Spis treści
Region jako system
6
1.
Ujęcie systemowe struktur regionalnych – system otwarty
6
Model systemu cywilizacyjnego Zipsera
6
2.
Typologia i delimitacja regionów
7
Region – wielkość
8
Region – definicje
8
Kryteria regionalizacji
9
Delimitacja regionu
9
Delimitacja obszarów metropolitalnych przykład kryteriów regionalizacji
9
Region a tożsamość regionalna
10
Region i regionalizacja
11
3.
Zróżnicowanie regionalne
11
Zróżnicowanie regionalne – metody analizy
11
Zróżnicowanie a delimitacja
11
Zróżnicowanie a wskaźniki
12
Sektor MSP a poziom RSE
12
Zróżnicowanie UE-15
12
Zróżnicowanie inter- i intra-
13
Zróżnicowanie międzyregionalne
13
Zróżnicowanie wewnątrzregionalne
13
Zróżnicowanie – przyczyny
13
Obszary problemowe
14
Obszary problemowe – projekt KPZK na lata 2008-2033 (2007)
14
Obszary problemowe – ekspercki projekt EP KPZK do roku 2033 (2008)
14
Obszary funkcjonalne – KPZK 2030
15
Rozwój regionalny
17
Mechanizmy i koncepcje
19
Determinanty rozwoju regionalnego
20
Mechanizmy i koncepcje
20
Spór o koncepcję rozwoju regionalnego
20
•
Koncepcja neoliberalna
20
•
Koncepcja neokeynesowska (John Keynes)
21
Koncepcje rozwoju regionalnego
21
Wątki w nowych koncepcjach
21
Teorie rozwoju regionalnego - zrównoważenie
23
Teoria wzrostu zrównoważonego G. Cassel (1927 r.)
23
Koncepcja bazy ekonomicznej Sombart (1907 r.), Dziewoński (1971 r.)
23
Teoria bazy ekonomicznej (economic base theory) USA
23
Teoria produktu podstawowego (staple theory) Harold Innis (~30` XX w.)
24
Nowa teoria handlu (new trade theory)
24
Teorie: zrównoważenie - podsumowanie
24
Teorie rozwoju regionalnego - polaryzacja
25
Twórcza destrukcja przez innowacje (creative destruction) Joseph Schumpeter (1924 r.)
25
Teoria biegunów wzrostu (polaryzacji)
25
Model rdzenia i peryferii (core and peripheries) John Friedmann (1973 r.)
26
Koncepcja rozwoju spolaryzowanego J.-R. Boudeville (1972 r.)
26
Oś rozwoju P. Pottier (1963 r.)
26
Koncepcje multipolaryzacji sieciowy model polaryzacji
27
Teorie: polaryzacja - podsumowanie
27
Teorie rozwoju regionalnego - innowacje
27
J.R. Lasuen (1969 r.) – teoria ogólna i skupiska (clusters)
27
Model rdzenia i peryferii (core and peripheries) John Friedmann c.d.
27
Teoria dualizmu technologicznego
28
Teorie: innowacje - podsumowanie
28
Teorie rozwoju regionalnego – potencjał lokalny
29
Nowa teoria wzrostu (newgrowththeory) Paul Romer (1986 r.)
29
Koncepcje rozwoju „oddolnego”
29
Teoria regionalnego rozwoju endogenicznego (rozwoju lokalnego)
29
Klimat dla innowacji (vide konkurencyjność regionów)
29
Uczący się region (the learning region)
30
Teorie: potencjał lokalny - podsumowanie
31
Konkurencyjność regionu
31
Czynniki konkurencyjności
32
Podnoszenie konkurencyjności
32
Konkurencyjność regionów
32
Mechanizmy przewagi konkurencyjnej
32
Kapitał ludzki i kapitał społeczny
33
Lokalizacja produkcji
33
Skutki oddziaływania produkcji
33
Lokalizacja inwestycji produkcyjnych
34
Klasyczna teoria lokalizacji
35
Restrukturyzacja systemu produkcji poł. XX w.
35
Diament Portera (Porter's Diamond) (1980 r.)
35
Przestrzenie produkcyjne
36
Źródła koncepcji przestrzeni produkcyjnych
36
Dystrykty (okręgi) przemysłowe Alfred Marshall (1890 r.) (industrialdistricts)
36
Dystrykty (okręgi) przemysłowe - Paradoks brytyjski
37
Grona przemysłowe (industryclusters) Michael Porter (1997 r.)
37
Industrializacjarozproszona / spontaniczna
38
Nowe dystrykty przemysłowe new industrial districts NID
39
Modele dystryktów przemysłowych
39
Koncentracja terytorialna
39
Typologie klastrów
39
Modele dystryktów przemysłowych Ann Markusen (1996 r.)
40
Dystrykt marshallowski Marshallian and Italianate
41
Dystrykt wokół kluczowego przedsiębiorstwa Hub-and-Spoke
42
Dystrykt firm satelickich Satellite Platform
43
Dystrykt z dominującą rolą administracji publicznej State-centered
44
Postęp technologiczny w ujęciu ewolucyjnym
45
Środowisko innowacyjne (milieu innovateur) (GREMI)
45
Neoinstytucjonalna analiza organizacji przemysłu
45
Periodyzacja kapitalizmu (Piore i Sabel 1989 r.)
45
Rządzenie i współdziałanie strategiczne (government & governance) – rządzenie tworzy ramy współdziałania
46
Terytorialne systemy produkcyjne / innowacyjne TSP/I
46
Trajektorie rozwoju TSP Quévit, Van Doren, 1993
47
Nomenklatura
48
Stadia rozwoju klastrów
49
Cykle życia klastrów (Menzel, Fornahl 2009)
49
Raport Forfás
52
Bariery rozwoju a TSP/I
52
Publiczne wspomaganie rozwoju TSP/I
52
Modele tworzenia klastrów
53
Duński model tworzenia klastrów 1989
53
Klastry na terenach wiejskich
54
Strategiczne ukierunkowanie rozwoju TSP
55
Problemy strategicznego ukierunkowania dystryktów
56
Ocena atrakcyjności drogi specjalizacyjnej
56
Identyfikacja branż rozwojowych
57
Branże rozwojowe (emerging industries) Raport ECO-III 2012
57
Region – metropolia – sieć
57
• Koniec geografii?
57
Rodzaje integracji terytorialnej (R. Cappellin 2002)
58
Rodzaje przestrzennej lokalizacji działalności gospodarczej (A.J. Scott 1998)
59
Lokalizacja TSP w przestrzeni miejskiej i regionalnej
59
Metropolie Polski (2003/2004) (Gorzelak, Smętkowski 2005)
59
Region metropolitalny – mozaika (Kunzmann 1998)
60
Technopolie – miasta nauki w Japonii
60
Idea technopolis
60
Metropolie a region
61
Wzrost urbanizacji Urbanizacja XX-XXI wieku
61
Miasta globalne (world, global cities )
61
Zurbanizowane mega- struktury
64
Regiony miejskie i regionalne sieci miast
64
Delta Rzeki Perłowej
65
Nowe miasta
65
Modele urbanizacji
67
J. Gibbs (1963) – „wysysanie” regionu
67
Modele urbanizacji L. van den Berg (1982) – cykl urbanizacji
67
Cele polityki regionalnej
68
Zmiana paradygmatu polityki regionalnej
68
Scentralizowany paradygmat rozwoju regionalnego
68
Zmiana uwarunkowań i reorientacja polityki
68
Globalizacja i regionalizacja
68
Współczesny paradygmat polityki regionalnej
68
Konkurencyjność regionów a „gra o sumie zerowej”
69
Administracja centralna polityka regionalna
69
Interwencjonizm państwowy – transfery kompensacyjne
69
Wspomaganie rozwoju otoczenia regionalnego
69
Polityka technologiczna (Colletis, Pecqueur 1995)
70
Komplementarność polityk interregionalnej i intraregionalnej
70
Zmiana paradygmatu polityki regionalnej - podsumowanie
70
Polityka przestrzenna UE
71
Rozwój koncepcji polityki przestrzennej UE
71
Ewolucja koncepcji przestrzeni europejskiej
71
Rozwój policentryczny w ESDP
71
Rozwój policentryczny
72
ESDP
72
Transformacja modelu polityki regionalnej
72
Polityka regionalna Model XX i XXI w.
72
Polityka regionalna Model XX w.
73
Polityka regionalna Model XXI w.
73
Polityka regionalna Stary i nowy paradygmat polityki regionalnej
73
Polityka regionalna w Polsce
74
Polityka regionalna w Polsce międzywojennej (Port w Gdyni 1922 r, COP 1937-1939 r)
74
Polityka regionalna w Polsce po II wojnie światowej (Nowa Huta 1949 r., LGOM od 1957 r)
75
Polityka regionalna w Polsce po 1989 r.
75
Tendencje w rozwoju regionalnym Polski lat 90-tych
76
Polityka regionalna w Polsce po 1989 r.
76
Ustrój polityki regionalnej w Polsce do 1989
76
Ustrój polityki regionalnej 1990 – 1999 r.
77
Polityka regionalna na szczeblu centralnym
77
Polityka regionalna państwa
78
Polityka regionalna państwa NSRR 2001-2006 (1 maja 2004 r. wejście Polski do UE)
78
Polityka regionalna państwa NSRR 2007-2013
79
Polityka regionalna państwa NSRR 2001-2006 i NSRR 2007-2013
79
Polityka regionalna państwa Model XXI i NSRR 2007-2013
80
Polityka regionalna państwa KSRR 2010-2020:Regiony Miasta, Obszary wiejskie
81
Polityka regionalna państwa NSRR 2007-2013 i KSRR 2010-2020
82
Instrumenty polityki regionalnej
83
Niezbędność polityki regionalnej
83
Typologia instrumentów polityki regionalnej v.1
84
Typologia instrumentów polityki regionalnej v.2
84
Instrumenty finansowe
84
Finansowanie polityki regionalnej do 1999
85
Finansowanie polityki regionalnej po 1999
87
Instrumenty pośrednie ekonomiczno-fiskalne
87
Instrumenty pośrednie Specjalne strefy ekonomiczne
88
Inwestycje bezpośrednie materialne i niematerialne
89
Zakres zadań i kompetencji samorządu województwa*
89
Inwestycje bezpośrednie w polityce regionalnej
90
Inwestycje bezpośrednie transport drogowy
90
Modele generowania innowacji
90
Wzrost innowacyjności
91
Organizacje przestrzenno-przemysłowe*
91
Inwestycje bezpośrednie w polityce regionalnej w Polsce – ocena
91
Niematerialne instrumenty polityki regionalnej
92
Programowanie w polityce regionalnej
92
Program
• Region jako system
1.
Ujęcie systemowe struktur regionalnych – system otwarty
2.
Typologia i delimitacja regionów
3.
Zróżnicowanie regionalne
• Rozwój regionalny
1.
Teorie rozwoju regionalnego
•
Zrównoważenie
•
Polaryzacja
•
Innowacje
•
Potencjał lokalny
2.
Rozwój regionalny – ujęcia definicyjne
3.
Prognozowanie rozwoju regionu
• Cele polityki regionalnej
1.
Wymiar przestrzenny polityki społeczno-ekonomicznej
2.
Polityka regionalna Unii Europejskiej
3.
Ujęcie historyczne w Polsce
4.
Polityka regionalna w Polsce (interregionalna i intraregionalna)
• Instrumenty polityki regionalnej
1.
Wybrane instrumenty
Wykład 1
Region jako system
•
Region jest złożonym systemem
•
Korzyści wynikające z otwarcia systemu:
–
Czerpie z przepływu
–
Podlega ewolucji
–
Wpływa na stan systemów nadrzędnych i podrzędnych
1.
Ujęcie systemowe struktur regionalnych – system otwarty
Model systemu cywilizacyjnego Zipsera
•
6 domen sprzężonych w 3 pola aktywności
1.
Demografia i edukacja
2.
Zainwestowanie
3.
Środowisko
4.
Konsumpcja
5.
Produkcja
6.
Ekstrakcja
•
7. Domena DYSTRYBUCJI
•
Węzły
1.
Cyrkulacji
2.
Instalujący
•
Układy
1.
Społeczny
2.
Przyrodniczo-ekologiczny
3.
Cyrkulacji
4.
Instalujący
5.
Dystrybucji
•
Podukłady
1.
Przyrodniczy
2.
Osadniczy
3.
Ekonomiczny
•
Szwy
1.
Biologiczno-ruralny
2.
Krajobrazowo-surowcowy
3.
Urbanizacyjno-marketingowy
•
Pola aktywności / priorytetów / opcji politycznych
1.
Zieloni
2.
Technokraci / Liberałowie
3.
Populiści
•
Sytuacja regionu w świetle jego udziału w nadrzędnym systemie – przepływ
–
Wkłady do systemu nadrzędnego
–
Dotacje z systemu nadrzędnego
•
Szczeble nadrzędności
2.
Typologia i delimitacja regionów
Regionalizacja
•
Regionalizacja jako proces wydzielania regionów, forma klasyfikacji
•
Cele regionalizacji
o
Polityczno-gospodarcze
§
Region jako narzędzie działania – organizowanie w ramach wydzielonego terytorium działalności
społeczno-gospodarczej w przestrzeni i zarządzanie nią
o
Poznawcze
§
Region jako przedmiot poznania
§
Region jako narzędzie badania
Region – wielkość
•
Regiony poziomu globalnego
o
Regiony wspołdziałania międzynarodowego
§
ONZ
§
NATO
o
Regiony polityczne (bloki regionalne):
§
UE
§
NAFTA (Połnocnoamerykański Układ Wolnego Handlu)
•
Regiony poziomu ponadkrajowego
o
Regiony społeczno-geograficzne
§
Europa Wschodnia, Zachodnia
§
Ameryka Łacińska
§
Azja Południowo-Wschodnia
§
kraje Beneluxu, bałtyckie, alpejskie, skandynawskie
o
Regiony gospodarcze
§
Blue Banana
§
północnowschodnia Anglia
§
zagłębie Ruhry
§
północne Włochy
•
Regiony poziomu krajowego
o
Państwa federalne i regionalne (regionalizacja):
§
Regiony mają uprawnienia normatywne nie podlegające kontroli organów centralnych, wymagana
zgoda z konstytucją, mają szeroki zakres kompetencji wyłącznych i fiskalnych
o
Państwa jednolite – unitarne (decentralizacja):
§
Regiony bez kompetencji
wyłącznych, uprawnienia normatywne muszą być zgodne z
legislacją krajową
•
Poziomy organizacji terytorialnej:
o
Regionalny (brak: Luksemburg, ~ Dania, ~ Irlandia, ~~ Szwecja)
o
Pośredni (brak: ...)
o
Lokalny
•
Klasyfikacja NUTS (The Nomenclature of Territorial Units for Statistics):
o
zaludnienie:
§
NUTS1: 3,00 – 7,00 mln
§
NUTS2: 0,80 – 3,00 mln
§
NUTS3: 0,15 – 0,80 mln
o
powierzchnia:
§
NUTS1: 200 km2 – 336 tys. km
2
§
NUTS2: 30 km2 – 154,3 tys. km
2
§
NUTS3: 10 km2 – 99 tys. km
2
Region – definicje
•
Wielość definicji, np. na poziomie UE:
o
Obszary wyodrębnione wedle kryteriów organizacji administracyjnej i politycznej (Kraje Loary we Francji,
większość landów niemieckich)
o
Składowe państwa federalnego, posiadające autonomię polityczną, administracyjną i finansową (Belgia)
o
Szczebel administracyjny (dekoncentracja administracyjna) bez osobowości prawnej (Grecja)
o
Agendy działające poniżej szczebla centralnego, kontrolowane przez państwo (Irlandia)
o
Terytoria określone historycznie lub kulturowo (Katalonia, Flandria)
o
Przestrzeń ekonomiczna (wirtualne regiony północnowschodniej Anglii)
o
Przestrzeń nieciągła (kwadryga europejska: Badenia-Wirtembergia, Katalonia, Lombardia, Rodan-Alpy)
•
Struktura regionów (R. Domański):
o
Region jednolity:
§
Występowanie określonej cechy w określonych wymiarach
§
Ostre granice
o
Region węzłowy:
§
Zawiera jeden lub więcej ośrodków stanowiących centra jego organizacji
•
węzły komunikacji i ośrodki miejskie, powiązane z zapleczem
§
Strefa przejściowa zamiast granic
§
Nakładanie się regionów
•
Regiony złożone: nieciągłość w przestrzeni
•
Region:
o
Umownie wydzielony, względnie jednorodny obszar różniący się od pozostałych cechami naturalnymi
(przyrodniczo geograficznymi) lub nabytymi (antropogenicznymi)
•
Region ekonomiczny (gospodarczy):
o
Historycznie ukształtowane pewne „całości” przestrzeni geograficznej i społeczno-gospodarczej, której
podstawą jest własna struktura przestrzenna (Klasik)
o
Terytorium wraz z przestrzenną strukturą zagospodarowania i relacjami pomiędzy elementami tworzącymi tę
strukturę (Winiarski)
•
Województwo – region ekonomiczny (ekonomiczno administracyjny):
o
Pełnoprawny podmiot regionalny o odpowiednich kompetencjach
o
Samodzielny budżet zapewniający realizację powierzonych zadań
o
Znaczący w skali kraju potencjał społeczno-gospodarczy, gwarantujący konieczny stopień domknięcia
regionalnego układu gospodarczego
o
Dobrze rozwinięty, wielofunkcyjny ośrodek regionalny o odpowiednim zasięgu oddziaływania
o
Instrumentarium skutecznej realizacji polityki rozwoju regionalnego
Kryteria regionalizacji
•
Delimitacja jednokryterialna
•
Delimitacja wielokryterialna
•
Delimitacja funkcjonalna – według zwartości struktury określonej przez współzależne dziedziny działalności ludzkiej
o
Cechy geograficzne
o
Cechy ekonomiczne
o
Cechy społeczne
o
Cechy kulturowe
o
Cechy demograficzne
o
Cechy historyczno-osadnicze
o
Cechy administracyjne
o
Inne...
•
Rodzaje regionalizacji kraju
o
Fizycznogeograficzna
o
Ekonomiczno-przestrzenna
o
Administracyjna
•
Rodzaje regionów
o
Fizycznogeograficzne lub przyrodnicze (regiony naturalne, klimatyczne, glebowe, itd., np. regiony
Kondrackiego)
o
Gospodarcze lub społeczno-gospodarcze (regiony rolne, przemysłowe, turystyczne, np. górniczo-przemysłowy
region górnośląski, rolniczo-przemysłowy region świętokrzyski)
o
Gospodarczo-administracyjne (przedmiot planowania i zarządzania, województwa)
Delimitacja regionu
•
Granice regionu:
o
Nakładanie zasięgów zjawisk przestrzennych
o
Nakładanie obszarów wpływu, zasięgów oddziaływania
o
Nieciągłość zjawisk w przestrzeni
o
Odwołanie do granic istniejących jednostek podziału (statystycznych, geograficznych, administracyjnych, itp.)
Delimitacja obszarów metropolitalnych przykład kryteriów regionalizacji
•
Kryteria (Markowski, Marszał PAN 2006):
o
Kryteria funkcjonalne – związki ośrodka metropolitalnego z otoczeniem, wspólnie pełnione funkcje,
powiązania społeczne i gospodarcze składowych jednostek, zakres, rodzaj i zasięg funkcji egzogenicznych
o
Kryteria demograficzne – liczba mieszkańców, gęstość zaludnienia, wielkość i dynamika migracji z ośrodka
centralnego na obszar metropolitalny
o
Kryteria ekonomiczne – liczba i charakter działalności podmiotów gospodarczych, wysoki poziom i duża
dynamika rozwoju gospodarczego
o
Kryteria urbanistyczne – charakter użytkowania ziemi, rodzaj, stan, jakość fizjonomia i standard zabudowy
o
Kryteria techniczne – stopień rozwoju i nowoczesność rozwiązań infrastruktury technicznej
o
Kryteria społeczne – wykształcenie, poziom warunków życia, struktura zawodowa ludności
o
Kryteria wyznaczające obszar bezpośredniego ciążenia do metropolii, tzw. dzienny system miejski (dojazdy)
o
Kryterium zarządzania – wola polityczna potencjalnych partnerów polityki metropolitalnej do jej
koordynowania w obszarach uznanych wspólnie jako strategiczne
o
Kryterium spójności przestrzennej, w tym spójność systemów ekologicznych – zapobieganie
powstawaniu „wysp” i izolowanych obszarów
o
Kryterium administracyjne – podstawowa jednostka odniesienia terytorialnego to gmina (nigdy powiat)
•
Zasady (projekt KPZK):
o
Maksymalnej odległości (50 km)
o
Bliskiego sąsiedztwa
o
Ciągłości granic (bez „wysp”)
o
Zwartości obszaru (bez „dziur”)
o
Rozłączności sąsiadujących obszarów metropolitalnych
•
Sposób delimitacji:
o
Podstawowa jednostka: gmina / sołectwo / powiat (spójność z NUTS3)
o
Zasięg:
§
Powiaty otaczające miasto centralne
§
Promień 50 km wokół centralnego miasta
§
Strefa dojazdu 60 min.
§
Formalna struktura (ustalenia strategiczne, ustalenia planu wojewódzkiego, porozumień itp.)
o
Narzędzia:
§
Oceny wskaźnikowe:
•
Grupy wskaźników i dobór wag
•
Wartości odniesienia i progi (średnie wojewódzka, obszary wiejskie)
§
Oceny funkcjonalne – przestrzeń natężenia powiązań z
§
ośrodkiem centralnym, koncentracji funkcji metropolitalnych
§
Ocena modelowa (potencjał grawitacyjny – Szczecin)
o
Warszawa:
§
Przestrzeń
§
Środowisko
§
Społeczeństwo
§
Gospodarka
§
Transport
§
Infrastruktura techniczna
§
Inwestycje
o
Trójmiasto
§
Ocena rozwoju
§
Ocena zainwestowania
§
Ocena funkcjonowania
o
Szczecin
§
Wybrane wskaźniki specyficzne dla gmin podmiejskich (zatrudnienie w P i UR, stopa bezrobocia,
REGON, gęstość zaludnienia)
§
Wskaźniki funkcjonalne – liczba pracowników szczecińskich firm zameldowana w gminach
o
Olsztyn
§
Społeczno-ekonomiczne
§
Gospodarka i przedsiębiorczość
§
Wyjątkowość i atrakcyjność środowiska
§
Powiązania komunikacyjne
§
Powiązania systemów infrastruktury technicznej
§
Związki gmin i porozumienia międzygminne
Region a tożsamość regionalna
•
Tożsamość regionalna:
o
Oparta na tradycji regionalnej
o
Odnoszona do konkretnego terytorium, jego specyficznych cech społecznych, kulturowych, gospodarczych i
topograficznych
§
Wspólnota układu kulturowego tworzonego przez zespół idei, przekonań, poglądów, zwyczajów
i obyczajów, system aksjologiczny i normatywny, umacniająca wewnętrzną jedność grupy i ją
wyróżniająca
§
Wspólnota języka, gospodarki i terytorium
§
Wspólnota tradycji, teraźniejszości i definiowania przyszłości
o
Heimat (ojczyzna prywatna) i Vaterland (kraj ojców)
o
„Małe ojczyzny”
•
Tożsamość regionalna na Dolnym Śląsku:
o
Wielość kulturowa (repatriacje i historia):
„Mamy reprezentantów wszystkich grup regionalnych z przedwojennej Polski: są Kresowiacy z Wileńszczyzny,
Polesia, dawnego Lwowskiego i Tarnopolskiego, Lachowie Sądeccy, osiedleńcy z Mazowsza i centralnej
Polski, Łemkowie, górale czadeccy... Ciekawe, że najbardziej zintegrowani są reemigranci z Bośni i Bukowiny
Rumuńskiej, którzy przyjechali na Dolny Śląsk w 1946 roku całymi wsiami. Nadal trzymają się razem we wsiach
wokół Bolesławca i Nowogrodźca. Każda z grup przywiozła swoje tradycje.(…) Mamy na Dolnym Śląsku aż200
grup folklorystycznych” H. Dumin (GW Wrocław)
o
Aktywność społeczności lokalnej - Organizacje Pożytku Publicznego:
§
1% PIT za 2012: 767 na Dolnym Śląsku (mazowieckie 1181, śląskie 782, małopolskie 588,
wielkopolskie 537)
§
10.2010: 1006 na Dolnym Śląsku (mazowieckie 1311)
•
Wymiary tożsamości regionalnej:
o
Perspektywa psychologiczna
§
Stopień indywidualnej identyfikacji z regionem, jego społecznością i kulturą
§
Wyraz w altruistycznych działaniach na rzecz regionu i jego społeczności
o
Perspektywa socjologiczna
§
Podział na MY i ONI
§
Poczucie odrębności, solidarność wobec zagrożeń
o
Perspektywa geograficzna
§
Przypisanie do miejsca i przestrzeni (bezpieczeństwo i wolność)
o
Perspektywa etnograficzna
§
Wyznaczniki to język, strój, obyczaje, świadomość dziedzictwa kulturowego, wspólnota symboli
o
Perspektywa historyczna
§
Indywidualny i społeczny związek z dziejami regionu, jego bohaterami i instytucjami historycznymi
§
Przyjęcie perspektywy długiego trwania (F. Braudel)
o
Perspektywa ekonomiczna
§
Wspólnota gospodarowania, kooperacja i konkurencja
§
Wpływ globalizacji, przepływ kapitałów, ludzi, idei i wzorów osłabiają zwykle tożsamość
§
Skansenowy regionalizm i folklorystyczne formy tożsamości
o
Perspektywa urbanistyczno-architektoniczna
§
Dominujące formy budowlane i rozwiązania urbanistyczne (głownie układy tradycyjne)
Region i regionalizacja
•
Różne cele regionalizacji – delimitacja
•
Wielość kryteriów i zasad delimitacji
•
Wielość form terytorialnych (regiony jednolite, węzłowe, nieciągłe)
•
Niespójność systemu NUTS
•
Województwo – region ekonomiczny:
o
Poziom autonomii i samorządności
o
Instrumentarium (budżet)
o
Potencjał struktury
3.
Zróżnicowanie regionalne
•
„Zróżnicowanie staje się zagrożeniem gdy obszar nie jest w stanie rozwijać się za pomocą tylko sił wewnętrznych
regionu” (Strużycki)
•
Co mierzyć?
•
Jak mierzyć?
•
Skąd się bierze?
•
Jak oceniać?
Zróżnicowanie regionalne – metody analizy
•
Wielość kryteriów: cel analizy
•
Dobór cech diagnostycznych
o
Demografia
o
Rynek pracy
o
Gospodarka
•
Analiza statystyczna (macierze korelacji, metoda składowej głównej, itd.)
•
Analiza dynamiczna (ocena trendów, zmiany)
•
Zależności i związki
Zróżnicowanie a delimitacja
•
Rozszerzenie UE 2002-2004:
o
Pogłębienie dysproporcji ekonomicznych UE
o
Dwukrotny wzrost liczby mieszkańców obszarów problemowych
o
Zmiany wartości wskaźników wykorzystywanych w realizacji polityki UE
§
średnie PKB obniżone o 18%, stąd relatywna poprawa sytuacji regionów starej unii
§
wzrost ludności o 20%
§
wzrost dochodu narodowego o 5%
•
Zmiany administracyjne 1999 w Polsce (49-16):
o
Spadek zróżnicowania międzyregionalnego 49-16
o
Wzrost zróżnicowania wewnątrzregionalnego 49-16
o
PKB w województwie stołecznym w 1995:
§
w warszawskim 28,8 razy wyższe od najsłabszego chełmskiego
§
w mazowieckim odpowiednio 6,9 razy wyższe od najsłabszego Podlaskiego
Zróżnicowanie a wskaźniki
•
Dysproporcje w regionach z ośrodkiem centralnym:
o
Zawyżanie wskaźników i odpływ Śródków na restrukturyzację
o
Pogłębianie dysproporcji ośrodek – region (mazowieckie)
o
Dlatego:
§
wyłączenia największych ośrodków
§
rożne wartości odniesienia dla największych ośrodków i pozostałych obszarów regionu
•
Statystyki – poziom zróżnicowania regionalnego a typ wskaźnika
•
Siła instytucjonalna wielkich miast – duża liczba projektów i wysokie nakłady
Sektor MSP a poziom RSE
•
Potencjał sektora MSP jest adekwatny do poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego
o
Powiązanie z zasobami ekonomicznymi w regionie
o
Powiązanie ze składnikami infrastruktury społecznej
o
Powiązanie z bieżącymi efektami ekonomicznymi i społecznymi (np. produkcja, spożycie, dochody, turystyka)
o
Powiązanie z cechami demograficznymi i rynku pracy w regionie
•
Ścisły związek między zjawiskami
o
Szybszy rozwój MSP niż to wynika z tempa RSE (parametr regresji 1,18)
o
Rozwój MSP jako jeden ze składników RSE (parametr regresji 0,48)
Zróżnicowanie UE-15
•
Zróżnicowanie UE-15 2000r. NUTS-2:
o
Niezrównoważony rynek pracy: ↑ stopa bezrobocia, w tym kobiet, bezrobotni do 25 lat, ↓ zatrudnienie w
niepełnym wymiarze czasu pracy, PKB na mieszkańca, parytet siły nabywczej
o
Starość demograficzna: ↓ udział ludności do 15 lat i ↑ udział ludności powyżej 65 lat
Zróżnicowanie inter- i intra-
•
Zróżnicowanie międzyregionalne (interregionalne) – porównania pomiędzy regionami
•
Zróżnicowanie wewnątrzregionalne (intraregionalne) – porównania pomiędzy częściami składowymi regionów
•
Optyka polityki rządowej – interregionalna równowaga dla zapewnienia wzrostu kraju
•
Optyka polityki regionalnej – intraregionalna równowaga dla zapewnienia wzrostu regionu
Zróżnicowanie międzyregionalne
•
Międzyregionalne zróżnicowanie Polski:
o
Analiza jednoczynnikowa – PKB per capita:
§
Współczynnik zmienności z 29,9% (1992) do 32,9% (1996)
§
Proporcja średniej z 10 najlepszych do 10 najgorszych z 2,0 do 2,1
§
Wzrost zróżnicowania siły gospodarczej regionów
o
Analiza wieloczynnikowa 1990-1997:
o
wzrost zróżnicowań:
§
przeciętne wynagrodzenie brutto,
§
liczba pracujących na tys. osób,
§
bezrobocie,
§
kapitał zagraniczny,
§
środki trwałe brutto na tys. pracujących
o
spadek zróżnicowań:
§
ludność na 1 lekarza,
§
samochody osobowe na tys. mieszkańców,
§
prywatne użytki rolne w ogóle użytków,
§
pracujący w sektorze prywatnym na tys. mieszkańców
o
Trwałość podziału na Polskę A i B
§
Rosnące w siłę: mazowieckie z Warszawą, śląskie i GOP (późna restrukturyzacja) +
zachodniopomorskie, pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie (aglomeracje usługowe i nowoczesny
przemysł)
§
Stabilnie słabe: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie, podkarpackie
o
W porównaniu z krajami o podobnym poziomie rozwoju, zróżnicowanie jest niewielkie (też: efekty
wcześniejszej polityki wyrównywania różnic międzyregionalnych) ale od 1992 r. ciągle rośnie
Zróżnicowanie wewnątrzregionalne
•
Wewnątrzregionalne zróżnicowanie Polski 2002:
o
Większe niż międzyregionalne – w w/z PKB per capita 22,2%
o
Lepsza sytuacja gmin miejskich, niż wiejskich
o
Wzrost dynamiki w gminach już rozwiniętych
Zróżnicowanie – przyczyny
•
Podukład osadniczy (demografia – zainwestowanie)
o
Gęstość zaludnienia, poziom urbanizacji
o
Wyposażenie infrastrukturalne techniczne i społeczne
o
Zainwestowanie produkcyjne, restrukturyzacja, prywatyzacja i zmiany na rynku pracy, bezrobocie
o
Aktywność gospodarcza ludności
o
Aktywność władz samorządowych
o
Różna skala i tempo rozwoju działalności otoczenia biznesu
o
Poziom edukacji
o
Uwarunkowania kulturowe
o
Nawarstwienia historyczne
o
Struktury – kreacja i ograniczenie
•
Podukład przyrodniczy (środowisko – ekstrakcja)
o
Wyposażenie obszaru w zasoby i ich wartość produkcyjna
o
Kultura rolna
o
Tradycje przemysłowe (wydobycie)
o
Ograniczenia środowiskowe (potrzeby ochronne, poziom zanieczyszczeń)
•
Podukład ekonomiczny (produkcja – konsumpcja)
o
Nierównomierny napływ kapitału zagranicznego do niektórych regionów
o
Zarzucenie mechanizmów dotacji i redystrybucji dochodu narodowego z lat 80-tych
o
Rozpad starych i powstanie nowych powiązań gospodarczych, np. rozwój obszarów przygranicznych (wymiana
handlowa)
•
Opisane zjawiska (podukład osadniczy, przyrodniczy, ekonomiczny) oraz współczesne przemiany w strukturze
czynników rozwoju i związane z tym zmiany kryteriów lokalizacji sprzyjają dalszej polaryzacji międzyregionalnej i
wewnątrzregionalne
Obszary problemowe
•
Wielość i niejednoznaczność definicji, kryteria:
o
Obszary bogate i biedne
o
Obszary rozwijające się i stagnujące
o
Obszary silne i słabe
o
Obszary kryzysogenne i ekspansywne
•
Niski poziom rozwoju gospodarczego, słaba dynamika rozwoju, negatywne skutki społeczne procesu przemian:
o
Obszary zacofane w rozwoju społeczno-gospodarczym – niskie PKB/1mieszkańca
o
Obszary peryferyjne – niska gęstość zaludnienia i depopulacja
o
Obszary starości demograficznej – wysoki odsetek w wieku poprodukcyjnym i zmniejszający się rynek pracy
o
Obszary przemysłowe – spadek zatrudnienia w przemyśle, wysokie bezrobocie…
o
Obszary rolnicze – wysokie zatrudnienie w rolnictwie, wysokie bezrobocie, wysoki odpływ ludności
o
Obszary miejskie – wysokie bezrobocie, koncentracja negatywnych zjawisk społecznych
o
Obszary dotknięte poważnymi problemami strukturalnymi – kryzys wywołany restrukturyzacją monofunkcyjnej
gospodarki
Obszary problemowe – projekt KPZK na lata 2008-2033 (2007)
V. Istniejące i wyłaniające się problemy rozwoju przestrzennego Polski
•
Obszary problemowe w ujęciu geograficznym
1. Polska Wschodnia (delimitacja wg NUTS 3)
2. Górnośląski Okręg Przemysłowy
3. Strefa podmiejska głównych miast (ze szczególnym uwzględnieniem Warszawy)
4. Żuławy (zagrożone zmianami klimatycznymi)
5. Obszary pograniczne położone przy granicy z Rosją, Białorusią i Ukrainą
6. Obszary pograniczne położone przy granicy z Niemcami
Obszary problemowe – ekspercki projekt EP KPZK do roku 2033 (2008)
•
Rozdział 5. Obszary problemowe
o
Obszar problemowy to wyodrębnione geograficznie lub administracyjnie terytorium, na którym występuje
kumulacja negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych lub/i przyrodniczych, których rozwiązanie lub
usunięcie wymaga interwencji ze strony władz publicznych.
