,

reakcje.

6. Iloczyn rozpuszczalno

ś

ci soli trudno rozpuszczalnych – zadania.

Analiza miareczkowa wytr

ą

ceniowa (precypitometria) polega na wydzielaniu

okre

ś

lonej substancji w postaci trudno rozpuszczalnego osadu przy u

ż

yciu mianowanego

roztworu titranta. W celu stwierdzenia ko

ń

ca miareczkowania tj. momentu, gdy

miareczkowany roztwór nie zawiera ju

ż

oznaczanego składnika, stosuje si

ę

odpowiednie

wska

ź

niki, wła

ś

ciwe dla danego oznaczenia. Krzywa miareczkowania wytr

ą

ceniowego jest

zale

ż

no

ś

ci

ą

wykładnika st

ęż

enia jonu wytr

ą

canego od obj

ę

to

ś

ci titrantu.

Miareczkowanie wytr

ą

ceniowe nie stanowi zwartej cało

ś

ci jak np. alkacymetria.

Najwa

ż

niejszym działem precypitometrii jest argentometria. Obejmuje ona oznaczenia

oparte na reakcjach tworzenia si

ę

trudno rozpuszczalnych soli srebra. Rol

ę

titrantu w tej

grup

ę

oznacze

ń

pełni mianowany roztwór azotan(V) srebra. Metodami argentometrycznymi

mo

ż

na oznaczy

ć

jony chlorkowe, jodkowe, bromkowe, rodankowe, fosforany(V), srebro.

Merkurometria - metoda chemicznej analizy obj

ę

to

ś

ciowej, polegaj

ą

ca na dodawaniu

mianowanego roztworu azotanu rt

ę

ci do roztworu substancji badanej w celu jej ilo

ś

ciowego

oznaczenia.

W miareczkowaniu str

ą

ceniowym nie ma wska

ź

ników uniwersalnych. Praktycznie dla

ka

ż

dej metody istnieje specjalny, wła

ś

ciwy dla niej sposób okre

ś

lania PK miareczkowania.

Np. w przypadku oznaczania chlorków metod

ą

Mohra jest nim powstanie brunatno-

czerwonego osadu na tle białej zawiesiny chlorku srebra a w metodzie Volharda oznaczania
chlorków pojawienie si

ę

czerwonego zabarwienia od utworzonego kompleksu Fe(III) z

tiocyjanianem. Najbardziej uniwersalnymi w argentometrii wska

ź

nikami s

ą

obecnie ju

ż

rzadko

stosowane wska

ź

niki adsorpcyjne Fajansa. Zasada działania tych wska

ź

ników polega na

tym,

ż

e powoduj

ą

one zmian

ę

zabarwienia nie w gł

ę

bi roztworu lecz na powierzchni osadu - w

punkcie równowa

ż

nikowym wskutek zmiany ładunku na powierzchni osadu nast

ę

puje

adsorpcja lub desorpcja wska

ź

nika, czemu towarzyszy zmiana zabarwienia lub fluorescencji.


Przykłady wska

ź

ników adsorpcyjnych:

nazwa wskaźnika

titrant

oznaczany jon

zamiana barwy

Cl

-

, Br

-

, SCN

-

żółtozielona → różowa

fluoresceina

Ag

+

J

-

żółtozielona → pomarańczowa

Cl

-

, Br

-

, SCN

-

żółta → niebieska

3,6-dichlorofluorosceina

Ag

+

J

-

żółtozielona → niebieskozielona

Ag

+

Cl

-

,

czerwonofioletowa → różowa

Br

-

, J

-

,

pomarańczowa → żółta

fuksyna

SCN

-

niebieska → różowa

eozyna

Ag

+

Cl

-

pomarańczowa → różowa

PRACOWNIA nr 6

ANALIZA WYTR

Ą

CENIOWA. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE ZAWARTO

Ś

CI CHLORKÓW.

background image

19

Chlorki ze wzgl

ę

du na swoj

ą

wysok

ą

rozpuszczalno

ść

w wodzie (wyj

ą

tek AgCl,

Hg

2

Cl

2

, CuCl i PbCl

2

) oraz szerokie rozpowszechnienie w skorupie ziemskiej w postaci

naturalnych pokładów soli, stanowi

ą

podstawowy składnik wód naturalnych. Ich

ź

ródła w

wodach mog

ą

mie

ć

charakter naturalny (geologiczny) oraz antropogeniczny. Chlorki o

geologiczne pochodz

ą

z gruntu, z naturalnych pokładów soli. Natomiast chlorki

antropogeniczne obecne w wodzie

ś

wiadcz

ą

o jej ska

ż

eniu

ś

ciekami, zarówno komunalnymi

jak te

ż

i przemysłowymi. St

ęż

enia chlorków w wodach naturalnych zmieniaj

ą

si

ę

od ilo

ś

ci

ś

ladowych do kilkuset mg/dm

3

. Według wymaga

ń

sanitarno – higienicznych zawarto

ść

chlorków geologicznych wodzie do picia nie powinna przekracza

ć

250 ng/dm

3

, przy czym

warto

ść

zalecana wynosi 25 mg/dm

3

. Chlorki innego pochodzenia czyni

ą

j

ą

niezdatn

ą

do

spo

ż

ycia. Zawarto

ść

chlorków powy

ż

ej 100 mg/dm

3

w pewnych warunkach wzmacnia

wła

ś

ciwo

ś

ci korozyjne wody.

Metody oznaczania chlorków:
- metoda miareczkowania argentometrycznego (metoda Mohra)
- metoda miareczkowania merkurometrycznego
- metoda potencjometryczna
- metoda turbidymetryczna

Metoda miareczkowania merkurometrycznego chlorków polega na miareczkowaniu
roztworu zawieraj

ą

cego chlorki mianowanym roztworem Hg(NO

3

)

2

wobec difenylokarbazonu

jako wska

ź

nika, w

ś

rodowisku o pH=2,3-2,8. Jony chlorkowe reaguj

ą

z jonami Hg

2+

tworz

ą

c

słabo zdysocjowany HgCl

2

. Dodany wska

ź

nik difenylokarbazon tworzy z nadmiarem jonów

Hg

2+

zwi

ą

zek kompleksowy o fioletowym zabarwieniu.

Metoda

turbidymetryczna

oznaczania

chlorków

polega

na

ocenie

zm

ę

tnienia

spowodowanego wytr

ą

ceniem si

ę

koloidalnego osadu AgCl w wyniku reakcji AgNO

3

z jonami

chlorkowymi.

Literatura

1. Buczkowski R., Wybrane zagadnienia proekologiczne w chemii, Wydawnictwo

Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2002.

2.

Cyga

ń

ski A., Chemiczne metody analizy ilo

ś

ciowej, WNT Warszawa 1999.

3.

Hermanowicz W., Dojlido J., Do

ż

a

ń

ska W., Kosiorowski B., Zerze J., Fizyczno-

chemiczne badanie wody i

ś

cieków, Arkady, Warszawa 1999.

4. Kiedry

ń

ska L., Papciak D., Granops M., Chemia sanitarna, Wydawnictwo SGGW,

Warszawa 2006.

5. Krzechowska M., Podstawy chemii ogólnej i

ś

rodowiska przyrodniczego.

Ć

wiczenia

laboratoryjne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007.

6. Persona A. (red.), Chemia analityczna. Podstawy klasycznej analizy ilo

ś

ciowej.

Wydawnictwo Medyk, Warszawa 2007.

7. Pokojska U., Przewodnik metodyczny do analizy wód, Wydawnictwo Uniwersytetu

M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

1999.

8. Szłyk E., Kurzawa M., Szydłowska-Czerniak A., Jastrz

ę

bska A., Ilo

ś

ciowa analiza

chemiczna. Metody wagowe i miareczkowe, Wydawnictwo Uniwersytetu

M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2005.

9. Szmal S., Lipiec T., Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej

PZWL, 1997.

background image

20

Celem

ć

wiczenia jest zapoznanie z podstawami oznacze

ń

stosowanych w analizie

wytr

ą

ceniowej na przykładzie oznacze

ń

argentometrycznych.

Zakres

ć

wiczenia obejmuje wykonanie oznaczenia zawarto

ś

ci chlorków w badanej wodzie

metod

ą

Mohra i metod

ą

Volharda.

Uwaga: roztworów mianowanych pobranych z butelki do biurety lub zlewki a nie
wykorzystanych do analizy, NIE WOLNO wlewa

ć

z powrotem do butelki, w której s

ą

przechowywane.

A. Oznaczanie chlorków metod

ą

Mohra.

Zasada metody
Metoda ta polega na bezpo

ś

rednim miareczkowaniu roztworu zawieraj

ą

cego jony chlorkowe

mianowanym roztworem azotanu(V) srebra w obecno

ś

ci chromianu(VI) potasu jako

wska

ź

nika w

ś

rodowisku o pH =6,5-10. dy praktycznie cała obecna w roztworze ilo

ść

chlorków wydzieli si

ę

w postaci chlorku srebra (biały serowaty osad), nadmiar roztworu

azotanu srebra wytr

ą

ca chromian(VI) srebra i nast

ę

puje zmiana zabarwienia roztworu z

ż

ółtozielonkawego na czerwonobrunatne, co wskazuje na ko

ń

cowy punkt miareczkowania.

Metody Mohra nie mo

ż

na stosowa

ć

w przypadku gdy roztwór zawiera inne aniony tworz

ą

ce w

ś

rodowisku oboj

ę

tnym trudno rozpuszczalne sole srebra albo kationy, które daj

ą

zwi

ą

zki

trudno rozpuszczalne sole z jonami chromianowymi(VI), lub substancje redukuj

ą

ce azotan

srebra do srebra metalicznego. Dodatkowo w oznaczaniu przeszkadzaj

ą

: barwa roztworu

powy

ż

ej 30 mgPt/dm

3

, m

ę

tno

ść

powy

ż

ej 20 mg/dm

3

,

ż

elazo, siarczki, siarczany(VI),

siarkowodór i fosforany. Metod

ą

Mohra oprócz chlorków mo

ż

na jeszcze oznacza

ć

bromki w

miareczkowaniu bezpo

ś

rednim i jony srebra w miareczkowaniu po

ś

rednim.



Odczynniki: 5%

K

2

CrO

4

, 0,1 N AgNO

3


Szkło: kolby sto

ż

kowe o poj. 200 – 300 ml, pipety wielomiarowe, biureta, cylinder miarowy

100 ml, podci

ą

garka do pipetowania


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:
- do 3 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml otrzymanej do analizy próbki,

- do ka

ż

dej kolby doda

ć

pipet

ą

wielomiarow

ą

po 1 ml 5% -wego roztworu chromianu

(VI) potasu K

2

CrO

4

,

- miareczkowa

ć

0,1 N roztworem AgNO

3

do zmiany zabarwienia na

ż

ółto-pomara

ń

czowe,

po dodaniu K

2

CrO

4

po miareczkowaniu AgNO

3

Ć

wiczenie nr 4

ANALIZA WYTR

Ą

CENIOWA. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE ZAWARTO

Ś

CI CHLORKÓW – instrukcja.

background image

21

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu AgNO

3

i obliczy

ć

zawarto

ść

chlorków wg

poni

ż

szego wzoru:

[Cl

-

] =

pr

AgNO

V

V

n

)

3

,

0

(

5

,

35

1000

3

[mg/dm

3

]

gdzie: V

AgNO3

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu AgNO

3

, ml

n – miano roztworu AgNO

3

, n = 0,1 N

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki u

ż

ytej do analizy, 100 ml

UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 3 oznacze

ń

B. Oznaczanie chlorków metod

ą

Volharda.

Zasada metody polega na po

ś

rednim oznaczaniu chlorków. Do zakwaszonego

rozcie

ń

czonym kwasem azotowym(V) roztworu zawieraj

ą

cego chlorki dodaje si

ę

nadmiar

mianowanego roztworu azotanu(V) srebra. Wskutek tego praktycznie cały chlorek wytr

ą

ci si

ę

w postaci AgCl, a w roztworze pozostanie pewien nadmiar AgNO

3

. Ten nadmiar

odmiareczkowuje si

ę

mianowanym roztworem tiocyjanianem amonu lub potasu w obecno

ś

ci

soli

ż

elaza(III) – siarczan(VI) amonu i

ż

elaza(III) lub azotanu(V)

ż

elaza(III), które pełni

ą

rol

ę

wska

ź

ników. Pojawienie si

ę

czerwonego zabarwienia roztworu oznacza, ze cał

ą

ilo

ść

jonów

srebra została odmiareczkowana i utworzył si

ę

kompleks tiocyjanianu z

ż

elazem(III) –

FeSCN

2+

. Metod

ą

Volharda mo

ż

na oznacza

ć

jony srebra wykonuj

ą

c miareczkowanie

bezpo

ś

rednie, oraz jony chlorkowe, bromkowe, jodkowe i rodankowe, prowadz

ą

c

miareczkowanie po

ś

rednie. W oznaczeniach nie przeszkadzaj

ą

aniony fosforanowe(V),

szczawianowe i arsenianowe(V) oraz kationy ulegaj

ą

ce hydrolizie, np. glinu(III).


Odczynniki:
HNO

3

(1+1), 0,1 N AgNO

3

, CHCl

3

, FeNH

4

(SO

4

)

2

, 0,05 N KSCN


Szkło: kolby sto

ż

kowe z doszlifowanym korkiem o poj. 500 ml, pipety wielomiarowe,

biureta, cylinder miarowy 100 ml, podci

ą

garka do pipetowania

Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:

- do 3 kolb sto

ż

kowych z doszlifowanymi korkami o pojemno

ś

ci 500 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po 100 ml otrzymanej do analizy próbki,

- do ka

ż

dej kolby doda

ć

pipet

ą

wielomiarow

ą

po 5 ml roztworu kwasu azotowego (V)

HNO

3

(1+1) i po 25 ml (odmierzy

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

) roztworu AgNO

3

,

- doda

ć

po 3 ml chloroformu CHCl

3

i po 1 ml 10% -wego roztworu siarczanu amonu-

ż

elaza (III) FeNH

4

(SO

4

)

2

,

- wytrz

ą

sa

ć

przez 3 minuty,

background image

22

- nadmiar jonów Ag

+

odmiareczkowa

ć

0,05 N roztworem rodanku potasu KSCN do

wyst

ą

pienia trwałego brunatno-pomara

ń

czowego zabarwienia,

przed miareczkowaniem KSCN po miareczkowaniu KSCN

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu rodanku potasu KSCN i obliczy

ć

zawarto

ść

chlorków wg poni

ż

szego wzoru:

[Cl

-

] =

pr

KSCN

AgNO

V

V

n

V

n

)

(

5

,

35

1000

2

1

3

[mg/dm

3

]

gdzie: V

AgNO3

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu AgNO

3

, ml

n

1

– miano roztworu AgNO

3

, n

1

= 0,1 N

V

KSCN

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu KSCN, ml

n

2

– miano roztworu KSCN, n

2

= 0,05 N

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki u

ż

ytej do analizy, 100 ml

UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 3 oznacze

ń

Wyniki otrzymane z oznacze

ń

zawarto

ś

ci chlorków metodami Mohra i Volharda wpisa

ć

do

tabeli.

Sprawozdanie z

ć

wiczenia powinno zawiera

ć

:

- stron

ę

tytułow

ą

- cel i zakres

ć

wiczenia

- opis wykonania

ć

wiczenia (zasada oznaczenia, odczynniki, szkło, sprz

ę

t, materiały,

wykonanie

ć

wiczenia)

- otrzymane wyniki (tabela podpisana przez prowadz

ą

cego

ć

wiczenia)

- wnioski – odnie

ść

si

ę

do aktualnych przepisów prawnych dotycz

ą

cych jako

ś

ci wody

przeznaczonej do spo

ż

ycia przez ludzi.

background image

23

POLITECHNIKA LUBELSKA

Wydział In

ż

ynierii

Ś

rodowiska

In

ż

ynieria

Ś

rodowiska

SPRAWOZDANIE

Z

Ć

WICZE

Ń

LABORATORYJNYCH Z CHEMII

Nr

ć

wiczenia

4

Temat

ć

wiczenia

Analiza wytr

ą

ceniowa. Chemia sanitarna.

Oznaczanie chlorków metod

ą

Mohra i Volharda.

Imi

ę

i nazwisko studenta

……………………………………………

……………………………………………

……………………………………………

Rok studiów

Semestr

Data

Imi

ę

i nazwisko prowadz

ą

cego

ć

wiczenia

Uwagi prowadz

ą

cego:























background image

24

Argentometryczne oznaczanie chlorków

...................................................

…………………………………
…………………………………

Imię i Nazwisko

Grupa BDi .............

Data.......................

Oznaczanie chlorków metodą Mohra

Nr próbki

V

1

AgNO

3

[ml]

[Cl

-

]

[mg/dm

3

]

1

2

3

[Cl

-

] =

.........................

[mg/dm

3

]

Oznaczanie chlorków metodą Volharda

Nr próbki

V

2

KSCN [ml]

[Cl

-

]

[mg/dm

3

]

1

2

3

[Cl

-

] =

.........................

[mg/dm

3

]


gdzie:

[Cl

-

] =

pr

V

V

a

)

3

,

0

(

5

,

35

1000

1

[mgl/dm

3

] - metoda Mohra

[Cl

-

] =

pr

V

V

n

V

n

)

(

5

,

35

1000

2

2

1

1

[mg/dm

3

] - metoda Volharda

V

1

– objętość roztworu AgNO

3

(ml),

V

2

– objętość roztworu KSCN (ml),

a – miano AgNO

3

– 0,1n

n

1

– normalność roztworu AgNO

3

– 0,1 n,

n

2

– normalność roztworu KSCN – 0,05 n,

V

pr

- objętość próbki użytej do analizy (ml)

Uwaga: jako wynik podać średnią arytmetyczną z trzech oznaczeń

background image

25

Zagadnienia do kartkówki:

1. Alkacymetria (podział metod alkacymetrycznych), wska

ź

niki alkacymetryczne.

2. Kwasowo

ść

– definicja,

ź

ródła, rodzaje, jednostki, metody oznaczania.

3. Zasadowo

ść

– definicja,

ź

ródła, rodzaje, jednostki, metody oznaczania.

4. Zale

ż

no

ść

mi

ę

dzy zasadowo

ś

ci

ą

, charakterem chem. zwi

ą

zków zawartych w wodzie i pH.

5. Definicja pH, jednostka pH, skala pH, wska

ź

niki pH – przykłady. pH słabych i mocnych

elektrolitów – zadania.

Alkacymetria obejmuje grup

ę

metod analizy obj

ę

to

ś

ciowej opartych na reakcji

zoboj

ę

tniania. Metody alkacymetryczne stosuje si

ę

do oznaczania kwasów i zasad

nieorganicznych i organicznych.

Alkacymetria obejmuje dwa działy:
- alkalimetri

ę

– oznaczanie substancji przez miareczkowanie mianowanym roztworem

zasady
- acydymetri

ę

– oznaczanie substancji przez miareczkowanie mianowanym roztworem

kwasu.

Wska

ź

niki pH – czyli indykatory pH, słu

żą

do wyznaczania PK miareczkowania

alkacymetrycznego i okre

ś

lania pH roztworu. S

ą

to zwi

ą

zki chemiczne – najcz

ęś

ciej słabe

kwasy lub zasady organiczne (stosowane w postaci roztworów wodnych lub alkoholowych),
zmieniaj

ą

ce barw

ę

w okre

ś

lonym zakresie pH roztworu. W roztworach wodnych tworz

ą

one

układy sprz

ęż

one kwas –zasada. Je

ż

eli tylko jedna forma w układzie jest zabarwiona, co

wynika z obecno

ś

ci grupy chromoforowej, wówczas mówi si

ę

o wska

ź

nikach

jednobarwnych (np. fenoloftaleina). Je

ż

eli dwie formy układu maj

ą

ż

ne zabarwienie, wtedy

s

ą

to wska

ź

niki dwubarwne (np. oran

ż

metylowy). Wyra

ź

n

ą

zmian

ę

barwy wska

ź

nika

dwubarwnego zauwa

ż

a si

ę

, gdy około 10% indykatora przejdzie w w posta

ć

inaczej

zabarwion

ą

. Całkowita zmiana barwy wska

ź

nika wyst

ę

puje w zakresie dwóch jednostek pH.

Zakres pH, w którym wyst

ę

puje przej

ś

ciowe zabarwienie wska

ź

nika nazywa si

ę

zakresem

zmiany barwy wska

ź

nika. W przypadku wska

ź

ników jednobarwnych widoczna jest tylko jedna

barwna posta

ć

wska

ź

nika.

W przypadku niektórych wska

ź

ników trudno jest zauwa

ż

y

ć

zmian

ę

barwy, dlatego

stosuje si

ę

wska

ź

niki mieszane, czyli mieszaniny dwóch odpowiednio dobranych wska

ź

ników

kwasowo-zasadowych lub mieszanin

ę

jednego wska

ź

nika z oboj

ę

tnym barwnikiem, np. oran

ż

metylowy mo

ż

na zmiesza

ć

z bł

ę

kitem metylowym. Taka mieszanina ma barw

ę

fioletow

ą

przy

pH=3 a zielon

ą

przy pH=5.



Najcz

ęś

ciej stosowane wska

ź

niki pH:

- oran

ż

metylowy

- fenoloftaleina
- bł

ę

kit tymolowy

- lakmus






PRACOWNIA nr 7

ALKACYMETRIA. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE ZASADOWO

Ś

CI i KWASOWOSCI WODY.

background image

26

Tabela 11. Zakresy zmiany barwy najcz

ęś

ciej stosowanych wska

ź

ników pH.

Wskaźnik

zakres pH

zmiana barwy

fiolet metylowy

0,1 – 3,2

żółta – fioletowa

oranż metylowy

3,1 – 4,4

czerwona pomarańczowa – żółta

czerwień metylowa

4,2 – 6,3

czerwona - pomarańczowa – żółta

lakmus

5,2 – 8,0

czerwona - różowa - niebieska

błękit bromotymolowy

6,0 – 7,6

żółta – zielona – niebieska

fenoloftaleina

0,0 - 8,2

8,2 – 12,0

> 12,0

bezbarwna
różowa
bezbarwna

żółcień alizarynowa G

10,0 – 12,0

żółta – pomarańczowa - czerwona



pH za pomoc

ą

wska

ź

ników nale

ż

y mierzy

ć

tylko w rozcie

ń

czonych roztworach

wodnych. Do okre

ś

lania pH roztworu stosuje si

ę

tak

ż

e wska

ź

niki w postaci papierków

(pasków) wska

ź

nikowych, którymi s

ą

wysuszone kawałki bibuły filtracyjnej nas

ą

czone

uprzednio roztworem wska

ź

nika. W laboratoriach znalazły tak

ż

e zastosowanie papierki

uniwersalne. S

ą

to kawałki bibuły nas

ą

czone mieszanin

ą

ż

nych wska

ź

ników i zmieniaj

ą

ce

barw

ę

(kilkakrotnie) ze zmian

ą

pH

ś

rodowiska, od mocno kwa

ś

nego do mocno zasadowego

(z dokładno

ś

ci

ą

do 0,5 jednostki pH). Dokładne pH roztworu mo

ż

na zmierzy

ć

za pomoc

ą

urz

ą

dzenia zwanego pehametrem.


Warto

ś

ci pH roztworów znanych z

ż

ycia codziennego:

- krew – 7,35-7,45
- mleko – 6,5
- sok

ż

ą

dkowy – 1,0 – 2,0

- ocet – 3,0
- Coca cola – 2,3 – 3,0

Kwasowo

ść

wody naturalnej jest to zdolno

ść

do zoboj

ę

tniania silnych zasad

mineralnych lub w

ę

glanów wobec umownych wska

ź

ników. Kwasowo

ść

wód naturalnych jest

wywołana głównie obecno

ś

ci

ą

wolnego CO

2

(rozpuszczonego), a tak

ż

e obecno

ś

ci

ą

słabych

kwasów organicznych (np. kwasów humusowych) oraz produktów hydrolizy koagulantów
(sole glinu i

ż

elaza). Kwasowo

ść

wody jest niepo

żą

dana w przypadku wykorzystania jej do

celów przemysłowych. Je

ż

eli pH wody jest mniejsze od 4,6 wyst

ę

puje wówczas tzw.

kwasowo

ść

mineralna wody (wywołana mocnymi kwasami) w woda wykazuje silne

wła

ś

ciwo

ś

ci korozyjne wobec betonu i

ż

elaza. Ten rodzaj kwasowo

ś

ci bardzo rzadko

wyst

ę

puje w wodach powierzchniowych. W zakresie pH = 4,6 – 8,3 oznacza si

ę

kwasowo

ść

ogóln

ą

wody (wywołan

ą

przez sum

ę

kwasów mocnych i słabych) współistniej

ą

c

ą

z

zasadowo

ś

ci

ą

ogóln

ą

. Kwasowo

ść

wody oznacza si

ę

za pomoc

ą

miareczkowania

potencjometrycznego

lub

miareczkowania

roztworem

NaOH

lub

Na

2

CO

3

wobec

odpowiedniego wska

ź

nika. W przypadku kwasowo

ś

ci mineralnej jest nim oran

ż

metylowy a

dla kwasowo

ś

ci ogólnej – fenoloftaleina. W oznaczaniu kwasowo

ś

ci przeszkadzaj

ą

sole

ż

elaza w st

ęż

eniu powy

ż

ej 1 mg/dm

3

oraz twardo

ść

w

ę

glanowa powy

ż

ej 3,6 mval/dm

3

.

Czynniki przeszkadzaj

ą

ce usuwa si

ę

poprzez dodanie przed miareczkowaniem do

analizowanej próbki kilku kropel roztworu winianu potasu u sodu. Jednostk

ą

kwasowo

ś

ci s

ą

mmol/dm

3

, a tak

ż

e mval/dm

3

.

Kwasowo

ść

wody do picia ma bezpo

ś

rednie znaczenie jedynie wówczas gdy jest

wywołana przez kwasy mineralne. W czystych wodach naturalnych istnieje naturalny układ
buforowy (wodorow

ę

glany i kwas w

ę

glanowy), którego zadaniem jest utrzymywanie

odpowiedniego pH wody po wprowadzeniu niewielkich ilo

ś

ci silnych kwasów.


Zdolno

ść

wody do zoboj

ę

tniania mocnych kwasów mineralnych w okre

ś

lonych

warunkach nosi nazw

ę

zasadowo

ś

ci wody. Wła

ś

ciwo

ść

t

ę

nadaj

ą

wodzie obecne w niej

background image

27

wodorow

ę

glany, w

ę

glany oraz rzadziej wodorotlenki, borany, ortokrzemiany i ortofosforany.

Parametr ten jest wa

ż

ny w analizie wód technologicznych (kotłowych, chłodniczych) i

naturalnych (przy ocenie ich agresywno

ś

ci wzgl

ę

dem betonu). W ocenie higienicznej

zasadowo

ść

ma znaczenie drugorz

ę

dne. Oznaczanie zasadowo

ś

ci polega na okre

ś

leniu

zawarto

ś

ci zwi

ą

zków reaguj

ą

cych w wodzie zasadowo wobec odpowiedniego wska

ź

nika.

Miareczkowanie kwasem solnym wodorotlenków, w

ę

glanów i wodorow

ę

glanów wapnia,

magnezu, sodu i potasu zawartych w wodzie, pozwala oznaczy

ć

ich sumaryczne st

ęż

enie

zwane zasadowo

ś

ci

ą

ogóln

ą

. Miareczkuj

ą

c te zwi

ą

zki 0,1M HCl wobec oran

ż

u metylowego

do pH=4,5, okre

ś

la si

ę

zasadowo

ść

ogóln

ą

wody (M, m lub Z

m

). Natomiast zasadowo

ść

mineralna (F, p lub Z

p

) pochodzi od wolnych jonów OH

-

z dysocjacji zasad oraz od jonów OH

-

powstaj

ą

cych w wyniku hydrolizy w

ę

glanów i oznacza si

ę

j

ą

przez miareczkowanie 0,1M HCl

wobec fenoloftaleiny przy pH=8,3. W zale

ż

no

ś

ci od uzyskanych wyników miareczkowania

próby wody kwasem solnym wobec fenoloftaleiny i oran

ż

u metylowego, mo

ż

na okre

ś

li

ć

udziały jonów OH

-

, HCO

3

2-

, CO

3

2-

(mmol/dm

3

) w zasadowo

ś

ci ogólnej w sposób podany

w Tabeli 10.

Tabela 10. Współistnienie jonów OH

-

, CO

3

2-

, HCO

3

-

w wodach przy pH < 9.

Zasadowość spowodowana obecnością jonu (mval/dm

3

)

zależność pomiędzy
zasadowością p i m

OH

-

CO

32-

HCO

3-

p=0, m>0

0

0

m

2p<m

0

p

m - 2p

2p=m

0

p

0

2p>m

2p - m

m – p

0

p=m

m

0

0


Zale

ż

nie od zwi

ą

zku, który nadaje wodzie charakter zasadowy, przy badaniach specjalnych

rozró

ż

nia si

ę

:

- zasadowo

ść

ogóln

ą

Z

m

(OH

-

, CO

3

2-

, HCO

3

-

)

- zasadowo

ść

z fenoloftalein

ą

Z

p

(OH

-

, CO

3

2-

)

- zasadowo

ść

w

ę

glanow

ą

(CO

3

2-

)

- zasadowo

ść

wodorow

ę

glanow

ą

(HCO

3

-

)

- zasadowo

ść

wodorotlenow

ą

(OH

-

).


Zasadowo

ść

wody z punktu oceny sanitarnej nie ma wi

ę

kszego znaczenia, natomiast ma

istotne znaczenie w przypadku wód do celów przemysłowych.

Literatura

1. Buczkowski R., Wybrane zagadnienia proekologiczne w chemii, Wydawnictwo

Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2002.

2.

Cyga

ń

ski A., Chemiczne metody analizy ilo

ś

ciowej, WNT Warszawa 1999.

3.

Hermanowicz W., Dojlido J., Do

ż

a

ń

ska W., Kosiorowski B., Zerze J., Fizyczno-

chemiczne badanie wody i

ś

cieków, Arkady, Warszawa 1999.

4. Kiedry

ń

ska L., Papciak D., Granops M., Chemia sanitarna, Wydawnictwo SGGW,

Warszawa 2006.

5. Krzechowska M., Podstawy chemii ogólnej i

ś

rodowiska przyrodniczego.

Ć

wiczenia

laboratoryjne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007.

6. Pokojska U., Przewodnik metodyczny do analizy wód, Wydawnictwo Uniwersytetu
M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

1999.

7. Szłyk E., Kurzawa M., Szydłowska-Czerniak A., Jastrz

ę

bska A., Ilo

ś

ciowa analiza

chemiczna. Metody wagowe i miareczkowe, Wydawnictwo Uniwersytetu

M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2005.

8. Szmal S., Lipiec T., Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej

PZWL, 1997.

background image

28


Celem

ć

wiczenia jest zapoznanie z podstawami miareczkowania alkacymetrycznego.

Zakres

ć

wiczenia obejmuje wykonanie oznaczenia zasadowo

ś

ci ogólnej i mineralnej oraz

kwasowo

ś

ci ogólnej i mineralnej badanej wody.

Uwaga: roztworów mianowanych pobranych z butelki do biurety lub zlewki a nie
wykorzystanych do analizy, NIE WOLNO wlewa

ć

z powrotem do butelki, w której s

ą

przechowywane.


A. Oznaczanie zasadowo

ś

ci mineralnej P i zasadowo

ś

ci ogólnej M wody.

Zasada metody
Oznaczanie zasadowo

ś

ci mineralnej Z

p

polega na zoboj

ę

tnianiu zawartych w wodzie

zwi

ą

zków zasadowych mianowanym roztworem HCl do pH=8,3, przy u

ż

yciu wska

ź

nika –

fenoloftaleiny. Miareczkowanie kwasem prowadzi si

ę

do zaniku ró

ż

owego zabarwienia próbki.

Natomiast oznaczanie zasadowo

ś

ci ogólnej Z

m

polega na miareczkowaniu badanej wody

mianowanym roztworem HCl do pH=4,5, przy u

ż

yciu wska

ź

nika – oran

ż

u metylowego.

Miareczkowanie kwasem prowadzi si

ę

do zmiany zabarwienia próbki wody z

ż

ółtego na

ż

ółtoczerwone.

Odczynniki: 0,1 N HCl, fenoloftaleina, oran

ż

metylowy


Szkło: kolby sto

ż

kowe o poj. 200 – 300 ml, pipety wielomiarowe, biureta, cylinder miarowy

100 ml, podci

ą

garka do pipetowania


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:
- do 3 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml otrzymanej do analizy próbki,

- doda

ć

3 - 5 kropli fenoloftaleiny do uzyskania malinowego zabarwienia,

- miareczkowa

ć

0,1 N roztworem kwasu solnego HCl do odbarwienia

miareczkowanego roztworu,

po dodaniu fenoloftaleiny po miareczkowaniu HCl

Uwaga: je

ż

eli woda nie zabarwi si

ę

na ró

ż

owo, oznacza to,

ż

e ten rodzaj zasadowo

ś

ci

w badanej wodzie nie wyst

ę

puje, czyli Z

p

= 0 mval/dm

3

Ć

wiczenie nr 5

ALKACYMETRIA. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE ZASADOWO

Ś

CI i KWASOWOSCI WODY - instrukcja.

background image

29

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu HCl,

- doda

ć

2 – 3 krople oran

ż

u metylowego i miareczkowa

ć

tym samym kwasem do

zmiany zabarwienia z

ż

ółtej na cebulkow

ą

,

po dodaniu oran

ż

u metylowego po miareczkowaniu HCl

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu HCl i obliczy

ć

zasadowo

ść

M i P ze wzoru:

P

=

pr

V

V

n

1

1000

[mval/dm

3

]

M

=

pr

V

V

n

2

1000

[mval/dm

3

]

gdzie: V

1

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu 0,1 N HCl na zmiareczkowania próbki wobec

fenoloftaleiny, ml
V

2

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu 0,1 N HCl na zmiareczkowania próbki wobec

oran

ż

u metylowego, ml

n – normalno

ść

roztworu HCl - 0,1 N

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki u

ż

ytej do analizy, 100 ml

UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 3 oznacze

ń


B. Oznaczanie kwasowo

ś

ci ogólnej K

og

wody.