•
Dwa obszary o znaczeniu krajowym:
o
Konurbacja górnośląska
o
Polska Wschodnia („syndrom zaklętego kręgu zacofania”)
§
Wschodnia strefa przygraniczna: zagospodarowanie
§
Obszar ełcko-suwalski: konflikt ochrona przyrody i turystyka – tranzytowy ruch kołowy
§
Bieszczady i północne Mazury: skrajnie niska dostępność przestrzenna
§
Puszcza Białowieska: ochrona przyrody, zagospodarowanie otuliny, współpraca z Białorusią
§
Wschodnie Mazowsze: depresja społeczno-ekonomiczna, mimo najbogatszego województwa
(mazowieckie)
•
Dziewięć obszarów problemowych o znaczeniu międzywojewódzkim
1. Żuławy: skutki zmian klimatycznych, stan infrastruktury gospodarki wodnej
2. Pas nadmorski: skutki zmian klimatycznych, ochrona brzegu, presja urbanizacyjna, produkcja energii wiatrowej
3. Karpaty: erozja gleb, zagrożenia osuwiskowe, presja urbanizacyjna i turystyczna oraz konflikt z ochroną przyrody i krajobrazu,
deficyt wody i zagrożenia powodziowe, słaba dostępność wewnętrzna regionów turystycznych
4. Sudety: presja urbanizacyjna i turystyczna oraz konflikt z ochroną przyrody i krajobrazu, zagrożenia powodziowe, depopulacja
i marginalizacja społeczna, słaba dostępność regionów turystycznych i niska dostępność transgraniczna, ochrona dziedzictwa
kulturowego
5. Pogranicze polsko-niemieckie: niedorozwój infrastruktury, odpływ ludności, wykluczenie społeczne
6. Dolina Odry: zagospodarowanie terenów zalewowych, brak przepraw, problem kaskadyzacji, przywrócenie Żeglugi,
zachowanie obszarów cennych przyrodniczo, zaostrzenie standardów budowlanych
7. Dolin Wisły: zagospodarowanie terenów zalewowych, brak przepraw, problem kaskadyzacji, zachowanie obszarów cennych
przyrodniczo, zaostrzenie standardów budowlanych
8. Pas Pojezierza Pomorskiego: zagospodarowanie terenów
popegeerowskich, wykluczenie społeczne i marginalizacja, niska dostępność przestrzenna
9. Obszar deficytu wody i stepowienia: problemy gospodarki wodnej (mała retencja, zalesianie), racjonalna gospodarka rolna
Obszary funkcjonalne – KPZK 2030
•
Obszary funkcjonalne to:
o
Ustawowo: Obszary problemowe: Obszar szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub
występowania konfliktów przestrzennych
o
PLUS KPZK 2030: Zwarty układ przestrzenny składający się z funkcjonalnie powiązanych terenów,
charakteryzujących się wspólnymi uwarunkowaniami i przewidywanymi, jednolitymi celami rozwoju
•
Cztery podstawowe typy obszarów funkcjonalnych:
o
Określone w odniesieniu do całego SYSTEMU OSADNICZEGO, wyznaczone na podstawie stopnia urbanizacji,
obejmujące obszary miejskie – rdzenie i ich strefy funkcjonalne, jak i obszary funkcjonalnie wiejskie
o
Wyznaczone na podstawie TYPU POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO ze względu na występowanie szczególnego
zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej i warunków dla polityki rozwoju w skali makroregionalnej
o
Wyznaczone ze względu na Możliwość WYSTĄPIENIA KONFLIKTOW przestrzennych związanych ze sposobem
wykorzystania ich potencjału przyrodniczego i kulturowego
o
WYMAGAJĄCE RESTRUKTURYZACJI I ROZWOJU NOWYCH FUNKCJI przy użyciu instrumentów właściwych
polityce regionalnej. Na tych obszarach dochodzi do kumulacji problemów o charakterze społeczno-
gospodarczym, co staje się barierą dla osiągania spójności przestrzennej kraju.
•
Wyznaczenie obszarów funkcjonalnych na poziomie planowania makroregionalnego, regionalnego i lokalnego.
Delimitacja tych obszarów przede wszystkim na poziomie regionalnym lub lokalnym (poza międzywojewódzkimi i
strategicznymi).
Wykład 2
Rozwój regionalny
•
Planowanie regionalne jako narzędzie realizacji polityki regionalnej
•
Rozwój regionalny jako kryterium oceny efektywności polityki regionalnej
•
Systematyczna poprawa konkurencyjności podmiotów gospodarczych i poziomu życia mieszkańców oraz wzrost
potencjału gospodarczego regionów, przyczyniający się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju (Szlachta)
•
Trwały wzrost potencjału gospodarczego regionów, ich siły konkurencyjnej oraz poziomu i jakości życia mieszkańców,
przyczyniający się do rozwoju całej wspólnoty narodowej (Klasik)
•
SYSTEM: Zmiany wewnętrzne jednostki terytorialnej, w wyniku których następuje
o
wzbogacenie jej struktury wewnętrznej i (lub)
o
wzbogacenie relacji zachodzących między jej elementami
•
Jak ocenić poziom rozwoju regionalnego? (4 punkty!)
Porównanie dwóch lub więcej stanów, przy możliwości wykrycia, opisu i oceny różnic między nimi (natężenie, tempo,
prawidłowości zmian)
1. Wybór stanów określających zjawisko rozwoju
– W kontekście czasu (zmiany w czasie, ujęcie retrospektywne i perspektywiczne)
• Spadek (zazwyczaj) celności ocen wraz z wydłużaniem retrospektywy (nieporównywalność systemów)
• Wzrost (zazwyczaj) celności ocen wraz z wydłużaniem perspektywy
– W kontekście przestrzennym (porównanie między regionami)
• Dobór regionów a wiarygodność oceny porównawczej
2. Wybór jakościowych aspektów rozwoju
– Przemiany strukturalne a wzrost gospodarczy regionu
• Zależność?
• Jeśli tak, to jaka jest siła i kierunek związku oraz co jest pierwotne?
– zależność (badania) niejednoznaczna:
• TAK: intuicyjnie wprost proporcjonalne
• NIE: zmiany strukturalne są nieuporządkowane, nieskoordynowane, nie dające się przewidzieć, stąd nie są uzależnione od
wzrostu produkcji
• NIE: przy harmonijnym i zrównoważonym rozwoju
– Wysokie tempo produkcji – mały stopień zmian strukturalnych(versum niezrównoważony wzrost gosp., napięcia i kryzysy)
– Niskie tempo produkcji – duży stopień zmian
– Dominuje założenie o pierwotności rozwoju nad przemianami strukturalnymi, czy prawdziwe?
– Problem opóźnień czasowych i cykle zmian w siłach motorycznych wzrostu (zmiany branż jako nośników postępu technicznego
i innowacji)
– Współzależność – dodatnie sprzężenie zwrotne
– Ujemne sprzężenie – błędna polityka restrukturyzacji gospodarki
– 2 typy struktur:
• Struktury gospodarcze o nieokreślonym modelu docelowym (ich postać związana z fazą rozwoju gospodarki, zmiany
odpowiednio do zmian sił motorycznych rozwoju)
• Struktury zunifikowane jako model docelowy z punktu widzenia generowania dynamiki rozwoju (oceny)
– Przekroje strukturalne
• Sektorowa struktura gospodarki
• Struktura organizacyjna podmiotów gospodarczych (MSD P)
• Struktura odzwierciedlająca stopień kompleksowości gospodarki (monokulturowa – kompleksowa, wysokospecjalizowana)
• Teoria sektorowa (sectortheory)
– Rozwój gospodarczy przebiega liniowo
• Od działalności opartej na sektorze podstawowym
• Przez sektor drugi
• Do sektora trzeciego
– Zadaniem władz promowanie rozwoju usług
– Zmiany struktury sektorowej Szwajcarii 1985-1995 (sektor 2 i 3)
3. Wybór kryteriów i mierników pomiaru
– Rozwój regionalny – szerokie spektrum szczegółowych zjawisk
– Od doboru mierników szczegółowych zależy wynik oceny
– Potencjał gospodarczy
• Wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia
• Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionów
• Poziom „usieciowienia” gospodarki
– Procesy innowacyjne i dywersyfikacja struktury gospodarczej
– Środowisko przyrodnicze – ekorozwój i polepszenie jakości życia
– Poziom życia mieszkańców
• Wzrost dobrobytu i jakości życia
• Rozwój usług społecznych
• Rozwój kapitału ludzkiego
– Zagospodarowanie przestrzenne, infrastrukturalne, ład przestrzenny
– Wzbogacenie tożsamości regionalnej i procesy integracji europejskiej
4. Wybór metodycznych aspektów oceny
– Technika uogólniania ocen formułowanych na podstawie cech szczegółowych
• Stopień „bilansowania się” pozytywnych i negatywnych osiągnięć regionu
• Granice substytucyjności cech szczegółowych
• Które cechy nie podlegają substytucji
– Stosowanie tylko cech kwantyfikowalnych a wiarygodność oceny
– Rozwój międzyregionalny a wewnątrzregionalny
• Kryteria ogólnosystemowe („ekonomizacja” ogólnego rozwoju kraju, łagodzenie dysproporcji międzyregionalnych )
• Kryteria regionalne (łagodzenie dysproporcji międzyregionalnych i wewnątrzregionalnych)
Mechanizmy i koncepcje
•
Mechanizm rozwoju regionalnego
o
Obserwacja i powiązanie czynników (źródeł) rozwoju z efektami obserwowanymi w sferze społeczno-
gospodarczej, ekologicznej i przestrzennej regionu
•
Koncepcje rozwoju regionalnego
o
Przyjęty sposób wyjaśnienia mechanizmu rozwoju (konstrukcja modelu)
•
Koncepcje – perspektywa
o
Odwzorowanie obiektywnie funkcjonującego mechanizmu „jak funkcjonuje rzeczywistość”
o
Model prognostyczny (normatywem pożądany obraz rozwoju), jako program służący modyfikacji mechanizmu
w celu osiągnięcia pożądanego obrazu rozwoju „co zrobić, aby ten mechanizm dopasować do naszych
oczekiwań”
•
Ujęcia statyczne w koncepcjach
o
wyjaśnienie związku wejście-wyjście
o
nieadekwatne do ujęć dynamicznych
•
Koncepcje cząstkowe – brak wyjaśnienia całościowego mechanizmu rozwoju regionalnego
Determinanty rozwoju regionalnego
•
Poprawność mechanizmu i koncepcji rozwoju zależy od trafności doboru determinant (poziom odwzorowania
rzeczywistych ograniczeń i stymulatorów rozwoju)
•
Klasyfikacje determinant
o
Sterowalność:
§
warunki (niesterowalne)
§
czynniki (sterowalne)
o
Przyczynowość:
§
związki przyczynowo-skutkowe (stochastyczne)
§
związki korelacyjne (niepełna wiedza)
•
Wpływ na mechanizm rozwoju
o
Warunki/czynniki sfery realnej (zmiany nieuchronne i stopniowe)
§
stopniowa zmiana uwarunkowań rozwoju
•
stan gospodarki
•
zagospodarowanie przestrzenne
•
struktura czynników dynamizujących rozwój
•
zewnętrzne uwarunkowania
POLITYKA REGIONALNA => (wpływa na to co poniżej)
o
Czynniki sfery regulacyjnej (zmiany indukowane)
§
objawem nowe koncepcje rozwoju i rozwiązania w zakresie polityki, wprowadzane wedle zmian sfery
realnej i lansowanych opcji
Mechanizmy i koncepcje
•
Mechanizm – „czyste” typy:
o
Oparty na rynkowych regulatorach rozwoju
o
Oparty na interwencyjnym oddziaływaniu polityki
•
Koncepcje: kombinacje rynkowych (neoliberalnych) i interwencyjnych (neokeynesowskich) elementów mechanizmu
Spór o koncepcję rozwoju regionalnego
•
Koncepcja neoliberalna
o
Właściwość i siła regulacyjna rynku jako najefektywniejszy mechanizm wiązania zasobów z efektami
(pojedyncze regiony, układ regionów)
§
Przyczyny wzrostu gospodarczego:
§
akumulacja kapitału
§
rozwój rynku pracy
§
zmiana technologii
§
zmiana organizacji produkcji
o
Idealna postać:
§
teza o efektywnym ekonomicznie rozwoju układu regionów,
§
przy tendencji do wyrównywania międzyregionalnych różnic w poziomie rozwoju
o
Założenia:
§
swobodny przepływ siły roboczej za wyższą płacą
§
swobodny przepływ kapitału za niższą płacą
o
Efekty:
§
wyrównywanie płac i zysków
§
wyrównywanie rozwoju regionów
o
Źródła niedoskonałości:
§
interwencjonizm publiczny dezorganizujący procesy rozwoju
§
ograniczona mobilność czynników wytwórczych, zazwyczaj z winy państwa
o
Zakres działania władzy:
§
nie interwencyjny
§
tworzenie ram prawnych dla wolnego rozwoju działalności gospodarczej
§
EWENTUALNIE przy dekoniunkturze regulacyjne działania fiskalne (mniejsze opodatkowanie) lub
monetarne (np. obniżenie podstawowych stóp procentowych)
•
Koncepcja neokeynesowska (John Keynes)
o
Niedoskonałość mechanizmu rynkowego wymaga aktywnej roli państwa w celu:
§
efektywnego w skali regionów i państwa wykorzystaniazasobów
§
zapobieżenia dysproporcjom przestrzennym rozwoju
o
Kwestionowanie możliwości zrównoważonego rozwoju w oparciu o rynek, nawet w warunkach doskonałej
konkurencji, a szczególnie wobec:
§
niedoskonałej konkurencji i informacji
§
niedostatecznego zabezpieczenia przed ryzykiem
§
wątpliwej dominacji racjonalności ekonomicznej w zachowaniach podmiotów gospodarczych
§
ograniczonej roli cen i płac w procesach alokacyjnych
§
kumulowania się różnic międzyregionalnych
§
wpływu szerszej gamy czynników na rozwój : instytucje otoczenia biznesu, ośrodki naukowe, zjawiska
społeczne i normy kulturowe
o
Zakres działania władzy – szczególnie na terenach słabego rozwoju gospodarczego:
§
podwyższanie kwalifikacji siły roboczej
§
inwestycje infrastrukturalne
§
promowanie eksportu
§
budowanie instytucji wspomagających rozwój przedsiębiorczości
§
budowanie instytucji upowszechniających innowacje
Koncepcje rozwoju regionalnego
•
Pierwotne oryginalne koncepcje (teorie) – aspekty:
o
Weber – teoria lokalizacji
o
Christaller – teoria ośrodków centralnych
o
Sombart – teoria bazy ekonomicznej
o
Perroux i Boudeville – teoria biegunów rozwoju
o
Hägerstrand – teoria dyfuzji innowacji
o
Friedman, Weaver, Stöhr – teoria rozwoju endogenicznego
•
Teorie wtórne - rozwój i udoskonalenia pierwotnych:
o
Lösch – popyt
o
Hoover – koszty transportu, czynniki podatkowe
o
Isard – wielokryteriowe maksymalizowanie zysku
•
Koncepcje eklektyczne wokół rozwoju spolaryzowanego
o
Törnqvist – koncepcja potencjału kontaktowego
o
Klaassen – model przyciągania
o
... nowe koncepcje łączące zmodyfikowane elementy rozwoju endo-i egzogenicznego, nawiązujące do:
1. Postfordowski paradygmat produkcji
2. Systemy innowacji i transferów technologii
3. Wzrost znaczenia strony instytucjonalnej
4. Megatrendy gospodarki światowej
– globalizacja gospodarki
– integracja międzynarodowa
– wzrost znaczenia aspektów ekologicznych
Wątki w nowych koncepcjach
1.
Postfordowski paradygmat produkcji
– restrukturyzacja systemu produkcji w połowie XX w.
•
Model organizacji produkcji przemysłowej z wysokim udziałem sektora wyspecjalizowanych usług
•
Założenie dezintegracji pionowej na rzecz koncentracji terytorialnej
•
Efekt wyższej elastyczności regionalnych systemów gospodarczych
•
Koncentracje terytorialne – integracja podmiotowa:
o
Dwa procesy:
§
Integracja pozioma – skupienie firm (MSP) o zbliżonym profilu działalności
§
Dezintegracja pozioma – koncentracja firm nie współpracujących, skupionych przez korzyści
aglomeracji
o
Korzyści współdziałania, np. dużej firmy produkcyjnej i otaczających ją MSP
KOnsekwencyjne Koincydencyjne KOoperacyjne
2. Rola systemów innowacji i transferów technologii w mechanizmach rozwoju regionalnego
•
Wzrost znaczenia infrastruktury intelektualnej nad infrastrukturą materialną wytwórczości
•
Innowacyjność w produkcji i usługach –najbardziej progresywny czynnik rozwoju w 2poł. XX w.
•
Regiony – możliwości innowacyjne
o
Zdolne do generowania innowacji
o
Niezdolne do generowania, ale zdolne do absorpcji
o
Niezdolne do generowania i absorpcji
3. Wzrost znaczenia strony instytucjonalnej w rozwoju regionalnym
•
Zintegrowane układy podmiotowe determinujące konkurencyjność regionów
o
Regionalne ośrodki integracji i negocjacji
•
Układy obejmują wszystkie publiczne i poza publiczne instytucje i organizacje, które współdziałając tworzą efekty
zewnętrzne dla środowiska biznesowego
4. Regionalne konsekwencje współczesnych megatrendów gospodarki światowej:
•
Globalizacja gospodarki
o
Wzrost intensywności w sieci powiązań między coraz liczniejszymi podmiotami, w wyniku czego sytuacja
pojedynczych podmiotów uzależnia się bardziej od mega-, niżmezotendencji
o
Wynika z niezależnych procesów żywiołowych w gospodarce, stąd dostosowanie się do..., nie zaś
oddziaływanie na...
o
Procesy najbardziej korzystne dla podmiotów większych i silnych ekonomicznie
o
Największy pożytek z globalizacji gospodarki w skali kraju, mniej w regionach, najmniej w skali lokalnej
o
Jednostki silne ekonomicznie (regionalne, lokalne) dystansują jednostki słabsze, co prowadzi do wzrostu
polaryzacji we wszystkich skalach
o
Delimitacja regionalna kraju a zyski z globalizacji (silny region)
o
1999 r.: 63 tys. korporacji transnarodowych zatrudniających w zagranicznych filiach 40 mln pracowników (wg
UNCTAD 2000)
o
Korporacje transnarodowe jako gateways łączące globalne sieci dostawców i odbiorców (SONY, General
Motors, Philips, Nokia)
(Reich 2000)
§
Kompozycje produktów kooperujących korporacji (np. podzespoły w pojazdach)
§
Alianse strategiczne i programy lojalnościowe (np. usługi hotelowe, przewozy lotnicze, sieci wielkich
sklepów)
•
Integracja międzynarodowa
o
Wzrost znaczenia układów regionalnych (ustrukturalizowanych ekonomicznie i ustrojowo części krajów) w
integrowaniu się gospodarki światowej
o
Cel: lepsze dostosowanie do globalizacji poprzez „otwieranie się” podmiotów w zakresach:
§
Liberalizowanie stosunków gospodarczych w wyniku decyzji polityki autonomicznej i przez
porozumienia
§
Otwieranie się na szczególnych zasadach w grupach krajów
o
Poziom zinstytucjonalizowania integracji, trwałość, kontrola symetrii w korzyściach
o
Efekty:
§
poszerzanie pola konkurencyjności regionów (międzynarodowa)
§
nowy, ponadkrajowy ośrodek sterowania rozwojem
•
Wzrost znaczenia aspektów ekologicznych
o
Element lansowanych i urzeczywistnianych obecnie doktryn rozwoju – wpływających na opis mechanizmów
rozwoju regionalnego
o
Pojęcia:
§
Wzrost, bez względu na koszty środowiskowe
§
Wzrost zrównoważony i niezrównoważony
§
Wzrost samopodtrzymujący się (sustainable)
§
Ekorozwój – jako wyznacznik rozwoju regionalnego XXI w.
Wykład 3
Teorie rozwoju regionalnego - zrównoważenie
Teoria wzrostu zrównoważonego G. Cassel (1927 r.)
• „Zaklęty krąg ubóstwa”
– ...Wynika z niskiej wydajności pracy...
– ...Co wynika z braku nowych wydajnych technologii...
– ...Co wynika z niskiej akumulacji kapitału...
• Główne problemy krajów rozwijających się
– Niecałkowite wykorzystanie czynników produkcji
– Brak kapitału inwestycyjnego
• Rozwiązanie – interwencja zewnętrzna
Koncepcja bazy ekonomicznej Sombart (1907 r.), Dziewoński (1971 r.)
• Werner Sombart (1907 r.) – teoria bazy ekonomicznej miast:
– Funkcje egzogeniczne (miastotwórcze)
– Funkcje endogeniczne (uzupełniające)
• Krzysztof Dziewoński (1971 r.) – rozwinięcie teorii bazy ekonomicznej miast:
– Dezagregacja funkcji egzogenicznych:
• Funkcje centralne (głównie regionalny zasięg oddziaływania)
• Funkcje specjalizowane (głównie ponadregionalny zasięg
oddziaływania)
Teorie proeksportowe
• Teoria bazy ekonomicznej... • Teoria produktu podstawowego... •
Nowa teoria handlu...
Teoria bazy ekonomicznej (economic base theory) USA
•
Baza ekonomiczna regionu – firmy i sektory produkujące na eksport
o
Rozwój regionu przez efekty mnożnikowe działalności eksportowych
o
Zewnętrzny popyt jako stymulanta wzrostu gospodarczego
•
Rekomendacje dla działań publicznych:
o
Przyciąganie inwestorów produkujących na eksport
§
Wytwarzających towary wysoko konkurencyjne (rynek światowy)
§
Przemysł wysokich technologii oraz wyspecjalizowane usługi
o
Wzmacnianie specjalizacji – poszukiwanie firm z branży będącej mocną stroną gospodarki regionalnej
ALE
o
Konieczność dywersyfikacji bazy eksportowej, bo zagrożenia:
§
Schyłek dominującej branży
§
Wycofanie się przedsiębiorstwa kluczowego dla rozwoju regionu
o
Wspieranie działalności eksportowej przedsiębiorstw regionalnych
o
Zachowanie równowagi działań na rzecz DP i MSP –może dojść do zachwiania endogenicznego rozwoju
regionu
Teoria produktu podstawowego (staple theory) Harold Innis (~30` XX w.)
•
Historia ekonomiczna Kanady…
•
Źródło rozwoju w działalności eksportowej
o
Działalność eksportowa wyjaśnia długookresowe zmiany strukturalne i przyczyny wzrostu ekonomicznego*
[
podobieństwo do teorii korzyści komparatywnych Davida Richarda uzasadniającej międzynarodowy podział pracy
(statyczna)]
•
Droga rozwoju
o
Stopniowa specjalizacja produkcyjna, skupienie się na grupie towarów najbardziej konkurencyjnych na rynkach
zewnętrznych
o
Efektem obniżenie kosztów transakcyjnych, w tym:
§
doskonalenie procesu produkcji
§
podnoszenie jakości towarów
•
Rola władz
o
Wspieranie specjalizacji
o
Obniżanie kosztów transakcyjnych:
§
Inwestycje infrastrukturalne
§
Wspieranie badań, innowacji, szkoleń
§
Wspieranie usług otoczenia biznesu, instytucji finansowych
§
Stymulowanie działalności eksportowej
Nowa teoria handlu (new trade theory)
•
Działalność eksportowa stanowi podstawę rozwoju
•
Teoria Heckscher-Ohlina (H-O):
o
państwa eksportują dobra produkowane z użyciem swojego głównego zasobu
§
praca (dobra pracochłonne)
§
kapitał (dobra kapitałochłonne)
•
W gospodarce globalnej korzyści z handlu odnoszą kraje będące na różnym poziomie rozwoju cywilizacyjnego
o
W dłuższej perspektywie wymiana przynosi więcej korzyści regionom bogatym w kapitał (akumulacja)
•
Daleko posunięta specjalizacja produkcyjna w regionach:
o
skoncentrowanie się na działalności pracochłonnej lub kapitałochłonnej
o
Zasoby taniej siły roboczej – produkcja pracochłonna
o
Regiony bogate w kapitał – eksport towarów wymagających wysokich nakładów kapitałowych
o
Tzw. paradoks Leontiefa – gospodarka amerykańska (po. XX w.):
§
eksportuje dobra pracochłonne
§
importuje dobra kapitałochłonne
•
Rola władz – taka jak w teorii produktu podstawowego
o
Wspieranie specjalizacji
o
Wspieranie zasad swobodnego handlu na arenie międzynarodowej
§
Obniżanie kosztów transakcyjnych:
§
Inwestycje infrastrukturalne
§
Wspieranie badań, innowacji, szkoleń
§
Wspieranie usług otoczenia biznesu, instytucji finansowych
§
Stymulowanie działalności eksportowej
Teorie: zrównoważenie - podsumowanie
•
Równoważenie gospodarki regionalnej (inter-i intra-) wymaga bodźców zewnętrznych
o
Zasoby kapitału
o
Zasoby technologii
o
Rozwój eksportu
•
Eksport czynnikiem prorozwojowym w regionach
o
Wymiana dóbr
o
Specjalizacja
o
Wzrost konkurencyjności
o
System regionalny..
Teorie rozwoju regionalnego - polaryzacja
Twórcza destrukcja przez innowacje (creative destruction) Joseph Schumpeter (1924 r.)
•
Teoria polaryzacji sektorowej (gospodarka)
•
System ekonomiczny w ujęciu dynamicznym
•
Osadzenie w strukturach społecznych:
o
Przedsiębiorcy najważniejszym czynnikiem zmian
o
optymalizacja systemu produkcji
o
poszukiwanie rynków zbytu
o
kooperacje
o
nowe technologie
•
Skok technologiczny – inwestycje kapitałowe prowadzące do przyspieszenia rozwoju
•
Wynalazki techniczne jako źródło historycznej zmiany
o
Zapewnienie zmiany strukturalnej jako podstawy rozwoju
o
Niszczenie wcześniejszych struktur gospodarczych i społecznych
o
Procesy dostosowawcze lub marginalizacja przedsiębiorstw, branż, sektorów produkcyjnych
•
Cykliczne zmiany („falowe wytwarzanie innowacji”)
o
Okres rozwoju
o
Okres depresji – zaburzenia ekonomiczne, napięcia społeczne i polityczne jako siły pchające ku kolejnej
zmianie technologicznej
Teoria biegunów wzrostu (polaryzacji)
•
François Perroux (1955 .) – koncepcja aprzestrzenna (sektorowa) za Schumpeterem
o
Biegun wzrostu lub rozwoju (growth pole)
§
centrum pola sił w przestrzeni ekonomicznej
§
jednostka motoryczna wybijającego się innowacyjnego sektora gospodarki
o
Polaryzacja
§
proces wzrostu bieguna, wywołujący:
§
efekty pobudzenia (indukowania) lub
§
efekty hamowania rozwoju innych jednostek i gospodarki
•
Albert O. Hirschman (1958 r.) (geographical growth centres)
o
Biegun wzrostu i biegun „zastoju”
o
Przenoszenie impulsów wzrostu w mechanizmach
§
Sprzężeń progresywnych – rozwój innych gałęzi dostosowujących się do innowacji
§
sprzężeń regresywnych – rozwój sektorów obsługi związany z rozwojem bieguna
o
Pozytywny wpływ efektu infiltracji (powiązania ekonomiczne)
o
Negatywny wpływ efektu polaryzacji (przewaga konkurencyjna bieguna wzrostu)
•
Gunnar Myrdal (1957 r.):
o
Zasada okrężnej i kumulatywnej przyczynowości (cumulativecausation) – ukierunkowane zmiany powiązanych
wielkości, wzmacniane sprzężeniami zwrotnymi, uruchamiają kumulatywny proces zmian (proces historyczny,
uwarunkowany czynnikami ekonomicznymi, społecznymi i kulturowymi)
o
Interakcje efektów
§
odśrodkowych, progresywnych efektów „rozprzestrzeniania”
§
dośrodkowych, regresywnych efektów „wymywania”
N. Kaldor (1970 r.)
•
Zakłada kumulowanie się negatywnych i prorozwojowych cech regionu
•
Na tych założeniach prowadzono wiele strategii regionalnych (70’ XX w.)
o
przeciwdziałanie kumulowaniu się negatywnych zjawisk w regionach problemowych przez, przede wszystkim,
zewnętrzne (państwowe) inwestycje
o
przemysłowe (baza produkcyjna zorientowana na eksport)
•
Szkoła francusko-belgijska (L.E. Davin i in. (1959 r.))
o
Biegun wzrostu – ośrodek integracji przestrzeni, przemysł warunkujący rozwój innych przemysłów
o
Polaryzacja – pobudzające działanie skutkujące integracją przestrzeni:
§
Techniczna – inwestycyjna (skutek inwestowania i funkcjonalna (skutek pobudzania więzi)
§
Dochodów – skutek zwiększenia popytu na dobra konsumpcyjne
§
Psychologiczna – skutek naśladownictwa, sprzyjających warunków rozwoju
§
Geograficzna – ekspansja działalności indukowanych z ośrodka głównego do biegunów wsparcia
o
Strefa wzrostu lub rozwoju – regionalny zespół funkcjonalny:
o
Oś rozwoju lub wzrostu – terytorialna kombinacja jednostek motorycznych i jednostek indukowanych
Model rdzenia i peryferii (core and peripheries) John Friedmann (1973 r.)