Zasada metody polega na zoboj

ę

tnieniu mocnych i słabych kwasów zawartych w badanej

wodzie (do pH=8,3) mianowanym roztworem NaOH w obecno

ś

ci wska

ź

nika – fenoloftaleiny.

Miareczkowanie prowadzi si

ę

do powstania ró

ż

owego zabarwienia roztworu.

Odczynniki: 0,1 N NaOH, fenoloftaleina, 33% sól Seignetta

Szkło: kolby sto

ż

kowe o poj. 200 – 300 ml, pipety wielomiarowe, biureta, cylinder miarowy

100 ml, podci

ą

garka do pipetowania


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:
- do 2 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml otrzymanej do analizy próbki,

- doda

ć

po 3 – 5 kropli fenoloftaleiny i 4 krople 33% -wego roztworu winianu potasu i

sodu (soli Seignetta),

- miareczkowa

ć

0,1 N roztworem NaOH do uzyskania lekko ró

ż

owej barwy roztworu,

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu NaOH i obliczy

ć

kwasowo

ść

ogóln

ą

wg wzoru:

background image

30

K

Og

=

pr

V

V

a

1

1000

[mval/dm

3

]

gdzie: V

1

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu 0,1 N NaOH na zmiareczkowania próbki, ml

a - normalno

ść

wodorotlenku sodu NaOH - 0,1 N

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki u

ż

ytej do analizy, 100 ml

UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 2 oznacze

ń

C. Oznaczanie kwasowo

ś

ci mineralnej K

m

wody.

Zasada metody polega na

zoboj

ę

tnieniu mocnych kwasów zawartych w badanej wodzie (do

pH=4,5) mianowanym roztworem NaOH w obecno

ś

ci metylooran

ż

u do uzyskania

ż

ółtopomara

ń

czowego zabarwienia.

Odczynniki: 0,1 N NaOH, oran

ż

metylowy, 33% sól Seignetta


Szkło: kolby sto

ż

kowe o poj. 200 – 300 ml, pipety wielomiarowe, biureta, cylinder miarowy

100 ml, podci

ą

garka do pipetowania


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:
- do 2 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml otrzymanej do analizy próbki,

- doda

ć

po 3 – 5 kropli oran

ż

u metylowego,

- miareczkowa

ć

0,1 N roztworem NaOH do zmiany barwy z czerwonego na

ż

ółto -

pomara

ń

czowe,

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu NaOH i obliczy

ć

kwasowo

ść

mineraln

ą

wg wzoru:

K

m

=

pr

V

V

a

1

1000

[mval/dm

3

]

gdzie: V

1

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu 0,1 N NaOH na zmiareczkowania próbki, ml

a – normalno

ść

NaOH - 0,1N

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki u

ż

ytej do analizy, 100 ml



UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 2 oznacze

ń




Wyniki otrzymane z oznacze

ń

zasadowo

ś

ci i kwasowo

ś

ci wpisa

ć

do tabeli.


background image

31

Sprawozdanie z

ć

wiczenia powinno zawiera

ć

:

- stron

ę

tytułow

ą

- cel i zakres

ć

wiczenia

- opis wykonania

ć

wiczenia (zasada oznaczenia, odczynniki, szkło, sprz

ę

t, materiały,

wykonanie

ć

wiczenia)

- otrzymane wyniki (tabela podpisana przez prowadz

ą

cego

ć

wiczenia)

- wnioski – odnie

ść

si

ę

do aktualnych przepisów prawnych dotycz

ą

cych jako

ś

ci wody

przeznaczonej do spo

ż

ycia przez ludzi.






background image

32

POLITECHNIKA LUBELSKA

Wydział In

ż

ynierii

Ś

rodowiska

In

ż

ynieria

Ś

rodowiska

SPRAWOZDANIE

Z

Ć

WICZE

Ń

LABORATORYJNYCH Z CHEMII

Nr

ć

wiczenia

5

Temat

ć

wiczenia

Alkacymetria. Chemia sanitarna.

Oznaczanie zasadowo

ś

ci i kwasowo

ś

ci wody.

Imi

ę

i nazwisko studenta

……………………………………………

……………………………………………

……………………………………………

Rok studiów

Semestr

Data

Imi

ę

i nazwisko prowadz

ą

cego

ć

wiczenia

Uwagi prowadz

ą

cego:























background image

33

Oznaczanie zasadowości i kwasowości wody

...................................................

..................................................
..................................................

Imię i Nazwisko

Grupa BDi .............

Data.......................

Oznaczanie zasadowości mineralnej P

Nr próbki

V

1

HCl [ml]

P [mval/dm

3

]

1

2

3

P

=

.........................

[mval/dm

3

]

Oznaczanie zasadowości ogólnej M

Nr próbki

V

2

HCl [ml]

M

[mval/dm

3

]

1

2

3

M =

..................

[mval/dm

3

]

Oznaczanie kwasowości ogólnej K

Og

Nr próbki

V

1

NaOH [ml]

K

Og

[mval/dm

3

]

1

2

3

K

Og

=

.....................

[mval/dm

3

]

Oznaczanie kwasowości mineralnej K

m

Nr próbki

V

2

NaOH [ml]

K

m

[mval/dm

3

]

1

2

3

K

m

=

.....................

[mval/dm

3

]


gdzie:

P

=

pr

V

V

n

1

1000

[mval/dm

3

]

M

=

pr

V

V

V

n

)

(

1000

2

1

+

[mval/dm

3

]

K

Og

=

pr

V

V

a

3

1000

[mval/dm

3

] K

m

=

pr

V

V

a

4

1000

[mval/dm

3

]

V

1

- objętość HCl zużytego na zmiareczkowanie próbki wobec fenoloftaleiny (ml), przy

oznaczaniu zasadowości P,

V

2

– objętość HCl zużytego na zmiareczkowanie próbki wobec oranżu metylowego (ml), przy

oznaczaniu zasadowości M,
V

3,

V

4

– objętość NaOH (ml), przy oznaczaniu kwasowości,

n – normalność – 0,1 n,
a – normalność roztworu NaOH – 0,1 n,
V

pr

- objętość próbki użytej do analizy (ml)

background image

34

Zagadnienia do kartkówki:

1. Reakcje utlenienia i redukcji, definicja utleniacza i reduktora, stopnie utlenienia

pierwiastków w zwi

ą

zkach chemicznych, zasady ich wyznaczania.

2. Uzgadnianie reakcji redox.
3. Podstawy metod analitycznych opartych na reakcjach redox, miareczkowanie

redoksometryczne, jodometria (definicja).

4.

Ź

ródła tlenu w wodzie, cel oznaczania zawarto

ś

ci O

2

w wodzie, zale

ż

no

ść

mi

ę

dzy

zawarto

ś

ci

ą

tlenu w wodzie a czysto

ś

ci

ą

wód.

5. Stopnie utlenienia chromu w zwi

ą

zkach chemicznych, podstawowe zwi

ą

zki

chromu oraz ich charakter redoks,

ź

ródła chromu (VI) w wodzie i

ś

ciekach.

6. Metoda jodometryczna oznaczania Cr(VI) – reakcje.

Reakcjami redoks, czyli reakcjami utleniania i redukcji nazywa si

ę

reakcje chemiczne

przebiegaj

ą

ce ze zmian

ą

stopnia utlenienia reaguj

ą

cych ze sob

ą

cz

ą

steczek, atomów lub

jonów. Przyczyn

ą

zmiany stopnia utlenienia substratów reakcji jest zmiana liczby elektronów

zwi

ą

zanych z atomem lub jonem, który uległ utlenieniu lub redukcji.

Utlenianiem (dezelektronacj

ą

) nazywa si

ę

wszystkie procesy chemiczne, w których

cz

ą

steczki, atomy lub jony trac

ą

elektrony, czyli wzrasta ich stopie

ń

utlenienia. Natomiast w

przypadku procesów redukcji (elektronacji) nast

ę

puje przył

ą

czanie elektronów i w

konsekwencji obni

ż

enie warto

ś

ci stopnia utlenienia reaguj

ą

cych cz

ą

steczek, atomów lub

jonów.

W rzeczywisto

ś

ci oba procesy s

ą

ze sob

ą

sprz

ęż

one. Procesowi utleniania zawsze

towarzyszy proces redukcji i dlatego nie istniej

ą

procesy, które byłyby tylko reakcjami

utleniania lub tylko reakcjami redukcji.

Substrat reakcji redoks oddaj

ą

cy elektrony, a wi

ę

c zawieraj

ą

cy pierwiastek, w którym

ro

ś

nie stopie

ń

utlenienia, nazywa si

ę

reduktorem (elektronatorem), poniewa

ż

dostarcza

elektronów innemu reagentowi. Analogicznie utleniacz (dezelektronator) to substrat
pobieraj

ą

cy elektrony, czyli zawieraj

ą

cy pierwiastek, którego stopie

ń

utlenienia maleje.

Cz

ą

steczki powstaj

ą

ce w rezultacie podwy

ż

szenia stopnia utlenienia nazywa si

ę

form

ą

utlenion

ą

, natomiast cz

ą

steczki tworz

ą

ce si

ę

w wyniku obni

ż

enia stopnia utlenienia nosz

ą

nazw

ę

formy zredukowanej.


Funkcj

ę

utleniacza w reakcjach redoks mog

ą

pełni

ć

pierwiastki na najwy

ż

szych

stopniach utlenienia, np.:
- jony metali, które przył

ą

czaj

ą

c elektrony przejd

ą

w atomy lub jony na ni

ż

szym

stopniu utlenienia, np.: manganiany(VII), dichromiany(VI), sole cyny(IV), sole

ż

elaza(III), jony metali szlachetnych (Ag

+

, Cu

2+

),

- atomy niemetali wyst

ę

puj

ą

ce w stanie wolnym lub w zwi

ą

zkach na dodatnich

stopniach utlenienia, np.: tlen, ozon, siarka, fluorowce, kwas azotowy(V), kwas
chlorowy(VII), st

ęż

ony kwas siarkowy(VI), H

2

O

2

.

Funkcj

ę

reduktora w reakcjach redoks mog

ą

pełni

ć

substancje zawieraj

ą

ce

pierwiastki na mo

ż

liwie najni

ż

szych stopniach utlenienia, czyli:

- atomy metali w stanie wolnym lub jony metali na ni

ż

szych stopniach, np.: aktywne

metale I i II grupy, sole cyny(II),

ż

elaza(II),

- atomy niemetali wyst

ę

puj

ą

ce w stanie wolnym lub w zwi

ą

zkach na ni

ż

szych

stopniach utlenienia, np.: wodór, w

ę

giel, fluorowce, siarczany(IV), azotany(III).

Własno

ś

ci utleniaj

ą

co-redukuj

ą

ce danej substancji zale

żą

nie tylko od jej charakteru

chemicznego, ale tak

ż

e od

ś

rodowiska reakcji i obecno

ś

ci innych substancji o wła

ś

ciwo

ś

ciach

utleniaj

ą

co-redukuj

ą

cych. Substancje zawieraj

ą

ce pierwiastki na po

ś

rednich stopniach

utlenienia mog

ą

w obecno

ś

ci silnego reduktora wykazywa

ć

własno

ś

ci utleniaj

ą

ce, a w

obecno

ś

ci silnego utleniacza własno

ś

ci redukuj

ą

ce. Takie substancje nosz

ą

nazw

ę

amfoterów redoks.

PRACOWNIA nr 8

REDOKSOMETRIA. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE TLENU ROZPUSZCZONEGO i CHROMU(VI).

background image

35

Znajomo

ść

stopni utlenienia pozwala nie tylko okre

ś

li

ć

tendencj

ę

do utleniania lub

redukcji, ale tak

ż

e ułatwia ocen

ę

niektórych wła

ś

ciwo

ś

ci chemicznych substancji, np.: moc

elektrolitów oraz skłonno

ść

do tworzenia jonów. Wraz ze wzrostem stopnia utleniania

pierwiastka wchodz

ą

cego w skład danego zwi

ą

zku obserwuje si

ę

:

- wzrost wła

ś

ciwo

ś

ci utleniaj

ą

cych

- wzrost mocy kwasów tlenowych,
- wzrost tendencji do tworzenia anionów,
- spadek wła

ś

ciwo

ś

ci redukuj

ą

cych,

- spadek mocy wodorotlenków,
- wzrost tendencji do tworzenia anionów.
Mo

ż

na wiec oczekiwa

ć

, ze je

ś

li pierwiastek grupy przej

ś

ciowej wyst

ę

puje na kilku stopniach

utlenienia, to jego tlenek na najni

ż

szym stopniu utlenienia powinien wykazywa

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci

zasadowe, tlenki na stopniach po

ś

rednich – amfoteryczne, a na najwy

ż

szym – kwasowe.

Takie stwierdzenie jest prawdziwe m.in. dla zwi

ą

zków chromu i manganu.


Stopie

ń

utlenienia pierwiastka wchodz

ą

cego skład okre

ś

lonej substancji jest

poj

ę

ciem umownym, definiowanym jako liczba dodatnich lub ujemnych ładunków

elementarnych, jakie przypisane zostałyby atomom tego pierwiastka, gdyby cz

ą

steczki tej

substancji miały budow

ę

jonow

ą

. Stopie

ń

utlenienia wyznacza si

ę

na podstawie poni

ż

szych

reguł:
1. Atomy pierwiastków w stanie wolnym maj

ą

stopie

ń

utlenienia równy zero,

niezale

ż

nie od zło

ż

ono

ś

ci ich budowy, np.: Na, H

2

, S

8

.

2. Suma algebraiczna stopni utlenienia wszystkich atomów wchodz

ą

cych w skład

oboj

ę

tnej cz

ą

steczki jest równa zero.

3. Suma stopni utlenienia pierwiastków tworz

ą

cych jon jest równa ładunkowi tego

jonu.
4. Fluor we wszystkich poł

ą

czeniach ma stopie

ń

utlenienia -1.

5. Metale przyjmuj

ą

w zwi

ą

zkach dodatnie stopnie utlenienia, przy czym litowce maj

ą

zawsze stopie

ń

utlenienia +1, a berylowce +2.

6. Wodór w zwi

ą

zkach ma stopie

ń

utlenienia + 1, z wyj

ą

tkiem wodorków metali I i II

grupy głównej, np.: NaH, CaH

2

, w których stopie

ń

utlenienia wodoru wynosi -1.

7. Tlen w zwi

ą

zkach przyjmuje stopie

ń

utlenienia -2, z wyj

ą

tkiem nadtlenków, np.:

H

2

O

2

, BaO

2

, w których stopie

ń

utlenienia tlenu wynosi -l, podtlenków, np.: KO

2

, w

których stopie

ń

utlenienia tlenu wynosi -0,5; fluorku tlenu OF

2

, w którym stopie

ń

utlenienia tlen wynosi +2.


W niektórych przypadkach stopie

ń

utlenienia mo

ż

e mie

ć

warto

ść

ułamkow

ą

, np. w

jonie tetrationowym S

4

0

6

2-

stopie

ń

utlenienia siarki wynosi 5/2. Całkowity stopie

ń

utlenienia dla

siarki wynosi +10 i jest to

ś

redni stopie

ń

utlenienia, który nie podaje rozmieszczenia

elektronów w cz

ą

steczce, ale mo

ż

e by

ć

wykorzystywany do bilansowania reakcji redoks.

Dla wi

ę

kszo

ś

ci pierwiastków najwy

ż

szy dodatni stopie

ń

utlenienia równy jest liczbie

elektronów na powłoce walencyjnej atomu, a najni

ż

szy, ujemny - odpowiada liczbie

elektronów brakuj

ą

cych do wypełnienia tej powłoki.

Przy ustalaniu stopni utlenienia w cz

ą

steczkach zwi

ą

zków organicznych analizuje si

ę

ka

ż

dy atom w

ę

gla oddzielnie i korzysta z nast

ę

puj

ą

cej zasady: suma stopni utlenienia atomu

w

ę

gla i zwi

ą

zanych z nim podstawników nie b

ę

d

ą

cych atomami w

ę

gla jest równa zero, np.:

-4 +1 -3 +1 -2 +1 -2 +1 -2 +1 -3 +1 +3 - 2 -2 +1 -3 +1 +1 -2 +1

C H

4

, C H

3

C H

2

CH

2

O H , C H

3

C O O

H, C H

3

C O H


Stopnia utlenienia nie mo

ż

na uto

ż

samia

ć

z warto

ś

ciowo

ś

ci

ą

, np.: w kwasie

szczawiowym H

2

C

2

O

4

stopie

ń

utlenienia w

ę

gla wynosi +3, podczas gdy atom w

ę

gla tworzy 4

wi

ą

zania. Zatem stopie

ń

utlenienia, cho

ć

cz

ę

sto nie ma fizycznego sensu, jest przydatny do

ustalania współczynników w równaniach redoks.


background image

36

Typy reakcji redoks.

Reakcj

ę

chemiczn

ą

mo

ż

na sklasyfikowa

ć

jako reakcj

ę

redoks je

ż

eli przemianie

substratów w produkty towarzyszy zmiana stopnia utlenienia pierwiastków.


0 +1-1 +2 -1 0

Zn + 2HCl

ZnCl

2

+ H

2


Powy

ż

sza reakcja b

ę

dzie procesem redoks, poniewa

ż

stopie

ń

utlenienia cynku po reakcji (+2)

jest wy

ż

szy od stopnia utlenienia przed reakcj

ą

(0). Równocze

ś

nie ulega obni

ż

eniu stopie

ń

utlenienia wodoru z +1 na 0. Podwy

ż

szenie stopnia utlenienia któregokolwiek pierwiastka

musi spowodowa

ć

obni

ż

enie stopnia utlenienia innego pierwiastka. Wynika to z faktu,

ż

e

suma stopni utlenienia we wszystkich elektrycznie oboj

ę

tnych cz

ą

steczkach jest równa zeru.


W

ś

ród reakcji redoks wyró

ż

niamy tak

ż

e takie, w których nast

ę

puje zmiana stopnia utlenienia

tylko jednego pierwiastka. S

ą

to reakcje:

- dysproporcjonowania (dysmutacji), w których cz

ęść

atomów tego samego pierwiastka

podwy

ż

sza, a cz

ęść

obni

ż

a stopie

ń

utlenienia, np.:


+6 +7 +4

3MnO

4

-

+ 2H

2

O

2Mn O

4

-

+ Mn O

2

+ 4OH

-


- synproporcjonacji
, w których atomy tego samego pierwiastka z ró

ż

nych stopni

utlenienia przechodz

ą

w jeden, wspólny stopie

ń

utlenienia, np.:


+7 +2 +6

4MnO

4

-

+ Mn

2+

+ 8OH

-

5MnO

4

2-

+ 4H

2

O




Redoksometria
jest działem analizy miareczkowej opartym na reakcjach utlenienia i

redukcji. Metody oksydymetryczne słu

żą

do bezpo

ś

redniego oznaczania substancji o

charakterze redukuj

ą

cym a stosowany w tych metodach titrant jest odczynnikiem o

wła

ś

ciwo

ś

ciach utleniaj

ą

cych. Do tej grupy metod nalez

ą

: manganometria, bromianometriami,

chromianometria. Metody reduktometryczne słu

żą

do oznaczania substancji o

wła

ś

ciwo

ś

ciach utleniaj

ą

cych a miareczkowanie prowadzi si

ę

titrantem o wła

ś

ciwo

ś

ciach

redukuj

ą

cych.

Zwykle przed miareczkowaniem redoks nale

ż

y przeprowadzi

ć

oznaczan

ą

substancj

ę

w posta

ć

zredukowan

ą

(je

ś

li miareczkuje si

ę

roztworem utleniacza) lub w posta

ć

utlenion

ą

(je

ś

li miareczkuje si

ę

roztworem reduktora). Najcz

ęś

ciej stosuje si

ę

takie roztwory utleniacza i

reduktora, które nast

ę

pnie mo

ż

na łatwo usun

ąć

z roztworu.

Do najwa

ż

niejszych metod oksydymetrycznych nale

żą

: manganometria, cerometria,

chromianometria i bromianometria. W przypadku metod reduktometrycznych mo

ż

na

wymieni

ć

: jodometri

ę

i tytanometria.

Najcz

ęś

ciej stosowan

ą

metod

ą

reduktometryczn

ą

jest jodometria, w której

mianowanym roztworem tiosiarczanu sodu odmiareczkowuje si

ę

jod, wydzielany w

równowa

ż

nej ilo

ś

ci w reakcji oznaczanej substancji utleniaj

ą

cej z jonami jodkowymi.

Oznaczenia jodometryczne mo

ż

na prowadzi

ć

za pomoc

ą

miareczkowania

bezpo

ś

redniego i po

ś

redniego poniewa

ż

potencjał normalny układu redoks J

2

/2J

-

znajduje si

ę

pomi

ę

dzy potencjałami mocnych utleniaczy i mocnych reduktorów.

W miareczkowaniu bezpo

ś

rednim titrantem jest mianowany roztwór jodu. W ten sposób

mo

ż

na oznacza

ć

reduktory, czyli substancje których potencjały utleniaj

ą

ce s

ą

ni

ż

sze od

potencjału układu J

2

/2J

-

. Podczas miareczkowania zachodzi redukcja jodu przez oznaczane

substancje:

background image

37

J

2

+ 2

ĕ

2J

-

Metod

ą

bezpo

ś

redniego miareczkowania jodometrycznego mo

ż

na oznacza

ć

jony: S

2-

, SO

3

2-

,

S

2

O

3

2-

, Sn(II), As(III) i Sb(III).

W po

ś

rednim miareczkowaniu jodometrycznym jako titrant wykorzystuje si

ę

mianowany

roztwór Na

2

S

2

O

3

. Za jego pomoc

ą

odmiareczkowuje si

ę

jod wydzielony z KJ przez substancje

oznaczane w ilo

ś

ci równowa

ż

nej do ilo

ś

ci substancji oznaczanej. Tym sposobem oznacza si

ę

utleniacze, tj. substancje o potencjałach utleniaj

ą

cych wi

ę

kszych od potencjału układu J

2

/2J

-

.

Podczas oznaczania jony jodkowe s

ą

utleniane przez oznaczane zwi

ą

zki, a nast

ę

pnie jod

utlenia titrant:



J

2

+ 2

ĕ

2J

-

/2

2S

2

O

3

2-

S

4

O

6

2-

+ 2

ĕ

/2

J

2

+ 2S

2

O

3

2-

S

4

O

6

2-

+ 2J

-

W po

ś

rednim miareczkowaniu jodometrycznym oznaczane s

ą

jony BrO

3

-

, JO

3

-

, CrO

4

2-

,

Cr

2

O

7

2-

, MnO

4

-

, Cl

2

, H

2

O

2

, Cu(II), Fe(III) i Ce(IV).


Wska

ź

nikiem ko

ń

ca miareczkowania w jodometrii jest sam jod, który w wodnym roztworze

jodku, mo

ż

e mie

ć

w zale

ż

no

ś

ci od st

ęż

enia zabarwienie

ż

ółte lub br

ą

zowe. Znacznie

intensywniejsze zabarwienie uzyskuje si

ę

w obecno

ś

ci roztworu skrobi jako wska

ź

nika. W

reakcji jodu zeskrobi

ą

powstaje niebiesko zabarwiony zwi

ą

zek adsorpcyjny.

Tlen rozpuszczony wyst

ę

puje we wszystkich wodach naturalnych stykaj

ą

cych si

ę

z

powietrzem atmosferycznym (wody powierzchniowe i płytkie wody podziemne). Gł

ę

bokie

wody podziemne zawieraj

ą

tlen w niewielkich ilo

ś

ciach lub s

ą

go zupełnie pozbawione. Tlen

rozpuszczony w wodzie pochodzi głównie z powietrza atmosferycznego a tak

ż

e z procesu

fotosyntezy ro

ś

lin wodnych (makrolitów, glonów, fitoplanktonu). Zawarto

ść

tlenu

rozpuszczonego w wodach naturalnych waha si

ę

w zakresie 0 – 14 mg O

2

/dm

3

.

Ilo

ść

rozpuszczonego tlenu podawana w mg/dm

3

nie okre

ś

la nasycenia wody tlenem

w danych warunkach. Parametr ten jest bardzo wa

ż

ny przy okre

ś

laniu stopnia

zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Nasycenie wody tlenem podawane jest najcz

ęś

ciej

jako procent nasycenia wody tlenem (N) w danej temperaturze. Definiowany jest jako
stosunek zawarto

ś

ci tlenu rozpuszczonego do maksymalnej zawarto

ś

ci tlenu rozpuszczonego

w wodzie destylowanej w danej temperaturze przy ci

ś

nieniu 1 atm (Tabela 12).

Tabela 12. Rozpuszczalno

ść

tlenu w wodzie destylowanej stykaj

ą

cej si

ę

z powietrzem

o zawarto

ś

ci 20,9% tlenu pod ci

ś

nieniem 1013, 25hPa.

background image

38










Wody powierzchniowe czyste zawieraj

ą

tlen w ilo

ś

ciach odpowiadaj

ą

cych prawie

100 % nasycenia. Wody powierzchniowe zanieczyszczone w nieznacznym stopniu maj

ą

stopie

ń

nasycenia tlenem w granicach 80-95%, natomiast wyra

ź

nie zanieczyszczone

wykazuj

ą

stopie

ń

nasycenia w granicach 40-50%. Je

ż

eli stopie

ń

nasycenia wody tlenem

spadnie poni

ż

ej 30% mo

ż

e to skutkowa

ć

ś

ni

ę

ciem ryb. Przy obni

ż

eniu stopnia nasycenia do

zera ma miejsce deficyt tlenowy i w zbiorniku zaczynaj

ą

dominowa

ć

procesy beztlenowe.

Przyczyn

ą

obni

ż

enia stopnia nasycenia w wodach powierzchniowych jest wprowadzanie

nadmiernych

ilo

ś

ci

zanieczyszcze

ń

,

w

st

ęż

eniach

przekraczaj

ą

cych

zdolno

ść

samooczyszczania danego zbiornika lub cieku wodnego. W wodach powierzchniowych
stoj

ą

cych, zwłaszcza gł

ę

bokich (jeziorach), zawarto

ść

tlenu uwarunkowana jest nie tylko

zawarto

ś

ci

ą

zanieczyszcze

ń

, ale tak

ż

e naturaln

ą

ich stratyfikacj

ą

. Im gł

ę

biej poło

ż

ona

warstwa tym ilo

ść

rozpuszczonego tlenu jest mniejsza. W płytkich powierzchniowych wodach

stoj

ą

cych przy silnym nasłonecznieniu zachodzi zjawisko przesycenia wody tlenem, czyli

stopie

ń

nasycenia wody osi

ą

ga warto

ść

powy

ż

ej 100% na skutek intensywnej fotosyntezy

ro

ś

lin wodnych. Dla takich zbiorników wodnych obserwuje si

ę

tak

ż

e dobow

ą

zmienno

ść

zawarto

ś

ci rozpuszczonego tlenu w wodzie – w ci

ą

gu dnia jest ona bardzo wysoka, natomiast

noc

ą

obni

ż

a si

ę

ze wzgl

ę

du na brak fotosyntezy i zu

ż

ywanie go przez plankton.

W wodach podziemnych obecno

ść

rozpuszczonego tlenu ma zarówno znaczenie dla

oceny jej bezpiecze

ń

stwa sanitarnego jak równie

ż

przy wykorzystaniu tej wody do celów

przemysłowych. Płytkie wody podziemne zawieraj

ą

nieznaczne ilo

ść

tlenu rozpuszczonego,

wody gł

ę

bokie s

ą

go praktycznie pozbawione. Je

ż

eli tlen w nich wyst

ę

puje w wi

ę

kszych

ilo

ś

ciach, mo

ż

e to

ś

wiadczy

ć

o ich zanieczyszczeniu wodami płytkimi (przebicie warstwy

wodono

ś

nej). Przy ocenie wła

ś

ciwo

ś

ci korozyjnych wody podziemnej oprócz st

ęż

enia

rozpuszczonego tlenu nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

równie

ż

st

ęż

enie agresywnego CO

2

. Tlen w takim

przypadku sprzyja korozji. Je

ż

eli w wodzie agresywny CO

2

nie wyst

ę

puje, obecny w niej tlen

nie nadaje wodzie wła

ś

ciwo

ś

ci koroduj

ą

cych.

Do oznaczania tlenu rozpuszczonego w wodzie stosuje si

ę

metod

ę

Winklera lub

przeprowadza si

ę

to oznaczenie przy u

ż

yciu sondy tlenowej.

background image

39

Rys. 4. Galwaniczna sonda DurOx 325.



Chrom metaliczny i nierozpuszczalne zwi

ą

zki chromu(III) uwa

ż

a si

ę

za nieszkodliwe,

natomiast wła

ś

ciwo

ś

ci kancerogenne, mutagenne i teratogenne wykazuj

ą

zwi

ą

zki chromu(VI).

Najwy

ż

sze dopuszczalne st

ęż

enie chromu(VI) w wodzie przeznaczonych do spo

ż

ycia wynosi

0,05 mg/dm

3

.

Ź

ródłem chromu w wodach powierzchniowych s

ą

ś

cieki przemysłowe

pochodz

ą

ce z garbarni, galwanizerni, z zakładów lotniczych i przemysłu samochodowego.

Natomiast w wodach podziemnych zwi

ą

zku chromu wyst

ę

puj

ą

rzadko.

Chrom mo

ż

e wyst

ę

powa

ć

w wodzie w postaci sze

ś

ciu – i trójwarto

ś

ciowego. Cr(III)

jest trwały i w zwykłych warunkach nie zachodzi jego utlenianie do Cr(VI). W

ś

rodowisku

oboj

ę

tnym sole chromu cz

ęś

ciowo zhydrolizowane, w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju anionu. W

ś

rodowisku alkalicznym Cr(III) ulega wytraceniu w postaci wodorotlenku. Cr(VI) mo

ż

e

wyst

ę

powa

ć

w roztworach alkalicznych w postaci jonów chromianowych i w kwa

ś

nych – jako

jony dwuchromianowe. W tej postaci chrom jest trwały w wodach nie zawieraj

ą

cych substancji

redukuj

ą

cych. Gdy

ś

rodowisko b

ę

dzie miało charakter redukuj

ą

cy nast

ą

pi redukcja

chromu(VI) do chromu(III).

W wodach wodoci

ą

gowych zwi

ą

zki chromu s

ą

rzadko spotykane. Ich obecno

ść

mo

ż

e

by

ć

tłumaczona niedostatecznym oczyszczaniem wód powierzchniowych, zanieczyszczeniem

ś

ciekami przemysłowymi lub zanieczyszczeniem sieci wodoci

ą

gowej wodami chłodniczymi,

do których dodaje si

ę

zwi

ą

zki chromu w celu ochrony rur przed korozj

ą

. Ze wzgl

ę

du na

toksyczne i rakotwórcze wła

ś

ciwo

ś

ci chromu(VI) dopuszczalne st

ęż

enie w wodzie

przeznaczonej do picia nie powinno przekracza

ć

0,05 mg/dm

3

.



Do oznaczania chromu stosowane s

ą

nast

ę

puj

ą

ce metody:

- miareczkowa jodometryczna
- kolorymetryczna z dwufenylokarbazydem.

background image

40

Literatura

1. Buczkowski R., Wybrane zagadnienia proekologiczne w chemii, Wydawnictwo

Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2002.

2.

Cyga

ń

ski A., Chemiczne metody analizy ilo

ś

ciowej, WNT Warszawa 1999.

3.

Hermanowicz W., Dojlido J., Do

ż

a

ń

ska W., Kosiorowski B., Zerze J., Fizyczno-

chemiczne badanie wody i

ś

cieków, Arkady, Warszawa 1999.

4. Kiedry

ń

ska L., Papciak D., Granops M., Chemia sanitarna, Wydawnictwo SGGW,

Warszawa 2006.

5. Krzechowska M., Podstawy chemii ogólnej i

ś

rodowiska przyrodniczego.

Ć

wiczenia

laboratoryjne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007.

6. Pokojska U., Przewodnik metodyczny do analizy wód, Wydawnictwo Uniwersytetu
M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

1999.

7. Szłyk E., Kurzawa M., Szydłowska-Czerniak A., Jastrz

ę

bska A., Ilo

ś

ciowa analiza

chemiczna. Metody wagowe i miareczkowe, Wydawnictwo Uniwersytetu

M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2005.