•
Konkurencyjna produkcja i usługi lokowane są w najbardziej rozwiniętych regionach (duże ośrodki metropolitalne)
•
Centra dominują nad peryferiami regionalnymi
o
Dominacja centrów:
§
gospodarcza
§
polityczna
§
kulturowa
o
Centra podporządkowują peryferia i wpływają na ich rozwój
•
Układ rdzeń-peryferia ma charakter dynamiczny i występuje w rożnej skali (także miejskiej i
regionalnej)
•
4 typy peryferii regionalnych:
o
Peryferia przejściowe wstępujące – obszary zasiedlone przyciągające ludność i
kapitał
o
Peryferia przejściowe zstępujące – obszary upadającej gospodarki i emigracji
o
Strefy surowcowe – obszary nowo zasiedlone o potencjale wzrostu opierającym się na eksporcie surowców
o
Strefy kolonizacji rolniczej
•
Rekomendacje:
o
Stymulowanie rozwoju regionalnego przez regionalne centra wzrostu
o
Rozwój infrastruktury rdzeni - światowych metropolii oraz pozostałych obszarów centralnych
•
Kontynuacje myśli:
o
Zmiana akcentów:
§
Powiązanie metropolia–region to ujęcie zbyt wąskie
§
Powiązania między metropolitalne (Castells 1996) cdn.
Koncepcja rozwoju spolaryzowanego J.-R. Boudeville (1972 r.)
•
Region spolaryzowany
o
kraje o średniej gęstości zaludnienia i stopniu uprzemysłowienia
o
zintegrowany, zhierarchizowany system
o
heterogeniczne części są komplementarne:
§
bieguny integracji – wieloogniskowe bieguny rozwoju integrujące różne regiony
§
bieguny rozwoju – miasta usługowo-przemysłowe, przedsiębiorstwa motoryczne
§
bieguny wzrostu – miasta przemysłowe, pasywne
§
ośrodki centralne – miasta usługowe animujące obszary wiejskie
•
Region miejski
o
kraje wysoko uprzemysłowione
o
mono-lub policentryczne
o
jednorodna i dobrze zintegrowana przestrzeń
o
zanikające struktury hierarchiczne
o
rozwój silnie zintegrowanych struktur funkcjonalnych
Oś rozwoju P. Pottier (1963 r.)
•
Oś rozwoju
o
Oś tworzona przez region, zespół regionów lub ważnych skupisk
o
Oś motoryczna lub oś lokalizacji nowych działalności motorycznych
o
Oś pobudzania i propagacji rozwoju
•
Dwie historyczne formy rozwoju gospodarczego:
o
Panowanie modelu centrycznego (ogniskowego)
§
I rewolucja przemysłowa 1800-1950
§
kumulatywny proces aglomeracyjny
§
małe znaczenie osi (osie koncentracji)
o
Ekspansja modelu osiowego
§
od 1950 r.
§
uwolniona przez innowacje technologiczne (energetyka i transport)
§
silne zjawiska pobudzania i propagacji rozwoju wzdłuż osi rozwoju
Koncepcje multipolaryzacji sieciowy model polaryzacji
o
Od modelu osiowego do sieciowego
o
Kraje wysoko rozwinięte
o
Niski poziom hierarchizacji przestrzeni i jej wielobiegunowość (B. Planque 1984 r.)
o
Mozaika niejednorodnych terenów osiedleńczych (E. Soja 1993 r.)
o
Nie powiązania rynkowe, ale sieciowe, wspólnota interesów i działań indywidualnych podmiotów (Powell 1991
r.)
•
Układy korytarzowo-sieciowe, miasta sieciowe (D.F. Batten 1995 r.)
o
Szczególnie innowacyjny, kreatywny podzbiór policentrycznych aglomeracji miejskich
o
Rozwój w kluczowych lokalizacjach: atrakcyjne środowisko kulturowe,rozwinięte placówki B&R, elastyczna i
twórcza siła robocza, wysoki stopień dostępności otoczenia, dynamiczna wizja przyszłości
Teorie: polaryzacja - podsumowanie
• Konieczna interwencja władz, aby złagodzić naturalne procesy pogłębiania dysproporcji (zasada kumulatywnej przyczynowości
Myrdala)
• Rekomendacje dla władz
– Wspomaganie rozwoju biegunów, ośrodków, centrów
– Wspieranie procesu dyfuzji, rozprzestrzeniania się wzrostu gospodarczego
– Rozwój infrastruktury, w szczególności komunikacyjnej i telekomunikacyjnej
Teorie rozwoju regionalnego - innowacje
J.R. Lasuen (1969 r.) – teoria ogólna i skupiska (clusters)
•
Przesłanki teorii
o
Proces rozwoju gospodarczego to proces innowacyjny, wywołuje czasowe sekwencje skupisk sektorów
o
Proces urbanizacji wywołuje sekwencje skupisk geograficznych
•
Wpływ aktualnego użytkowania przestrzeni na przyszły proces innowacji
o
3 etapy procesu innowacyjnego:
§
Generowanie innowacji – tylko w największych miastach kilku najwyżej rozwiniętych krajów
§
Dyfuzja innowacji
§
Absorpcja innowacji
Wniosek: Istniejący układ osadniczy to decydujący czynnik rozwoju gospodarczego krajów
•
Wpływ przyszłego procesu innowacyjnego na przyszłe użytkowanie przestrzeni:
o
Scenariusz 1:
§
Przyjęcie zespołu innowacji przez stolicę kraju
§
Rozwój gospodarki dualnej i przestrzennej polaryzacji (rozwinięte centrum i zapóźnione peryferia)
o
Scenariusz 2:
§
Opóźnienie przyjęcia zespołu innowacji przez stolicę względem reszty kraju
§
Opóźnienie rozwoju całego kraju, (czynnik czasu) i zwiększenie polaryzacji w przestrzeni
ponadkrajowej
Wniosek: Efektem rozwoju opartego na innowacjach jest wzrost polaryzacji
Model rdzenia i peryferii (core and peripheries) John Friedmann c.d.
• Rozwój endogeniczny – proces nieciągły, innowacyjny
• Początek w niedużych obszarach centralnych...
– efekt dominacji
• Przepływ środków z peryferii do centrum
– efekt informacji
• Więcej innowacji w centrum
– efekt psychologiczny
• Lepsze warunki działania i niższe ryzyko w centrum niż na peryferiach
– efekt modernizacyjny
• Postęp społeczny i instytucjonalny w centrum, ułatwiający działanie
– reakcja łańcuchowa
• Indukowanie jednych innowacji przez inne w centrum
– efekt produkcyjny
• Wzrost korzyści dużej skali w centrum
• Zwiększanie polaryzacji regionalnej
– Wykształcenie się hierarchicznej struktury regionów centralnych
– Proces statyczny i długotrwały – małe szanse na zmianę
– Innowacje jako szansa dla regionów na nowe centra
Teoria dualizmu technologicznego
• Źródła w teorii cyklu produkcyjnego (product-cycletheory)
• Produkty o wysokim poziomie innowacyjności pojawić się mogą tylko w regionach o znacznym potencjale innowacyjnym
• Efekty dyfuzji innowacji ograniczone są do najbliższego sąsiedztwa
• W fazie produkcji masowej uczestniczą regiony o względnie wysokim poziomie rozwoju
• Regiony niżej rozwinięte:
– słabiej adaptują rozwiązania wysokotechnologiczne
– konkurują ceną (niski koszt siły roboczej –tylko w najbiedniejszych) oraz produkcją tradycyjną
• W konsekwencji utrwala się segmentacja:
– segment wysoki: przetwarzanie innowacji, wysokie płace, zyski, stabilna przewaga konkurencyjna
– segment niski: wyroby technologicznie przestarzałe, niskie zasoby kapitałowe, nisko opłacana, słabo wykwalifikowana siła
robocza
• Utrzymywanie się nierównowagi między regionami rozwiniętymi i zapóźnionymi
• Pogłębianie zależności między obszarem centralnym a regionami słabiej rozwiniętymi
Teorie: innowacje - podsumowanie
• Rozwój innowacyjny wywołuje procesy pogłębiania dysproporcji regionalnych (inter-i intra-)
• Rekomendacje dla władz wobec nieuniknionego procesu pogłębiania dysproporcji:
– Wspieranie działań innowacyjnych w celu zwiększenia przewagi konkurencyjnej centrów
– Wspieranie eksportu (poszerzanie rynków zbytu)
– Wspieranie przenoszenia produkcji standaryzowanej poza region (ujęcie interregionalne)
Teorie rozwoju regionalnego – potencjał lokalny
Nowa teoria wzrostu (newgrowththeory) Paul Romer (1986 r.)
• Rozwój endogeniczny – docelowo jako długotrwały i stabilny wzrost
• Czynniki generujące – kapitał ludzki i powiązana z nim innowacyjność technologiczna
– oraz, drugorzędnie, kapitał materialny
• Rekomendacje – wewnętrzny potencjał
– Inwestycje w budowanie wewnętrznego potencjału regionu
– wspieranie edukacji, rozwój zasobów ludzkich, badań i rozwoju technologicznego oraz MSP
– NIE: zewnętrzne inwestycje np. w tworzenie bazy eksportowej
Koncepcje rozwoju „oddolnego”
• Założenia
– Generowany w środowiskach lokalnych
– Przyczynia się do wykorzystania zasobów miejscowych
– Możliwy przy wsparciu bardziej rozwiniętych ośrodków regionu
(
stąd idea nowego miasta – lokomotywy rozwoju zarządzanego wg innowacyjnych zasad Charter cities http://www.ted.com/talks/paul_romer.html)
• Przesłanki – kraje nierozwinięte i zacofane
– Pełne i harmonijne wykorzystanie zasobów regionu i kwalifikacji
– Zaspokojenie w pierwszej kolejności potrzeb lokalnej społeczności, a potem wyjście ponad te potrzeby
– Nadwyżki wypracowane w wysoko wyspecjalizowanych obszarach redystrybuowane w regionie w innych dziedzinach –
dywersyfikacja struktury
• Rekomendacje dla władz krajowych
– Wspieranie regionalnych układów usługowych
– Rozwój gospodarczy wsi i małych miast
– Rozwój MSP, technologii dopełniających zatrudnienie w regionie
– Wykorzystanie naturalnych zasobów w regionie
Teoria regionalnego rozwoju endogenicznego (rozwoju lokalnego)
wg J. Chmiel 1997
Klimat dla innowacji (vide konkurencyjność regionów)
• Cechy środowiska innowacyjnego (innovative milieu) lub środowiska dla przedsiębiorczości (environment for
enterpreneurship)
• Zasoby naukowe i badawcze regionu (uniwersyteckie)
• Wysoko wykwalifikowana siła robocza (doświadczona kadra menedżerska)
– Zasób taniej i słabo wykształconej kadry
• Wartości społeczne: klimat zaufania, współpracy, tradycje przedsiębiorczości
• Profesjonalna administracja publiczna, prorozwojowa postawa władz, dojrzała strategia pobudzania przedsiębiorczości
– Obecność wiarygodnych instytucji finansowych
– Zdywersyfikowana baza gospodarki regionalnej
– Wysoki poziom infrastruktury technicznej (telekomunikacja, lotniska międzynarodowe)
– Łatwy dostęp do powierzchni biurowych i przemysłowych
• Obecność wymagającego i zasobnego rynku konsumenckiego
• Wysoki standard warunków życia (jakość oświaty, kultury i rozrywki, czystość i dostępność środowiska naturalnego)
Uczący się region (the learning region)
• Technologiczna chłonność regionu (E.J. Malecki)
– Zależna od jakości siły roboczej, wpływającej na poziom potencjalnej absorpcji
innowacji, a te na rozwój regionu
– Wiedza technologiczna – wymiar międzynarodowy
– Kwalifikacje i przedsiębiorczość – wymiar lokalny
• Zasoby i efekty
– Materialne: uczelnie, absolwenci, poziom wykształcenia, patenty, itp.
– Niematerialne: cechy psychospołeczne, klimat dla nauki, współpraca BiR
• Mała mobilność zasobu – tradycja, cechy lokalne
• Rekomendacje
– Stymulowanie czynników sprzyjających innowacyjności:
• rozwój nauki, badań
• doskonalenie kadr
• aplikowanie wysokiej techniki w przedsiębiorstwach uczącego się regionu
Wykład 3
Uczący się region (the learning region) Richard Florida (1995 r.)
• Rodzaje rozwoju lokalnego
• Regiony uczące się zapewniają intensywnie korzystającym z wiedzy podmiotom gospodarczym, tworząc istotne elementy
niezbędne do rozkwitu:
– Infrastrukturę produkcyjną współzależnych sprzedawców i dostawców
– Infrastrukturę ludzką
• która może tworzyć wykwalifikowanych pracowników
• ułatwiającą rozwój orientacji zespołowej
• która jest zorganizowana wokół długotrwałego uczenia się
– Fizyczną i komunikacyjną infrastrukturę, która ułatwia i wspiera
• stały podział informacji
• elektroniczną wymianę danych i informacji
• dostawy dóbr i usług „just-in-time”
• zintegrowanie z globalną ekonomią
– Alokację kapitału i system zarządzania przemysłowego dobrany do potrzeb organizacji intensywnie korzystających z wiedzy
• Przekształcenie się regionów w regiony uczące się jako warunek konkurencyjności systemów terytorialnych
• Filary regionów uczących się (J. Scheff 1999) (6)
1.
IDEE
•
SYSTEM otwarty, niezrównoważony: Kompleksowe zmiany struktury przy udziale lokalnego środowiska i naleciałości
historycznych, stąd ograniczona sterowalność procesem
•
ROZWOJ ENDOGENICZNY:
o
Inicjacja trwałych procesów
o
Wykorzystanie sił samorozwoju systemu do zainicjowania ciągłego procesu transformacji
•
SIEĆ:
o
Znaczenie powiązań i aktywności aktorów w regionie
•
WIELOKIERUNKOWOŚĆ:
o
Integracja różnych polityk i strategii
2.
ZAŁOŻENIA
•
Wzmocnienie konkurencyjności regionu (trwały rozwój) na bazie zdolności do uczenia się
o
wspieranie samorozwoju systemu społecznego
o
tworzenie warunków osobistego rozwoju
•
Nowe koncepcje rozwoju regionu uwzględniane w polityce na rynku pracy
•
Wzmocnienie roli MSP przez stabilne zakotwiczenie w regionie
•
Integracja sieci powiązań personalnych i przedsiębiorstw,
•
ułatwiająca tworzenie ram do rozwoju regionalnego
3.
LOGIKA ROZWOJU
•
Ewolucja rozwoju podlegająca kształtowaniu i kontynuowaniu
•
Rozwój przez uczenie się (instytucjonalne i indywidualne) poszerzenie zdolności działania i jakościowa zmiana działania
•
Antycypacja pro aktywna dyskusje związane z procesem przemian
4.
STEROWANIE SYSTEMEM
•
WSPOŁPRACA jako źródło siły podsystemów stąd nie wszystkie drogi ich indywidualnego rozwoju są dostępne
(potencjalne pole konfliktu wewnątrzsystemowego)
•
Wspieranie zdolności do SAMOSTEROWANIA i SAMOROZWOJU jako podstawy harmonijnej współpracy systemowej
(elastyczna reakcja)
•
POCZĄTKOWE STADIUM rozwoju może objąć:
o
budowę regionalnego środowiska rozwojowego
o
rozbudowę umiejętności
o
rozbudowę wiedzo chłonnych struktur policentrycznych
•
Rozwój OTOCZENIA REGIONALNEGO (sieci) i likwidacja sztywnych sprzężeń
•
HARMONIJNY rozwój oddolny (oparcie na zasobach wewnętrznych) i odgórny (tradycyjny)
5.
STRUKTURA
•
Wzmacnianie integracji sieci jako źródła innowacji
•
Wspieranie „chłonących wiedzę” branż i przedsiębiorstw
•
Rozwój zasobów ludzkich (knowledge-workers)
•
(aktywizacja i towarzyszący życiu proces uczenia się)
6.
ROLE AKTOROW
•
Wzrost znaczenia organizacji pośredniczących kooperacja przedsiębiorstw i kooperacja regionalna,
•
liderzy wiedzy: z funkcji kooperantów na pośredników, na końcu płaszczyzna polityczna
•
Znaczenie sieci otwartej ponad tradycyjne regionalne sieci powiązań
•
Moderator procesu lub „kształtujący” uczestnik sieci (już nie „architekt zmiany” lub „racjonalny planista”)
Teorie: potencjał lokalny - podsumowanie
• Rekomendacje:
– Inwestycje w budowanie wewnętrznego potencjału regionu
– Stymulowanie czynników sprzyjających innowacyjności
• Rozwój zasobów ludzkich – doskonalenie kadr
• Wspieranie badań, nauki, rozwoju technologicznego dopełniającego zatrudnienie w regionie
• Wspieranie regionalnych układów usługowych, MSP
• Optymalizacja systemu zarządzania
• Rozwój gospodarczy wsi i małych miast
• Wykorzystanie naturalnych zasobów w regionie
• Infrastruktura produkcyjna (rynek), materialna i komunikacyjna
• NIE: zewnętrzne inwestycje np. w tworzenie bazy eksportowej
Konkurencyjność regionu
Czynniki konkurencyjności
• Region konkurencyjny
– DAWNIEJ:
• Gwarantuje korzyści skali • Gwarantuje niskie koszty pracy i kapitału
– TERAZ:
• Ma zasoby pozwalające na wysoką jakość produkcji
• Zapewnia warunki efektywnej organizacjipracy
• Oferuje warunki do kooperacji i współpracy
• Oferuje warunki dla skutecznego i szybkiego wdrażania innowacji
• Zapewnia dostępność rynków zbytu
• Zapewnia atrakcyjne warunki życia
←vide klimat dla innowacji
• Zasoby i ich rozmieszczenie
– Bieżąca aktywność gospodarcza – Przedsiębiorczość
– Wykształcenie – Mobilizacja społeczna – Kultura ekonomiczna
• Dotychczasowy rozwój
• Polityka regionalna – świadome działania władz
Podnoszenie konkurencyjności
• Wydobycie, uruchomienie i podnoszenie jakości zasobów
• Uatrakcyjnienie regionu jako
– miejsca inwestowania kapitału – miejsca zamieszkania
kształtowanie pozytywnego wizerunku
• Region konkurencyjny wykazuje zdolność przystosowania do zmian zachodzących w gospodarce, technice i życiu społecznym
• Znaczenie wobec:
– Otwartej gospodarki (integracja i globalizacja)
– Mobilności lokalizacyjnej podmiotów gospodarczych
– Nowych regionalnych i makroekonomicznych czynników rozwoju gospodarczego
– Niska konkurencyjność prowadzi do obniżenia dynamiki rozwoju
Konkurencyjność regionów
• Polityka regionalna jako czynnik konkurencyjności:
– Konkurencyjność regionów (przedmiotowa)
• zdolność do zaspokojenia lokalnych i globalnych potrzeb oraz popytu na usługi i dobra
• pod warunkiem zapewnienia wysokiego i trwałego dochodu
– Konkurencyjność regionów (podmiotowa)
• władza jako dostarczyciel usług publicznych
• władza jako podmiot polityki wspierający konkurencyjność regionu i bezpośrednio konkurencyjność konkretnych firm
• władza jako instytucja publiczna konkurująca z innymi władzami i instytucjami (cele i interesy)
• Konkurencyjność to zdolność do tworzenia przewag konkurencyjnych
• Przewaga konkurencyjna nie zawsze jest wynikiem konkurencyjności regionu
Mechanizmy przewagi konkurencyjnej
1/3 WIEDZA i INNOWACYJNOŚĆ
• Innowacyjność zależy od poziomu informacji i wiedzy
• Orientacja na kreowanie zasobów niematerialnych
– kwalifikacje, wiedza, umiejętności, kompetencje
• Koncentracja na dostępnych mocnych stronach regionu
– gospodarcze, kulturalne, ekologiczne, polityczne
2/3 SIECI
• Interaktywny i kumulatywny charakter postępu technologicznego (GREMI)
– Proces zmian technologicznych jako wynik
• interakcji
• uczenia się na drodze prób i błędów
• kumulowania wiedzy specyficznej i interdyscyplinarnej
• Kolektywny przedsiębiorca (collectiveentrepreneur)
– Sieć współpracujących instytucji (publicznych, gospodarczych, usługowych, finansowych, społecznych, naukowych),
– Dominująca rola (oddziaływanie) firm innowacyjnych i ich kooperantów
• Bezpośrednie kontakty w sieci
– Wymiana i obieg nowych pomysłów
– Dyfuzja innowacji
– Kontakty oficjalne i nieoficjalne
• Co najmniej trzy odmiany sieci nieformalnych:
• sieć komunikacji -kto z kim rozmawia
• sieć wiedzy fachowej -osoby, do których inni zwracają się z prośbą o pomoc
• sieć zaufania
(wg badań w Bell Labs lata 90-te XX w.; za: Goleman D. Inteligencja emocjonalna 1997, s.256-259)
• Sieci przyczyniają się do zwiększania elastyczności i stabilności gospodarki regionu
– Wzrost mobilności wewnątrzregionalnej
• Wymiana wiedzy i umiejętności • Dyfuzja wiedzy • Doskonalenie procedur
– Inicjowanie cykli wewnątrzregionalnych w celu wzmocnienia kooperacji
• Samoistne doskonalenie sieci
• Atmosfera przemysłowa
– źródło wartości dodanej dzięki akumulacji wiedzy i umiejętności w środowisku lokalnym
3/3 KONCENTRACJA
• Sąsiedztwo fizyczne i sieci powiązań
• Uterytorialnienie rozwoju (GREMI)
– warunkiem sukcesu jest ciągłość doświadczenia nabytego w środowisku lokalnym
– kreatorem innowacji jest już nie pojedynczy przedsiębiorca, ale środowisko lokalne
• Oszczędności aglomeracji zastępujące klasyczne korzyści skali produkcji
Konkurencyjność regionu - podsumowanie
• Zmiana czynników konkurencyjności
• Waga środowiska lokalnego dla konkurencyjności
• Znaczenie władz regionalnych
• Mechanizmy podnoszenia konkurencyjności regionów
– Wiedzy i innowacyjności – Sieci – Koncentracji
Kapitał ludzki i kapitał społeczny
• Kapitał ludzki (pojęcie węższe)
• Atrybuty kapitału ludzkiego:
– Struktura wieku ludności, wskaźnik obciążenia demograficznego
– Aktywność zawodowa ludności – Wskaźnik zatrudnienia
– Poziom wykształcenia i kwalifikacje zawodowe, struktura zawodowa
– Poziom zamożności – Poziom zdrowotności
(wg Gaczek, Komorowski 2005)
• Kapitał społeczny – relacyjny (ujęcie szerokie), leży u podstaw przechodzenia od gospodarki opartej na strachu i braku
zaufania do gospodarki opartej na zaufaniu do instytucji zarządzających gospodarką, do władz lokalnych oraz przedsiębiorców.
(Hartman,za: Gaczek, Komorowski 2005)
• Atrybuty kapitału społecznego – relacyjnego:
– Odpowiedzialność ekonomiczna i społeczna, gotowość do oszczędzania
– Gotowość do podejmowania ryzyka ekonomicznego i zawodowego
– Przedsiębiorczość i pracowitość
– Poziom otwarcia na nowe idee
– Gotowość do uczenia się, samokształcenia i podnoszenia wiedzy
– Gotowość do współpracy i wymiany doświadczeń, zaufanie do instytucji i partnerów na rynku
– Altruizm społeczny, postawy prospołeczne
– Dyscyplina społeczna, gotowość do podporządkowywania się normom społecznym
– Zdolność do społecznego kompromisu i dialogu, rozumienie konieczności realizacji potrzeb nadrzędnych w procesie
współpracy
(wg Gaczek, Komorowski 2005)
Wykład 5
Lokalizacja produkcji
Skutki oddziaływania produkcji
• W obszarze społecznym
– Problemy zatrudnienia
– Kwestie mieszkaniowe, socjalno-kulturowe, medyczne, oświatowe, usługowe
• W obszarze ekonomicznym
– Rozwój gospodarki (struktura gospodarki, otoczenie biznesu)
– Kooperacja i konkurencja
– Jakość zasobów pracy, edukacja
– Infrastruktura
• W obszarze ochrony środowiska
– Stan środowiska
– Presja i rekultywacja
Lokalizacja inwestycji produkcyjnych
• Czynniki lokalizacji produkcji
– ujęcie tradycyjne:
– Ogólnopolityczne (system zarządzania państwem)
– Stan ekonomiczny kraju (stan finansowy, zaopatrzenie materiałowe, technika, technologia, transport)
– Stan i rozmieszczenie surowców, warunków zbytu, sytuacja na rynkach międzynarodowych
– Stan siły roboczej, przygotowanie kadr, tradycje przemysłowe
– Zasoby wodne i rodzaje wód
– Stan powiązań międzynarodowych
– Rzetelność wiedzy i informacji
– Umiejętność właściwej oceny trendów i prognozowania
– Umiejętność wykorzystania tych danych
• Walory użytkowe lokalizacji
– Walory popytu (słabnące)
• Możliwości zbytu produkcji (globalizacja)
• Zależne od typu produkcji i charakterystyk odbiorców
• Mogą determinować wielkość zakładu
• Szczególnie ważne przy produkcji wielkogabarytowej lub ciężkiej (koszty transportu)
– Walory zasobów
• Możliwość pozyskania wszystkich czynników produkcji przy jak najniższym koszcie
• Zmienność obiektywnej oceny waloru miejsca w czasie
• Słabnące znaczenie
– dostępności energii (przeżył)
– wody (racjonalizacja i technologie)
• Rosnące znaczenie
– wielkości i jakości zasobów pracy
– poziomu infrastruktury technicznej i społecznej
– kooperacji
• Aktualność tradycyjnych czynników lokalizacyjnych – szczególnie w kontekście oceny walorów lokalizacji
• Zmiana wag i znaczeń przypisywanych czynnikom
– Zmiana standardów oceny czynników i ich współwystępowania
– Zmiany technologiczne i organizacyjne
•Czynniki lokalizacji produkcji – ujęcie uzupełnione:
Klasyczna teoria lokalizacji
• Metoda trójkąta lokalizacyjnego Varignona:
o
Co najmniej 3 stałe punkty – lokalizacje rynków zbytu i źródeł surowców, tworzące wielobok wypukły
o
Przydanie mas i ustalenie odpowiedników kosztów przewozu ładunków (masa * jednostkowe koszty transportu)
o
Poszukiwanie punktu równowagi sił – optymalnej lokalizacji przedsiębiorstwa
Restrukturyzacja systemu produkcji poł. XX w.
• Postfordowski paradygmat produkcji
– Organizacja produkcji – elastyczność, usługi, wielobranżowość
– Organizacja gospodarki regionalnej – dezintegracja pionowa i koncentracja terytorialna
– Skutki regionalne – wysoka elastyczność regionalnych systemów gospodarczych
– Czynniki lokalizacji – jakość siły roboczej, klimat dla inwestycji
– Organizacja przestrzenna – organizacja sieciowa, zmienność
• „Toyotyzm”
– Japoński model produkcyjny
– Korzystna sytuacja międzynarodowa
– Wysoki udział państwa, dostosowany system szkolnictwa
– WYJĄTKOWA ELASTYCZNOŚĆ
Diament Portera (Porter's Diamond) (1980 r.)