8. Szmal S., Lipiec T., Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej
PZWL, 1997.

background image

41



Celem

ć

wiczenia jest zapoznanie si

ę

z miareczkowaniem redoksometrycznym na

przykładzie oznacze

ń

jodometrycznych.

Zakres

ć

wiczenia obejmuje wykonanie oznaczenia zawarto

ś

ci tlenu rozpuszczonego

metod

ą

Winklera, obliczenie nasycenia wody tlenem oraz wykonanie oznaczenia zawarto

ś

ci

chromu(VI) w badanej wodzie.

Uwaga: roztworów mianowanych pobranych z butelki do biurety lub zlewki a nie
wykorzystanych do analizy, NIE WOLNO wlewa

ć

z powrotem do butelki, w której s

ą

przechowywane.

A. Oznaczanie zawarto

ś

ci tlenu rozpuszczonego metod

ą

Winklera.

Zasada metody
Oznaczanie tlenu rozpuszczonego przebiega w dwóch etapach. W pierwszym etapie
wprowadzony do zalkalizowanej roztworem jodku potasu (KJ + KOH) próbki badanej wody
mangan w formie MnSO

4

wytr

ą

ca si

ę

w postaci białego, kłaczkowatego osadu Mn(OH)

2

.

Zawarty w wodzie tlen rozpuszczony utlenia mangan(II) do manganu(IV) – powstaje osad
wodorotlenku manganu(IV) o barwie jasnobr

ą

zowej. W drugim etapie, po zakwaszeniu

roztworu próbki kwasem siarkowym(VI), nast

ę

puje rozpuszczenie osadu i redukcja

manganu(IV) do manganu(II). W roztworze z dodanego KJ wydziela si

ę

wolny jod w ilo

ś

ci

równowa

ż

nej zawarto

ś

ci tlenu rozpuszczonego, który nast

ę

pnie odmiareczkowuje si

ę

tiosiarczanem sodu w obecno

ś

ci skrobi jako wska

ź

nika. Na podstawie ilo

ś

ci zu

ż

ytego

tiosiarczanu oblicza si

ę

zawarto

ść

tlenu w badanej wodzie. Przebieg procesów ilustruj

ą

poni

ż

sze reakcje:

Mn

2+

+ 2OH

-

Mn(OH)

2

2Mn(OH)

2

+ O

2

2MnO(OH)

2

2MnO(OH)

2

+ 4H

+

Mn

4+

+

3H

2

O

Mn

4+

+

2J

-

Mn

2+

+ J

2

J

2

+ 2S

2

O

3

2-

S

4

O

6

2-

+ 2J

-

Uwaga: pojawienie si

ę

białego osadu w pierwszej fazie oznaczania

ś

wiadczy o braku tlenu

w próbce.

Odczynniki: alkaliczny roztwór KJ, MnSO

4

, H

2

SO

4

, 0,0125 M Na

2

S

2

O

4

, skrobia


Szkło: butelki inkubacyjne z ciemnego szkła z doszlifowanym, uko

ś

nie

ś

ci

ę

tym korkiem,

kolby sto

ż

kowe o poj. 200 – 300 ml, pipety wielomiarowe, biureta, cylinder miarowy

100 ml, podci

ą

garka do pipetowania

Sprz

ę

t:

termometr z podziałk

ą

o dokładno

ś

ci 0,1

0

C


Materiał: woda wodoci

ą

gowa


Wykonanie oznaczenia:
- wod

ę

do oznaczenia pobra

ć

z kranu – wylot kranu dokładnie umy

ć

- nast

ę

pnie wypuszcza

ć

wod

ę

przez całkowicie otwarty w ci

ą

gu 10 minut

Ć

wiczenie nr 6

REDOKSOMETRIA. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE TLENU ROZPUSZCZONEGO i CHROMU(VI) - instrukcja.

background image

42

- pobra

ć

próbk

ę

wody wprost do przepłukanego ni

ą

naczynia

- po napełnieniu naczynia wyla

ć

nieco wody, tak by pod korkiem zostawi

ć

warstw

ę

powietrza

o grubo

ś

ci 4 cm, naczynie zamkn

ąć

,

- do 3 butelek inkubacyjnych o pojemno

ś

ci 250 ml nala

ć

do pełna otrzymanej do analizy

próbki, nadmiar cieczy usun

ąć

zamykaj

ą

c butelk

ę

korkiem tak, by pod korkiem nie pozostał

p

ę

cherzyk powietrza,

- do ka

ż

dej butelki doda

ć

po 2 ml roztworu MnSO

4

i po 2 ml alkalicznego roztworu jodku

potasu KJ + NaOH (wprowadzaj

ą

koniec pipety pod powierzchni

ę

cieczy),

- zamkn

ąć

butelk

ę

korkiem, tak aby nie powstał p

ę

cherzyk powierza pod korkiem,

- wymiesza

ć

(przekr

ę

caj

ą

c butelk

ę

15 razy) i odstawi

ć

na 20 minut w ciemne miejsce,

wydzielaj

ą

cy si

ę

osad to Mn(OH)

4

- nast

ę

pnie doda

ć

po 2 ml st

ęż

onego H

2

SO

4

wprowadzaj

ą

c koniec pipety pod powierzchni

ę

cieczy,

- zamkn

ąć

butelk

ę

korkiem i dokładnie wymiesza

ć

, a

ż

osad si

ę

rozpu

ś

ci,

- do 3 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml cieczy,

- miareczkowa

ć

0,0125 N roztworem Na

2

S

2

O

3

do uzyskania jasno

ż

ółtego zabarwienia,

nast

ę

pnie doda

ć

1 ml roztworu skrobi i szybko miareczkowa

ć

tym samym roztworem

Na

2

S

2

O

3

do odbarwienia roztworu

jasno

ż

ółty po dodaniu skrobi po dodaniu Na

2

S

2

O

3

Uwaga: powtórnego zabarwienia nie bierze si

ę

pod uwag

ę

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu

Na

2

S

2

O

3

i obliczy

ć

zawarto

ść

rozpuszczonego tlenu

wg wzoru:

Z

O

2

=

)

(

b

V

V

a

[mg O

2

/dm

3

]


gdzie: V – obj

ę

to

ść

butelki inkubacyjnej, 250 ml

a – obj

ę

to

ść

roztworu Na

2

S

2

O

3

zu

ż

yta na zmiareczkowanie jodu wydzielonego w

100 ml próbki, ml

b – obj

ę

to

ść

dodanych roztworów MnSO

4

, KJ + NaOH

UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 3 oznacze

ń

background image

43

B. Oznaczanie zawarto

ś

ci chromu (VI).

Odczynniki: 5% ZnSO

4

, H

2

SO

4

, fenoloftaleina, 20%

NaOH, 10% KJ, 0,0125 M Na

2

S

2

O

4

,

skrobia

Szkło: kolby sto

ż

kowe o poj. 200 – 300 ml, pipety wielomiarowe, biureta, cylinder miarowy

100 ml, podci

ą

garka do pipetowania


Materiał:
badana woda

Wykonanie oznaczenia:

- do 3 zlewek o pojemno

ś

ci 250 ml przela

ć

po ok. 170 ml otrzymanej do analizy próbki,

- doda

ć

po 1 ml 5% roztworu ZnSO

4

, dokładnie wymiesza

ć

,

- doda

ć

2 – 3 krople fenoloftaleiny,

- do ka

ż

dej zlewki doda

ć

(ci

ą

gle mieszaj

ą

c) kroplami roztwór NaOH do pojawienia si

ę

trwałego czerwonego zabarwienia, odstawi

ć

do sklarowania,

- do 3 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml klarownego roztworu znad osadu,

- doda

ć

po 10 ml 10% roztworu KJ i po 1 ml roztworu H

2

SO

4

(1+1),

- dobrze wymiesza

ć

i odstawi

ć

w ciemne miejsce na 10 minut,

- miareczkowa

ć

0,0125 N roztworem Na

2

S

2

O

3

do uzyskania jasno

ż

ółtego zabarwienia,

nast

ę

pnie doda

ć

1 ml roztworu skrobi i szybko miareczkowa

ć

tym samym roztworem

Na

2

S

2

O

3

do odbarwienia roztworu,

jasno

ż

ółty po dodaniu skrobi po dodaniu Na

2

S

2

O

3

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu Na

2

S

2

O

3

i obliczy

ć

zawarto

ść

Cr (VI) wg wzoru:

[Cr

VI

]

=

pr

V

V

a

1

35

,

17

1000

[mg/dm

3

]

gdzie: V

1

– obj

ę

to

ść

roztworu Na

2

S

2

O

3

zu

ż

yta na zmiareczkowanie próbki, ml

a – normalno

ść

roztworu Na

2

S

2

O

3

, 0,0125 N

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki u

ż

ytej do analizy, 100 ml

UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 3 oznacze

ń

Wyniki otrzymane z oznacze

ń

zawarto

ś

ci tlenu rozpuszczonego i chromu(VI) wpisa

ć

do

tabeli.

background image

44

Sprawozdanie z

ć

wiczenia powinno zawiera

ć

:

- stron

ę

tytułow

ą

- cel i zakres

ć

wiczenia

- opis wykonania

ć

wiczenia (zasada oznaczenia, odczynniki, szkło, sprz

ę

t, materiały,

wykonanie

ć

wiczenia)

- otrzymane wyniki (tabela podpisana przez prowadz

ą

cego

ć

wiczenia)

- wnioski – odnie

ść

si

ę

do aktualnych przepisów prawnych dotycz

ą

cych jako

ś

ci wody

przeznaczonej do spo

ż

ycia przez ludzi.


Przy opracowywaniu wniosków skorzysta

ć

z poni

ż

szej Tabeli 12.


Tabela 12 . Rozpuszczalno

ść

tlenu w wodzie destylowanej stykaj

ą

cej si

ę

z powietrzem

o zawarto

ś

ci 20,9% tlenu pod ci

ś

nieniem 1013, 25hPa.


background image

45

POLITECHNIKA LUBELSKA

Wydział In

ż

ynierii

Ś

rodowiska

In

ż

ynieria

Ś

rodowiska

SPRAWOZDANIE

Z

Ć

WICZE

Ń

LABORATORYJNYCH Z CHEMII

Nr

ć

wiczenia

6

Temat

ć

wiczenia

Redoksymetria. chemia sanitarna.

Oznaczanie tlenu rozpuszczonego metod

ą

Winklera

i chromu(VI).

Imi

ę

i nazwisko studenta

……………………………………………

……………………………………………

……………………………………………

Rok studiów

Semestr

Data

Imi

ę

i nazwisko prowadz

ą

cego

ć

wiczenia

Uwagi prowadz

ą

cego:





















background image

46

Oznaczanie tlenu rozpuszczonego i chromu (VI)

...................................................

…………………………………

………………………………….

Imię i Nazwisko

Grupa BDi .............

Data.......................

Oznaczanie tlenu rozpuszczonego

Nr próbki

a [ml]

Z

O

2

[mg O

2

/dm

3

]

1

2

3

Z

O

2

= ......................

[mg O

2

/dm

3

]

Obliczanie stopnia nasycenia wody tlenem N [%]

Nr próbki

Z

O

2

[mg O

2

/dm

3

]

temp. wody [

0

C]

n [mg/ dm

3

O

2

]

N [%]

1

2

3

N = ………… [%]

Oznaczanie zawartości chromu

Nr próbki

V

1

Na

2

S

2

O

3

[ml]

[Cr

VI

] [mg/dm

3

]

1

2

3

[Cr

VI

]

=

.........................

[mg/dm

3

]


gdzie:

2

(

)

O

a V

Z

V

b

=

[mg O

2

/dm

3

]

2

1 0 0

O

Z

N

n

=

[%]

pr

V

V

c

VI

Cr

1

35

,

17

1000

)

(

=

[mg/dm

3

]

V

1

– objętość roztworu Na

2

S

2

O

3

zużyta na zmiareczkowanie próbki (ml),

V

– pojemność butelki inkubacyjnej ( 250 ml),

a – objętość roztworu Na

2

S

2

O

3

zużyta na zmiareczkowanie jodu wydzielonego w 100 cm

3

próbki (ml),

b – objętość dodanych roztworów MnSO

4

, KJ + NaOH (ml),

n - liczba mg tlenu zawarta w 1 dm

3

wody destylowanej potrzebna do nasycenia wody tlenem w danej

temperaturze i p =1013,25 hPa,

N – stopień nasycenia wody tlenem (%),

c - normalność roztworu Na

2

S

2

O

3

– 0,0125 n w oznaczaniu chromu ,

V

pr

- objętość próbki wody użytej do analizy (ml)

Uwaga: jako wynik podać średnią arytmetyczną z trzech oznaczeń

background image

47

Zagadnienia do kartkówki:

1. Barwa – definicja,

ź

ródła, rodzaje barwy, jednostka, metody oznaczania.

2. M

ę

tno

ść

ź

ródła, jednostki, metody oznaczania.

3. Podstawy kolorymetrii, nefelometria, turbidymetria.
4.

Ź

ródła i rodzaje zapachu, metody oznaczania, sposoby wyra

ż

ania intensywno

ś

ci

i rodzaju zapachu.
5. Przewodnictwo - definicja, jednostka, metody pomiaru przewodnictwa, cel oznaczania

przewodnictwa.

6. BZT

n

– definicja, jednostka, metody oznaczania, cel oznaczania.

7. Fazy biochemicznego utleniania zwi

ą

zków organicznych, krzywa przebiegu BZT

n

.

8. ChZT – definicja, metody oznaczania ChZT, oznaczanie ChZT metod

ą

dwuchromianow

ą

.

9. Utlenialno

ść

– definicja,

ź

ródła, jednostka, zale

ż

no

ść

mi

ę

dzy warto

ś

ci

ą

utlenialno

ś

ci

wody a jej czysto

ś

ci

ą

, metody oznaczania utlenialno

ś

ci.

Przy ocenie jako

ś

ci wody wa

ż

n

ą

rol

ę

odgrywaj

ą

oznaczenia zarówno wska

ź

ników

fizycznych (barwa, m

ę

tno

ść

, zapach, temperatura, przewodnictwo wła

ś

ciwe) jak równie

ż

wska

ź

ników

charakteryzuj

ą

cych

zawarto

ść

zwi

ą

zków

organicznych

(BZT,

ChZT,

utlenialno

ść

).


Barwa wody

Woda chemicznie czysta jest bezbarwna w cienkiej warstwie, natomiast w warstwie

grubszej ma odcie

ń

niebieskawy. Wody naturalne całkowicie bezbarwne nale

żą

do rzadko

ś

ci

(wody potoków górskich). Wody podziemne i powierzchniowe wykazuj

ą

barw

ę

zielonkawo

ż

ółt

ą

o ró

ż

nej intensywno

ś

ci. Zabarwienie to jest spowodowane obecno

ś

ci

ą

zwi

ą

zków chemicznych wyługowanych z gleby (np. zwi

ą

zków

ż

elaza) lub barwnych zwi

ą

zków

humusowych. Zabarwienie wody powierzchniowej mo

ż

e by

ć

te

ż

wywołane rozwijaj

ą

cymi si

ę

w niej organizmami. Taka sytuacja ma miejsce podczas zakwitów zbiorników wodnych – przy
masowym rozwoju zielenic woda przybiera zabarwienie jasnozielone, w czasie rozwoju
okrzemek zielonoszare a przy rozwoju sinic bł

ę

kitnozielone. W przypadku wód

powierzchniowych barw

ę

mog

ą

wywoływa

ć

odprowadzone do nich nieczyszczone

ś

cieki

przemysłowe.

Wyró

ż

nia si

ę

nast

ę

puj

ą

ce rodzaje barwy:

- barw

ę

pozorn

ą

– wywołan

ą

obecno

ś

ci

ą

drobnej zawiesiny bogatej w

ż

elazo, cz

ą

steczki

gliny; barwa ta zanika po ods

ą

czeniu zawiesiny,

- barw

ę

rzeczywist

ą

– wywołan

ą

przez rozpuszczone w wodzie substancje.


Ponadto ze wzgl

ę

du na rodzaj zanieczyszczenia mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

barw

ę

:

- naturaln

ą

– spowodowan

ą

naturalnymi zanieczyszczeniami lub domieszkami

- specyficzn

ą

– wywołan

ą

obecno

ś

ci

ą

ś

cieków przemysłowych.

PRACOWNIA nr 9

WSKA

Ź

NIKI ZANIECZYSZCZENIA WODY. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE UTLENIALNO

Ś

CI, BARWY, ZAPACHU, PRZEWODNICTWA i pH.

background image

48


Barw

ę

mo

ż

na oznacza

ć

:

- wg skali platynowo-kobaltowej
- wg skali dwuchromianowo-kobaltowej
- metod

ą

opisow

ą

w przypadku barwy specyficznej

- metod

ą

oznaczania liczby progowej

- metod

ą

spektrofotometryczn

ą

.


Jednostk

ą

barwy jest zabarwienie, jakie nadaje 1 mg platyny zawartej w

chloroplatynianie potasu K

2

PtCl

6

rozpuszczonym w 1 dm

3

wody destylowanej z dodatkiem 0,5

mg CoCl

2

*6H

2

O. Zasada oznaczania barwy z wykorzystaniem skali platynowo-kobaltowej i

dwuchromianowo-kobaltowej polega na wizualnym porównaniu badanej próbki wody ze skal

ą

wzorców. Je

ż

eli woda jest m

ę

tna nale

ż

y usun

ąć

zawiesin

ę

poprzez odwirowanie lub s

ą

czenie

na s

ą

czku ilo

ś

ciowym o

ś

redniej grubo

ś

ci. Je

ż

eli woda ma barw

ę

odbiegaj

ą

c

ą

od skali

platynowo-kobaltowej nale

ż

y próbk

ę

rozcie

ń

czy

ć

do momentu a

ż

jej intensywno

ść

b

ę

dzie

mo

ż

liwa do oznaczenie wg dost

ę

pnej skali wzorców. Je

ż

eli barwa wody jest bardzo

intensywna i odbiega od skali wzorców nale

ż

y scharakteryzowa

ć

j

ą

w sposób opisowy.

Oznaczenie barwy wg liczby progowej (L

p

) polega na ustaleniu obj

ę

to

ś

ci badanej wody

rozcie

ń

czonej do 100 ml wod

ą

destylowan

ą

, przy której po raz pierwszy zaobserwowano

pojawienie si

ę

trwałego zabarwienia. Jako próbk

ę

odniesienia u

ż

ywa si

ę

100 ml wody

destylowanej. Liczb

ę

progow

ą

oblicza si

ę

ze wzoru:

100

p

L

V

=

gdzie:
V – obj

ę

to

ść

wody u

ż

yta do oznaczenia, przy której pojawił si

ę

zabarwienie



Najcz

ęś

ciej wody naturalne charakteryzuj

ą

si

ę

barw

ą

w zakresie 5 – 25 mg Pt/dm

3

.

Spotykane s

ą

równie

ż

wody o wi

ę

kszej barwie – pochodz

ą

one z terenów le

ś

nych, bagnistych

lub torfowiskowych. Dopuszczalna barwa wody wodoci

ą

gowej zgodnie z obowi

ą

zuj

ą

cymi

przepisami prawnymi wynosi 15 mg Pt/dm

3

. Wszelkie odcienie wody poza zielonkawo

ż

ółtym

dyskwalifikuj

ą

j

ą

jako wod

ę

pitn

ą

.


M

ę

tno

ść

wody

Jest to optyczna wła

ś

ciwo

ść

wody, któr

ą

nadaj

ą

jej drobne zawiesiny (cz

ą

stki gliny, iły,

zwi

ą

zki

ż

elaza, manganu, glinu, rozdrobnione substancje organiczne, plankton) powoduj

ą

ce

zjawisko rozproszenia

ś

wiatła. Woda do picia powinna by

ć

klarowna i wykazywa

ć

m

ę

tno

ść

poni

ż

ej 1 NTU.

M

ę

tno

ść

wody oznacza si

ę

nast

ę

puj

ą

cymi metodami:

- wizualn

ą

, turbidymetryczn

ą

w zakresie 0 - 5 mg/dm

3

i 5 - 50 mg/dm

3

- nefelometryczn

ą

.

Oznaczenie m

ę

tno

ś

ci metod

ą

wizualn

ą

polega na porównaniu intensywno

ś

ci

przepuszczania

ś

wiatła przez próbk

ę

wody w odniesieniu do skali wzorców.

Wody naturalne wykazuj

ą

m

ę

tno

ść

powy

ż

ej 5 NTU.

Nefelometryczna metoda oznaczania m

ę

tno

ś

ci wody polega na porównaniu nat

ęż

enia

ś

wiatła rozproszonego na koloidalnych cz

ą

stkach i drobnych zawiesinach z odpowiednio

przygotowanymi wzorcami. Nat

ęż

enie rozproszonego

ś

wiatła jest proporcjonalne do m

ę

tno

ś

ci

badanej wody. Przyrz

ą

dy wykorzystywane w tej metodzie nosz

ą

nazw

ę

nefelometrów.

Za jednostk

ę

m

ę

tno

ś

ci przyjmuje si

ę

m

ę

tno

ść

jak

ą

posiada wzorzec sporz

ą

dzony z 1

mg zawiesiny krzemionki rozpuszczonej w 1 dm

3

wody destylowanej (1 mg SiO

2

/dm

3

). Jako

wzorzec mo

ż

na równie

ż

zastosowa

ć

formazyn

ę

. Jako jednostka m

ę

tno

ś

ci stosowana jest

tak

ż

e jednostka NTU (nephelometric turbidity unit), która jest równowa

ż

na stosowanej w

Polsce jednostce mg SiO

2

/dm

3

.

background image

49

Kolorymetria - technika analityczna polegaj

ą

ca na wykorzystywaniu zdolno

ś

ci badanych

zwi

ą

zków chemicznych do pochłaniania

ś

wiatła. St

ęż

enie badanego roztworu badane jest

przy pomocy sporz

ą

dzonej krzywej wzorcowej. Krzywa ta jest funkcj

ą

absorpcji

ś

wiatła w

zale

ż

no

ś

ci od st

ęż

enia roztworu. Zale

ż

no

ść

ta jest cz

ę

sto liniowa.

Nefelometria - metoda analizy instrumentalnej polegaj

ą

ca na pomiarze st

ęż

enia roztworu na

podstawie pomiaru nat

ęż

enia

ś

wiatła rozproszonego przez zawiesin

ę

, wykorzystuj

ą

ca efekt

Tyndalla. Wi

ą

zka

ś

wiatła przechodz

ą

c przez roztwór koloidalny pod okre

ś

lonym k

ą

tem

wzgl

ę

dem wi

ą

zki padaj

ą

cej, staje si

ę

widoczna w postaci tzw. sto

ż

ka Tyndalla. Na tej

podstawie oznacza si

ę

st

ęż

enie tej zawiesiny lub rozmiary tworz

ą

cych j

ą

cz

ą

stek.

Turbidymetria - jedna z metod spektrofotometrycznych w chemii analitycznej; słu

ż

y do

pomiaru m

ę

tno

ś

ci zawiesin. Istota metody jest analogiczna, jak w przypadku innych metod

spektrofotometrycznych i opiera si

ę

na pomiarze relacji pomi

ę

dzy ilo

ś

ci

ą

ś

wiatła emitowanego

przez

ź

ródło, a ilo

ś

ci

ą

ś

wiatła docieraj

ą

c

ą

do detektora spektrofotometru, po przej

ś

ciu przez

komórk

ę

(kuwet

ę

) z badan

ą

próbk

ą

.

Zapach wody

Zapach wody jest spowodowany lotnymi substancjami, które mog

ą

mie

ć

pochodzenie

naturalne lub antropogeniczne (

ś

cieki). Zapach w wodach powierzchniowych pochodzi

najcz

ęś

ciej od substancji organicznych i gazów. Charakterystyczny zapach wodom

powierzchniowym mog

ą

nadawa

ć

wprowadzone do nich nieczyszczone

ś

cieki zarówno

komunalne jak i przemysłowe (zapach gnilny spowodowany siarkowodorem, indolem i
skatolem) W przypadku wprowadzania

ś

cieków rodzaj zapachu uzale

ż

niony jest od produkcji

zakładu. Wody podziemne w wi

ę

kszo

ś

ci przypadków s

ą

bezwonne.

Do naturalnych zapachów w wodzie powierzchniowej nale

żą

zapachy olejków

eterycznych wydzielanych przez ro

ś

liny wodne, ple

ś

nie, grzyby wodne i pierwotniaki. W

wodach podziemnych najcz

ęś

ciej jego

ź

ródłem mo

ż

e by

ć

siarkowodór. Ogólnie zapachy dzieli

si

ę

na pochodzenia naturalnego i nienaturalnego. Pierwszy rodzaj zapachów jest

spowodowany w wodzie obecno

ś

ci

ą

naturalnych substancji organicznych. Do tego rodzaju

zapachów mo

ż

na zaliczy

ć

zapach wilgotnej ziemi, korzy drzewnej, torfu, siana, olejków

eterycznych wydzielanych przez plankton. Zapachy te pochodz

ą

z gleby, osadów dennych

zbiornika wodnego. Okre

ś

la si

ę

je mianem zapachów ro

ś

linnych (R). Zapachy te nie

dyskwalifikuj

ą

wody przeznaczonej do picia. Zapachy naturalne spowodowane obecno

ś

ci

ą

substancji organicznych znajduj

ą

cych si

ę

w stanie rozkładu i nadaj

ą

ce wodzie przykry,

czasem odra

ż

aj

ą

cy zapach zgniłych jaj, st

ę

chły zapach gnij

ą

cych ryb, zbutwiały, zapach

ple

ś

ni, zapach fekalny nale

żą

do zapachów gnilnych (G). Zapach gnilny

ś

wiadczy o

zanieczyszczeniu wody (z wyj

ą

tkiem zapachu siarkowodoru dla wód podziemnych) i nawet

bardzo slaby zapach gnilny dyskwalifikuje przydatno

ść

wody do spo

ż

ycia.

Do nienaturalnych zapachów nale

żą

wszystkie zapachy nie wyst

ę

puj

ą

ce w wodach

naturalnych (zapach fenolu, benzyny, smoły). Okre

ś

la si

ę

je jako zapachy specyficzne (S),

przy czym podaje si

ę

bli

ż

sze okre

ś

lenie zapachu, np. S (nafta).


Tabela 13. Grupy i rodzaje zapachów.

Grupa zapachu

Oznaczenie

Rodzaj zapachu

roślinny

R

ziemisty, trawiasty, kwiatowy, rybny, aromatyczny itp.

gnilny

G

stęchły, pleśni, feralny, siarkowodoru

specyficzny

S

fenolu, benzyny, chloru, nafty, smoły, lakieru



Do zapachów pochodzenia naturalnego zalicza si

ę

dwie grupy zapachów – ro

ś

linny (R) i

gnilny(G). Do zapachów nienaturalnych zalicza si

ę

grup

ę

zapachów specyficznych (S).

W celu pełnego opisu zapachu badanej wody oprócz podania grupy zapachu, nale

ż

y

wskaza

ć

jego intensywno

ść

w skali 0 – 5 (Tabela 14). Poniewa

ż

zapach okre

ś

la si

ę

metod

ą

organoleptyczn

ą

w celu unikni

ę

cia subiektywnych pomyłek oznaczenia tego powinno

dokonywa

ć

równolegle kilka osób. Zapach wody do picia powinien by

ć

akceptowalny.

background image

50


Tabela 14. Skala intensywno

ś

ci zapachów.

Intensywność

zapachu

Wyczuwalność zapachu i jego znaczenie

0

brak zapachu

1

zapach bardzo słaby

2

zapach słaby

3

zapach wyraźny

4

zapach silny – dyskwalifikuje wodę do celów bytowo-gospodarczych

5

zapach bardzo silny – dyskwalifikuje wodę do celów bytowo-gospodarczych



Przewodnictwo wła

ś

ciwe wody

Parametr ten pozwala na szybki pomiar zawarto

ś

ci substancji rozpuszczonych w

wodzie. Przewodnictwo wła

ś

ciwe wody

κ

(inne okre

ś

lenia: konduktywno

ść

, przewodno

ść

wła

ś

ciwa)jest to zdolno

ść

roztworu wodnego do przewodzenia pr

ą

du elektrycznego. Definiuje

si

ę

j

ą

jako odwrotno

ść

oporu wła

ś

ciwego słupa cieczy zawartego pomi

ę

dzy elektrodami o

powierzchni 1 cm

2

i odległo

ś

ci 1 cm. Jednostk

ą

tego parametru jest simens/cm (S/cm).

Poniewa

ż

roztwory cechuje bardzo małe przewodnictwo wła

ś

ciwe zazwyczaj wyra

ż

a si

ę

je w

µ

S/cm.

Ś

wie

ż

a destylowana woda wykazuje przewodnictwo wła

ś

ciwe w zakresie 0,5 - 2,0

µ

S/cm. Przewodnictwo wła

ś

ciwe wód naturalnych waha si

ę

w granicach 50 – 500

µ

S/cm, a

dla wód mineralnych mo

ż

e osi

ą

ga

ć

warto

ść

1000

µ

S/cm. Wody naturalne zanieczyszczone

przez

ś

cieki przemysłowe wykazuj

ą

przewodnictwo wła

ś

ciwe nawet 10 000

µ

S/cm.

Oznaczenie przewodnictwa wła

ś

ciwego wody wykonuje si

ę

w celu stwierdzenia czysto

ś

ci

wody destylowanej, zdemineralizowanej, kondensatów a tak

ż

e wody wodoci

ą

gowej. Nagły

wzrost przewodnictwa wła

ś

ciwego wody mo

ż

e

ś

wiadczy

ć

o jej zanieczyszczeniu zwi

ą

zkami

mineralnymi, gdy

ż

przewodnictwo wody wynikaj

ą

ce z obecno

ś

ci w niej zwi

ą

zków

organicznych jest niewielkie.

Na podstawie pomiaru przewodnictwa wła

ś

ciwego mo

ż

na okre

ś

li

ć

przybli

ż

on

ą

zawarto

ść

kationów i anionów (w mval/dm

3

) mno

żą

c wynik przewodnictwa w

µ

S/cm przez

0,01.

Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT) jest terminem umownym. Oznacza si

ę

go zarówno dla wody i

ś

cieków. Okre

ś

la ilo

ść

tlenu wyra

ż

on

ą

w mgO

2

/dm

3

wody lub

ś

cieków,

potrzebn

ą

do utlenienia zwi

ą

zków organicznych zawartych w wodzie lub w

ś

ciekach metod

ą

biochemiczn

ą

, przy udziale mikroorganizmów, w warunkach tlenowych w temperaturze 20

0

C.

Zwi

ą

zki organiczne w wodach naturalnych mog

ą

by

ć

pochodzenia autogenicznego

(zanieczyszczenia naturalne – wymywane z gleb, produkty autotrofii, produkty przemiany
materii organizmów zwierz

ę

cych) oraz pochodzenia antropogenicznego (nieoczyszczone

ś

cieki). W przypadku silnego zanieczyszczenia wody du

żą

ilo

ś

ci

ą

zwi

ą

zków organicznych i

brakiem tlenu rozwijaj

ą

si

ę

mikroorganizmy beztlenowe powoduj

ą

ce anaerobowy rozkład

zwi

ą

zków organicznych (gnicie). Produktami rozkładu s

ą

siarkowodór, metan, amoniak i indol.

W warunkach tlenowych rozwijaj

ą

si

ę

natomiast organizmy aerobowe zdolne do rozkładu

zwi

ą

zków organicznych do dwutlenku w

ę

gla, wody, zwi

ą

zków azotowych, siarczanów i innych

produktów bezwonnych. Na pocz

ą

tku ulegaj

ą

biodegradacji zwi

ą

zki łatwo degradowane

(cukry proste, aminokwasy), pó

ź

niej za

ś

zwi

ą

zki zło

ż

one (cukry, lipidy, zwi

ą

zki humusowe).

Całkowity aerobowy rozkład zwi

ą

zków organicznych mo

ż

e trwa

ć

nawet 100 dni. Przebiega w

dwóch etapach. W pierwszym etapie rozkładowi ulegaj

ą

w

ę

glowodany (do 20 dni). Etap drugi

dotyczy rozkładu organicznych zwi

ą

zków azotu. Procesy biochemicznego utleniania

zwi

ą

zków organicznych najintensywniej w ci

ą

gu pierwszych 5 dni. W wodach

powierzchniowych w tym okresie uzyskuje si

ę

BZT na poziomie 68%. St

ą

d te

ż

przyj

ę

to w

praktyce okres 5 dni za wystarczaj

ą

cy do charakterystyki procesu biochemicznego rozkładu

zwi

ą

zków organicznych. Jest on opisany symbolem BZT

5

. Je

ż

eli BZT jest oznaczany w

okresie innym ni

ż

5 dni, to uwidacznia si

ę

to poprzez dodanie odpowiedniego indeksu

liczbowego, np. je

ż

eli oznaczano BZT dla okresu 20 dni to zapis wygl

ą

da nast

ę

puj

ą

co -

BZT

20

. Do prawidłowego przeprowadzenia procesu BZT oprócz tlenu mikroorganizmy

background image

51

potrzebuj

ą

wielu substancji po

ż

ywkowych (głównie N i P), mikroelementów oraz

odpowiedniego pH (optymalne 7 – 8). Wiele z obecnych w wodzie lub

ś

ciekach zwi

ą

zków

mo

ż

e działa

ć

toksycznie na mikroby, skutkuj

ą

c opó

ź

nieniem w rozkładzie zwi

ą

zków

organicznych lub zahamowaniem procesu. Nale

żą

do nich metale ci

ęż

kie, pestycydy,

detergenty.