•
Warunki, które są zachętą dla firmy rozważającej rozpoczęcie działalności w danym kraju (analiza pozycji
konkurencyjnej):
o
Klasyczne czynniki produkcji (factorconditions)
§
akumulacja kapitału, wykwalifikowana siła robocza, infrastruktura techniczna i komunikacyjna,
infrastruktura BiR, zasoby naturalne
o
Warunki popytu (demandconditions)
§
wymagający rynek regionalny
§
obecność unikalnych wyspecjalizowanych branż, które są konkurencyjne na rynkach zewnętrznych /
globalnych
§
obecność odbiorców stymulujących rozwój branży
o
Obecność pokrewnych sektorów – dostawców i dystrybutorów (related and supportingindustries)
§
obecność odpowiednio dużego zaplecza dostawców i obsługi
§
organizacja sieciowa gospodarki – sieć współpracy i rywalizacji:
•
kooperacja – wymiana informacji, nowości, zasobów pracy
•
konkurencja – poprawa efektywności układów geograficznych
o
Rodzaj obecnych na rynku strategii, struktur i metod walki konkurencyjnej (firm strategy, structure, and rivalry)
§
strategie pojedynczych firm oraz sieci
§
dostosowanie do warunków globalnej konkurencji i struktury ekonomicznej regionu
o
Ryzyko (chance) (np. atak terrorystyczny)
o
Realizacja władzy publicznej – np. prawo fiskalne i środowiskowe (government)
§
działania władz na każdym szczeblu, bez faworyzowania konkretnych obszarów
§
polityka wspierania gron przemysłowych bez faworyzowania branż lub firm
§
niekorzystne (kosztowne) „sztuczne” tworzenie nowych gron
§
rozwijanie sektora BiR, organizacji sieciowej gospodarki (udział wielu aktorów), rozwój infrastruktury
technicznej, przyciąganie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, promowanie regionu, wspieranie
rozwoju eksportu,
§
stymulowanie popytu przez zamówienia publiczne, nie ulgi podatkowe ale dotacje i pożyczki
ukierunkowane na rozwój i innowacje, rozwój rynku kapitałowego (dostępność kapitału)
•
Zmiana czynników przewagi konkurencyjnej
Przestrzenie produkcyjne
1. Źródła koncepcji przestrzeni produkcyjnych
– Dystrykty przemysłowe Marshall
– Grona przemysłowe Porter
– Industrializacja rozproszona / spontaniczna
– Nowe dystrykty przemysłowe
2. Modele dystryktówprzemysłowych
3. Postęp technologiczny w ujęciu ewolucyjnym
– Środowisko innowacyjne (GREMI)
4. Neoinstytucjonalna analiza organizacji przemysłu
– Periodyzacja kapitalizmu
– Rządzenie i współdziałanie strategiczne
5. Terytorialne systemy produkcyjne / innowacyjne
Źródła koncepcji przestrzeni produkcyjnych
Dystrykty (okręgi) przemysłowe Alfred Marshall (1890 r.) (industrialdistricts)
•
PIERWOTNE UJĘCIE: Przestrzennie wydzielony obszar koncentracji wyspecjalizowanych zakładów przemysłowych wraz z
ich otoczeniem mieszkaniowym
o
Zazwyczaj przemysł ciężki (stoczniowy, węglowy, stalowy), rzadziej lekki (tekstylny i ceramiczny)
o
Struktury mieszkaniowe zorganizowane w jednolite zespoły zabudowy (osiedla robotnicze)
o
Bezpośrednie sąsiedztwo struktur mieszkaniowych i produkcyjnych
•
Założenia socjologiczne i antropologiczne Marshalla oparcie na powszechnie obowiązujących wartościach społecznych i
stabilnej wspólnocie lokalnej
•
Dystrykty (okręgi) przemysłowe Alfred Marshall (1890 r.) – ewolucja pojęcia
Dystrykty (okręgi) przemysłowe - Paradoks brytyjski
•
Paradoks brytyjski – kolebka koncepcji dystryktów przemysłowych, a ich słaby rozwój
o
obecne do lat 70-tych XX w. (w Europie Zachodniej wtedy rozkwit)
o
Przyczyną osłabienie MSP (lata 50’-60’):
§
Ekspansja dużych firm (fuzje i absorpcje)
§
Polityka wspierania „championów narodowych” i modernizacja technologiczna przemysłu
§
Zanik zaplecza wspierającego rozwój MSP – koncentracje kapitału w systemie bankowym i na giełdach
regionalnych
§
Zerwanie więzi ze środowiskiem lokalnym – dwustronne porozumienia dużych firm ze związkami
zawodowymi i rządem
o
Koniec XX w. -powolne odradzanie się struktur w oparciu o MSP, przeszkody:
§
Wysoka koncentracja gospodarki, brak organizacji MSP, brak wydzielonego sektora rzemiosła
§
Przeszkody socjokulturowe (przedsiębiorczość, współpraca)
§
Dezintegracja gospodarki regionalnej
•
„opiekuńcza” polityka państwa
•
polityka deregulacyjna
Grona przemysłowe (industryclusters) Michael Porter (1997 r.)
•
Źródła w myśli Marshalla
•
Paradoks lokalizacji
o
produkcja lokalna
o
sprzedaż globalna
•
Lokalizacja jako źródło globalnej przewagi konkurencyjnej
•
Grono przemysłowe (klaster) (Porter 1990 r.) „geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm,
wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i
związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych, stowarzyszeń branżowych), konkurujących
między sobą, ale także współpracujących”
•
Kluczowe elementy składowe gron:
o
Firmy rdzenia
§
Wysoko wyspecjalizowane i komplementarne
§
Narzucają specjalizację grona
§
Tworzą „krytyczną masę” grona
§
Współpracując tworzą współzależny system produkcyjny
o
Firmy obsługujące
§
Wyspecjalizowane
§
Silnie powiązane z firmami rdzenia
§
Firmy rdzenia nie mogą bez nich poprawnie działać
§
Tworzą sieć wzajemnej współpracy i rywalizacji
§
Banki, usługi finansowe, prawne, projektowe, obsługa, itp.
o
Miękka infrastruktura
§
zaangażowanie publicznego i prywatnego partnerstwa (władze lokalne, instytucje naukowe,
organizacje profesjonalne i przemysłowe)
§
Cel – doskonalenie sieci powiązań miedzy rdzeniem i firmami obsługi
§
Strategia gospodarcza firm i grona odpowiednia do warunków światowej konkurencji i struktury
ekonomicznej regionu
o
Twarda infrastruktura
o
Jej doskonalenie i efektywność kluczowe dla funkcjonowania grona
o
Dostarczanie energii, transport, komunikacja – w wymiarze grona i zewnętrznym
o
Kluczowe elementy składowe grona Nelson (Nowa Zelandia) (przemysł morski – produkcja żywności) (2005)
•
Warunki niemieckie
o
Układ odpowiedni dla sektorów inżynierskich (optyka, chemia, przemysł maszynowy), gdzie znaczenie ma
ciągłe inwestowanie w prace BiR
o
Dyscyplina zarządzania procesem produkcji
o
Długofalowe finansowanie etapu przygotowania produkcji Akcjonariusze firm – banki kredytujące (inwestycje
długookresowe)
•
Warunki amerykańskie
o
Układ odpowiedni dla innowacyjnych sektorów (oprogramowanie, biotechnologia)
o
Źródło finansowania – kapitał wysokiego ryzyka i giełda (szybki zwrot nakładów)
o
Wysoka konkurencja – powstawanie nowych firm
o
Niedoinwestowanie dojrzałych sektorów (zamówienia rządowe)
Industrializacjarozproszona / spontaniczna
•
G. Becattini (1979 r.) – kontynuacja myśli Marshalla
•
„Uterytorialnienie” produkcji – powiązanie rozwoju regionalnego z cechami organizacji produkcji danego terytorium
•
P. Aydalot – hipoteza o determinującej roli środowiska lokalnego jako inkubatora innowacji (TSP)
•
Źródła przypadków:
o
Efekt sunbelt (dynamizm rozwoju południa USA)
o
Studia nad regionami Trzeciej Italii – badacze włoscy
Efekt sunbelt dynamizm rozwoju południa USA (’40-’80 XXw.)
•
Wzrost zaludnienia:
o
II wojna światowa – napływ do miast ludności z północnowschodnich części USA (rustbelt – przemysł stalowy)
o
Lata 60-te – napływ milionów emigrantów z Meksyku
o
Lata 90-te XX w.:
§
Miasta z największą w USA dynamiką wzrostu, poziom urodzeń o 10% wyższy od średniej krajowej
§
Miasta południa wśród największych amerykańskich miast
§
Napływ ludności „emeryckiej” – Floryda, Arizona (klimat)
•
Warunki ekonomiczne:
o
Tania siła robocza
o
Brak związków zawodowych
•
Rozwój gospodarczy:
o
Od końca II wojny światowej silny wzrost liczby producentów
§
przemysł lotniczy i kosmiczny,
§
przemysł obronny wokół baz wojskowych w Płd. Kalifornii
o
Teksas, Luizjana, Oklahoma – wzrost wraz z rozwojem przemysłu paliwowego w latach 70-tych (I szok naftowy
1974 r.)
o
Przemysł turystyczny, w szczególności Floryda i Płd. Kalifornia
•
Problemy od lat 90-tych:
o
Spadek cen ropy w latach 80-tych (II kryzys naftowy 1979)
o
Dysproporcje rozwoju – w 1990r. 23 spośród 25 obszarów metropolitalnych w USA o najniższym poziomie
PKB/mieszk.
o
Problemy społeczne (przeludnienie, napływ niewykształconych emigrantów, zanieczyszczenia, bezpieczeństwo
– LA)
Rozwój regionów Trzeciej Italii 70’
•
First Italy– bogate regiony północno-zachodnie (kryzys)
•
Second Italy – biedne regiony południowe (słaby wzrost)
•
Third Italy – dynamiczny wzrost regionów północno-wschodnich i centralnych r.
•
Małe, silnie kooperujące przedsiębiorstwa rodzinne
o
wyspecjalizowana wytwórczość, zwykle przemysł lekki
o
usługi, szeroko ujmowana branża
o
duża elastyczność technologii
•
Sieć współpracy – silne podstawy tradycji i norm społecznych
o
Współpraca rynku, przedsiębiorstwa, rodziny, kościoła, szkoły, władz lokalnych, organizacji politycznych,
kulturalnych, charytatywnych, religijnych, artystycznych itp.
o
Szerokie wykorzystanie pracy chałupniczej
•
Współpraca z władzami, wspierającymi rozwój gospodarki regionalnej
•
Wspólnota działań dotyczących całej branży: szkolenia, wprowadzanie nowych technologii, marketing, eksport
•
Regiony ekspansywne – rozwój oparty na eksporcie na rynki zewnętrzne, otwarcie na sieci relacji z otoczeniem
•
Unikalne i nie dające się transponować
•
Drugi „cud gospodarczy” Włoch
•
1986 r. lepsze wskaźniki niż np. Wielka Brytania
•
Bardzo dobre wskaźniki MSP
Nowe dystrykty przemysłowe new industrial districts NID
• M. Piore and Ch. Sabel (1984, 1989):
– Elastyczna specjalizacja
– Nowe dystrykty przemysłowe
• Pierwowzór:
– ekspansja dojrzałych gałęzi produkcji w regionie Emilio-Romagna (Włochy)
• Nowe dystrykty przemysłowe:
– Zapewniają dobrą pracę, stabilny rozwój i dynamikę
– Małe, innowacyjne firmy
– Regionalny systemu kooperacji
– System zarządzania (governance) sprzyjający adaptacji do-i wykorzystaniu globalnych tendencji
• Cechy diagnostyczne:
– Struktura wielkościowa przedsiębiorstw (udział MSP)
– Powiązania „w górę” i „w dół” między przedsiębiorstwami
– Poziom dezintegracji pionowej
– Sieci powiązań między firmami dystryktu
– Struktury zarządzania w dystrykcie (governance)
– Zdolności innowacyjne
– Organizacja produkcji
Modele dystryktów przemysłowych
Koncentracja terytorialna
•
Przesłanki koncentracji terytorialnej – typy koncentracji (T. Zipser 1988 r.):
o
Koncentracje koincydencyjne
§
walor lokalizacji przyciąga, niezależnie, elementy zagospodarowania
o
Koncentracje konsekwencyjne
§
lawinowy wzrost zagospodarowania poprzez wzrost konsumpcji („trzecia siła”), przyciąganie
kolejnych, obsługujących elementów zagospodarowania
o
Koncentracje kooperacyjne
§
w wyniku konieczności zaistnienia kontaktu między skupiającymi się elementami zagospodarowania,
np. kooperacje, obsługa produkcji
•
Typ integracji podmiotowej:
o
Dezintegracja pionowa
§
jako efekt postfordowskiej organizacji produkcji
o
Dezintegracja pozioma
§
koncentracja firm nie współpracujących między sobą,
§
skupionych przez korzyści aglomeracji
o
Integracja pozioma
§
skupienie firm (MSP) o zbliżonym profilu działalności
Typologie klastrów
Klasyfikacja wg Meyer’a-Stamera
• Klaster tzw. „włoski”
• Małe i średnie przedsiębiorstwa
• Specjalizacja i wysoki stopień wewnętrznego współzawodnictwa (konkurencja wewnętrzna)
• Współpraca oparta na zaufaniu
•Oba warunki sprzyjające innowacyjności i efektywności
• Klaster „hub-and-spoke”
• Kilka dużych przedsiębiorstw i ich dostawcy MSP
• Hierarchiczna struktura powiązań
• Klaster „satelitarny”
• duża liczba MSP świadczących usługi dla firm spoza klastra
Klasyfikacja wg OECD
(Organisation for Economic Co-operation and Development)
• Klastry oparte o wiedzę
• Przedsiębiorstwa skupione wokół instytucji badawczych, z których usług intensywnie korzystają
• Charakterystyczne dla przemysłu farmaceutycznego, lotniczego, chemicznego, elektronicznego
• Klastry oparte o korzyści skali
• Systemy produkcyjne oparte na masowej produkcji (np. żywność, motoryzacja)
• Pomimo związków z instytucjami badawczymi nowe technologie zwykle pochodzą od dostawców (import innowacji)
• Klastry uzależnione od dostawcy
• System gospodarczy specjalizujący się w przemysłach wymagających surowców (np. meblarski, spożywczy, ale także
usługi)
• Klastry wyspecjalizowanych dostawców
• Skupiska przedsiębiorstw produkujących sprzęt i oprogramowanie, oraz świadczących usługi m.in. finansowe i handlowe
Modele dystryktów przemysłowych Ann Markusen (1996 r.)
•
Sticky places in slippery space
o
Badania porównawcze nowych dystryktów przemysłowych w USA, Japonii, Korei i Brazylii
o
Ocena cech definiowanych według koncepcji nowych dystryktów przemysłowych…
o
Ocena roli władzy stanowej i regionalnej:
§
Rola regulacyjna
§
Rola producenta i konsumenta dóbr i usług
§
Rola inicjatora innowacji
o
Ocena roli wielkich firm o dużej sile rynkowej w skupieniu przedsiębiorstw
o
Ocena związków firm z dystryktem i w sieciach ponadregionalnych
o
Ocena długookresowych trendów rozwoju najważniejszych firm
o
Ocena długookresowego potencjału regionu
o
Ocena wskaźników strukturalnych (społeczne, rynku pracy, dochody, uzwiązkowienie, zróżnicowanie
polityczne)
•
Weryfikowane założenia co do przewagi konkurencyjnej dystryktów:
Czy dystrykt…
o
Zapewnia co najmniej średni poziom wzrostu całego regionu?
o
Zabezpiecza region przez utratą miejsc pracy i spadkiem liczby firm, wywołanymi krótkotrwałymi zmianami
koniunktury gospodarczej i politycznej?
o
Zapewnia dobre miejsca pracy, umacnia tendencje do różnicowania źródeł dochodu, zabezpiecza przed
nadmierną koncentracją dochodów i własności?
o
Wspiera wpływ pracujących na politykę firm?
o
Wspiera partycypację i toleruje kontestację w polityce regionalnej?
o
Nowy dystrykt przemysłowy (Park, Markusen 1994):
o
Duży, przestrzennie określony obszar
o
Ekonomia nastawiona na wymianę
o
Ekonomia o wyróżniającej się specjalizacji, np. zasobowej, rzemieślniczej, usługowej
•
Dystrykt marshallowski (Marshallian and Italianate)
o
Dystrykt wokół kluczowego przedsiębiorstwa (Hub-and- Spoke)
o
Dystrykt firm satelickich (Satellite Platform)
o
Dystrykt z dominującą rolą administracji publicznej (Statecentered)
•
Wielość i przenikanie modeli :
o
Amalgamaty wielu typów
o
Mutacje dystryktów pomiędzy typami
o
Atrakcyjność nie jest trwała i nie jest dana raz na zawsze
•
Zasięg przestrzenny:
o
Najczęściej obszary aglomeracji
o
Także obszary regionalne z silnym ośrodkiem centralnym
Dystrykt marshallowski Marshallian and Italianate
•
Regionalna sieć małych przedsiębiorstw
•
Pierwowzor: dystrykt wg Marshalla...
STRUKTURA
...Małe lokalne firmy
SIEĆ
.. Głęboka i długoterminowa współpraca wewnątrzregionalne
...Słaba współpraca zewnętrzna
RYNEK PRACY
...Duża mobilność intraregionalna, elastyczność
OTOCZENIE BIZNESU
...Unikalna tożsamość kulturowa
..Wyspecjalizowane otoczenie biznesu
...Dostępny kapitał
ROZWÓJ
...Dobre długoterminowe perspektywy
Dodatkowe cechy – wg badań Trzeciej Italii i innych:
STRUKTURA +
SIEĆ+
Wysoki poziom kooperacji pomiędzy konkurującymi firmami w celu „podziału”
ryzyka, stabilizacji rynku i dyfuzji innowacji
Zaufanie podstawą funkcjonowania sieci
RYNEK PRACY+
Wysoki poziom wymiany personelu pomiędzy producentami i ich kooperantami
OTOCZENIE BIZNESU+
Bardzo wysoki udział prac projektowych i generujących innowacje
Silne organizacje powinny sprzyjać współużytkowaniu infrastruktury
zarządzania, szkoleń, marketingu, obsługi technicznej i finansowej, do tworzenia
mechanizmów „podziału” ryzyka i stabilizacji, do wypracowywania wspólnych
strategii
ROZWÓJ+
Silna rola władz lokalnych jako regulatora oraz promotora kluczowych branż
•
Koncepcje mechanizmów rozwoju:
o
Przy stabilnych warunkach rynkowych i braku konkurencji zewnętrznej stabilny rozwój dystryktów
o
Mechanizm samodoskonalenia:
§
zestandaryzowane funkcje mogą być wyprowadzane poza region w celu obniżenia kosztów, co
powinno wywołać innowacyjne procesy w regionalnych branżach
o
Mechanizm samozagłady:
§
specjalizacja i dominacja jednej branży spowoduje osłabienie innych, które mogłyby zdywersyfikować
strukturę regionu i zapobiec starzeniu się i niestabilności głównej branży
•
Zróżnicowanie dystryktów – tło społeczne i polityczne:
o
Regiony Trzeciej Italii:
§
Silna wspólnotowość, kultura powiązań i tradycji, zogniskowana politycznie wokół zasiedziałej
społeczności,
§
związków zawodowych i włoskiej partii komunistycznej
§
Znaczenie związków zawodowych gwarantujących większości firm bezpieczne działanie nawet w
okresie kryzysu
§
Zapewnienie stałości dochodów i ich względnie równej dystrybucji
o
Regiony Kalifornii: Sillicon Valley, Orange County (wysokie technologie)
§
Kooperacja regionalna, o ile jest, pomiędzy firmami, bez związków zawodowych i w słabo
zintegrowanej społeczności, polityczne zaplecze nastawione skrajnie liberalnie (rynkowo)
§
Ograniczona odporność układu w okresie dekoniunktury
§
Nierównomierna dystrybucja dochodów
Dystrykt wokół kluczowego przedsiębiorstwa Hub-and-Spoke
STRUKTURA
Dominacja jednej lub kilku dużych, pionowo zintegrowanych firm (jedna lub kilka
branż, niekoniecznie współpracujących) otoczonych wieloma firmami
współpracującymi
Firmy rdzenia mają bardzo silną pozycję na rynku krajowym i międzynarodowym
Relatywnie dość zasobny rynek
Niski poziom obrotów pomiędzy lokalnymi firmami, poza usługami
SIEĆ
Rdzeniowe firmy powiązane lokalnie głownie z dostawcami, a ponadlokalnie z
dostawcami i klientami, przewaga powiązań zewnętrznych
Niski poziom kooperacji pomiędzy dużymi konkurującymi firmami w celu
„podziału” ryzyka, stabilizacji rynku i dyfuzji innowacji -raczej zewnętrzne alianse
Kluczowe decyzje inwestycyjne podejmowane lokalnie, oddziałujące globalnie
Firmy obsługujące silnie kooperują z rdzeniem (na zasadach firm kluczowych,
podnoszenie jakości obsługi, poszerzanie sieci) – więzi<>atomizacja
Firmy obsługujące są (słabo) powiązane z otoczeniem (+ korzyści aglomeracji)
Długoterminowe kontrakty i porozumienia pomiędzy firmami rdzenia i obsługi
RYNEK PRACY
Umiarkowane procesy wymiany personelu pomiędzy producentami i ich
kooperantami, poza usługami i przypadkami kryzysu w dominujących branżach
Silnie powiązany z dystryktem, mniej elastyczny
Nieproporcjonalnie duży udział pracowników fizycznych
Pracodawcy i pracobiorcy „lojalni” najpierw wobec dużych firm, potem dystryktu,
potem małych firm (atrakcyjność miejsca pracy)
Wysoki poziom napływu pracujących, niski odpływ
OTOCZENIE BIZNESU
Ewolucja unikalnej tożsamości kulturowej, silne więzi społeczne
Wyspecjalizowane otoczenie finansowe, technologiczne i eksperckie, obsługi
biznesu – zdominowane przez duże firmy
Mało kapitału ryzyka dostępnego dla firm – poza największymi
Brak organizacji sprzyjających współwykorzystywaniu infrastruktury,
mechanizmów „podziału” ryzyka i stabilizacji
Silne oddziaływanie władzy w regulacji i promocji rdzeniowych firm w lokalnej i
ponadlokalnej skali
Wysokie zaangażowanie Śródków publicznych w zapewnianie infrastruktury
ROZWÓJ
Długookresowe perspektywy wzrostu zależą od perspektyw rozwojowych
dominujących branż i strategii firm rdzenia
Kumulacja efektów rozwoju służy wzbogaceniu struktury dystryktu – korzyści
aglomeracji oraz powiązania nowych firm z rdzeniem
• Zagrożenia
– Zależność poziomu rozwoju od koniunktury w dominującej branży
– Zależność od strategii rdzeniowych firm (Detroit i konkurencja Jp.)
– Słaba współpraca horyzontalna
– Polityczne wsparcie kluczowych firm i zaniedbania wobec reszty
• Zalety
– Potencjalnie wysoki poziom inwestycji propublicznych
– Doskonalenie funkcji obsługujących, także związane z poszerzaniem sieci
• Struktura oparta o oligopole:
– Jedna firma i jedna branża: Toyota City (Japonia) – Toyota
– Kilka firm tej samej branży: Detroit (USA) – Big Three auto corp. (General Motors Corp., Ford Motor Co. and DaimlerChrysler
AG)
– Kilka firm i branż: Seattle (USA) – Weyer-hauser (badania), Boenig (przemysł), Microsoft (uslugi), Hutchinson Cancer Center
(biotechnologia), Port of Seattle (transport)
Dystrykt firm satelickich Satellite Platform
struktura
Dominacja dużych, zewnętrznie zarządzanych firm, względnie niezależnych od
otoczenia biznesowego platformy
Średnio zasobny lub zasobny rynek
Niskie lub umiarkowane obroty między firmami platformy
Sieć
Słabe powiązania wewnątrz regionalne, bardzo silne zewnętrzne kooperacje, w
szczególności z rodzimymi firmami
Minimalna wymiana dóbr i usług między lokalnymi firmami
Niskie lub umiarkowane procesy wymiany personelu między firmami platformy,
ale wysoka wymiana zewnętrzna
Brak długoterminowych porozumień między firmami platformy
Kluczowe decyzje inwestycyjne podejmowane zewnętrznie
Rynek pracy
Rynek pracy zewnętrzny względem platformy, ale wewnętrzny względem
pionowo zintegrowanych firm
Pracownicy „oddani” firmom, bardziej niż dystryktowi
Wysoki poziom napływu i odpływu pracowników, szczególnie w branżach
zarządzania, specjalistycznych, technicznych, specjaliści są nad reprezentowani
Niski przepływ wśród pracowników fizycznych i kobiet (zawody pomocnicze i
edukacja)
Otoczenie biznesu
Niski poziom kooperacji wśród konkurujących firm i brak organizacji
działających w celu współwykorzystywania infrastruktury, „podziału” ryzyka,
stabilizacji i dyfuzji innowacji
Bardzo powolna ewolucja unikalnej tożsamości kulturowej, zagęszczania więzi
Zewnętrznie dostarczane usługi finansowe, technologiczne i eksperckie
Brak kapitału ryzyka
Wysokie zaangażowanie władzy w zapewnianie infrastruktury, zasad fiskalnych i
regulacji sprzyjających przedsiębiorczości
rozwój
Wzrost zagrożeń związanych ze średniookresową możliwością odpływu firm z
platformy do konkurencyjnych platform
Potencjalna możliwość ukształtowania się sieci obsługującej
Wzrost niezrównoważenia rozwoju regionu
• Niedostatki
– Brak regionalnych zasobów inwestycyjnych i instytucji finansowych wspierających rozwój (inwestycje zewnętrzne,
zdominowane przez podmiot wiodący)
– Transfer zysków poza region
– Słaby rozwój lokalnej kultury organizacyjnej, brak wspólnych wartości w sferze gospodarczej, brak silnej wspólnoty
samorządowej
– Czasowe korzyści ale słabe perspektywy rozwojowe
• korzystne zmiany struktury słabych regionów, np. uprzemysłowienie obszarów rolniczych, branże techniczne
pozwalające na „zagospodarowanie” zasobów pracy (urzędnicze, techniczne)
• Przykłady:
– Research Triangle Park (USA) – skupienie niezależnych ośrodków badawczych korporacji międzynarodowych
– Elkhart (USA) – liczne branże około-motoryzacyjne
– Kumi (Płd. Korea) – branże tekstylna i elektroniczna
– Ansan (Płd. Korea) – uciążliwe dla środowiska branże przemysłowe
– Oita oraz Kumamoto (Japonia) – technopole
– Manaus (Brazylia) – transport (strefa eksport/import)
Dystrykt z dominującą rolą administracji publicznej State-centered
struktura
Dominacja dużych, jednej lub kilku, publicznych instytucji (bazy wojskowe,
siedziby administracji, duże publiczne uniwersytety), wraz z firmami obsługującymi i
klientami
Dość zasobny rynek w sektorze publicznym
Niskie obroty między lokalnymi firmami
Sieć
Silna wymiana dóbr i usług między dominującymi podmiotami a lokalnymi
firmami, ale nie poza nimi
Silne powiązania wewnątrz regionalne, zewnętrzne kooperacje tylko wysokiego
szczebla
Niskie lub umiarkowane procesy wymiany personelu między firmami platformy,
ale wysoka wymiana zewnętrzna
Tylko krótkoterminowe porozumienia między firmami dominującymi,
obsługującymi i klientami
Kluczowe decyzje inwestycyjne podejmowane na różnych szczeblach
administracji, zewnętrznie lub wewnętrznie
Rynek pracy
Średni poziom przepływu pracowników pomiędzy firmami
Rynek pracy zależny od specyfiki: funkcje administracyjne – rynek lokalny,
funkcje naukowe, militarne itp. – rynek krajowy
Wysoki udział urzędników i specjalistów
Pracownicy „oddani” dużym instytucjom, potem dystryktowi, potem małym
firmom
Wysoki poziom napływu, niski odpływu pracowników, dopóki funkcje publiczne
się nie wycofują
Otoczenie biznesu
Niski poziom kooperacji wśród lokalnych prywatnych firm i słabe organizacje
działające w celu współwykorzystywania infrastruktury, „podziału” ryzyka,
stabilizacji i dyfuzji innowacji
Ewolucja unikalnej tożsamości kulturowej, zagęszczania więzi
Brak wyspecjalizowanych usług finansowych, technologicznych i eksperckich
Brak kapitału ryzyka
Niskie zaangażowanie władzy w regulowanie i wspieranie kluczowych
aktywności
Wysokie zaangażowanie władzy w zapewnianie infrastruktury
rozwój
Długookresowy wzrost zależny od perspektyw publicznych aktywności w
dystrykcie oraz poziomu dywersyfikacji i usieciowienia regionalnej gospodarki
• Zagrożenia:
– Dominacja podmiotów pozarynkowych, nie kierujących się logiką konkurencji gospodarczej
– Silna zależność od warunków politycznych, prowadząca do fluktuacji tempa rozwoju zależnie od arbitralnych decyzji
politycznych
– Polityka rozwojowa powinna być ukierunkowana na dywersyfikację struktury i wykorzystanie obecności silnych podmiotów
publicznych do umacniania sieci
• Rozwój jako wynik funkcji politycznych regionu
– Obszary stołeczne – Waszyngton
– Bazy wojskowe, akademie wojskowe, laboratoria wojskowe –Santa Fe, Albuquerque, San Diego, Colorado Springs
– Rządowy wojskowy kompleks lotniczy – San Jose dos Campos (Brazylia)
– Jednostki wojskowe – Seattle, Los Angeles i Dolina Krzemowa (60’XXw.)
• Rozwój jako wynik funkcji politycznych regionu
– Uniwersytety stanowe, władza stanowa – Madison, Ann Arbor, Sacramento, Austin, Boulder (USA), Campinas (Brazylia)
– Biura federalne (drugie co do wielkości zgrupowanie w kraju) –Denver
– Rządowe kompleksy badawcze – Tsukuba (Japonia), Taejon (Korea Płd.)
Postęp technologiczny w ujęciu ewolucyjnym
Środowisko innowacyjne (milieu innovateur) (GREMI)
•
P. Aydalot
Europejski Zespół Badawczy nad Środowiskami Innowacyjnymi Groupe de Recherche Europeén sur les Milieux
Innovateurs (GREMI) (ang. European Research Group on Innovative Milieux)
•
Ewolucjonistyczne ujęcie postępu
o
Interaktywny i kumulatywny charakter postępu technologicznego
o
..stąd uterytorialnienie postępu technologicznego
§
zależność od lokalnych uwarunkowań
§
ciągłość doświadczeń
•
Ramy terytorialne
o
Terytorium nie dane a priori, ale stworzone (teritoire construit)
§
Zbiorowy wytwór społeczno-ekonomiczny
§
Obszar „przywłaszczony” przez zbiorowość w celu
•
zapewnienia jej reprodukcji
•
zaspokojenia potrzeb życiowych
§
Dynamiczny zbiór powiązanych elementów fizycznych i ludzkich
§
Produkt i warunek kreacji zasobów specyficznych (kompetencje, wiedza, normy zachowań)
o
Proces tworzenia terytorium jako efekt:
§
Strategii podmiotów
§
Zbiorowego uczenia się (learning by doing / by using / by interaction)
o
Zrywa się z analizą opartą o teorię czynników lokalizacji
o
Nieokreślone granice ale wymiar terytorialny
o
Niekoherentny, ale spójność i konwencje
o
Niezbilansowana podaż i popyt na wiedzę
•
Logika organizacyjna
o
Współzależny system formalnych i nieformalnych powiązań kooperacyjnych i informacyjnych między
podmiotami, które działają na rzecz całego systemu
o
Kapitał relacyjny
§
oparte na zaufaniu i wzajemności relacje pozarynkowe
§
współpraca instytucjonalna (formalna) środowiska regionalnego, rola władz jako organizatora i
podmiotu współpracy
o
Otwarcie
§
Wymiar transterytorialny – sieć zewnętrznych powiązań
§
Wymiar funkcjonalny – elastyczność sieci powiązań
•
Dynamika uczenia się
o
Interaktywny i kumulatywny charakter postępu technologicznego wymaga ciągłego procesu doskonalenia
o
Sieci innowacyjne
§
Wymiana informacji
•
Wiedza milcząca (w pamięci terytorium, nieskodyfikowana, nie podlega mechanizmom
rynkowym)
•
Informacje kodyfikowalne (mające cenę)
§
Nieokazjonalne relacje mające na celu generowanie innowacji
§
Synergia indywidualnego i zbiorowego uczenia się podnosząca kreatywność całości
o
Rozwój specyficznych kompetencji, wiedzy, norm zachowań
§
80% innowacji technologicznych stanowi „emanację” rynku
§
20% innowacji technologicznych jest efektem działalności badawczej
Neoinstytucjonalna analiza organizacji przemysłu
Periodyzacja kapitalizmu (Piore i Sabel 1989 r.)
•
Produkcja rzemieślnicza
•
Produkcja masowa (fordyzm) – oszczędności skali
•
Specjalizacja elastyczna (postfordyzm) – oszczędności asortymentowe
•
Koegzystencja form organizacji produkcji masowej i elastycznej
•
Potrzeba współdziałania strategicznego (governance)
o
Konkurencja i współpraca w elastycznej gospodarce Hybrydowe formy zarządzania pomiędzy:
§
hierarchią (przedsiębiorstwo)
§
rynkiem (sieć) wynikające np. z wysokich kosztów aktywów specyficznych (wiedza)
Rządzenie i współdziałanie strategiczne (government & governance) – rządzenie tworzy ramy współdziałania
• STRUKTURA → PROCES
– Proces koordynacji wielu aktorów w wielo-hierarchicznym (heterarchies) systemiepolitycznych negocjacji, regulacji i
administrowania, które łącza i koordynują działania rosnącej liczby aktorów społecznych, politycznych i administracyjnych,
dążących do kierowania, sterowania, kontroli i zarządzania społecznością
• POZYCJA → RELACJA
– Niehierarchiczne partnerstwo ze stroną instytucjonalną jako liderem, który jest „pierwszym pośród równych” „Przywództwo
nie jest dominacją, lecz sztuką przekonywania ludzi do współpracy dla osiągnięcia wspólnego celu.”
• DWOISTOŚĆ → PLURALIZM
– „Kolonizacja” rządzenia przez rynek, polityki przez ekonomię, podmioty i struktury sfery ekonomicznej wzmacniają swoją
obecność i wpływy w sferach dotąd tradycyjnie politycznych
Terytorialne systemy produkcyjne / innowacyjne TSP/I
•
Uogólnienie idei przestrzeni produkcyjnych
•
Wyznaczniki przewagi organizacji produkcji w formie nowych dystryktów
o
Dominacja modelu specjalizacji elastycznej (koniec fordyzmu) i łatwa adaptacja do ciągłych zmian
§
Elastyczne wykorzystanie maszyn i narzędzi
§
Wielofunkcyjna siła robocza
§
Małe serie zdywersyfikowanej produkcji
o
Wykorzystanie korzyści aglomeracji (już nie korzyści skali)
o
Atmosfera przemysłowa – wykorzystanie siły kontaktów bezpośrednich (wymiana wiedzy)
•
Korzyści współdziałania (O’Doherty 1998):
o
Materialne – wzrost sprzedaży i obniżenie kosztów produkcji
o
Psychologiczne – ograniczanie izolacji i wsparcie w rozwiązywaniu problemów
o
Rozwojowe – umacnianie zdolności do uczenia się i adaptacji do zmian rynkowych
•
Korzyści z organizacji produkcji w postaci TSP/I
o
Wzrost skali i zakresu aktywności – współpraca sprzyja poszerzaniu indywidualnych rynków zbytu oraz
zwiększaniu kompetencji firm
o
Podział kosztów i ryzyka – szczególnie w przypadku badań i generowania innowacji
o
Zwiększenie potencjału kompleksowości – postęp technologiczny wymaga kompleksowego zaangażowania i
współdziałania wielu branż (badania, rynek, itp.)
o
Poprawa absorpcji wiedzy – wobec szybkich zmian na rynkach i w technologii konieczne szybkie
rozprzestrzenianie wiedzy technologicznej i organizacyjnej:
o
nowych technologiach
o
metodach kreowania nowych technologii
o
wpływie nowych technologii na przedsiębiorczość
o
Kumulacja środków na BiR – zwiększenie efektywności wydatkowanych środków i uzyskiwanych wyników
o
Elastyczność – elastyczność wertykalnych powiązań sieciowych
o
Efektywność – specyfika wiedzy technologicznej wymaga wymiany bezpośredniej (wiedza nieskodyfikowana,
milcząca)
o
Szybkość – wykorzystanie okazji, szybkość odpowiedzi na popyt i wprowadzenia produktu na rynek
•
Zróżnicowanie TSP/I
o
Kształt organizacyjny i profil wytwórczy zależne od kontekstu historycznego, politycznego, demograficznego,
społecznego
o
Różnorodność wzorców TSP
o
Częste łączenie wzorców w ramach jednego systemu terytorialnego
o
Różna specyfika
§
sektory tradycyjne, niskie, surowcowe, wysokie technologie
§
MSP, globalna firma
§
współpraca MSP i dużych firm ponad relacjami podwykonawstwa lub tylko podwykonawstwo
§
dominacja podmiotów publicznych lub prywatnych
•
Sposoby regulacji
o
Prywatny
§
Dystrykty komercyjne – sformalizowane, członkostwo i opłaty, określone cele działania (konsorcja)
o
Publiczny
§
Dystrykty krajowe – cele problemowe w dużej skali (np. standaryzacja, problemy narodowe)
o
Partnerski – najbardziej efektywny
§
Warunki globalizacji konkurencji
§
Warunki sytuacji kryzysowych
o
Historyczny i dynamiczny charakter
§
Stadium rozwoju
•
Systemy wykształcające się
•
Systemy reorganizujące się i rozwijające się
•
Systemy zanikające
§
Wewnętrzny potencjał wzrostu i kreowanie własnej dynamiki
Trajektorie rozwoju TSP Quévit, Van Doren, 1993
1.
Trajektoria rozwoju bazującego na nauce
•
Rozwój nastawiony na kreację technologiczną dzięki współpracy renomowanych laboratoriów BiR i przedsiębiorstw hi-
tech
•
Warunki:
o
ośrodki badań
o
wykształcony zasób pracy
o
sieciowa współpraca
o
określone technologie
o
duże wsparcie BiR przez państwo
2.
Trajektoria rozwoju bazującego na efektach zewnętrznych, związanych ze zdolnościami organizowania produkcji w skali
światów
•
Oparcie na strategicznej roli przedsiębiorstw lub dużych firm przemysłowych w procesie globalizacji
•
Warunki:
o
wysoki poziom usług wyższego rzędu
o
zdywersyfikowana i szybka łączność ze światem
o
kontrola informacji
o
efekty aglomeracji wynikające z pełnionych funkcji
o
metropolitalnych
o
obecność „globalnych graczy”
3.
Trajektoria rozwoju oparta na logice zerwania i pokrewieństwa (rupture/filiation)
•
Problemy restrukturyzacji przemysłu
•
Reorientacja istniejącego aparatu produkcyjnego w kierunku nowych rodzajów wytwórczości,
•
bezpośrednio spokrewnionych z posiadanymi, wysokimi umiejętnościami
•
Wykorzystanie dyfuzji technologii do modernizacji i zdywersyfikowania produkcji
•
Przykład: Jura Szwajcarska – zegarmistrzostwo na mikromechanikę (w wydrukach slajdów)
4.
Trajektoria rozwoju „rozproszonego” bazującego na potencjale endogenicznym środowiska lokalnego
•
Wykorzystanie lokalnych tradycji przedsiębiorczości i więzi współpracy
•
Stawianie na rozwój działalności o wysokiej wartości dodanej (nie kreacja ani produkcja hi-tech, ale wykorzystanie
innowacji technologicznych i uelastycznienie produkcji)
Metropolijna
– Wielkie miasta europejskie (Londyn, Frankfurt, Mediolan, Paryż, Madryt, Berlin)
– Wykorzystanie procesu globalizacji (wzrost atrakcyjności po kryzysie lat 70-tych)
– Dynamika bazuje na specjalizacji w zakresie funkcji kierowniczych i organizacji strategicznej
– Nowe korzyści aglomeracji
• najlepsza infrastruktura, ważne porty lotnicze, nowoczesna komunikacja i powiązanie ze światem
• dostęp do centrów biznesu
• ośrodki decyzyjne (polityczne i finansowe)
• obfitość najlepszej kadry
• wysoka jakość życia
Technopolijna
– Odpowiada trajektorii bazującej na koncentracji BiR
– Ukierunkowanie na kreację technologiczną(nie adaptację technologii)
– Wykorzystanie szczególnych warunków
• laboratoria badawcze na poziomie światowym
• doświadczenia badawcze w określonych dziedzinach
• zintegrowane środowiska produkcja-usługi-nauka
• wsparcie nauki przez państwo
• otoczenie lokalne sprzyjające „produkcji intelektualnej”
Dystryktu przemysłowego (TSP)
– Oparcie na relacjach bliskości w środowisku lokalnym
– Korzyści:
• wymiana pomysłów
• wspólne nabywanie umiejętności
• klimat współpracy gospodarki i społeczności
• instytucjonalne wsparcie władz
• instytucje finansowe mobilizujące lokalne oszczędności
Nomenklatura
Terytorialne Systemy Innowacyjne TSI
• TSI (dystrykty technologiczne, technopolie) (typ TSP)
– Koncentracja zintegrowanych działalności hi-tech
– Integracja z przedsiębiorstwami usługowymi
– Efektywność:
• współpraca konkurentów
• współpraca klientów i producentów
• mobilność personelu naukowego
• szybki obieg informacji
• przyspieszenie dyfuzji innowacji procesowych
• zmniejszenie kosztów transakcji
TPS a TSI
• Terytorialne Systemy Innowacyjne
– Integracja transwersalna (w poprzek różnych dziedzin, międzybranżowe uwarunkowania nowych technologii)
– Duża rola więzi profesjonalnych
• Terytorialne Systemy Produkcyjne
– Integracja wertykalna (proces produkcji)
– Duża rola więzi nieformalnych (np. rodzinnych)
• Pożądana ewolucja TSP do TSI
Klastry (clusters) a TSP
•
Potocznie stosowane zamiennie…
•
Klastry to prymitywna forma systemow produkcyjnych (I. Pietrzyk)
Klastry
Dystrykty/TSP
Tło społeczne
Słabo wykształcona „społeczna
konstrukcja rynku”
Dystrykty / TSP są umocowane
w środowisku lokalnym
Lokalizacja
Klastry diagnozowane w krajach
opóźnionych w rozwoju (Ameryka
Łacińska, Afryka, Azja)
Klastry w krajach rozwijających
się stanowią głownie zjawisko
miejskie (obszary zurbanizowane)
Dystrykty / TSP głownie w
krajach rozwiniętych, na
obszarach słabiej
zurbanizowanych
Sieci (networks) a klastry (clusters)
Ujęcie biznesowe:
SIECI powstają w KLASTRACH
– gdy wiele kontaktów biznesowych zachodzących w krótkim czasie wzmacnia reputację partnerów i poziom wzajemnego
zaufania
Wykład 8
Polityka rozwoju a TSP/I
•Stadia rozwoju klastrów
• Raport Forfás
– Ograniczenia spontanicznego rozwoju TSP
– Publiczne wspomaganie rozwoju TSP
• Modele tworzenia klastrów
– Duński model tworzenia klastrów – fazy i efekty
– Klastry na terenach wiejskich – specyfika i rozwój
• Strategiczne ukierunkowanie rozwoju TSP
– Problemy strategicznego ukierunkowania
– Ocena atrakcyjności drogi specjalizacyjnej dla różnych TSP
• 3 rekomendacje Rosenfelda dla dużych TSP
Stadia rozwoju klastrów
• 1. Stadium embrionalne
– Wybór partnerów
– Negocjacje i bieżąca ocena kosztów i korzyści
• 2. Stadium wzrostowe
– Wyłonienie lidera-koordynatora
– Formalizacja powiązań klastrowych
– Rozwój kontaktów, ocena oferty jednostek BiR jako ewentualnych partnerów lub zleceniobiorców
– Rozpoznanie uwarunkowań regionalnych – potencjał innowacyjny, oferta edukacyjna, infrastruktura, regulacje
• 3. Stadium dojrzałe
– Konsolidacja struktury sieciowej i opracowanie strategii rozwoju
– Rozwój kontaktów zewnętrznych
– Doskonalenie relacji sieciowych i ich dostosowywanie do sytuacji rynkowej
• 4. Stadium schyłkowe
– Dwie drogi:
• Spadek efektywności, rozluźnienie powiązań i zanik klastra
• Odnowienie i modyfikacja powiązań sieciowych
– Nowy etap wzrostu klastra – różnicowanie/wzbogacanie wewnętrznej struktury (negocjacje i nowe nieformalne struktury
wewnątrz klastra, nie wpływające początkowo na strategię całości)
Cykle życia klastrów (Menzel, Fornahl 2009)
CYKL życia branży A CYKL życia KLASTRA
• CYKL ŻYCIA BRAŻNY (Klepper 1997) kontekst ilościowy
– Faza embrionalna branży
• Niewielki rynek (niski popyt), niewiele firm, wysoka niepewność, prymitywna forma produktu, niewyspecjalizowana
infrastruktura produkcyjna
– Faza wzrostu branży
• Szybki wzrost rynku, ustabilizowana forma produktu, spada poziom innowacyjności produktu, standaryzacja i mechanizacja
procesu produkcji, spada liczba nowych firm i zdarzają się przetasowania wśród obecnych
– Faza dojrzałości branży (odpowiada dojrzałości rynku)
• Nieznaczny wzrost rynku, powstaje coraz mniej nowych firm, ustabilizowany podział rynku, innowacje są mniej znaczące,
zarządzanie, marketing i technologie produkcji są bardzo dobrze dostosowane
• CYKL ŻYCIA BRAŻNY (Klepper 1997) kontekst kompetencji i wiedzy
– Faza embrionalna branży
• Koncentracja konkurujących rozwiązań wokół nowej trajektorii rozwoju technologicznego
• Baza technologiczna jest bardzo różnorodna i przyszłość niepewna
– Faza wzrostu branży
• Z czasem bardziej obiecujące kierunki eliminują pozostałe
• Maleje zróżnicowanie technologiczne ze względu na optymalizację podziału rynku (przetasowania pozycji firm, spadek liczby
firm) oraz koncentrację firm wokół najbardziej obiecujących kierunków
• Stabilizacja rynku i skupienie technologiczne obniża ryzyko rozwoju i wiąże się ze wzrostem branż towarzyszących
– Faza dojrzałości branży
• Niekiedy dojrzałe branże są zdolne do osiągnięcia wysokiego poziomu zróżnicowania
• Gdy zbyt słabe zróżnicowanie branży, ukierunkowanie technologiczne staje się zbyt wąskie a firmy tracą zdolność do odnowy
lub adaptacji technologii
• Skutkiem tego jest spadek branż towarzyszących
• EFEKTY WZROSTOWE:
– OGÓŁEM Szybszy wzrost firm, szybszy proces generowania innowacji w firmach klastra, więcej firm typu start-up w regionie
zorganizowanym klastrowo
ALE NIE W KAŻDEJ FAZIE CYKLU ŻYCIA KLASTRA
– Wysoki poziom innowacyjności w początkowym stadium(środowisko innowacyjne), ale mentalne zagrożenie ślepego
naśladownictwa pierwszych przynoszących sukces trajektorii
• KONCENTRACJA TERYTORIALNA:
– W początkowym stadium rozwoju funkcjonuje niewielka liczba rozproszonych przestrzennie ale współpracujących firm
– Koncentracja terytorialna pojawia się dopiero gdy branża efektywnie wzrasta (np. branża motoryzacyjna, „oponiarska”,
telewizyjna) – efekty spin-off (rozprzestrzenianie wiedzy) oraz wzrostu głównych firm pogłębiają koncentrację terytorialną
branży
– Gdy osłabia się dynamika wzrostu branży osłabia się poziom skoncentrowania firm i branży (np. przemysł motoryzacyjny
w latach 40’XX w., półprzewodniki w USA lata 80’ XX w.) – efekty optymalizacji lokalizacji produkcji względem organizacji
procesu produkcyjnego i lokalizacji rynków zbytu, oraz zwiększona kodyfikacja wiedzy w dojrzałych branżach osłabiają potrzebę
koncentracji
– Początkowe korzyści aglomeracji (i efekty w postaci zwiększonej innowacyjności) ustępują z czasem niekorzyściom aglomeracji
(zbytnia specjalizacja, niewydolność infrastruktury)
WARUNKI EWOLUCJI KLASTRA
• CECHY ŚRODOWISKA WARUNKUJĄCE POWSTANIE KLASTRA
– Przypadek (‘historical accident’) (Krugmann 1991)
– Wynik nałożenia efektów rozprzestrzeniania wiedzy (spin-off) (powstają losowo w regionach) i powstawania nowych firm
bazujących na innowacjach (start-up) osiągających sukces rynkowy (Arthur 1994)
– Efekty rozprzestrzeniania wiedzy (spin-off) powoduje szybki wzrost nowych firm, dlatego klastry pojawiają się w regionach, w
których są firmy będące źródłem rozprzestrzeniania wiedzy (Klepper 2001)
– Posiadanie rozwiniętych dojrzałych branż pokrewnych w regionie zwiększa szanse na powstanie klastrów
– Baza BiR, polityka regionalna, itd..
• WARUNKI PRZEKSZTAŁCENIA ZALĄŻKA KLASTRA W KLASTER WZROSTOWY
– Procesy rozprzestrzeniania wiedzy (spin-off)
– Dodatkowe bodźce zwiększające konkurencyjność: włączenie klastra do sieci lidera rynku, zmiana technologiczna
– Siła powiązań sieciowych, odpowiednie zróżnicowanie uczestników klastra (ale nie nazbyt duże)
– Zaistnienie rdzenia klastra (focal-point), np. firm spin-off zorganizowanych wokół macierzystej firmy i silnie z nią powiązanych
sieciami formalnymi i nieformalnymi
– Zanik zalążka:
• Efekt odrębnych dróg rozwojowych firm
• Efekt spadku masy klastra – upadek / relokacja firm – braki wiedzy
• PRZYCZYNY ZANIKU KLASTRA
– Utrata umiejętności dostosowania się do zmieniającej się sytuacji rynkowej, technologicznej wynikająca ze zbyt małego
zróżnicowania wiedzy klastra
• Zagłębie Ruhry – klaster branży stalowej i węglowej, socjoekonomiczne czynniki wywołujące zamknięcie struktury klastrowej
(technologicznie, sieciowo, politycznie)i jej skrajną
specjalizację
• Manchester (przemysł tekstylny) i Detroit (przemysł motoryzacyjny)
– pierwotny sukces powoduje utworzenie się mono-struktury ze zbyt małym zróżnicowaniem aby generować innowacje
• WARUNKI REGENERACJI KLASTRA
– Umiejętne wykorzystania własnej różnorodności
• Trzecia Italia – zróżnicowanie form organizacji klastrów pozwalające na szybkie dostosowanie się do zmian rynkowych
• Silicon Valley – schyłek branż półprzewodnikowych związany z masową produkcją chipów wywołuje nową falę
firm spin-off bazujących na produkcji małych elementów wyspecjalizowanych chipów – powiększa to dodatkowo
zróżnicowanie klastra
• Branża producentów sprzętu radiowego w USA przestawiająca produkcję na odbiorniki telewizyjne
• Zagłębie Ruhry – nowe technologie w branży ochrony środowiska zostają włączone do starego klastra węglowego i
stalowego (ukierunkowanie na minimalizację zagrożeń środowiskowych i rekultywację)
POZIOM ZRÓŻNICOWANIA KLASTRA
• Paradoks klastra (Tichy 2001) (‘cluster paradox’)
– Wąska specjalizacja zwiększa prawdopodobieństwo wykorzystania efektów synergii technologicznej
– Zbyt duże podobieństwo pomiędzy firmami (technologiczne) zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia nowych
przełomowych rozwiązań osiąganych na szerszym polu rozwojowym i zwiększających poziom adaptacji klastra do zmieniających
się warunków zewnętrznych
– Duże zróżnicowanie technologiczne klastra pozwala na różnorodność powiązań wewnętrznych i przekierunkowanie dróg
rozwoju
– Zbyt duże zróżnicowanie firm zmniejsza prawdopodobieństwo wykorzystania efektów synergii technologicznej
ELEMENTY KLASTRA
• Definicja Portera (1998): „Klaster to geograficzna koncentracja powiązanych firm i instytucji określonej branży lub dziedziny”
• Firmy i instytucje (Company/Institution)
– Powiązane wzajemnie i warunkujące swoje wspołistnienie w klastrze
• Branża / Dziedzina / Proces (Thematic Boundary)
– Do klastra należą firmy i instytucje powiązane w ramach spójnej dziedziny badań/wiedzy / technologii / procesu
produkcyjnego jako bazy wymiany, efektów synergicznych i komplementarności
• Koncentracja (Spatial Boundary)
– Do klastra należą firmy i instytucje (środowisko) zlokalizowane w określonej przestrzeni (region)
• Powiązania sieciowe (Interconnections)
– Rynkowa wymiana dóbr i usług, mobilność rynku pracy, wzorce kulturowe, sieci społeczne, bezpośrednia forma komunikacji i
współpracy, zaufanie, spójny poziom technologiczny partnerów,
horyzontalna i wertykalna komplementarność
– Relacje i procesy wymiany są nierównomiernie rozłożone w klastrze
• Rdzeń klastra (Focal Point)
– Największe zagęszczenie relacji następuje wokół określonych firm /tematów / technologii tworzących rdzeń klastra
– Klaster może posiadać jeden lub kilka rdzeni wokół których tworzą się subklastry (np. Silicon Valley: nośniki danych,
oprogramowanie, półprzewodniki – jako subklastry klastra komputerowego)
– Rdzeń klastra jest skoncentrowany przestrzennie: w młodych klastrach to inkubatory, w dojrzałych kluczowe lub rdzeniowe
firmy
– Potrzeba koncentracji rośnie gdy mamy do czynienia z branżą wymagającą relacji bezpośrednich (np. branże ‘kreatywne’,
media, kultura często skoncentrowane są w jednym kwartale miejskim)
• Klaster – obejmuje „krytyczną masę” firm i instytucji zorganizowanych wokół rdzenia
• Uczący się region:
– Właściwości środowiska regionalnego (formy tworzenia wiedzy i jej wymiany jako cechy środowiska lokalnego)
– Przestrzenne sąsiedztwo
• Formy rozprzestrzeniania wiedzy w klastrze
– Bezpośrednia i ukierunkowana interakcja – współpracą i wymiana wiedzy
– Obserwacja konkurencji / kooperantów – naśladownictwo, uczenie się na cudzych błędach, twórcze wykorzystanie
doświadczeń
– Kontakty w sieciach społecznych i wymiana pracowników
• Chłonność wiedzy (Absorptive Capacity)
– Zdolność firm do rozpoznawania wartości nowych, zewnętrznych informacji, przyswojenia ich i zastosowania dla efektu
rynkowego (Cohen and Levinthal 1990)
– Wysoka chłonność wiedzy wśród skoncentrowanych przestrzennie firm
• Ilościowe:
– Stan: wielkość
• liczba organizacji, aktorów, pracowników
– System: sposob wykorzystania rozmiarów
• poziom organizacji klastra
• umiejętność współpracy
• Jakościowe:
– Stan: zróżnicowanie
• wiedza, kompetencje, formy organizacji
– System: sposób wykorzystania zrożnicowania
• wykorzystanie efektów synergicznych, usieciowienia
• wymiana wartości
Drogi odnowy klastra następują po okresie spadku efektywności – odpowiedź na kryzys
– Adaptacja – zwiększenie zróżnicowania i adaptacja nowych technologii
– Odnowa – pozyskanie powiązanej zewnętrznej wiedzy i wybór nowej drogi rozwojowej (Marche/Włochy integracja technologii
elektronicznej do produkcji instrumentów muzycznych (akordeony)(wpływ emigracji
USA) (Tappi 2005))
– Transformacja – obranie nowej odrębnej drogi rozwojowej – konieczne intensywne procesy poszerzania wiedzy dlatego często
oparcie na lokalnym zasobie (Zagłębie Ruhry – przemył stalowy i węglowy oraz
technologie ochrony środowiska)
Raport Forfás
• Ocena doświadczeń włoskich (Trzecia Italia), duńskich i irlandzkich
• Porównywane programy budowania sieci / klastrów:
Bariery rozwoju a TSP/I
• Spontaniczne procesy rozwoju dystryktów ograniczane przez:
– Niski poziom świadomości korzyści współpracy
– Niechęć, szczególnie MSP, do udziału w niezbyt zrozumiałych działaniach, których efekty nie są w pełni przewidywalne
– Niechęć do współpracy interpretowanej przez kadrę menadżerską tylko w kontekście zarządczym (zarządzanie kadrą), nie jako
aktywność biznesowa
– Niechęć do dzielenia się wiedzą i informacją, w szczególności z konkurentami
– Niski poziom wiedzy o możliwościach współpracy wynikający ze słabej informacji o potencjalnych kooperantach
– Niepoprawna struktura sieci może grozić jej „zamknięciem” –skupieniem na sprawach sieci kosztem spraw zewnętrznych, a
wpływających na sieć
– Brak umiejętności lub zasobów pozwalających na budowę, włączenie się do sieci lub jej wykorzystanie (collective action
problem)
Publiczne wspomaganie rozwoju TSP/I
PROBLEM
STRATEGIA POMOCY
INSTRUMENTY
Niska
świadomość
korzyści
Identyfikacja zalążków klastrów
Marketing idei klastrów
Analiza sektorowa/SWOT w regionie
Ocena stanu początkowego
Identyfikacja i informacja o korzyściach
Niska chęć
kooperacji
Promowanie dialogu
Promowanie dialogu i wymiana informacji w sieci
Wspomaganie tworzenia się klastra przez
promowanie wspólnych działań (wymiana
zasobów, marketing zbytu)
Promowanie aliansów, np. zawiązywanie
konsorcjów wśród publicznych aktorów
Kształcenie i doskonalenie specjalistów
sieciowych (brokerzy, agenci)
Słabe
wewnętrzne
struktury
Promowanie kooperacji
Promowanie inwestowania
Podnoszenie jakości
otoczenia instytucjonalnego
Promowanie wśród członków sieci umiejętności
zarządzania i kultury komunikacji
Łączenie odpowiednich partnerów do kooperacji
lub inwestowania
Promowanie nowych członków sieci
Niska
innowacyjność
Tworzenie dobrych warunków
prawnych współpracy
Podnoszenie jakości oferty BiR
Dopasowanie form doskonalenia
rynku pracy do potrzeb
Reforma zasad i regulacji prawnych i
administracyjnych
Reforma systemu podatków i ulg
Restrukturyzacja usług kształcenia,
doskonalenia i badań
Niesprzyjające
regulacje
prawne
Tworzenie dobrych warunków
prawnych współpracy
Identyfikacja przeszkód prawnych dla klastra
Reforma zasad i regulacji prawnych i
administracyjnych
Reforma systemu podatków i ulg
Ograniczony
dostęp do
informacji
Poprawa systemów gromadzenia,
przetwarzania i
rozpowszechniania informacji
Kształcenie i doskonalenie w
zakresie zarządzania wiedzą
Wymiana informacji
Budowa systemu informacji (technologie,
marketing, wyniki badań)
Budowa i rozwój branżowych technologii i
ośrodków badawczych
Wspomaganie kooperacji w BiR i transferu
technologii
Wykład 9
Modele tworzenia klastrów
Duński model tworzenia klastrów 1989
• Sytuacja gospodarcza:
– Kryzys gospodarczy lat 90-tych XX w.
– Spadek eksportu
– Przystąpienie do Wspólnego Rynku i spadek konkurencyjności
– Problemy struktury gospodarczej
• duża liczba małych firm (10-30 pracujących)
• dominacja branż niskotechnologicznych (tekstylna, metalowa, drzewna, meblowa, spożywcza, narzędziowa)
• niska konkurencyjność w skali globalnej
• Rozwiązania:
– Konsolidacja przedsiębiorstw
– Upowszechnienie sieci współpracy (klastry)
• Potencjalna konsolidacja przedsiębiorstw w celu uzyskania „masy krytycznej” zdolnej do konkurencyjności globalnej:
– Wysoki poziom inwestowania
– Dostęp do nowych technologii
– Dostęp do szerszych rynków
– Dostęp do światowej wiedzy i doświadczenia
• Problemy konsolidacji:
– Opór przedsiębiorstw (pozycja i samodzielność budowana przez lata)
– Konsolidacja zbyt mało efektywna względem konkurencyjności globalnej
• Program rządowy „Strategy ’92” zawierający „Network Plan”
• Uruchomienie w 1989 na 3 lata, koszt 21,7 mln €
• Kontrowersje i dyskusja publiczna wokół programu
– Element marketingowy
– Rozpowszechnienie informacji
– Doskonalenie struktury programu
• „Broker sieciowy”
– inicjacja wspólnych działań w sieci i ich koordynacja
• Faza 1 (2,6 mln € na organizację (szkolenia brokerskie, promocja, obsługa, ocena) + 2,6 mln € dla
przedsiębiorstw)
– Firmy zainteresowane tworzeniem sieci sporządzają studia wykonalności
– Grupy od 3 firm mogą starać się o mikrogrant (8696 €) na opracowanie studium wykonalności
– Prosty formularz aplikacyjny (2 strony), czas odpowiedzi 1 miesiąc
– Dostępny formularz aplikacyjny (banki, poczty, agencje ubezpieczeniowe)
– Wzory umów, kontraktów, zasad przekazywania praw autorskich itp.
– Równoległy proces oceny efektywności działań zarządczych
– Elastyczne zasady przyznawania grantów – wtórna ocena możliwości współpracy wskazywała nowe drogi
• Faza 2 (4,3 mln € + udział przedsiębiorstw)
– Szczegółowy plan działania sieci
– Weryfikacja pomysłów pozwala znaleźć nowe drogi współpracy
• Faza 3 (12,2 mln €, do 50% kosztów w pierwszym roku i
do 30% kosztów w drugim roku)
– Wprowadzenie kapitału ryzyka do sieci
• Efekty:
– Sukces:
• Zaangażowanie dużej liczby firm, 10-15% MSP
• Zawiązanie efektywnych sieci współpracy np.:
– CD Line (Corporate Design Line) – sieć 14 firm tekstylnych
– Ożywienie przemysłu meblarskiego
• Przejście od bardzo niskiego poziomu produktywności SMP do jednego z najwyższych wśród krajów OECD
• Zaszczepienie kultury współpracy wśród małych przedsiębiorstw
– 66% firm – wzrost zdolności do podejmowania współpracy
– 50% firm – kooperacja z większą liczbą firm niż 5 lat wcześniej
– 40% firm – podniesienie pozycji rynkowej, zdolności do pokonywania przeciwności i kooperacji z partnerami
duńskimi i zagranicznymi
– Krytyka:
• Specyfika regionów duńskich inna od Trzeciej Italii– brak tradycji środowiska lokalnego, trudności w jego kreacji
• Założenie legalizacji struktur współpracy nie znalazło odbicia w oczekiwaniach partnerów
• Firmy skupiały się na doraźnych celach, nie wykorzystywały zalet sieci np. do powiększania wiedzy
• Bardzo ważna rola brokera sieciowego, który pomaga zawiązać współpracę
ALE nie potrafi utrzymać sieci
• Program wsparł przede wszystkim istniejące sieci
– po 3 latach funkcjonowało 71% sieci inicjowanych przez firmy i
– tylko 33% zawiązywanych przez brokerów
• Przemyślana, wsparta społecznie polityka reorganizacji gospodarczej
• Rola „brokera sieciowego” w procesie powstawania klastrów
• Krótkookresowe wysokie korzyści
• Długookresowe efekty zależne od natury procesów inicjacji klastrów (źródła rynkowe lub inicjowane przez
brokera)
Klastry na terenach wiejskich
• Problemy tworzenia klastrów na terenach wiejskich:
– Rozproszenie potencjalnych kooperantów
– Słabe otoczenie regionalne (warunki kooperacji)
– Zarazem potrzeba wspomagania konkurencyjności regionalnej gospodarki
• Specyfika
– Uprawa, hodowla, przetwórstwo produktów rolnych
– Usługi turystyczne (agroturystyka)
– Produkty „niszowe” – pamiątkarstwo, wyposażenie wnętrz (rzemiosło regionalne i sztuka ludowa)
– Wykorzystywanie lokalnych źródeł energii
– Gromadzenie i przetwarzanie odpadów
„Roscommon Crafts”północno-zachodnia Irlandia
• Program pomocowy Unii Europejskiej (program NETWIN - Networking for Innovation)
• Utworzenie trzech sieci:
– Klaster rzemiosł artystycznych
– Klaster turystyczny
– Klaster spożywczy
• „Broker sieciowy” – inicjacja i koordynacja wspólnychdziałań:
– Identyfikacja obszarów wspólnych potrzeb, które mogą być zaspokajane przez miejscowych dostawców
– Sformułowanie strategii w celu poprawy konkurencyjności
• szkolenia
• marketing
• wdrażanie innowacji
• zwiększanie efektu synergii
– Wybór firm do sieci (formularze)
• „Roscommon Crafts” klaster rzemiosł artystycznych
• 34 firmy rzemieślnicze
• Wspólny marketing
– internet
– wydawnictwa
– targi, imprezy
• Wspólne szkolenia
• Współpraca z lokalną siecią turystyczną
– Produkty regionalne (stylistyka romańska, gotycka, celtycka):
• Ceramika, szkło, ozdoby metalowe, figurki z masy solnej, lustra w łupkowych ramach, tekstylia z naturalnych tkanin,
wyroby papiernicze, drewniane, biżuteria ze szkła, zegary, wiklina, rzeźby z drewna bagiennego (2-6 tys. lat),świece,
obrazki...