Krzywa przebiegu BZT

Rys. 5. Krzywa przebiegu BZT w

ę

glowego.

Podczas utleniania azotu anionowego nast

ę

puje zu

ż

ywanie tlenu. Przy badaniu procesu

BZT w warunkach laboratoryjnych obserwuje si

ę

na ogół dwie fazy :

- faz

ę

I - tzw. BZT w

ę

glowe

- faz

ę

II - tzw. BZT azotowe

.

Rys. 6. Krzywa BZT w

ę

glowego i azotowego.

W fazie I zachodzi zu

ż

ycie tlenu na rozkład zwi

ą

zków organicznych i powstanie amoniaku. W

fazie II zachodzi zu

ż

ycie tlenu na utlenienie amoniaku do azotanów (nitryfikacja). Je

ś

li woda

zawiera du

ż

e ilo

ś

ci amoniaku, procesy te mog

ą

si

ę

na siebie nakłada

ć

. Zu

ż

ycie tlenu na nitryfikacj

ę

w wodach mo

ż

na okre

ś

li

ć

, wykonuj

ą

c pomiary BZT wody z inhibitorem i bez inhibitora nitryfikacji.

background image

52


Do oznaczania BZT w wodzie i

ś

ciekach wykorzystuje si

ę

nast

ę

puj

ą

ce metody:

- metod

ę

rozcie

ń

cze

ń

- metody manometryczne Sierpa i Warburga
- metody automatyczne (np. przy u

ż

yciu systemu OxiTop Control).


OZNACZENIE BZT METOD

Ą

ROZCIE

Ń

CZE

Ń

W przypadku próbek wody lub

ś

cieków bardziej zanieczyszczonych ilo

ść

tlenu w nich

zawarta jest niewystarczaj

ą

ca, dlatego stosuje si

ę

rozcie

ń

czanie wod

ą

, która jest specjalnie

przygotowana i stanowi

ź

ródło tlenu. Skład wody do rozcie

ń

cze

ń

: woda destylowana z

dodatkiem: buforu fosforanowego, siarczanu magnezu, chlorku wapnia i chlorku

ż

elaza. (pH

= 7,2). W celu maksymalnego wysycenia przygotowanej wody tlenem nale

ż

y przepuszcza

ć

przez ni

ą

powietrze minimum kilkana

ś

cie godzin. Odstawi

ć

w 20

0

C na 5-7 dni w celu

stabilizacji. Zawarto

ść

tlenu w tak przygotowanej wodzie powinna waha

ć

si

ę

w przedziale 8-9

mg0

2

/dm

3

. Skal

ę

rozcie

ń

czenia przygotowa

ć

zgodnie z tabel

ą

1. W celu oznaczenia BZT

napełni

ć

dwie butelki inkubacyjne badan

ą

rozcie

ń

czon

ą

próbk

ą

, zamkn

ąć

je korkami

szklanymi w taki sposób by nie pozostał p

ę

cherzyk powietrza. W jednej butelce oznaczy

ć

zawarto

ść

tlenu niezwłocznie po napełnieniu (metod

ą

Winklera), drug

ą

inkubowa

ć

w

temperaturze 20

0

C przez okres 5 dni, po czym oznaczy

ć

zawarto

ść

tlenu t

ą

sam

ą

metod

ą

.

Równolegle oznaczy

ć

zawarto

ść

tlenu w samej wodzie do rozcie

ń

cze

ń

(przed i po inkubacji).


Oznaczanie BZT w wodach zanieczyszczonych substancjami refrakcyjnymi oraz

zawieraj

ą

cych substancje toksyczne dla organizmów

ż

ywych (bior

ą

cych udział w

biodegradacji zanieczyszcze

ń

organicznych) jest mało przydatne w ocenie jako

ś

ci takiej

wody. W wodzie u

ż

ywanej do celów komunalnych warto

ść

BZT

5

nie powinna by

ć

wi

ę

ksza

ni

ż

4,0 gO

2

/m

3

.




SYSTEM OxiTop

Pomiary OxiTop

®

polegaj

ą

na pomiarach ci

ś

nienia w

zamkni

ę

tym systemie: mikroorganizmy znajduj

ą

ce si

ę

w

próbie zu

ż

ywaj

ą

tlen i produkuj

ą

przy tym CO

2

,absorbowany

przez NaOH. Powstaje podci

ś

nienie, które jako warto

ść

pomiarowa mo

ż

e by

ć

bezpo

ś

rednio odczytana w mg/l.

Obj

ę

to

ść

próby mo

ż

e by

ć

regulowana w zale

ż

no

ś

ci od ilo

ś

ci

tlenu do dyspozycji, aby móc przeprowadzi

ć

zupełny pomiar

BZT.
Dzi

ę

ki zró

ż

nicowanym obj

ę

to

ś

ciom mo

ż

na dokonywa

ć

pomiaru w zakresie pomiarowym do 4000 mg/l. Główki
OxiTop

®

(zielone i

ż

ółte) posiadaj

ą

funkcj

ę

AutoTemp - kiedy

temperatura próby jest za zimna, automatycznie nast

ę

puje

opó

ź

nienie pomiaru, dopóki temperatura nie ustabilizuje si

ę

, najcz

ęś

ciej trwa to 1 godzin

ę

.

Obok automatycznej pami

ę

ci 5 warto

ś

ci pomiarowych (1 warto

ść

na dzie

ń

) mo

ż

na

odczytywa

ć

warto

ś

ci pomiarowe r

ę

cznie zarówno w trakcie, jak równie

ż

po upływie 5 dni, co

usprawnia kontrol

ę

(www.wtw.pl).

background image

53



Chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT)

Jest to ilo

ść

tlenu równowa

ż

na ilo

ś

ci utleniacza zu

ż

ytego do utlenienia substancji

zawartych w jednostce obj

ę

to

ś

ci badanej wody. W zale

ż

no

ś

ci od u

ż

ytego

ś

rodka

utleniaj

ą

cego rozró

ż

nia si

ę

zapotrzebowanie tlenu nadmanganianowe ChZT-Mn

(utlenialno

ść

, indeks nadmanganianowy) oraz dwuchromianowe ChZT-Cr

ChZT-Cr polega na utlenianiu zawartych w wodzie zwi

ą

zków organicznych i niektórych

nieorganicznych za pomoc

ą

mieszaniny utleniaj

ą

cej składaj

ą

cej si

ę

z K

2

Cr

2

O

7

i st

ęż

onego

H

2

SO

4

a nast

ę

pnie odmiareczkowaniu K

2

Cr

2

O

7

, który nie przereagował, za pomoc

ą

siarczanu

ż

elaza(II)amonu wobec ferroiny jako wska

ź

nika. Utlenianie prowadzi si

ę

przy

u

ż

yciu katalizatora Ag

2

SO

4

w zestawie destylacyjnym z chłodnica zwrotn

ą

utrzymuj

ą

c próbk

ę

w stanie wrzenia przez 10 minut.
W oznaczaniu ChZT utlenianie s

ą

głownie substancje organiczne i w ilo

ś

ci 95-100% warto

ś

ci

teoretycznej. Utlenieniu nie ulega jedynie benzen, toluen i pirydyna.

Utlenialno

ść

wody (U) – to umowny wska

ź

nik okre

ś

laj

ą

cy zdolno

ść

wody do pobierania

tlenu z KMnO

4

, w roztworze kwa

ś

nym lub alkalicznym wskutek utleniania si

ę

obecnych w

wodzie zwi

ą

zków organicznych a tak

ż

e niektórych łatwo utleniaj

ą

cych si

ę

zwi

ą

zków

nieorganicznych (np. sole

ż

elaza(II), azotyny, siarczki, chlorki i inne). Utlenialno

ść

jest

jedynie

wska

ź

nikiem

orientacyjnym,

gdy

ż

daje

jedynie

ogóln

ą

charakterystyk

ę

zanieczyszczenia próbki zwi

ą

zkami organicznymi. Oznaczona t

ą

metod

ą

ilo

ść

zwi

ą

zków

organicznych, zwłaszcza azotowych, stanowi jedynie 60 – 70 % rzeczywistego st

ęż

enia tych

substancji. Pełniejsz

ą

informacj

ę

na temat zawarto

ś

ci zwi

ą

zków organicznych w badanej

próbce daje oznaczenie ChZT-Cr (chemiczne zapotrzebowanie tlenu), gdy

ż

przy

zastosowaniu silniejszego utleniacza ulega utlenieniu wi

ę

cej zwi

ą

zków organicznych.

Pomimo, ze utlenialno

ść

jest jedynie wska

ź

nikiem orientacyjnym ilo

ść

zwi

ą

zków

organicznych zawartych w wodzie, jej warto

ść

ma du

ż

e znaczenie przy ocenie stopnia

zanieczyszczenia wód naturalnych zwi

ą

zkami organicznymi.

Przy wysokiej utlenialno

ś

ci wywołanej obecno

ś

ci

ą

zwi

ą

zków organicznych

pochodzenia zwierz

ę

cego woda dodatkowo wykazuje podwy

ż

szone st

ęż

enie chlorków i

zwi

ą

zków azotowych, oraz opalizacj

ę

przy niekoniecznie zwi

ę

kszonej barwie. Gdy

utlenialno

ść

wywołana jest przez organiczne zwi

ą

zki pochodzenia ro

ś

linnego, obok

podwy

ż

szonej utlenialno

ś

ci woda wykazuj

ę

podwy

ż

szon

ą

barw

ę

.

Z higienicznego punktu widzenia utlenialno

ść

wody ma istotne znaczenie wówczas,

gdy wywołana jest zwi

ą

zkami organicznymi pochodzenia zwierz

ę

cego, co sugeruje

zanieczyszczenie fekaliami i potencjalne zagro

ż

enie mikrobiologiczne.

Wody naturalne niezanieczyszczone maj

ą

utlenialno

ść

od ułamka do 2-3 mgO

2

/dm

3

(dotyczy to wód gł

ę

binowych i niezanieczyszczonych wód powierzchniowych). W przypadku

zawarto

ś

ci du

ż

ej ilo

ś

ci substancji humusowych – utlenialno

ść

mo

ż

e osi

ą

gn

ąć

warto

ść

nawet

do kilkuset mgO

2

/dm

3

. Utlenialno

ść

wody do picia nie powinna przekracza

ć

3 mgO

2

/dm

3

(wg

rozporz

ą

dzenia 5 mgO

2

/dm

3

). W przypadku wód zabarwionych utlenialno

ść

mo

ż

e by

ć

wy

ż

sza, pod warunkiem

ż

e inne cechy wody nie wskazuj

ą

na jej zanieczyszczenie.

Do oznaczania utlenialno

ś

ci stosuje si

ę

dwie metody w zale

ż

no

ś

ci od st

ęż

enia

chlorków w próbce analizowanej wody. Gdy st

ęż

enie chlorków nie przekracza 300 mg/dm

3

to

utlenialno

ść

oznacza si

ę

w

ś

rodowisku kwa

ś

nym, a gdy chlorki wyst

ę

puj

ą

w koncentracji

powy

ż

ej 300 mg/dm

3

to stosuje si

ę

metod

ę

opart

ą

na utlenianiu w

ś

rodowisku alkalicznym.



Odczyn wody (pH)

Odczyn wody jest wa

ż

nym wska

ź

nikiem składu chemicznego wody i ma du

ż

e

znaczenie w procesach uzdatniania wody, kontroli korozyjno

ś

ci wody w wodoci

ą

gach, a

przede wszystkim dla organizmu człowieka. Zwykle wody naturalne powierzchniowe
posiadaj

ą

pH w zakresie 6,5 – 8,5 co odpowiada wymaganiom stawianym wodzie do picia.

background image

54

Obni

ż

enie odczynu dla tych wód jest spowodowane wprowadzeniem kwa

ś

nych

ś

cieków.

Wysokie warto

ś

ci pH s

ą

typowe po wprowadzeniu do wód powierzchniowych

ś

cieków

alkalicznych a tak

ż

e jest charakterystyczne dla zbiorników zeutrofizowanych. Na warto

ść

pH

wód podziemnych wpływa rodzaj podło

ż

a – przy kontakcie z warstwami kwarcowymi wody

maj

ą

odczyn kwa

ś

ny a gdy jest to podło

ż

e wapienne – odczyn zasadowy.

Do oznaczania pH wody wykorzystuje si

ę

metod

ę

elektrometryczn

ą

, której zasada

polega na pomiarze siły elektromotorycznej SEM ogniwa zło

ż

onego z elektrody pomiarowej i

elektrody odniesienia zanurzonych w badanym roztworze. Zmierzony potencjał jest
proporcjonalny do warto

ś

ci pH.

Istnieje

wiele

ż

nych

konstrukcji

elektrod

pH-metrów.

Najbardziej

rozpowszechnione s

ą

jednak pH-metry ze zintegrowanymi elektrodami (wzorcow

ą

i pomiarow

ą

) w jednej, szklanej sondzie, o kształcie rurki. Układ ten jest zwykle

oparty na wzorcowym roztworze chlorku srebra i układzie elektrod wykonanych ze
srebra:

1. kulka z porowatego szkła, przez który mog

ą

swobodnie przenika

ć

jony

hydroniowe odpowiadaj

ą

ce za pH analizowanego roztworu

2. czasami na dnie kulki zbiera si

ę

nieco stałego chlorku srebra, co jest

zjawiskiem normalnym, nie wpływaj

ą

cym na czuło

ść

pomiaru

3. wewn

ę

trzny roztwór wzorcowy - zwykle 0,1 M HCl

4. elektroda pomiarowa - wykonana ze srebra
5. szklana obudowa całego układu elektrod
6. elektroda wzorcowa - wykonana ze srebra i zanurzona we wzorcowym roztworze

chlorku srebra

7. membrana ł

ą

cz

ą

ca roztwór wzorcowy z roztworem, którego pH si

ę

mierzy -

membrana ta jest zwykle wykonana z g

ę

stego spieku ceramicznego, który zapobiega

mieszaniu si

ę

obu roztworów ale zapewnia ich elektryczne poł

ą

czenie.

Literatura

1. Buczkowski R., Wybrane zagadnienia proekologiczne w chemii, Wydawnictwo

Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2002.

2.

Cyga

ń

ski A., Chemiczne metody analizy ilo

ś

ciowej, WNT Warszawa 1999.

3.

Hermanowicz W., Dojlido J., Do

ż

a

ń

ska W., Kosiorowski B., Zerze J., Fizyczno-

chemiczne badanie wody i

ś

cieków, Arkady, Warszawa 1999.

4. Kiedry

ń

ska L., Papciak D., Granops M., Chemia sanitarna, Wydawnictwo SGGW,

Warszawa 2006.

5. Krzechowska M., Podstawy chemii ogólnej i

ś

rodowiska przyrodniczego.

Ć

wiczenia

laboratoryjne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007.

6. Pokojska U., Przewodnik metodyczny do analizy wód, Wydawnictwo Uniwersytetu
M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

1999.

7. Szłyk E., Kurzawa M., Szydłowska-Czerniak A., Jastrz

ę

bska A., Ilo

ś

ciowa analiza

chemiczna. Metody wagowe i miareczkowe, Wydawnictwo Uniwersytetu

M. Kopernika w Toruniu, Toru

ń

2005.

8. Szmal S., Lipiec T., Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej
PZWL, 1997.

background image

55

Celem

ć

wiczenia jest zapoznanie ze wska

ź

nikami charakteryzuj

ą

cymi fizyczne wła

ś

ciwo

ś

ci

wody (barwa, zapach, m

ę

tno

ść

, przewodnictwo wła

ś

ciwe) oraz ze wska

ź

nikami

charakteryzuj

ą

cymi zawarto

ść

zwi

ą

zków organicznych w wodzie (utlenialno

ść

. BZT, ChZT).

Zakres

ć

wiczenia obejmuje wykonanie oznaczenia utlenialno

ś

ci, barwy, zapachu,

przewodnictwa i pH badanej wody.

Uwaga: roztworów mianowanych pobranych z butelki do biurety lub zlewki a nie
wykorzystanych do analizy, NIE WOLNO wlewa

ć

z powrotem do butelki, w której s

ą

przechowywane.


A. Oznaczanie utlenialno

ś

ci (chemicznego zapotrzebowania na tlen metod

ą

nadmanganianiow

ą

w

ś

rodowisku kwa

ś

nym).

Zasada metody
Metoda oznaczania utlenialno

ś

ci polega na okre

ś

leniu ilo

ś

ci KMnO

4

(w przeliczeniu na tlen)

potrzebnej do utlenienia zwi

ą

zków organicznych i niektórych łatwo utleniaj

ą

cych si

ę

zwi

ą

zków nieorganicznych obecnych w zakwaszonej kwasem siarkowym próbce wody.