Ugrupowania producentów rolnych
• Cel: marketing produktów wytworzonych przez członków organizacji (spółdzielnia, zrzeszenie, stowarzyszenie, spółka)
• Produkty: warzywa i owoce, zboża, chmiel, zioła, grzyby, orzechy, drób, trzoda chlewna
• Odbiorcy: sieci handlowe, przemysł spożywczy
• Warunki konkurencyjności:
– Duże partie jednorodnego produktu określonej jakości
– Zapewnienie ciągłości dostaw
– Wstępne przetworzenie produktu
• Sieć:
– Wspólna infrastruktura (sortownie, magazyny, chłodnie, konfekcjonowanie, uszlachetnianie, wstępne przetwarzanie)
– Dążenie do osiągnięcia tożsamości rynkowej
– Budowanie własnej kultury biznesu
– Powiązanie z lokalnym środowiskiem i jego instytucjami
Klastry agroturystyczne
• Cel: podniesienie konkurencyjności członków stowarzyszenia
• Sieć:
– Wspólne działania marketingowe (materiały, targi, imprezy)
– Budowanie specyficznej oferty (sztuka ludowa, obrzędy, kuchnia, obiekty i ciekawostki, imprezy)
– Utrzymywanie poziomu usług (kategoryzacja gospodarstw)
– Wykorzystanie lokalnego potencjału (m.in. zatrudnienie kobiet)
– Rozwój ogólnej infrastruktury turystycznej
– Pielęgnowanie tradycji i dbałości o środowisko
– Lobbing (partner dla ośrodków decyzyjnych)
– Pozyskiwanie funduszy
– Przynależność do organizacji branżowych (Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne”)
Strategiczne ukierunkowanie rozwoju TSP
Zalety ukierunkowanych dystryktów
• Założenie:
– ukierunkowanie na wybrane branże zwiększy dynamikę wzrostu dystryktu
• Mechanizmy:
– Umacnianie efektów aglomeracji
• obniżanie kosztów przez wspólne wykorzystanie infrastruktury
• specjalizacja zasobów pracy i obsługi
• potencjalna specjalistyczna współpraca
– Reorganizacja systemu produkcji
• ukierunkowanie sieci i zacieśnianie współpracy
– Skupienie zasobów
• skupienie środków regionalnych na wspieraniu określonych branż (mniej, ale większych programów)
• programy oddziałują szeroko (skupienie beneficjentów) i dają wysokie efekty mnożnikowe
Problemy strategicznego ukierunkowania dystryktów
• 1/3 Niepełna wiedza i niepewność typowania branż rozwojowych
• Konieczna wiedza o poziomie konkurencyjności regionu
– Ocena zasobów: zasób pracy, unikalne regionalne właściwości, dostępność i jakość infrastruktury, zasoby i rynki zbytu
– Wyznaczniki konkurencyjności zmienne (nowe technologie i gusta)
• Konieczna wiedza do wytypowania kluczowych branż/firm i przygotowania ich zaplecza
– Typowanie mało wiarygodne
• niepewne prognozy
• zmienna dynamika wzrostu branż, zmienna dynamika rynku
• poszczególne firmy nie zawsze działają zgodnie z trendem ogólnym
• Konieczna umiejętność tworzenia programów rozwojowych
• 2/3 Spóźnieni nie będą konkurencyjni
• Koncentracja i nagromadzenie kapitału
zwiększają konkurencyjność „pierwszych”
• Późniejsi (naśladowcy) mogą liczyć się jako konkurencja jeśli:
– Startują z podobnego poziomu co konkurenci
– Pracownicy i firmy danej branży mogą łatwo relokować się
i mogą szybko osiągnąć zyski z aglomeracji w nowym miejscu
– Ewentualnie, jeśli nowe miejsce ma szczególne walory lub wyposażenie sprzyjające szybkiemu przestawieniu się na nową
branżę
• 3/3 Niełatwo zbudować otoczenie biznesu
• Współdziałanie wymaga:
– wysiłku instytucji i firm
– zaplecza zaufania, wzorców i tradycji
• Zbudowanie struktury współdziałania jest bardzo trudne
– niepełna informacja
– zachowania konkurencyjne
• Zbudowanie struktury współdziałania możliwe, gdy:
– spodziewane efekty bardzo mocno przekraczają koszty
– stosunkowo jasne jest rozłożenie kosztów i korzyści ze współpracy
– uda się uzyskać porozumienie co do form pomocy dla tracących na współdziałaniu
Ocena atrakcyjności drogi specjalizacyjnej
• 1/3 Ukształtowane duże dystrykty produkcyjne
– Skuteczne programy poszerzania dystryktu
– 3 rekomendacje Rosenfelda (1995):
• Wspomaganie organizacji przemysłowych ukierunkowanych na wspieranie współpracy firm
– ocena perspektyw
– wymiana informacji
– identyfikacja wspólnych interesów
– tworzenie nowych okazji
• Wspomaganie usług zarządczych w firmach (broker services)
– wspomaganie firm w ocenie potrzeb i sposobie ich zaspokajania
– analiza rynku, analiza trendów technologicznych
– zawiązywanie współpracy w marketingu, sprzedaży, pozyskiwaniu zasobów, prowadzeniu badań, doskonaleniu
zawodowym
– programy wspierania przedsiębiorczości
• Wspieranie wyspecjalizowanych centrów ukierunkowanych na wspieranie określonych branż
– szkolenia technologiczne, zarządcze
– sponsorowanie badań
– udostępnianie informacji
• 2/3 Małe dystrykty przemysłowe
– Skuteczne strategie promocyjne, jeśli nie są zbyt kosztowne
• niekiedy koszty są nieopłacalnie wysokie, zależne od poziomu rozwoju i uwarunkowań lokalnych
– Małe dystrykty, aby zwiększyć konkurencyjność, powinny:
• Zaoferować środki inwestycyjne dla rozwojowych firm
• Inwestować w wyspecjalizowaną infrastrukturę
• Opłacać doskonalenie zawodowe
Skuteczne jest więc podtrzymywanie obecnej specjalizacji
(ewentualnie jej transformacja).
• 3/3 Regiony bez dystryktów lub ze schyłkowym przemysłem
– Małe szanse na powodzenie ukierunkowanej strategii
– Działania władz powinny zmierzać do:
• Poprawy lokalnych usług publicznych
• Poprawy jakości regionalnej siły roboczej i zapobiegania odpływowi wykwalifikowanej siły roboczej
• Wspierania rozwoju małych przedsiębiorstw
• Ograniczania odpływu firm i wspierania ich ekspansji rynkowej
Identyfikacja branż rozwojowych
Branże rozwojowe (emerging industries) Raport ECO-III 2012
• ECO (European Cluster Observatory) od 2006
• I etap programu (ECO-I)
– Systemowa diagnoza statystyczna i przestrzenna klastrów w Europie
– Ponad 2000 klastrów w UE-27 oraz Islandię, Izrael, Norwegię, Szwecję i Turcję
• II etap programu (ECO-II)
– Pogłębiona analiza klastrów oraz ich zaplecza regionalnego
• III etap programu (ECO-III) (2011-2013)
– Identyfikacja i klasyfikacja branż rozwojowych
• Cechy branż rozwojowych:
– Firmy takich branż koncentrują kapitał ryzyka
– Firmy takich branż koncentrują relacje z dotąd nie powiązanymi branżami
– Firmy takich branż są wysoko innowacyjne
– Firmy takich branż bardzo szybko rosną
• 4 typy identyfikatorów:
– Wzrost kapitału firm
– Powiązania międzysektorowe (fuzje, przejęcia)oraz uzupełniająco:
– Zgłaszane patenty
– Potencjał wzrostu sektora
• 7 branż rozwojowych (wg poziomu aktywności na rynku,
znaczenia, spójności):
– Branże oparte na kreacji (creative industries)
– Branże ekologiczne (eco industries)
– Branże „dużych emocji” (experience industries)
– Branże żeglugi morskiej (maritime industries)
– Branże mobilnych usług (mobile services industries)
– Branże komunikacyjne, logistyczne (mobility industries)
– Branże personalizowanej medycyny (personalised medicine industries)
Wykład 10
Region – metropolia – sieć
• Koniec geografii?
– Rodzaje integracji terytorialnej (Capellin)
– Rodzaje lokalizacji działalności gospodarczej (Scott)
• Lokalizacja przestrzeni produkcyjnych w przestrzeni miejskiej i regionalnej
– Mozaika regionu metropolitalnego (Kunzman)
– Relacja metropolia-region w Polsce (Gorzelak)
– Technopolie – miasta planowane, Japonia
– Zmiana relacji region-aglomeracja-świat (Gorzelak)
• Wzrost urbanizacji
• Miasta globalne – historia pojęcia, wskazniki i miary –znaczenie powiązań, bramy globalne, węzły zarządcze
• Pasma urbanizacji – zurbanizowane mega-struktury
• „Koniec geografii”– pieniądz ucieka z ram geografii (O’Brien 1992)
• Globalizacja:
– powoduje zanik pojęć „przestrzeń” i „geografia”
– akcentuje „ciągłe przewartościowywanie i zmiany struktur konfiguracji przestrzennych w miarę intensyfikacji
związków
ZA:
• Upowszechnienie szybkich mediów transportowych
– Spadek znaczenia odległości fizycznej
– Wzrost znaczenia odległości czasowej
• Upowszechnienie mediów komunikacyjnych – szybki przepływ informacji
– Praca / zakupy / rozrywka na odległość
– Call centers i obsługa elektroniczna: skupienie na peryferiach, łatwiejsze zarządzanie i doskonalenie
• call center British Airways częściowo w USA – taniej płacić za łącza niż za pracę nocą
– Mobilna praca z pełnym kontaktem z jednostką macierzystą
• Procesy globalizacji i homogenizacji kultury zmniejszające dystans kulturowy i instytucjonalny
PRZECIW:
• Nadal aktualne korzyści aglomeracji
– W sferze wysoko wyspecjalizowanych usług naukowych następuje ich koncentracja terytorialna i zacieśnianie
związków pomiędzy kilkoma miastami globalnymi
• Efekty synergiczne do osiągnięcia tylko w skupieniu przestrzennym
– Prymat kontaktu, bliskości, kontakt bezpośredni (face to face)
• Przeszacowane znaczenie zdalnej pracy/zakupów/rozrywki
– Przewidywane potencjalnie 6,1% pracowników pracujących na odległość w USA (Morgan 1998)
– W rzeczywistości 1,5%, przy zmniejszeniu obciążenia układu transportowego o 1%
Rodzaje integracji terytorialnej (R. Cappellin 2002)
• Dystans geograficzny (też koszty transakcyjne)
• Dystans instytucjonalno-organizacyjny:
– podobieństwo systemów prawnych, jakości i liczby instytucji
– podobieństwa kultur organizacyjnych, sposobów organizowania
działań zbiorowych
I. Handel międzynarodowy
– Izolacja, separacja
– Handel barterowy (towar za towar)
– Wyspecjalizowany import / eksport (np. płody rolne na towary
przetworzone)
Róznice kulturowe:
Zachód: „umowa to rzecz święta”
Wschód: „umowa to wstępnie uzgodnione wytyczne co do
postępowania w przyszłości”
Japończycy proponują Australijczykom renegocjację kontraktów na dostawy cukru z Australi po drastycznym spadku cen cukru
na światowym rynku – na co Australijczycy nie godzą się. W Japoni dystrybutorzy filmów rekompensują właścicielom kin straty
wynikające z niskiej frekwencji z powodu złej pogody.
II. Międzyregionalna integracja przemysłowa
–
Przykładem współpraca gospodarcza pogranicza (np. USA3
Meksyk, Niemcy3Polska, Polska3Ukraina)
–
Handel wewnątrzbranżowy (wzorce, technologie, wyposażenie
fabryk, komponenty z kraju wyżej rozwiniętego na rynek taniej siły
roboczej, a produkt wraca na chłonny rynek kraju bogatszego)
–
Sieci kooperacji (subcontracting)
–
Współpraca klienta i producenta – produkty dedykowane na dany
rynek
III. Międzynarodowa integracja usługowa
–
Alianse strategiczne i jointventures (fuzje wielkich korporacji Sony3Errikson, Daimler3Chrysler, Renault3Nissan)
–
Rozprzestrzenianie się technologii, wspólne użytkowanie rynków prac projektowych, ograniczona specjalizacja
(niektóre grupy towarów) → oszczędności
–
Integracja międzysektorowa
IV. Wewnętrzna integracja terytorialna
– Sieci firm
– Wyspecjalizowane okręgi przemysłowe (clusters ) – jak regiony Trzeciej Italii i „sun belt”, jak „4. małe połączone
grona” Scotta
– Regiony
Rodzaje przestrzennej lokalizacji
działalności gospodarczej (A.J. Scott
1998)
•
Koszty transakcyjne zalezne od odległości
•
Efekty zewnętrzne
Rodzaje lokalizacji działalności gospodarczej
1. Przestrzenna entropia – Brak bodźców do
koncentracji
2. Mozaikowe rozproszenie z elementami krajobrazu ekonomicznego – Sytuacja przejściowa 1-3
3. Krajobraz ekonomiczny
– Wysokie znaczenie kosztów transakcyjnych i niezalezność decyzji lokalizacyjnych podmiotów (poza relacjami
zaopatrzenia i zbytu)
–
Struktury regularne: krajobraz ekonomiczny Löscha
–
Struktury nieregularne: krajobraz gospodarczy Webera (optymalizacja miejsca lokalizacji)
4. Małe połączone grona
–
Małe, wyspecjalizowane grona, korzystające ze wspólnych efektów zewnętrznych
–
Intensywne powiązania zewnętrzne gron (niskie koszty transakcyjne)
–
Potrzeba bliskości gron ograniczona do niewielu aspektów
5. Supergrona
DOMINUJACY OBECNIE MODEL
–
Zróżnicowanie kosztów transakcyjnych (np. waluty – niskie, bezpośrednie spotkanie – wysokie)
–
Efekty aglomeracyjne – system postfordowski
–
Wysokie koszty niektórych transakcji + dezintegracja pionowa przedsiębiorstw → grona aby zmniejszyć koszty
transakcyjne
–
Niskie koszty niektórych transakcji → dostęp do zasobów i rynków w skali globalnej
–
Stąd: szybki rozwój układów lokalnych (lokalno3globalne supergrona)
6. Małe niepołączone grona
–
Małe, niezależne grona o bardzo słabych powiązaniach zewnętrznych
–
Ekstremum: Jeśli brak wcześniej ukształtowanych struktur przestrzennych i jednolity krajobraz geograficzny – powstanie
jednej wielkiej aglomeracji działalności gospodarczej
Lokalizacja TSP w przestrzeni miejskiej i regionalnej
Lokalizacja w przestrzeni miejskiej i regionalnej
• Wielość ujęć przestrzeni produkcyjnych
–
Skala ponadregionalna ( ~ sieć globalna)
–
Skala regionalna ( ~ powiązania sieciowe, dystrykty Trzeciej Italii,
technopolie, konurbacja)
–
Skala lokalna (+ miejska) ( ~ klastry, TSP/I, technopolie,
metropolie)
• Przestrzeń produkcyjna a ośrodek miejski
–
Miasto:
•
Nieodzowny / istotny element przestrzeni produkcyjnych
•
Skupiające i napędzające rozwój gospodarczy regionów
–
Konurbacja (P. Geddes 1915)
•
zespół bezpośrednio przylegających do siebie miast i osiedli przemysłowych, wśród których najczęściej
brak głównego ośrodka, a cechą charakterystyczną jest współrzędność poszczególnych ośrodków
–
P. George (1952, 1956)
•
konurbacja techniczna – powstanie związane z procesem technologicznym produkcji, np. cechami
rozmieszczenia sposobem eksploatacji złóż mineralnych (konurbacje górnicze, węglowe)
•
konurbacja organiczna – powstanie związane ze specyficzną rozproszoną organizacją produkcji
przemysłowej, dostosowuje się do istniejącej sieci osadniczej będącej w zasięgu wpływów ośrodków
handlowych, giełd towarowych lub portów (konurbacje angielskie Manchester, Birmingham)
Metropolie Polski (2003/2004) (Gorzelak, Smętkowski 2005)
•
Regiony: Warszawy, Poznania, Trójmiasta
•
Powiązania społeczne i gospodarcze pomiędzy:
–
obszarem metropolitalnym, czyli miastem z pierścieniem gmin
–
regionem metropolitalnym (nowe województwa)
•
Wnioski
–
Otoczenie regionalne nie odgrywa istotnej roli w procesach rozwoju metropolii
•
słaby rynek zaopatrzenia i tylko w zasoby proste
•
słaby rynek zbytu
–
Przewaga powiązań układu metropolitalnego nad układem regionalnym
•
przepływy kapitałowe
•
przepływy towarowo-usługowe
–
Proces rozprzestrzeniania rozwoju metropolii nie wykraczają poza jej ścisłe granice
Region metropolitalny – mozaika (Kunzmann 1998)
•
Obszary o funkcjach globalnych lub silnie powiązane z globalną gospodarką
•
Obszary o funkcjach regionalnych silnie powiązane z globalnymi
•
Obszary o znaczeniu lokalnym (zmarginalizowane), które nie uczestniczą w procesie globalizacji
Technopolie – miasta nauki w Japonii
• Miasta nauki
– Jednostki osadnicze zaawansowanych technologii, doskonale wyposazone w infrastrukturę społeczno-ekonomiczną,
przestrzenie do rekreacji, połozone w poblizu duzych miast
– Najbardziej znane: droga nr 128 wokół Bostonu, Dolina Krzemowa w Kalifornii, Sheridan Park w Kolumbii Brytyjskiej,
Tsukuba i technopolie Japonii…
• Technopolie Japonii
– Nowy typ zespołów miejskich harmonijnie wpisanych w otaczające środowisko i tradycję kulturalną regionów,
organicznie łączących zaawansowane technologie, zakłady BiR i komfortowe dzielnice mieszkaniowe
– Kryteria: pow. do 130 tys. ha (Wrocław 29,3 tys. ha), liczba ludności miast bazowych ok. 150 tys., dostęp 30 min od
centrum miasta głównego do głównych miejsc BiR, produkcji i kulturalno-bytowych (w rzeczywistości te wskaźniki
przekroczone)
• Tsukuba (Tokio)
– Najstarsze miasto nauki Japonii
• 6 miejscowości, 284,07 km2, 169 tys. mieszkańców z tego 25% zatrudnionych w instytucjach naukowo-
badawczych
• ok. 60 instytucji naukowo3badawczych, w nich zatrudnionych ogółem ok. 40 tys. osób, w tym ok. 9 tys.
naukowców
– Utworzona w celu ograniczenia wzrostu Tokio
• 1961 decyzja o zmianie lokalizacji instytucji rządowych
• 1965 decyzja o budowie miasta nauki – Japan Housing Corporation opracowuje główny plan miasta i plan
pozyskania terenów pod nowe laboratoria
• 1973 powstaje Uniwersytet Tsukuba
• 1980 ukończona budowa miasta
• 30.11.1987 oficjalna data założenia
– Struktura miasta starannie zaplanowana, pełne wyposażenie w obiekty socjalno-bytowe
– „ naszym celem są badania teoretyczne, które umożliwiają rozwój nowej zaawansowanej technologii, a to przyczynia
się do rozwoju przemysłu” (dyrektor Narodowego Laboratorium Fizyki Wysokich Energii)
– Perspektywy rozwojowe dobre: więcej chętnych niż miejsc pracy
Idea technopolis
– Odpowiedź na nieefektywną politykę lat -70tych XX w. (rządowe programy budowy nowych miast przemysłu
cięzkiego: Itihara, Sakai3Takaisi, Kurasiki, Kasima)
– 1980 koncepcja nowego podejścia do rozwoju regionalnego, problemem jest przestrzenno-produkcyjna
dekoncentracja strefy przemysłowej Oceanu Spokojnego – nowe bieguny wzrostu
– 1983 prawo o technopolis (o stymulacji rozwoju stref z duzą koncentracją gałęzi o zaawansowanej technologii)
– System realizacji programu technopolis (zaangazowanie lokalne):
• Komitet ds. projektu technopolis na poziomie rządowym
• Zarządzanie w prefekturach (organa rządowe)
• Zadania w gestii władz terenowych
– komisje ds. rozwoju technopolis łączą różne środowiska
– lata 90: 9 gubernatorów, 3 organa rozwoju prefektury, 1 miejski uniwersytet, 2 firmy prywatne
–
Narzędzia prawno-finansowe wspomagania rozwoju technopolis:
• Wydatkowanie środków z róznych źródeł publicznych i prywatnych (łączenie kapitału) w celu kształcenia kadr
oraz badań społecznych
• Ulgi podatkowe: firmy wysokich technologii w pierwszym roku mogą odpisać amortyzacyjnie 30% kosztów
wyposazenia i 15% kosztów budowy, po przekroczeniu dochodów 100 mlnjenów zwolnienia z podatków od
ziemi
• Niskoprocentowe kredyty państwowe
– MSP 2,7% rocznie i spłata w 15 lat
– duze firmy i korporacje rządowe otrzymują nieco wyzej oprocentowane kredyty z Japońskiego
Banku Rozwoju
– 1986 zatwierdzono 18 projektów technopolis:
• 7 na peryferiach agrarno3przemysłowych – osiągają wysokie wyprzedzające tempo rozwoju
• 3 wokół głównych miast strefy przemysłowej (Hirosima3Chuo, Kagawa, Kurune3Tosiu)
• 8 w pasie przemysłowym
– Sfery produkcji z wysokim dodatkowym kosztem – elektronika, mechatronika, biotechnologia, nowe materiały,
mikrochemia, systemy automatycznego projektowania i obróbki i in.
– 4 średnie miasta: Himei (bazowe), Tatsuno, Aioi, Abosi
– 10 małych miast
– Powierzchnia ok. 130 tys. ha
– 479,6 tys. osób w mieście bazowym, w całości ponad 850 tys.
– Budowane na bazie przemysłu chemicznego (rozbudowa w latach 60-tych XX w.)
– Bardzo dobrze rozbudowany system transportu – kluczowe
– Bazowy Uniwersytet Techniczny Himei
– Ufundowane m.in. Centrum Współczesnej Technologii i Instytut Naukowo-Badawczy Techniki Medycznej
Ocena efektywności:
– Trudna jednoznaczna ocena
– Technopolie mają pozwolić Japonii na przekroczenie obecnego poziomu technologii i stanowić ośrodki przyszłego
rozwoju przemysłowego – długotrwały proces
– Przodujące technopolis tyko w regionach silnych ekonomicznie
– Wielki japoński monopolistyczny kapitał wykazuje nikle zainteresowanie technopolis – poza świetnie zlokalizowanymi
Metropolie a region
„Cień aglomeracyjny” (Krugman 1999)
– Lokalizacje, które osiągnęły sukces (skupiły wiele działalności przetwórczej) tworzą wokół „cień aglomeracyjny”
– Szanse powodzenia mają ośrodki, które znajdują się w wystarczającej odległości od dominujących lokalizacji
• Efekt „wysysania” zaplecza przez ośrodek centralny
(Myrdal)
• Ewolucja relacji metropolii w układzie regionalnym i
globalnym (Gorzelak 2000)
Miastocentryczny model gospodarki światowej
• Ewolucja znaczenia miast
• Monocentryzm – policentryzm
Wzrost urbanizacji Urbanizacja XX-XXI wieku
• Szybki wzrost liczby wielkich miast w krajach rozwijających się
• Gwałtowny wzrost liczby ludności miejskiej i jej koncentracja
• Gwałtowny spadek rangi „starych” miast europejskich i amerykańskich
• Gwałtowny wzrost znaczenia miast w krajach rozwijających się
Miasta globalne (world, global cities )
• Pierwotne definicje (S.Sassen 1994):
– Miasta o wyjątkowym znaczeniu kulturowo-religijnym (Rzym, Paryz)
– Miasta stolice imperiów (Londyn, Madryt, Paryz, Wiedeń)
• Obecnie – Miasta o szczególnej roli w globalnej gospodarce i oddziaływaniu Społeczno-politycznym
• Synonimy – Metropolis, kosmopolis, globalny region miejski, centrum światowe, miasto światowe, miasto globalne, itd.
• P. Geddes (1915): „światowe centrum”
– Nie definicja, ale cechy miast światowych: potencjał ekonomiczny, ludnościowy, ranga polityczna
– Berlin, Boston, Chicago, Filadelfia, Nowy York, Londyn, Paryz, Wiedeń
• Gras (1922): nowozytna metropolia z pocz. XX w.
– Ośrodek handlu, finansów, węzeł transportowy, mały udział przemysłu
• P. Hall (od 1966): miasto światowe
– Centrum władzy politycznej, organizacji rynkowych i nierynkowych, centrum ubezpieczeń, bankowości i finansów, centrum
handlu światowego, centrum komunikacyjne i transportowe
• F. Braudel (1979, 1992): metropolis– jądro gospodarki światowej
• H. Reed (1981): stolice kapitałów – Analizuje 16 cech bankowych i finansowych
• J. Fiedmnn, G. Wolff ( od 1982): miasto światowe
Załozenia:
– „Podstawowe węzły” organizacji przestrzennej produkcji i zbytu wykorzystanie globalnego kapitału
– Wewnętrzne zmiany struktury miejskiej podporządkowane są globalnym funkcjom miasta (stopień i forma integracji ze
światową ekonomiką, funkcje w ramach nowego modelu podziału pracy)
– Główne centra koncentracji i gromadzenia globalnego kapitału
– Struktura i dynamika ekonomii miasta, struktura zatrudnienia wynikają z globalnych funkcji kontrolnych i zarządczych
miasta
– Przyciągają migrantów wewnętrznych i międzynarodowych (efekty koncentracyjne)
– Nośniki głównych sprzeczności industrialnego kapitalizmu, m.in. polaryzacja społeczna i przestrzenna mieszkańców
– Wzrost miasta prowadzi do wzrostu kosztów/wydatków społecznych w tempie przewyzszającym finansowe mozliwości
państwa – wykorzystanie niepublicznych środków
Kluczowe właściwości:
– Dość duza liczba ludności, koncentracja
waznych techniczno-naukowych korporacji i
międzynarodowych organizacji
ekonomicznych, politycznych, światowe
centrum finansowe, wazne centrum
światowego przemysł przetwórczego, duzy
węzełkomunikacyjny i transportowy, szeroko
rozwinięta sfera usług
• M. Castells (od 1989,1998): miasto
informacyjne, megacities
– Wielkie miasta są powiązane zewnętrznie z
sieciami globalnymi lub z ośrodkami we własnych krajach
– ale wewnętrznie odłączają się od zbiorowości lokalnych – funkcjonalnie niepotrzebnych lub wręcz społecznie szkodliwych
• A. King (1990), S. Sassen (od 1991), J. Abu-Lughod (1999): miasto globalne
– Procesy gospodarczo-przestrzenne (Saskja Sassen (1991, 2001)):
• Rozdział usług (sektory komercyjne, profesjonalne usługi biznesowe i finansowe) i produkcji materialnej
• Koncentracja usług
• Dekoncentracja produkcji
– Cztery typy usług wyzszego rzędu:
• Usługi finansowe i biznesowe (bankowe, ubezpieczeniowe, prawne, księgowe, public relation, reklama, design – wzornictwo
przemysłowe, moda, architektura)
• Zarządzanie i kontrola lub władza i wpływ (urzędy narodowe, organizacji i struktur ponadnarodowych)
• Działalności kreatywne (masowa rozrywka, teatr, balet, opera, koncerty, muzea, galerie, wystawy, wydawniczy i
elektroniczny przekaz informacji masowej)
• Turyzm
– Trzy właściwości 4 grup usług wyzszego rzędu:
• Bardzo szybkie przetwarzanie informacji (zbiór, przekaz, wykorzystanie informacji)
• Wzajemna współpraca wytwarzająca nowe bezpośrednie lub pośrednie rodzaje działalności
• Naturalnie się koncentrują – aby wzmocnić efekty informacyjne i synergiczne
• Grupa GaWC (Globalisation and World Cities Study Groupand Network) (od 1995) miasto światowe – miasto globalne
– Dyskusja nad miarami wzajemnych związków pomiędzy miastami
– Trzy miary:
• Na bazie informacji głównych gazet
• Na analizie wywiadów z przedsiębiorcami
• Na podstawie analizy usług wytwórczych (m.in. prawne i księgowe) – najczęściej wykorzystywane
Analiza powiązań usługowych:
– 316 miast świata
– 100 firm globalnych:
• w 6 sferach usług (dane z 2000r.):
– 23 banki
– 18 firm audytorskich
– 11 ubezpieczeniowych
– 17 konsultingowych
– 15 agencji reklamowych
– 16 firm prawnych
• z przedstawicielstwem min. w 15 miastach i przynajmniej jednym biurem w kazdym z trzech obszarów globalizacji
(Europa, Ameryka Północna, Azja)
WYKŁAD 11
Grupa GaWC Analiza powiązań usługowych:
Dowodzące Nowy Jork i Londyn
Najwięcej najsilniej zintegrowanych miast w:
• Europie Zachodniej – wiele miast o różnym poziomie integracji
• Ameryce Północnej i Azji Wschodniej – niewiele miast bardzo silnie powiązanych
Miasta-wrota / miasta-bramy:
–Kluczowe: węzłowa rola w sieci powiązań, rola pośrednika
pomiędzy regionalnymi i globalnymi rynkami i potokami informacji (np. Honkong zaraz po Londynie i Nowym Jorku)
– Mniej ważny wysoki poziom oddziaływania globalnego (władza i kontrola)
– 35 najściślej związanych miast w których nie ma centrów dowodzenia, w tym 7 najbardziej powiązanych w sieci: Toronto, San
Paulo, Madryt, Mediolan, Honkong, Singapur, Sydney
Miasta światowe:
– Biorąc pod uwagę 4 typy usług (księgowość i audyt, finanse i banki, reklama, ubezpieczenia) wydzielono 55 miast, w tym; 10
Alfa (wiodące); 10 Beta (główne); 35 Gamma (drugorzędne); 68 D (kształtujące się)
– Najwyższe oceny: Londyn, niżej Nowy Jork, Paryż i Tokio
Powiązania miast Alfa (Taylor, Walker, Beaverstock 2002):
– Najsilniejsza korelacja: Londyn3Nowy Jork; Honkong3Singapur
– Dwa poziomy powiązań:
• 23 pierwszorzędne zorientowane na Londyn i Nowy Jork
• 28 drugorzędnych zorientowanych na Azję Pacyficzną: Tokio i Honkong
• Jałowiecki (2000): Zhierarchizowany system metropolitalny – podstawowe ogniwa terytorialnego systemu gospodarki
globalnej:
– Eksporter i importer współczesnych czynników produkcji (gospodarka informacyjna): siły roboczej, kapitału, informacji
– Udział w globalnej sieci wymiany:
• Lokalizacja zarządów i fili transnarodowych korporacji, banków, firm ubezpieczeniowych
• Instytucje publiczne naukowe, oświatowe, kulturalne o zasięgu międzynarodowym
• Infrastruktura do obsługi zagranicznych klientów, organizacji imprez o zasięgu międzynarodowym
• Media o zasięgu ponadnarodowym
– Dobre połączenia ze światem (transport lotniczy, samochodowy i kolejowy, infrastruktura teleinformatyczna), co wzmaga
ruch turystyczny
– Czynnie kształtuje swoją rangę (paradyplomacja)
– Wyznacza rytm Życia gospodarczego
– Generuje prądy kulturowe i estetyczne
– Kształtuje style Życia i tematy dyskursów intelektualnych
– Rozwinięty sektor usług (pośrednictwo finansowe, media, telekomunikacja, zarządzanie gospodarką, sektor BiR, sztuka,
kultura, administracja publiczna)
– Potencjał innowacyjny – tworzy innowacje (instytucje związane z wytwarzaniem i przetwarzaniem informacji: uniwersytety,
instytuty badawcze, laboratoria)
– Wyjątkowość i specyfika miejsca (znaczenie kulturalne, walory architektonicznourbanistyczne, itp.)