Manganian(VII) potasu utlenia zwi

ą

zki organiczne do prostych zwi

ą

zków wg reakcji:

5C

6

H

12

O

6

+ 24MnO

4

-

+ 72H

+

24Mn

2+

+ 10CO

2

+ 66H

2

O

Nadmiar manganianu(VII) potasu redukuje si

ę

dodanym w ilo

ś

ci równowa

ż

nej kwasem

szczawianem sodu, którego nadmiar odmiareczkowuje si

ę

KMnO

4

według reakcji:

2MnO

4

-

+ 5C

2

O

4

2-

+ 16H

+

2Mn

2+

+ 10CO

2

+ 8H

2

O


Odczynniki: 0,0125N KMnO

4

, kwas siarkowy 1+3, 0,0125 M Na

2

C

2

O

4


Szkło: kolby sto

ż

kowe poj. 200-300 ml, pipeta jednomiarowa 100 ml, pipety wielomiarowe,

biureta.

Sprz

ę

t: ła

ź

nia wodna


Wykonanie oznaczenia:

- do 3 kolb sto

ż

kowych o pojemno

ś

ci 200 – 300 ml pobra

ć

pipet

ą

jednomiarow

ą

po

100 ml otrzymanej do analizy próbki,

- do ka

ż

dej kolby doda

ć

pipet

ą

wielomiarow

ą

10 ml roztworu kwasu siarkowego(VI) (1+3)

i 10 ml roztworu 0,0125N manganianu(VII) potasu KMnO

4

,

- wymiesza

ć

zawarto

ść

kolby i ogrzewa

ć

we wrz

ą

cej ła

ź

ni wodnej przez 30 minut,

- po wyj

ę

ciu z ła

ź

ni natychmiast doda

ć

10 ml roztworu 0,0125N szczawianu sodu Na

2

C

2

O

4

i wymiesza

ć

,

- po odbarwieniu miareczkowa

ć

na gor

ą

co roztworem 0,0125N manganianu(VII) potasu

KMnO

4

do wyst

ą

pienia lekko ró

ż

owego zabarwienia utrzymuj

ą

cego si

ę

przez kilka minut,

Ć

wiczenie nr 7

WSKA

Ź

NIKI ZANIECZYSZCZENIA WODY. CHEMIA SANITARNA.

OZNACZANIE UTLENIALNO

Ś

CI, BARWY, ZAPACHU, PRZEWODNICTWA i pH - instrukcja.

background image

56

po miareczkowaniu KMnO

4

- odczyta

ć

obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu KMnO

4

na zmiareczkowanie próbki i obliczy

ć

utlenialno

ść

wg poni

ż

szego wzoru:

U =

1

200*

pr

V

V

[mg O

2

/dm

3

]


gdzie: V

1

– obj

ę

to

ść

zu

ż

ytego roztworu KMnO

4

na miareczkowanie próbki, ml

V

pr

– obj

ę

to

ść

próbki u

ż

ytej do analizy, 100 ml


UWAGA: jako wynik poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

z 3 oznacze

ń


B. Oznaczanie barwy.

Zasada metody polega na wizualnym porównaniu barwy badanej próbki wody ze skal

ą

wzorców.

Odczynniki: skala wzorców (platynowo-kobaltowa) o warto

ś

ciach barwy: 0, 5, 10, 20, 30,

40, 50, 60, 70, 80, 90, 100 mg Pt/dm

3


Szkło: cylindry Nesslera o poj. 100 ml

Sprz

ę

t: statyw (komparator)


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:
- otrzyman

ą

do analizy próbk

ą

napełni

ć

cylinder Nesslera o pojemno

ś

ci 100 ml,

- cylinder z badan

ą

próbk

ą

umie

ś

ci

ć

w statywie,

- po obu stronach badanej próbki ustawi

ć

wzorce o barwie najbardziej zbli

ż

onej do barwy

próbki,

- barw

ę

okre

ś

li

ć

patrz

ą

c z góry na słup cieczy,

- wynik oznaczenia poda

ć

w mg Pt/dm

3

Uwaga: je

ż

eli intensywno

ść

barwy badanej próbki wody przewy

ż

sza 100 mg Pt/dm

3

nale

ż

y

próbk

ę

rozcie

ń

czy

ć

– do cylindra Nesslera pobra

ć

50 ml badanej wody i uzupełni

ć

wod

ą

destylowan

ą

do obj

ę

to

ś

ci 100 ml. Próbk

ę

nale

ż

y rozcie

ń

cza

ć

do momentu uzyskania

background image

57

intensywno

ś

ci barwy mieszcz

ą

cej si

ę

w skali wzorców. Przy obliczaniu barwy uwzgl

ę

dni

ć

krotno

ść

rozcie

ń

cze

ń

.

B =

100

pr

a

V

[mg Pt/dm

3

]

gdzie: a – odczytana ze skali wzorców barwa badanej wody, mgPt/dm

3

V

pr

– obj

ę

to

ść

badanej wody u

ż

yta do analizy, ml

np. je

ż

eli próbka analizowanej wody była rozcie

ń

czana 2-krotnie to V

pr

= 25 ml

lub

B = 2

n

*a

[mg Pt/dm

3

]

gdzie: a – odczytana ze skali wzorców barwa badanej wody, mg Pt/dm

3

n – ilo

ść

rozcie

ń

cze

ń

C. Oznaczanie zapachu metod

ą

organoleptyczn

ą

bezpo

ś

redni

ą

.

Zasada metody polega na okre

ś

leniu za pomoc

ą

powonienia grupy zapachu (ro

ś

linny – R,

gnilny – G, specyficzny – S) i jego intensywno

ś

ci według sze

ś

ciostopniowej skali (0 – 5).

Intensywno

ść

zapachu oznacza si

ę

na zimno w temperaturze 18 -20

0

C i na gor

ą

co w

temperaturze 60

0

C.



Szkło: kolby sto

ż

kowe z doszlifowanym korkiem o poj. 500 ml, butelka inkubacyjna, cylinder

miarowy 100 ml, szkiełko zegarkowe

Sprz

ę

t: ła

ź

nia wodna


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia intensywno

ś

ci zapachu na zimno:

- do butelki inkubacyjnej o poj. 200 - 300 ml odmierzy

ć

cylindrem miarowym 100 ml

otrzymanej do analizy próbki wody

- otworzy

ć

butelk

ę

i natychmiast w

ą

cha

ć

zawarto

ść

przy wylocie szyjki,

- wynik oznaczenia poda

ć

w postaci symbolu zawieraj

ą

cego informacj

ę

o rodzaju

i intensywno

ś

ci zapachu oraz o warunkach przeprowadzania próby (na zimno, gor

ą

co,

temperatura wykonania oznaczenia).

Wykonanie oznaczenia intensywno

ś

ci zapachu na gor

ą

co:

- do kolby sto

ż

kowej z doszlifowanym korkiem o poj. 500 ml odmierzy

ć

cylindrem miarowym

100 ml otrzymanej do analizy próbki wody,

- kolb

ę

przykry

ć

szkiełkiem zegarkowym i umie

ś

ci

ć

w ła

ź

ni wodnej,

- ogrzewa

ć

do temperatury 60

0

C,

- po wyj

ę

ciu z ła

ź

ni kolb

ę

zamkn

ąć

korkiem i kilkakrotnie wstrz

ą

sn

ąć

,

background image

58

- otworzy

ć

kolb

ę

i natychmiast w

ą

cha

ć

zawarto

ść

przy wylocie szyjki,

- wynik oznaczenia poda

ć

w postaci symbolu zawieraj

ą

cego informacj

ę

o rodzaju

i intensywno

ś

ci zapachu oraz o warunkach przeprowadzania próby -na zimno, gor

ą

co,

np. z 4R oznacza, ze zapach okre

ś

lano na zimno, jest to zapach silny i nale

ż

y do grupy

zapachów ro

ś

linnych. Dla grupy zapachów specyficznych nale

ż

y dodatkowo poda

ć

rodzaj

zapachu, np. z 1S (benzyna).

Tabela 13. Grupy i rodzaje zapachów.

Grupa zapachu

Oznaczenie

Rodzaj zapachu

roślinny

R

ziemisty, trawiasty, kwiatowy, rybny, aromatyczny itp.

gnilny

G

stęchły, pleśni, feralny, siarkowodoru

specyficzny

S

fenolu, benzyny, chloru, nafty, smoły, lakieru

Tabela 14. Skala intensywno

ś

ci zapachów.

Intensywność

zapachu

Wyczuwalność zapachu i jego znaczenie

0

brak zapachu

1

zapach bardzo słaby

2

zapach słaby

3

zapach wyraźny

4

zapach silny – dyskwalifikuje wodę do celów bytowo-gospodarczych

5

zapach bardzo silny – dyskwalifikuje wodę do celów bytowo-
gospodarczych

D. Oznaczanie przewodno

ś

ci elektrolitycznej metod

ą

konduktometryczn

ą

.

Zasada metody
Przewodno

ść

elektrolityczna roztworu okre

ś

la jego zdolno

ść

do przewodzenia pr

ą

du

elektrycznego. Przeno

ś

nikiem pr

ą

du w roztworze s

ą

jony. Wielko

ść

przewodno

ś

ci jest

proporcjonalna do st

ęż

enia substancji mineralnych wyst

ę

puj

ą

cych w postaci jonowej.

Poniewa

ż

wielko

ść

przewodno

ś

ci elektrolitycznej zale

ż

y od sposobu pomiaru, przyj

ę

to

posługiwa

ć

si

ę

ś

ci

ś

le zdefiniowan

ą

przewodno

ś

ci

ą

elektrolityczn

ą

wła

ś

ciw

ą

, która odnosi si

ę

do słupa roztworu o przekroju 1 cm

2

i wysoko

ś

ci 1 cm. Jednostk

ą

przewodno

ś

ci jest simens

(odwrotno

ść

oma), symbol S. Przewodno

ść

elektrolityczn

ą

wła

ś

ciw

ą

wody podaje si

ę

zwykle

w mS/cm lub przy niskiej mineralizacji

µ

S/cm.


Szkło: zlewki poj. 25 ml

Sprz

ę

t: konduktometr, czujnik konduktometryczny, tryskawka

Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:

Badan

ą

próbk

ę

wody wla

ć

do zlewki. Elektrod

ę

konduktometru wyj

ąć

z kolby, opłuka

ć

wod

ą

destylowan

ą

z tryskawki, osuszy

ć

bibuł

ą

. Nast

ę

pnie według instrukcji obsługi konduktometru

zmierzy

ć

przewodno

ść

elektrolityczn

ą

wła

ś

ciw

ą

i odczyta

ć

warto

ść

temperatury. Po

background image

59

wykonanym pomiarze dokładnie opłuka

ć

elektrod

ę

konduktometru wod

ą

destylowan

ą

z

tryskawki i osuszy

ć

kawałkiem bibuły. Nast

ę

pnie elektrod

ę

odstawi

ć

do kolby. Badanie

wykona

ć

w trzech powtórzeniach.

Uwaga: wynik pomiaru zale

ż

y od temperatury, w zwi

ą

zku z czym nale

ż

y zaznaczy

ć

, jakiej

temperatury dotyczy (np. zapis EC

20

oznacza przewodno

ść

w temperaturze 20

0

C). Jako

standardow

ą

temperatur

ę

przyjmuje si

ę

25

0

C.

Co pewien czas nale

ż

y przeprowadzi

ć

kalibracj

ę

czujnika konduktometrycznego stosuj

ą

c w

tym celu roztwór o znanej przewodno

ś

ci elektrolitycznej (najcz

ęś

ciej jest to 0,01 M KCl i EC

25

= 1,412 mS/cm. Po dłu

ż

szej serii pomiarów zaleca si

ę

przepłuka

ć

elektrody konduktometru

2% HCl.


E. Oznaczanie odczynu (pH) roztworu metod

ą

potencjometryczn

ą

.

Zasada metody

Oznaczanie pH roztworu metod

ą

potencjometryczn

ą

polega na pomiarze siły

elektromotorycznej ogniwa zło

ż

onego z elektrody pomiarowej i elektrody odniesienia, które

zanurzone s

ą

w badanej próbce. Pomiar pH powinien by

ć

wykonany bezpo

ś

rednio po

pobraniu próbki wody.

Szkło: zlewki o poj. 25 ml

Sprz

ę

t: pehametr laboratoryjny, elektroda zespolona do pomiaru pH, tryskawka z wod

ą

destylowan

ą

, bibuła do osuszania elektrody.


Materiał: badana woda

Wykonanie oznaczenia:

Elektrod

ę

pehametru wyj

ąć

z kolby, dokładnie opłuka

ć

wod

ą

destylowan

ą

z tryskawki,

osuszy

ć

bibuł

ą

. Do zlewki przela

ć

odpowiedni

ą

ilo

ść

badanej wody, tak aby elektroda

zespolona był

ą

w nim zanurzona powy

ż

ej punktu kontaktu. Uruchomi

ć

pehametr zgodnie z

instrukcj

ą

obsługi. Odczyta

ć

wskazania pehametru - warto

ść

pH i temperatur

ę

. Po

wykonanym pomiarze dokładnie opłuka

ć

elektrod

ę

pehametru wod

ą

destylowan

ą

z tryskawki

i osuszy

ć

kawałkiem bibuły. Nast

ę

pnie elektrod

ę

odstawi

ć

do kolby. Pomiar pH wykona

ć

w

trzech powtórzeniach.

Wyniki otrzymane z oznacze

ń

zawarto

ś

ci utlenialno

ś

ci, barwy, zapachu, przewodnictwa i pH

wpisa

ć

do tabeli.


Sprawozdanie z

ć

wiczenia powinno zawiera

ć

:

- stron

ę

tytułow

ą

- cel i zakres

ć

wiczenia

- opis wykonania

ć

wiczenia (zasada oznaczenia, odczynniki, szkło, sprz

ę

t, materiały,

wykonanie

ć

wiczenia)

- otrzymane wyniki (tabela podpisana przez prowadz

ą

cego

ć

wiczenia)

- wnioski – odnie

ść

si

ę

do aktualnych przepisów prawnych dotycz

ą

cych jako

ś

ci wody

przeznaczonej do spo

ż

ycia przez ludzi.

background image

60

POLITECHNIKA LUBELSKA

Wydział In

ż

ynierii

Ś

rodowiska

In

ż

ynieria

Ś

rodowiska

SPRAWOZDANIE

Z

Ć

WICZE

Ń

LABORATORYJNYCH Z CHEMII

Nr

ć

wiczenia

7

Temat

ć

wiczenia

Wska

ź

niki zanieczyszczenia wody.

Chemia sanitarna.

Oznaczanie barwy, zapachu, pH, przewodnictwa

wła

ś

ciwego i utlenialno

ś

ci wody.

Imi

ę

i nazwisko studenta

……………………………………………

……………………………………………

……………………………………………

Rok studiów

Semestr

Data

Imi

ę

i nazwisko prowadz

ą

cego

ć

wiczenia

Uwagi prowadz

ą

cego:





















background image

61

Wskaźniki zanieczyszczenia wody

...................................................

………………………………..
………………………………..

Imię i Nazwisko

Grupa BDi .............

Data.......................

Oznaczanie barwy

Barwa = ....................[mgPt/dm

3

]

Ilość rozcieńczeń


Oznaczanie zapachu

Na zimno/ gorąco

Grupa zapachu

Rodzaj zapachu

Intensywność

.......................

.............................

...........................

………………………


Oznaczanie pH

Nr pomiaru

Wartość pH

Temperatura pomiaru [

o

C]

1

2

3

pH =


Oznaczanie przewodnictwa

Nr pomiaru

Wartość

przewodnictwa

[S/cm]

Temperatura pomiaru [

o

C]

1

κκκκ

= ................. S/cm

Zawartość kationów i anionów

Z = ................. [mval/dm

3

]


Oznaczanie utlenialności

Nr próbki

V

1

[ml]

U [mg O

2

/dm

3

]

1

2

3

U =

......................

[mg O

2

/dm

3

]


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
W19 kompleksonometria, wska«niki i krzywe miareczkowania kompleks i
Analizowanie procesow technolog Nieznany (2)
ANALIZA MIARECZKOWA
analizy 2 id 62051 Nieznany
analiza 6 1 id 584986 Nieznany (2)
1d analiza interasariuszy, pro Nieznany
Lab 03 Analiza obwodu elektrycz Nieznany
Cw 5 10 Analiza tolerancji i od Nieznany
Analiza algorytmow ukrywania w Nieznany
analiza 3 id 59700 Nieznany (2)
,analiza matematyczna 2, elemen Nieznany (2)
1 Analiza kinematyczna manipula Nieznany (2)
Analiza cyklu koniunkturalnego Nieznany
Analizowanie dzialania ukladow Nieznany
06 Analizowanie ukladow elektry Nieznany (2)

więcej podobnych podstron