• C. Abbott (1997): miasto międzynarodowe
• A. Scott (1997): globalny region miejski
• P. Marcuse, R. Van Kempen (2002): miasto globalizujące
• E. Isin (2002): kosmopolis
• C.A. Doxiadis (1967): ekumenopolis
– w przyszłości obszary miejskie i megalopolis stopią się w jedno ciągłe ogólnoświatowe miasto, globalna pajęczyna
zurbanizowanych stref
– zwieńczenie obecnych trendów urbanizacji i wzrostu liczby ludności
– wizja ostrzegawcza
• Aglomeracja a miasto globalne (metropolia)
– Aglomeracja: delimitacja ilościowa, zaplecze
– Metropolia: relacje funkcjonalne, sieci
– Nie każda aglomeracja jest metropolią
– Nie każde megacity jest global city (M. Castel s)
Zurbanizowane mega- struktury
Regiony miejskie i regionalne sieci miast
• Pierwotne koncepcje
- Miasta sieciowe (Batten 1995)
- Sieciowy model polaryzacji (Planque 1984, Soja 1993)
• Cechy przestrzeni:
- Nieciągłość przestrzeni zurbanizowanej
- Silne powiązania funkcjonalne
- Zwiększanie róznic wewnątrzregionalnych
• Zasady delimitacji – wielość kryteriów:
- Przepływ informacji w formie elektronicznej i kontakty „twarzą w twarz” (Hall 2000)
- Tradycyjne wskaźniki: wielkość miasta, odległość od ośrodka miejskiego według czasu przejazdu, wskaźniki hierarchiczne –
udział ludności miasta w ludności regionu, wskaźniki
gospodarcze, lokalizacyjne w sieci powiązań transgranicznych, itp. (np. raport SPESP 2000)
- Inne...
• Europejskie regiony miast światowych uzależnione od wewnętrznych powiązań sieciowych (Kunzmann 1998)
- Rozlewanie się metropolii na obszary zaplecza regionalnego
• obszar metropolitalny Paryża Ilé de France
• Randstadt Holland – kreatywny układ korytarzowo-sieciowy
• Korytarz miejski – skupiska miejskie przekraczające granice regionów i państw
– Megalopolis (J. Gottmann 1957, 1961)
• Megalopolis BosWash (wschodniego wybrzeża USA)
„ Kolebka nowego porządku w organizacji zasiedlania przestrzeni ”
Boston – Waszyngton, ~1000 km, 40 aglomeracji i liczne miasta 100 tys. mieszk., rozdzielone silnie zurbanizowanymi
obszarami
- Rozszerzony region metropolitalny (extended metropolitan region) (Ginsburg 1991)
-
Ekumenopolis (C.A. Doxiadis 1967)
• Cechy megalopolis w odróżnieniu od aglomeracji:
– Obszar większy od każdej aglomeracji
– Potencjał demograficzny znacznie większy od każdej aglomeracji (wg Gottmanna min 25 mln)
– Twór arealno3linearny, tworzony wzdłuż osi transportowej (aglomeracja jest zwykle koncentryczna)
– Na procesy suburbanizacyjnego zlewania nakładają się wewnętrzne relacje sieciowe
– Rozkład zagospodarowania nierównomierny, rozkład wskaźników społeczno-ekonomicznych falowy wzdłuż głównej osi i
pasmowy w przekroju poprzecznym
- Spójność gospodarcza ograniczona, często wewnętrzne struktury wokół głównych centrów
• Megalopolis – hiperkonurbacja
• „ miasto linearne – koncepcja faworyzowana przez Le Corbusiera – to w rzeczywistości megalopolis. Konurbacja rozpływa
się w aglomeracji ” (Beaujeu3Garnier, Chabot 1971)
• Drogi tworzenia megalopolis:
– Urbanizacja intensywna: zlewanie się aglomeracji przez intensywne procesy suburbanizacji, plus procesy sieciowe
– Urbanizacja ekstensywna, kraje rozwijające się: zlewanie się aglomeracji poprzez obrastanie dzielnicami biedy (fawele itp.)
(aglutynacja)
• Ateńskie centrum ekistyki (Papaioannou 1980)
– Lata 803te XX w.: 66 megalopolis, w tym 43 ukształtowane i 23
formujące się, razem 1,8 mld os.
– Prognoza na 2000 r.: 160 megalopolis z 40350% ludności świata
• Obecnie około 30 megalopolis
• Największe w krajach rozwiniętych (USA, Europa, Japonia)
Kraje rozwinięte
• Formujące się korytarze miejskie
– BESETO (Tokio3Jokohama, Osaka3Kobe, Seul, Pekin, Tianjin wraz z silnie zurbanizowanym otoczeniem), 1500 km, 112
miast, 98 mln osób (wg Sang3Chuel Choe 1998 – największy korytarz miejski świata)
– Urbanizacyjna oś Kanady (Quebec3Windsor), 1200 km, 170 tys. km2 (Yato 1976)
– Deltapolis (wybrzeża Wielkiej Brytanii, Niemiec, Belgii, Holandii i Francji), pow. 230 tys. km, ~80 mln os.
– Dolina Padańska (wokół Mediolanu)
– Megalopolis Centralno3Rosyjski (Moskwa, Oriechowo3Zujewo3Włodzimierz, Niżny Nowogród) (Łappo 1997)
– Megalopolis Psou-Adler-Soczi-Dagomys-Tuapse (wybrzeże Morza Czarnego) – kurorty (Łappo 1997)
Kraje rozwijające się
• Korytarze miejskie w krajach rozwijających się
– San-Rio w Brazylii (San Paulo-Rio de Janeiro)
– Buenos Aires-La Plata w Argentynie
– Wizagmahanagar 1 w Indiach (delty Gangesu i Brahmaputry –Kalkuta-Dhaka-Khulna)
– Wizagmahanagar 2 w Indiach (delty Gangesu i Brahmaputry –Asansol-Kalkuta)
– Djaban w Indonezji (Dzakarta-Bandung)
– Pektian w Chinach (Pekin-Tianjin)
– Shanzhou w Chinach (Shanghaj-Nanijng(Nankin)-Zhengzhou)
– Guansjian w Chinach (Guangzhou-Sjiangan)
– Delta Rzeki Perłowej
– Lagib w Nigerii (Lagos-Ibadan)
– Kair-Aleksandria w Egipcie
• Proces metropolizacji – urbanizacja zdominowana przez metropolizację (Jałowiecki 1999) (Delta Rzeki Perłowej)
– Ostatnia faza urbanizacji
– Przekształcenie przestrzeni miejskich
– Zmiana relacji między miastem centralnym i jego bezpośrednim zapleczem
– Nieciągły sposób użytkowania przestrzeni zurbanizowanych
– Osłabienie lub zerwanie związków gospodarczych miasta z jego regionalnym zapleczem
– Polaryzacja rozwoju
• wzmacnianie ośrodków centralnych
• marginalizacja zaplecza regionalnego
– Zastępcze kontakty z innymi metropoliami w skali kontynentalnej i
światowej
Delta Rzeki Perłowej
• Urbanizacja zdominowana przez metropolizację
– Dynamiczny rozwój:
• Polityka „otwartych drzwi” (lata 80’ XX w.)
• Reforma podatkowa (lata 90’ XX w.)
– Najbogatszy region Chin
– 3 specjalne strefy ekonomiczne (Shenzhen, Zhuhai, Shantou)
– Przemysł lekki (m. in. tekstylny), spożywczy, metalowy i maszynowy, stoczniowy oraz górnictwo
• Urbanizacja zdominowana przez metropolizację
– Główne miasta i porty: Hongkong, Kanton – Guangzhou (stolica prowincji Guangdong), Macau, Zhuhai
– Powierzchnia ok. 5 tys. km2
– Ludność delty ok. 40350 mln, w tym: Hongkong (7 mln); Kanton (7,5 mln); Shenzhen (4 mln); Zhongshan (2,5 mln); Zhuhai
(1,3 mln); Macau (0,5 mln);
• Urbanizacja zdominowana przez metropolizację
– W regionie: 5 portów lotniczych, 5 portów morskich, 1689 km autostrad, 4 linie kolejowe
Nowe miasta
Przyczyny powstania
• Odciążenie dużego miasta
– „Miasta-sypialnie”
– Miasta-satelity – różny poziom samodzielności, oferta pracy i usług na miejscu
– Organicznie włączone w system osadniczy aglomeracji:
• współwykorzystywanie infrastruktury technicznej i społecznej
• dojazdy wahadłowe do centrum
• powiązania społeczno-gospodarcze i socjalno-bytowe między miastami aglomeracji
– Rozwój miast-satelitów przyczynia się do:
• Hamowania wzrostu centrum aglomeracji
• Wykorzystania potencjału centrum na szerszym, regionalnym obszarze
– Deglomeracja niektórych funkcji z centrum: przemysły uciążliwe, funkcje terenochłonne, filie firm z centrum, produkcja
uzupełniająca dla centrum, centra badawcze, kompleksy inżynieryjno-transportowe (np. lotniska)
– Przykład: region Ile-de-France
• Miasta o szczególnych funkcjach
–Dominujące funkcje:
• Polityczne
• Ekonomiczne
• Wojskowe – wzrost zależny od decyzji zewnętrznych, dynamika
zwykle niższa od średniej
– Los Alamos – Nowy Meksyk USA: 1970 – 11,3 tys., 1980 – 11
tys., 1990 – 17,5 tys., 2005 – 18,3 tys.
– Borne Sulinowo: 1990 – 25 tys., 2005 – 4,4 tys.
• Naukowe, często w pobliżu dużych miast (miasta nauki w Japonii)
• Wypoczynkowe i religijne (Salt Lake City USA czyli zał. w 1847 r.
przez Mormonów Nowa Jerozolima)
– Nowe stolice (np. Brasilia, Canberra, Czandigarh w Pendzabie, Abudza w Nigerii)
– Decyzje polityczne (np. Nowa Huta k. Krakowa, Janikowo k. Inowrocławia, Dzizak w Uzbekistan
– m.ur. Raszydowa, Prawec w Bułgarii – m.ur. Żiwkowa, Jamasukro na Wybrzeżu Kości Słoniowej – m.ur. prezydenta)
• Zagospodarowanie złóż surowców przemysłowych
Nowy model związków i funkcji nałożony na istniejącą sieć osadniczą
– Rozproszenie złóż efektywność struktury osadniczej
– Ograniczenia przestrzenne rozwoju związane z wydobyciem
– Różnicowanie nowych miast pod względem funkcjonalnym i czasowym (typ złóż, przewidywany czas eksploatacji)
• Miasta mobilne (czasowe) – oferują ponadstandardowy poziom wyposażenia w usługi socjalno3bytowe (szkoły,
kościoły, kina, obiekty sportowe) (np. Kanada: Lac Luis – 400 przyczep samochodowych, Micua i Lac3o3Foc – 900 domów
na kołach)
• Problem planowania infrastruktury z uwzględnieniem naturalnych procesów koncentracji
• Problem ewentualnego wskazania nowej drogi rozwoju
•
Zagospodarowanie złóż surowców przemysłowych
Pionierski model tworzenia sieci osadniczej, a potem systemu powiązań społeczno-ekonomicznych (np. Syberia i Daleki
Wschód, Kolumbia Brytyjska, Labrador)
– Możliwość budowy miasta „od podstaw” z wykorzystaniem współczesnych możliwości technicznych
– Systemotwórcza rola nowych miast
– Miasta powstałe przy hydroelektrowniach
• najczęściej wiążące różne funkcje (np. produkcja)
• rzadziej nieduże autonomiczne miasta (np. w Kanadzie: Grand Falls
na rzece Hamilton, Schikutimi i Saguenay River na rzece Saguenay)
– Miasta na dziewiczych obszarach (północna Kanada, Alaska, Australia,
północna Szwecja)
• Wysoka kapitałochłonność, wysoka specjalizacja (wydobycie)
• Funkcje przetwórcze poza regionem (niższe koszty)
• Np. Kanada: z rejonów nowego zagospodarowania pochodzi 2/3
półfabrykatów
•Aktywizacja społeczno-ekonomiczna regionów
– Regiony z rozproszoną działalnością przemysłową
• Ogniska aktywizujące rozwój rozproszonych stref przemysłowych
• Oparcie się na istniejącej strukturze osadniczej (małe osady)
• Wprowadzanie nowych funkcji dość ograniczone (monofunkcyjność),
ze względu na istniejący podział funkcji w systemie
• np. Wielka Brytania:
– nowe miasta w konurbacji Cleydeside z nową funkcją przetwórczą i produkcyjną w miejsce górniczej, odpowiedź na kryzys
– Cwmbran, Newtown (Walia),
– Aycliffe, Peterlee, Washington i centralne Newcastle w regionie północnym
– Regiony rolnicze o niskim poziomie urbanizacji i niskiej gęstości sieci osadniczej (np. Afryka, Azja, centra rejonowe w Rosji)
• Odpowiedź na braki infrastrukturalne (np. transport i dystrybucja, zarządzanie i instytucje, kultura i wyposażenie
społeczne)
• Tworzone najczęściej na bazie dużych osad rolniczych, dlatego często wykorzystują lokalizacje węzłowe
• Konieczna „masa krytyczna” regionu
• Problem depopulacji regionów rolniczych towarzyszący rozwojowi miasta (migracje młodej ludności z otoczenia
wiejskiego):
– Przy niskiej wydajności pracy w rolnictwie to problem
– Przy wysokiej wydajności pracy w rolnictwie (typ farmerski) to korzystne zjawisko
• Problem „fałszywej urbanizacji”
Nowe miasta Model wrastania w sieć osadniczą (Szymańska 1996)
Modele
urbanizacji
J. Gibbs (1963) –
„wysysanie” regionu
Pięć faz procesów urbanizacji:
1. Początkowa faza urbanizacji
• Powstawanie miast
• przy dynamice wzrostu ludności miejskiej mniejszej od dynamiki wzrostu ludności ogółem
2. Urbanizacja postępująca
• Dynamiczny rozwój miast
• przejawiający się większą dynamiką wzrostu liczby ludności miast niż ludności ogółem
3. Urbanizacja zaawansowana
• Upadek znaczenia wsi jako miejsca zamieszkania (wyludnianie się wsi)
4. Suburbanizacja
• Upadek znaczenia małych miast
5. Dezurbanizacja
• Wyrównywanie się liczby ludności aglomeracji i pozostałych obszarów
Modele urbanizacji L. van den Berg (1982) – cykl urbanizacji
Cztery fazy procesów urbanizacji:
1. Urbanizacja
• Migracja ze wsi do miast – nadzieja na lepsze warunki, zatrzymanie się i pracę, ale NIE wysoki standard zycia
• Powstają liczne nowe miasta, a istniejące powiększają się
• Szczególnie ośrodki i okręgi przemysłowe, np. górnicze
2. Suburbanizacja
• Rozwój miast i aglomeracji
• Rozwój przemysłu, szczególnie w nowych gałęziach, rozwój usług i wzrost dochodów ludności i oczekiwań co do
standardu zycia
• Najszybszy przyrost ludności w zewnętrznych strefach aglomeracji
• Duze znaczenie ma samochód i transport publiczny
• Bogaci, a wraz z nimi usługi, opuszczają przeludnione i nadmiernie zabudowane centra i przenoszą się na peryferia, a w
dalszej kolejności do ośrodków sąsiednich
3. Dezurbanizacja…
4. Reurbanizacja…
Modele urbanizacji L. van den Berg (1982) – cykl urbanizacji
Cztery fazy procesów urbanizacji:
1. Urbanizacja
2. Suburbanizacja
3. Dezurbanizacja
• Spadek liczby ludności w centralnych częściach aglomeracji, a następnie w całej aglomeracji
• Stagnacja demograficzna duzych miast i aglomeracji
• Stabilizuje się tempo wzrostu ludności miejskiej, określony poziom równowagi pomiędzy ludnością duzych i mniejszych
miast
4. Reurbanizacja
• Ostatnia i przyszłościowa faza
• Wyhamowanie procesu dezurbanizacji
• Przebudowa miast, zwłaszcza ich centrów
• Ponowny napływ ludności do centrum miasta lub aglomeracji
• Ponowny wzrost znaczenia i roli miast największych
WYKŁAD 13
Cele polityki regionalnej
Zmiana paradygmatu polityki regionalnej
Scentralizowany paradygmat rozwoju regionalnego
•
Cel: wyrównywanie dysproporcji przez międzyregionalną redystrybucję środków
•
Kierunki działań:
o
Inwestycje infrastrukturalne w regionach zapóźnionych
o
Kompleksy przemysłowe w obszarach zacofanych
o
Deglomeracja dużych ośrodków przemysłowych (delokalizacja zakładów produkcyjnych i instytucji)
o
Ewentualne „odstraszanie” prywatnego kapitału od koncentracji w największych ośrodkach (Paryż, Londyn)
•
Narzędzia:
o
dotacje i subwencje
o
ulgi fiskalne
o
inwestycje bezpośrednie
•
Efektywność:
o
Wyrównywanie różnic międzyregionalnych
o
Pogłębianie różnic wewnątrzregionalnych
o
Dysjunkcja funkcjonalna produkcji masowej (rozdział przestrzenny faz procesu produkcyjnego: zarządzanie,
badania, marketing, produkcja) sprzyjająca powiększaniu dysproporcji przestrzennych i społecznych
Zmiana uwarunkowań i reorientacja polityki
•
Zmniejszenie możliwości finansowych budżetów państw
o
Załamanie okresu wzrostu gospodarczego po II wojnie światowej
o
Kryzys naftowy (1973 r.)
•
Niestabilne warunki wewnętrzne i zewnętrzne oraz ograniczone pole ich kontrolowania
•
Globalizacja – konkurencja globalna
•
Liberalizacja polityki gospodarczej
•
Trendy decentralizacji administracji
o
oddolne rewindykacje
o
niewydolność finansowa państwa
•
Nowe poglądy na temat charakteru i źródeł postępu
o
Rozwój technologiczny
o
Waga potencjału innowacyjnego środowisk lokalnych
•
Zmiana struktury gospodarki
o
Serwicyzacja gospodarki (tertiaryzacja) i rozwój usług wyższego rzędu
o
Potencjał MSP (elastyczność) i ich waga na rynku pracy (racjonalizacja zatrudnienia w dużych
przedsiębiorstwach)
•
Intensywny rozwój powiązań sieciowych
Globalizacja i regionalizacja
• Globalne i regionalne czynniki konkurencyjności i aktywności lokalnej (A. Thierstein 1996)
Współczesny paradygmat polityki regionalnej
•
Reorientacja polityki
o
DAWNIEJ: Rozwój regionalny jako pochodna dynamiki państwa
o
DZIŚ: Rozwój państwa jako wypadkowa rozwoju regionów
•
Cele:
o
Pogodzenie redukowania dysproporcji przestrzennych rozwoju z promocją rozwoju i zwiększeniem
konkurencyjności regionów
o
Stymulowanie dostosowań sektorowych i strukturalnych do zmieniających się uwarunkowań gospodarczych
•
Środowisko regionalne jako główny przedmiot oddziaływania polityki
•
Redukowanie różnic w potencjale rozwoju, a nie różnic poziomu rozwoju
•
Szersze ujęcie dysproporcji regionalnych
o
dochody, bezrobocie +
o
stan środowiska, wyposażenie infrastrukturalne, dostęp do kapitału, edukacji i kompetencji, usług
biznesowych
Konkurencyjność regionów a „gra o sumie zerowej”
•
Konkurencyjność i konkurencja międzyregionalna
o
Poprawa konkurencyjności regionalnej wzajemnie korzystna
•
Konkurencyjność (6 raport KE 1999)
o
Zdolność produkowania dóbr i usług, które zdają egzamin na rynkach międzynarodowych, przy równoczesnym
utrzymywaniu wysokiego i trwałego poziomu dochodów
o
Zdolność przedsiębiorstw, przemysłu, regionów, krajów i ponadnarodowych obszarów geograficznych,
wystawionych na konkurencję międzynarodową, do osiągania relatywnie wysokiego poziomu dochodów i
zatrudnienia
Administracja centralna polityka regionalna
•
Rola państwa
o
„ Z roli solisty do roli dyrygenta”
§
Harmonizacja
§
Koordynacja
§
Stymulacja
o
Utrata monopolu, nowi partnerzy
§
Samorządy terytorialne
§
Podmioty gospodarcze (MSP)
§
Podmioty społeczne
§
Instytucje ponadnarodowe (UE)
•
Kierunki oddziaływań
o
Koordynacja pionowa (zadaniowa)
§
Szczeble władz publicznych (samorządowy, centralny, UE, państw partnerskich)
§
Państwo – przedsiębiorstwa
o
Koordynacja pozioma (organizacyjna)
§
Centralne organa: władze, organizacje, instytucje
§
Ramy współpracy „wewnętrznej” między regionalnymi/lokalnymi podmiotami
•
Integracja polityk
o
Polityka regionalna
o
Polityka dotycząca miast
o
Polityka dotycząca terenów wiejskich
Interwencjonizm państwowy – transfery kompensacyjne
(Koncepcja neokeynesowska, Koncepcja neoliberalna)
•
Koncentracja na regionach ubogich o niskim potencjale fiskalnym
o
Przesłanki: Waga aspektów społecznych i humanistycznych nad ekonomicznymi
o
Przyczyny: Mechanizmy konkurencji pogłębiające marginalizację
o
Postulat równowagi: kompensata różnic w potencjale fiskalnym a wysokość transferów
o
Niebezpieczne skutki: demobilizacja, nieefektywność, „kultura zależności”
o
Alternatywy: Konieczny wzrost niezależności władz regionalnych
•
Koncentracja na regionach najsilniejszych – „lokomotywy rozwoju”
o
Argumenty:
§
Interwencjonizm szkodliwy dla efektywności ekonomicznej regionu
§
Interwencjonizm spowalniający ogólną dynamikę rozwoju
§
Zachwianie zaufania i zasad współpracy (nowe formy regulacji zbiorowej), zagrożenie dla TSP
Wspomaganie rozwoju otoczenia regionalnego
•
Infrastruktura „ciężka” – rozwój i modernizacja
o
Warunek konieczny, lecz niewystarczający do rozwoju
§
Irlandia – mierny stan sieci drogowej i brak elektryfikacji sieci kolejowej, a szybki rozwój
•
Infrastruktura „lekka”
o
Przekaz informacji (rozwój nowych technologii)
o
Edukacja (programy kształcenia)
o
Inwestycje niematerialne (potencjał organizacyjny)
Polityka technologiczna (Colletis, Pecqueur 1995)
•
Polityka technologiczna Kreacja nowych zasobów, a nie optymalna alokacja zasobów istniejących
•
Czynniki rozwoju
o
Zasoby – pozarynkowe, unieruchomiony potencjał wirtualny, bo dopiero może zostać ujawniony i
zorganizowany
o
Aktywa – realizowane na rynku (siła robocza poszukująca pracy, wykorzystywana infrastruktura)
o
Generyczne – ich istnienie jest niezależne od dynamiki społecznej lub przedsiębiorczości, stąd egzogeniczne
o
Specyficzne – wynikają ze strategii aktorów i przeznaczone są do określonego, specyficznego użytku
GENERYCZNE
SPECYFICZNE
ZASOBY
1. Pozarynkowe egzogeniczne
4. Nierynkowe endogeniczne
AKTYWA
2. Rynkowe egzogeniczne
3. Rynkowe endogeniczne
•
Strategie przedsiębiorstw
o
Niska (prymitywna)
§
wykorzystanie aktywów generycznych (tradycyjne czynniki lokalizacji)
§
małe zaangażowanie przedsiębiorstw w rozwój terytorialny
§
łatwa zmiana lokalizacji przedsiębiorstw
o
Wysoka (angażująca przedsiębiorstwo) zmierza do:
§
strukturalizowania przestrzeni
§
generowania aktywów specyficznych w celu tworzenia zasobów specyficznych konstruowania siec
•
Ewolucja polityki technologicznej
o
Wymiar aprzestrzenny
§
Polityka zwiększania podaży technologii
§
redystrybucja, publiczne centra naukowe, mające napędzać rozwój regionalny
§
Polityka transferu technologii
§
tworzenie struktur pośredniczących między badaniami a przedsiębiorstwami
o
Wymiar terytorialny
§
Polityka kreacji technologii
§
efekt procesu interaktywnego i kumulatywnego zachodzącego w przestrzeni (promowanie sieci)
Komplementarność polityk interregionalnej i intraregionalnej
•
Polityka
o
Interregionalna – międzyregionalna (centralna)
o
Intraregionalna – wewnątrzregionalna (samorządowa)
o
SCALENIE:
§
Współdziałanie władz centralnych i regionalnych
§
Region jako styk „odgórnej” (sektorowej) i „oddolnej”(terytorialnej) dynamiki
§
Efekty synergiczne
§
Koncentracja celów polityki interregionalnej na wspomaganiu procesów rozwoju „oddolnego”
§
Usieciowienie i organizacja regionalnych koalicji interesów działających w globalnej gospodarce
•
Wielość podmiotów
•
Zróżnicowanie celów
o
Redukowanie dysproporcji przestrzennych (szerokie ujęcie)
o
Wzrost konkurencyjności i zatrudnienia
o
Stymulowanie kreacji zasobów specyficznych
•
Zróżnicowanie instrumentów
o
Oparcie na potencjale i dynamice lokalnej
o
Stymulowanie, koordynowanie, podtrzymywanie, inicjowanie dynamiki lokalnej
o
Uznanie procedur umownych jako uprawnionych w procesach rozwoju
Zmiana paradygmatu polityki regionalnej - podsumowanie
• Od redystrybucji przestrzennej do regionalnej konkurencyjności
• Nie ujęcie sektorowe, ale terytorialne i wielodyscyplinowe
• Od subsydiów do wspomagania potencjału środowiska lokalnego
Polityka przestrzenna UE
• ESDP (European Spatial Development Perspective) 1999
• Ewolucja koncepcji i rozwój policentryczny
• Kohezja i polityki wspólnotowe
• Wykonalność ESDP
Rozwój koncepcji polityki przestrzennej UE
•
Rozpoznanie zróżnicowania form i zasad polityki przestrzennej w krajach członkowskich:
o
Planowanie w Europie jako uwarunkowanie
o
Planowania dla Europy
•
Polityki i strategie wspólnotowe
o
Oderwanie od terytorium
o
ale skutki terytorialne
•
Początki polityki przestrzennej – Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS 1951)
o
Cząstkowe, nieskoordynowane działania w ramach polityk Sektorowych
•
Komisja Europejska od lat 60’:
o
promowanie idei polityki przestrzennej UE
o
brak podmiotu ds. polityki przestrzennej
o
Prace CEMAT (Europejska Konferencja Ministrów ds. Planowania Regionalnego)
•
Komitet Regionów Europy 1994 przy UE
•
Kongres Regionów 1994 przy Radzie Europy
•
ESDP (European Spatial Development Perspective) prace od 1997, przyjęte w Poczdamie w 1999
•
Rozwój biegunowy „Centrum i peryferia” Keeble 70’
•
Zintegrowany obszar wzrostu „Blue Banana” Brunet 1989
•
Rozwój endogeniczny „Bunch of grapes” Kunzmann & Wegener 1991
Ewolucja koncepcji przestrzeni europejskiej
•
Rozwój biegunowy „Centrum i peryferia” Keeble 70’
•
Zintegrowany obszar wzrostu „Blue Banana” Brunet 1989
•
Rozwój endogeniczny „Bunch of grapes” Kunzmann & Wegener 1991
•
Policentryczny rozwój (balanced spatial development policentric urban system)
o
Synergiczny wzrost oparty o współpracę miast i ich regionów
o
Integracja polityk sektorowych, w szczególności w zakresie transportu, polityki rolnej, środowiskowej
o
Źródła rozwoju policentrycznego
o
Rozwój zrównoważony regionów (kohezja)
o
Potencjał lokalny w rozwoju regionów (konkurencyjność)
o
Wzrost liczby aktorów w procesie decyzyjnym (governance)
•
Wyraz formalny – ESDP...
Rozwój policentryczny w ESDP
•
Pogodzenie głównych zadań:
o
Rozwój: Problem: Wzrost nierówności regionalnych
o
Równowaga: Problemy:
§
Osłabianie ekonomicznie silnych regionów
§
Wzrost uzależnienia słabych regionów
o
Ochrona lub zachowanie struktur przestrzennych: Problemy:
§
Ryzyko stagnacji
§
Ryzyko wstrzymania trendów modernizacyjnych
•
Nadrzędne polityki
o
Kreowanie wyważonego policentrycznego systemu miast
o
Promowanie stref integracji z globalną ekonomią położonych poza rdzeniem europejskim
o
Promowanie partnerstwa miejsko-wiejskiego
o
Zapewnianie równości dostępu do infrastruktury i wiedzy
o
Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju przez rozważne zarządzanie i ochronę dóbr natury i kultury
Spójność przestrzenna i rozwój policentryczny
•
Spójność przestrzenna (kohezja) jako nadrzędna idea
•
Najważniejsze uwarunkowania spójności przestrzennej w kontekście rozwoju policentrycznego
– Potencjał: konieczność posiadania wystarczających zasobów do rozwoju i do współpracy, która przynosi korzyści
dodatkowe
– Integracja: efektywność powiązań i sieci pozwala na wzrost potencjału terytorium, ale może prowadzić do
zwiększania dysproporcji
– Pozycja: konieczność uwzględnienia wielu kontekstów przestrzennych, w jakich pojawia się terytorium (ranga na
szczeblu globalnym, krajowym, regionalnym)
Rozwój policentryczny
•
Policentryczność na poziomie globalnym / europejskim
o
Wyjście poza pentagon rdzenia europejskiego i poszerzenie go o nowe globalne centra, poprzez strategiczne
związki pomiędzy regionami metropolitalnymi i ważniejszymi miastami
§
Region Řresund – związek stolicy Danii i sąsiedniego regionu szwedzkiego w celu podniesienia
potencjału ponad skalę krajową
•
Policentryczność na poziomie transnarodowym / narodowym
o
Przejście od struktury dominacji największego miasta do zrównoważonego układu miast, gdzie rozwój
postępuje poprzez kreację związków i sieci sąsiadujących miast
§
Danish Trekant region – trzy średniej wielkości miasta tworzą sieć, posiadając wspólny potencjał
równoważny regionowi stołecznemu
•
Policentryczność na poziomie regionalnym / lokalnym
o
Przejście od jednego lub kilku dominujących centrów regionalnych do wielu małych i średniej wielkości
ośrodków oferujących usługi regionalne
o
Główna droga osiągnięcia tego celu to alianse strategiczne i sieci miast powstające w celu osiągnięcia masy
krytycznej
•
Rzeczywiste trendy
o
Skala globalna: policentryczność w pentagonie, słaba reprezentacja poza rdzeniem europejskim
o
Skala krajowa: policentryczne regionalne obszary integracji,
o
Skala regionalna i wewnątrzmiejska: elementy struktury globalnej i krajowej są policentryczne lub
monocentryczne
ESDP
•
Wykonalność ESDP
o
Zapis polityki – siła perswazji i wpływ na polityki państw członkowskich
o
Brak narzędzi formalnych i finansowych realizacji – realizacja przez polityki sektorowe
§
Interreg – Inicjatywa Wspólnotowa (cel IIC – rozwój kooperacji międzynarodowej w zakresie
planowania przestrzennego
§
ESPON (European Spatial Planning Observation Network)
•
Powstał na bazie Interreg IIIC
•
Narzędzi analizy i badania
§
TIA (Territorial Impact Assemsment)
•
Pierwotna idea dla ochrony terenów wrażliwych oraz oceny dużych projektów
•
Ostateczne stosowanie do analiz wpływu polityk sektorowych na przestrzeń europejską
Wykład 13
Transformacja modelu polityki regionalnej
Polityka regionalna Model XX i XXI w.
•
Transformacja modelu polityki regionalnej 1980K2020 (Kukliński 2001)
o
Model społecznie motywowanej polityki regionalnej (XX w.)
o
Model globalnie motywowanej polityki regionalnej (XXI w.)
o
Transformacja modelu polityki kohezyjnej UE
§
zastąpienie modelu mechanicznej polityki spójności
§
modelem organicznej polityki spójności
•
Procesy tła:
o
Fordyzm ->Postfordyzm
o
Modernizm-> Postmodernizm
o
Społeczeństwo przemysłowe-> Społeczeństwo informacyjne
o
– Globalizacja, konkurencja globalna, nowa rola Europy
•
Założenia:
o
Wiedza jako siła napędowa gospodarki i społeczeństwa
o
Współzależność i wzmacnianie się
§
Procesów rozwoju gospodarki opartej na wiedzy (GOW)
§
Procesów rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy (SOW)
o
Siła procesów transformacji jako wynik integracji mechanizmów rozwoju spontanicznego i sterowanego
(governance)
Polityka regionalna Model XX w.
Model społecznie motywowanej polityki regionalnej XX – krytyka polityki spójności
•
Strukturalizm: kraje i regiony kohezyjne jako przedmiot „uniformizacji” przestrzeni europejskiej
•
Mechanistyczność
o
system ocen oparty o wybiórcze kryteria ilościowe
o
obiektywizm, ale nieefektywność (np. marnotrawienie funduszy)
•
Introwertyzm: polityka zmniejszenia rozpiętości strukturalnych przeważa nad polityką wzrostu konkurencyjności
globalnej
•
Fragmentaryzm: wybiórczość, brak holistycznego ujęcia struktury i jej globalnego funkcjonowania
Polityka regionalna Model XXI w.
Model globalnie motywowanej polityki regionalnej XXI – wizje nowej polityki spójności
•
Sieciowa: przepływ osób, dóbr, informacji i innowacji
•
Organiczna:
o
Budowanie jedności na świadomym i twórczym wykorzystaniu różnorodności gospodarki i kultury europejskiej
o
Wzmacnianie oddolnych aktywności rozwojowych (udokumentowana i wiarygodna wola zmian) zamiast
nieefektywnych mechanizmów wsparcia
•
Holistyczna
o
Pogłębione ujęcie strukturalne i uogólnione ujęcie globalne
o
Problem europejskiego centrum i peryferii jako problem spójności systemów:
o
Nauki, edukacji i kultury
o
Regionów metropolitalnych
o
Infrastruktury technicznej
•
Ekstrawertyczna
o
Spójność globalna – wzmacnianie konkurencyjności UE w strategicznym trójkącie Ameryka-Europa-Azja
o
Zapobieganie peryferyzacji Europy
•
Długookresowa wizja strategiczna
o
dłuższe perspektywy polityki (20 letnie), aby budować wielkie wizje spójności
Polityka regionalna Stary i nowy paradygmat polityki regionalnej
Polityka regionalna w Polsce
Polityka regionalna w polityce państwa
• Ujęcie systemowe
– Podsystem polityki społeczno-ekonomicznej państwa
– Świadome oddziaływanie na strukturę społeczno-gospodarczą kraju oraz międzyregionalne proporcje rozwoju
•Realizacja w przestrzeni
– Przestrzenna emanacja polityki społeczno-ekonomicznej
– Nadaje terytorialny wymiar ogólnej polityce rozwoju
– Oddziaływanie podmiotów sfery publicznej na procesy sfery realnej
– Świadoma i celowa działalność organów władzy publicznej zmierzająca do rozwoju regionalnego
Polityka regionalna w Polsce międzywojennej (Port w Gdyni 1922 r, COP 1937-1939 r)
• Model: Scentralizowany paradygmat rozwoju regionalnego
o
Awangarda rozwiązań w przestrzeni europejskiej
• Cel polityki: integracja gospodarki (100 lat pod zaborami)
o
Powiązania komunikacyjne zorientowane na zewnątrz
o
Odmienne systemy polityczne, ekonomiczne, społeczne, administracyjne, kulturowe...
• Zadania z zakresu: administracji, prawa, oświaty, samorządności, gospodarki, inwestycji infrastrukturalnych
o
Linie kolejowe Poznań-Konin-Warszawa, Herby-Gdynia
o
Port w Gdyni i zagospodarowanie Wybrzeża
o
Budowa COP
• Efekty: zmniejszenie zróżnicowań międzyregionalnych i integracja kraju
Polityka regionalna w Polsce po II wojnie światowej (Nowa Huta 1949 r., LGOM od 1957 r)
•
Model: Gospodarka centralnie planowana „Kierowanie poprzez planowanie”
•
Cel polityki: funkcje integracyjno-wyrównawcze (redukcja dysproporcji *lata 60-te i 70-te dominujący model w krajach
Europy Zachodniej)
o
Reakcja na skutki zmiany granic i zagospodarowanie „ziem odzyskanych”
o
Polityka aktywizacyjna regionów słabo rozwiniętych
o
Optymalizacja PKB kraju („racjonalne kształtowanie międzyregionalnych proporcji rozwoju gospodarki
narodowej”)
o
Zapewnienie pełnego zatrudnienia
•
Narzędzia:
o
Ingerencja w proces rozwoju regionów
o
Ukierunkowanie wzrostu gospodarki narodowej w układzie terytorialnym (podział zadań)
o
Transfer i redystrybucja środków do regionów opóźnionych
§
Dotacje
§
Inwestycje bezpośrednie
•
Wielkie inwestycje centralne i industrializacja: Nowa Huta, LGOM itd.
•
Efekty:
o
Zmniejszenie zróżnicowań międzyregionalnych
o
Brak bodźców ekonomicznych i brak konkurencji (monopole)
o
Zaburzenie struktury cen (centralne sterowanie)
o
Wysoko dotowana energia i z nią wysokoenergetyczne sektory gospodarki, marnotrawstwo
o
Nieprawidłowości w strukturze gospodarki – rozwój przemysłu ciężkiego kosztem usług
§
Lata 1986-1988: ľ inwestycji w przemyśle dotyczyło przemysłu ciężkiego
Polityka regionalna w Polsce po 1989 r.
•
Transformacja ustroju gospodarczego
•
Budowa gospodarki rynkowej
•
Cele nadrzędne:
o
Wspieranie nieuchronnych a pożądanych zmian prowadzących do powstania efektywnych struktur
gospodarczych w regionach (restrukturyzacja)
o
Zapobieganie (łagodzenie) najbardziej drastycznym skutkom społecznych procesów transformacji gospodarki
regionu
•
Polityka regionalna:
o
Łagodzenie społecznych skutków zmian strukturalnych
•
Procesy:
o
Przekształcenia własnościowe (prywatyzacja)
o
Wyrównanie cen do poziomu światowego (urealnienie cen)
o
Zmiany struktury sektorowej gospodarki – rozwój usług
o
Spadek zdolności produkcyjnych tzw. starych branz przemysłowych
§
30% majątku w przemyśle nieefektywne w gospodarce rynkowej
o
Trudności branż wysokiej techniki w gwałtownej konfrontacji z gospodarką światową
o
Wzrost bezrobocia
§
Zanik popytu na nadwyżkę zatrudnienia zgromadzoną w latach 80-tych
§
Dostosowanie poziomu zatrudnienia do spadku produkcji
§
Bezrobocie 50% wyższe od przeciętnego UE
§
Obszary głębokiej depresji (regiony o bezrobociu powyżej 25%, kilka powyżej 30%, bezrobocie
strukturalne)
•
Wyzwania:
o
Konieczna restrukturyzacja kluczowych branż: górnictwo, hutnictwo, przemysł zbrojeniowy, kolej
o
Konieczna restrukturyzacja wsi (ukryte bezrobocie)
•
Wzrost zróżnicowań regionalnych „liderzy transformacji” i „obszary problemowe”
o
Zmiany na rynku pracy
o
Prywatyzacja gospodarki
o
Inwestycje zagraniczne
o
Rozwój środowiska biznesowego
•
Procesy dostosowawcze do UE
•
Wzrost kontaktów międzynarodowych i popularyzacja rozwiązań stosowanych na świecie (UE, OECD, Rada Europy)
Tendencje w rozwoju regionalnym Polski lat 90-tych
•
Trwająca restrukturyzacja
o
Do końca lat 90Ktych niestabilne regiony bazują na lokalnych zasobach, (trwające procesy restrukturyzacji
oraz problemy z bezrobociem)
o
Największe korzyści uzyskują aglomeracje nie zdominowane przez przemysł (trudniejsza sytuacja w regionach
miejsko-przemysłowych)
o
Wciąż zbyt słabe oddziaływanie aglomeracji miejskich na region
o
Współoddziaływanie kosztów i korzyści, stąd nie ma jednoznacznie przegranych i wygranych
•
Wzrost nierówności
o
Najtrudniej przystosowanie w regionach wschodnich
o
Pogłębienie podziału wschód-zachód (odmienne dynamiki rozwoju)
o
Zwiększanie zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego regionów (najwyżej notowane
zdystansowały resztę)
o
Nowy podział terytorialny 1999 r. zmienia zróżnicowania międzyregionalne na wewnątrzregionalne
Polityka regionalna w Polsce po 1989 r.
•
Pierwsza faza transformacji
o
Polityka regionalna poza priorytetami polityki ekonomicznej państwa i poza „planem Balcerowicza”
§
Priorytetowość celów makroekonomicznych związanych z równowagą gospodarczą
§
Przyjęcie ortodoksyjnie liberalnej doktryny polityki gospodarczej – radykalna poprawa efektywności
państwa
o
Sytuacja:
§
Stosunkowo niewielkie zróżnicowanie międzyregionalne
§
Ukierunkowanie na aktywny udział państwa w restrukturyzacji kraju
o
Problemy:
§
Przeceniona samoregulująca rola mechanizmów rynkowych
§
Niewykształcona podmiotowość szczebla wojewódzkiego i zbyt słabe włączenie ich do zarządzania
gospodarką
§
Niestabilne warunki prawno-ustrojowe, organizacyjne, kadrowe
•
Cele zagregowane:
o
Restrukturyzacja regionów
§
Inicjowanie zmian w strukturze regionów stosownie do ich strategicznych możliwości rozwoju
§
Waga aktywności władz samorządowych
§
Postawa władz centralnych bierna (promocja) lub czynna (wybrane inwestycje o wysokim efekcie
mnożnikowym)
o
Zmniejszenie bezrobocia
§
Pobudzanie przedsiębiorczości, wspieranie MSP, osłona socjalna ludności, szybkie zmiany
własnościowe w regionalnej bazie ekonomicznej
o
Pobudzanie rozwoju stref przygranicznych
o
Restrukturyzacja produkcji rolnej
§
Usprawnienie obrotu ziemią, wzrost gospodarstw, rozwój infrastruktury technicznej na wsi
o
Ochrona środowiska przyrodniczego prowadząca do trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego
o
Nowe cele definiowane przez podmioty regionalne (wzrost złożoności celów, cele konkurencyjne,
wzajemnie sprzeczne...)
o
Elastyczna reakcja na zmieniające się uwarunkowania
o
Przeciwdziałanie zjawiskom konfliktogennym
o
Zapewnienie mieszkańcom wysokiego poziomu Życia
§
Miejsca pracy i zadowalające dochody
§
Warunki bytu materialnego (wyżywienie, mieszkanie, środowisko nie szkodzące zdrowiu)
§
Warunki rozwoju, wypoczynku, kształcenia, dostępu do informacji
§
Poczucie bezpieczeństwa i perspektywy na przyszłość, poczucie stabilizacji (zabezpieczenie dorobku
życia ) i możliwości rozwoju dla następnych pokoleń
o
Opcje rozwoju regionalnego – proces kształtowania
§
Opcja centralistyczno-wyrównawcza - Wyrównanie poziomu rozwoju gospodarczego
§
Opcja decentralistyczno-prokonkurencyjna - Pobudzanie zdolności konkurencyjnej regionów
•
Gwałtowne zmiany uwarunkowań wynikające z transformacji
•
Początkowa dominacja polityki wzrostu efektywności ekonomicznej, mająca skutki regionalne, lecz brak polityki
regionalnej
•
Ewolucja polityki ekonomicznej i wzrost znaczenia polityki regionalnej w kontekście animacji procesów rozwojowych w
regionach i umacniania samorządności
Ustrój polityki regionalnej w Polsce do 1989
DO 1989 r.
– Szczebel centralny – rządowy
– Szczebel wojewódzki i gminny – podwójna natura
• Władze lokalne (Rady Narodowe)
• Jednostki administracyjne władz centralnych
• Egzekwowanie zarządzeń i decyzji Rządu – wykonanie zaplanowanego centralnie budżetu województwa
• Słaby rozwój własnych inicjatyw
Ustrój polityki regionalnej 1990 – 1999 r.
•
Szczebel centralny (rządowy) i podległe mu jednostki terenowe
•
Szczebel regionalny – brak organu prowadzącego politykę intraregionalnej restrukturyzacji i rozwoju w oparciu o
własne cele i środki
o
Wojewoda
§
Urzędnik rządowy z budżetem „przekaźnikowym”
§
Osłabienie kompetencji – centralizacja
o
Sejmik samorządowy – pozbawiony uprawnień decyzyjnych
§
Działalność informacyjna i promocyjna
§
Działalność lobbystyczna na szczeblu centralnym
•
Szczebel lokalny (samorząd gminny)
o
Środki ograniczone
o
Władza niedostatecznie umocowana prawnie
o
Autonomia – szeroki zakres obowiązków
•
Korzyści z decentralizacji:
o
Stopniowe kształtowanie się wspólnoty interesów regionalnych i pobudzenie aktywności społecznej
o
Celowe, oszczędne i efektywne wydatkowanie pieniędzy publicznych
o
Pojawienie się nowych aktorów regionalnych i szansa aktywizacji tych aktorów
o
Ukształtowanie i równoważenie regionalnej sceny politycznej
o
Zróżnicowanie polityk regionalnych w kraju, nowe inicjatywy i nowe kanały współpracy, tez z zagranicą
•
Wobec słabej władzy regionalnej, duża aktywność i współpraca pozarządowych instytucji i organizacji
o
Agencje rozwoju regionalnego
o
Agencje inicjatyw lokalnych
o
Fundacje rozwoju gospodarczego
o
Inkubatory i ośrodki doradztwa i wspierania przedsiębiorczości
o
Kluby przedsiębiorczości
o
Izby gospodarcze
o
Stowarzyszenia branżowe, handlowe
•
Wzrost znaczenia współdziałania instytucji 3 sektora:
o
Poczucie interesu we wzroście konkurencyjności regionu
o
Jako nieliczne stymulują lokalną przedsiębiorczość i inicjatywność
o
Najlepiej spełniają rolę liderów w procesach innowacji i transferze technologii
o
Działając razem mają większą siłę przebicia, a nie mogą być reprezentowane skutecznie przez władzę
o
Często ich cele statutowe pokrywają się z zadaniami publicznymi
o
Znaczenie takiego współdziałania szczególnie ważne w strukturach „postfordowskich”
•
Nowy podział administracyjny 1999 r.
o
Trójstopniowy podział administracyjny kraju
§
Szczebel centralny (rządowy)
§
Województwa
•
Władza rządowa – przejmuje administrowanie jednostkami terenowymi rządu
•
Władze samorządowe – określa strategię i prowadzi politykę rozwoju
•
Powiaty – samorządowe
•
Gminy – samorządowe
o
Decentralizacja spójna z zasadą subsydiarności – państwo realizuje tylko te cele, których nie można wykonać
na niższych szczeblach
•
Polska międzywojenna – Scentralizowany paradygmat rozwoju regionalnego
•
Polska po II wojnie światowej – Gospodarka centralnie planowana
•
Polska po 1989 r. – I faza: Transformacja ustroju gospodarczego i marginalizacja polityki regionalnej
o
Zwiększanie kompetencji władzy samorządowej
o
Ścieranie się opcji rozwoju regionalnego
Polityka regionalna na szczeblu centralnym
Struktura planowania
• Spójność polityk:
– UE
– Kraj
– Region
• Struktura planowania
– Programowanie
– Ujęcie strategiczne
Polityka regionalna państwa
•
Porównanie kierunków działań zawartych w dokumentach strategicznych:
o
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001-2006
o
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2007-2013
o
Obecnie obowiązująca przyjęta13 lipca 2010 r. przez Radę Ministrów Krajowa Strategia Rozwoju
Regionalnego 2010K2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR)
•
Uporządkowanie dokumentów strategicznych 2009
Polityka regionalna państwa NSRR 2001-2006 (1 maja 2004 r. wejście Polski do UE)
•
Zasady prowadzenia polityki regionalnej
o
Zasada programowania (Na szczeblu krajowym i wojewódzkim prowadzona na podstawie wieloletnich strategii,
programów i planów rozwojowych)
o
Podobnie (w miarę potrzeb) na szczeblu subregionalnym
o
strategie rozwoju regionów podstawą rządowych programów operacyjnych dla potrzeb kontraktów
wojewódzkich:
o
Kontrakty Regionalne – określają stopień zaangażowania państwa w finansowanie przedsięwzięć rozwojowych
o
Zasada koncentracji
o
Odpowiedź na konieczność regionalnej alokacji ograniczonych środków
o
Założenia rządowych NSRR i Programu Wsparcia: koncentracja środków – przy jednoczesnym przestrzeganiu
reguł efektywności ekonomicznej – na obszarach:
§ najmniej korzystnych warunkach rozwojowych
§ Restrukturyzacji schyłkowych gałęzi przemysłu
§ Przygranicznych
o
Zasada dodatkowości
o
Środki na politykę regionalną państwa nie będą mniejsze niż dotąd przeznaczane na działania strukturalne przez
ministerstwa, agencje, fundusze celowe
o
PONADTO: Jednostki samorządu terytorialnego nie powinny zmniejszać poziomu wydatków rozwojowych
kosztem otrzymywanych dotacji z budżetu państwa i źródeł zagranicznych
o
Zasada subsydiarności
o
Polityka rozwoju regionalnego będzie prowadzona na najbardziej odpowiednim do potrzeb poziomie
zarządzania państwem
o
Samodzielność regionów w zakresie określania celów rozwoju oraz współpracy z innymi podmiotami
publicznymi i prywatnymi przy zapewnieniu odpowiedniego poziomu współfinansowania zadań zawartych w
strategiach lub programach rozwoju
o
Zasada partnerstwa
o
Włączenie w proces przygotowywania, monitorowania i oceny działań rządu w zakresie polityki regionalnej
wszystkich zainteresowanych:
§ Instytucje, organizacje, przedstawiciele władz państwowych na szczeblu centralnym i regionalnym,
władz samorządowych na szczeblu regionalnym, powiatowym, gminnym, przedstawicieli środowisk
społeczno-gospodarczych i Komisji Europejskiej
•
Cel strategiczny
o
Tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów
o
oraz przeciwdziałania marginalizacji niektórych obszarów
o
w taki sposób, aby sprzyjać
§
długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju
§
jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej
§
oraz integracji z Unią Europejską.
•
Priorytety – koncentracja interwencji państwa
A: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów
B: Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji
C: Rozwój zasobów ludzkich i wzmocnienie instytucjonalne polityki regionalnej
D: Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją
Polityka regionalna państwa NSRR 2007-2013
•
Zasady prowadzenia polityki regionalnej
o
Zasada subsydiarności
o
Zasada wspierania endogenicznego rozwoju
o
Zasada powszechności rozwoju – rozwój wszystkich, nie tylko najbardziej konkurencyjnych województw
o
Zasada rozwoju długofalowego – trwałe procesy wzrostu
o
Zasada koordynacji
o
Zasada koncentracji
o
Zasada efektywności
o
Zasada zrównoważonego rozwoju
o
Zasada spójności społecznej, gospodarczej, przestrzennej –kategorie funkcjonalne, nie wyrównawcze
•
Misja
o
Zapewnienie wzrostu jakości życia
o
przy zachowaniu zasad rozwoju konkurencyjności kraju i regionów
o
przy jednoczesnej koncentracji na stymulowaniu i utrwalaniu pozytywnych tendencji rozwojowych w
województwach
o
z wykorzystaniem ich endogenicznych zasobów.
•
Strategiczne cele kierunkowe
1. Większa konkurencyjność województw
1.1 Priorytet: Instytucje wspomagające konkurencyjność i atrakcyjność inwestycyjną województw
1.2 Priorytet: Rozwój funkcji metropolitalnych duzych ośrodków miejskich
1.3 Priorytet: Wzmacnianie potencjału innowacyjnego regionów
1.4 Priorytet: Rozwój infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność województw
1.5 Priorytet: Rozwój zasobów ludzkich potrzebnych dla nowoczesnej gospodarki
1.6 Priorytet: Promocja dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego miast i obszarów wiejskich – budowa marki i wizerunku
regionu
2. Większa spójność społeczna, gospodarcza i przestrzenna
2.1 Priorytet: Budowa ponadwojewódzkich kompleksowych struktur funkcjonalno-przestrzennych i gospodarczych
2.2 Priorytet: Przekształcenia społeczne i gospodarcze na obszarach problemowych
2.3 Priorytet: Zwiększenie zdolności migracyjnych i mobilności przestrzennej ludności
2.4 Priorytet: Zachowanie i wykorzystanie dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego oraz rozwój turystyki
2.5 Priorytet: Poszerzenie perspektyw rozwoju gospodarczego dla regionów wschodniej Polski
2.6 Priorytet: Rozwój współpracy terytorialnej
3. Szybszy wzrost – wyrównywanie szans rozwojowych
3.1 Priorytet: Poprawa struktury gospodarczej dla przyciągnięcia inwestycji
3.2 Priorytet: Społeczeństwo obywatelskie i budowa sieciowych struktur współpracy
3.3 Priorytet: Podwyższenie poziomu aktywności zawodowej ludności i przedsiębiorczości oraz wzmacnianie rozwoju
społeczeństwa opartego na wiedzy
3.4 Priorytet: Wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich i wzmacnianie efektywnego i przyjaznego
środowisku sektora rolniczego
3.5 Priorytet: Stymulowanie rozwoju ośrodków miejskich
Polityka regionalna państwa NSRR 2001-2006 i NSRR 2007-2013
•
Zasady
•
Cel strategiczny/misja
•
Priorytety / Strategiczne cele kierunkowe i priorytety
Polityka regionalna państwa Model XXI i NSRR 2007-2013
•
Zasady
Polityka regionalna państwa KSRR 2010-2020:Regiony Miasta, Obszary wiejskie
•
Zasady prowadzenia polityki regionalnej
o
Koncentracja geograficzna. Obszary strategicznej interwencji.
§
obszary, wobec których wymagana jest interwencja rządu, ze względu na ciężar, którego region sam
nie jest w stanie udźwignąć
§
obszary, które ze względów społecznych, gospodarczych lub środowiskowych wywierają lub mogą w
przyszłości wywierać istotny wpływ na rozwój kraju
o
Koncentracja tematyczna
o
Partnerstwo i współpraca
o
Warunkowość
§
wspomaganie rozwoju z premiowaniem dobrych efektów
o
Podejmowanie decyzji na podstawie rzetelnych informacji
o
Zintegrowane podejście terytorialne
§
wykorzystanie wewnętrznych potencjałów rozwojowych regionów, komplementarność i spójność
polityk w przestrzeni regionalnej
o
Koordynacja
§
Koordynacja z innymi politykami krajowymi i instrumentami wsparcia o charakterze terytorialnym
§
Koordynacja z polityką spójności i innymi politykami UE
o
Subsydiarność
o
Wieloszczeblowe zarządzanie procesami rozwoju regionalnego
§
na poziomie krajowym KSRR, a na poziomie regionalnym niesprzeczne z nią strategie wojewódzkie
o
Zasada zrównoważonego rozwoju
§
zasada integrowania celów i wymogów ochrony środowiska do polityk, strategii i działań w innych
dziedzinach aktywności państwa
•
Cel strategiczny - Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów
rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju: wzrostu, zatrudnienia i spójności, w horyzoncie długookresowym.
Polityka regionalna państwa NSRR 2007-2013 i KSRR 2010-2020
•
Zasady
•
Cel strategiczny/misja
•
Strategiczne cele kierunkowe i priorytety/Cele
Polityka regionalna na szczeblu centralnym
• Spójność polityk oraz programowanie i ujęcie strategiczne
• Ewolucja kierunków działań zawartych w dokumentach strategicznych NSRR i KSRR
– Zasady
– Cele
– Priorytety
• Narzędzia…
Wykład 14
Instrumenty polityki regionalnej
Niezbędność polityki regionalnej
•
Dylemat: ILE RYNKU – ILE PAŃSTWA?
•
CHOCIAŻ:
o
Brak interwencji – dopuszczalny krótko i średniookresowy wzrost zróżnicowań międzyregionalnych
§ Wyrównywanie różnic w krótkim okresie mało efektywne, źle wpływa na tempo wzrostu
gospodarczego
§ Zazwyczaj po okresie zwiększania różnic uzyskiwano więcej środków na pomoc słabszym regionom,
niż byłoby ich bez początkowego wspierania silniejszych
§ Krzywa Williamsona (1975) – od pewnego (dość wysokiego) poziomu PKB różnice międzyregionalne
zaczynają maleć
•
ALE...
o
Konieczność oddziaływania na:
§ Nierynkowe segmenty gospodarki – ich rozwój wyłączony spod regulacyjnych mechanizmów
rynkowych
§ Niektóre usługi publiczne, np. bezpieczeństwo, gwarancje socjalne, gospodarowanie środowiskiem
przyrodniczym
§ Wspomaganie rolnictwa powszechnie stosowane ze względu na zróżnicowanie uwarunkowań
naturalnych
§ Sfera infrastruktury techniczno-ekonomicznej pozostaje w dużej mierze poza procesami rynkowymi, a
leży w gestii organów publicznych
§ Mechanizmy rynkowe – korygowanie zgodnie z przyjętą polityką
§ Niektóre segmenty gospodarki poddają się oddziaływaniu rynku zbyt mało efektywnie, zbyt wolno,
bez uwzględnienia innych mechanizmów regulacji niż efektywność rynkowa
§ Segmenty rynku i mechanizmy w okresach braku stabilizacji (np. okres transformacji)
§ Potrzeba szybkich zmian strukturalnych oraz negatywne zjawiska towarzyszące gwałtownym
zmianom
§ Rosnąca rola zachęt regionalnych (środki rządowe) jako narzędzia do rozwoju aktywności
gospodarczej (podmioty prywatne) na obszarach wymagających pomocy
•
Powszechnie stosowana (choć w różnym zakresie)
•
Wynika często z przesłanek i uwarunkowań międzynarodowych
•
Szybkie zmiany technologiczne, wzrost mobilności ludności i kapitału
•
Wzrost aspiracji i naciski na niwelowanie nierówności
Polityka regionalna a funkcje państwa
• Funkcja alokacyjna
–
Poprawa wyposażenia w dobra publiczne
–
Zmniejszenie negatywnych efektów aglomeracyjnych (uciążliwości koncentracji)
–
Przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji
–
Interwencyjne oddziaływanie na proces przekształceń strukturalnych
• Funkcja redystrybucyjna
–
Polityka podatkowo-dochodowa
–
Polityka inwestycyjna
–
Polityka socjalna (świadczenia socjalne)
• Funkcja stabilizacyjna
–
Polityka pieniężna – regulacja koniunktury (oddziaływanie państwa na podaż i popyt)
Sfery oddziaływania polityki regionalnej
• Koordynacja
– Programowanie i strategie
• Tworzenie warunków rozwoju
– Społeczno-ekonomiczne
– Przestrzenne
• Obszary interwencji
– Obszary problemowe
– Branże problemowe
Polityka ekonomiczna a polityka regionalna
• Polityka ekonomiczna
– Polega na przewidywaniu, usuwaniu przeszkód, wzmacnianiu efektów działania elementów otoczenia i zasobów, które
podnoszą konkurencyjność kraju i regionów
– Szczebel krajowy
• Tworzenie warunków rozwoju (polityka fiskalna, inwestycyjna, podatkowa...)
– Szczebel regionalny
• Ma charakter wtórny do rynkowo zainicjowanych procesów rozwoju
• Ma charakter śledzący
Typologia instrumentów polityki regionalnej v.1
• Instrumenty finansowe
– Dotacje kapitałowe, kredyty, ulgi podatkowe, przyspieszona amortyzacja środków trwałych, subsydia związane z
tworzeniem nowych miejsc pracy
• Instrumenty materialne
– Rozbudowa infrastruktury technicznej i społecznej – transeuropejskiej i lokalnej
– Lokalizacja instytucji i przedsiębiorstw sektorów strategicznych
• Instrumenty niematerialne
– Edukacja, szkolenia, badania, rozwój technologiczny, konsultacje, informacje, pomoc
Typologia instrumentów polityki regionalnej v.2
• Instrumenty finansowe systemowe
– Środki administracji centralnej i regionalnej przeznaczane na politykę regionalną
• Instrumenty pośrednie ekonomicznoGfiskalne
– Tworzenie warunków rozwoju na obszarach problemowych
• Inwestycje bezpośrednie materialne i niematerialne
– Wspomaganie rozwoju
Instrumenty finansowe
Finansowanie polityki regionalnej a struktura administracyjna
Finansowanie polityki regionalnej do 1999
§
Środki budżetu centralnego
o
Do inwestycji centralnych:
§
Koncentracja subwencji (80G90%): katowickie, opolskie, piotrkowskie, warszawskie
§
Dotacje celowe
o
Do inwestycji i zadań gmin:
§
Od 1993 zależna od liczby mieszkańców
§
1993 około 0,9% planowanych dochodów budżetu państwa
§
1994G95 około 0,1% wydatków państwa
§
1996 – 0,27% wydatków państwa
o
Inwestycje centralne – cele:
§
Inwestycje infrastrukturalne w systemie robót publicznych (współfinansowanie zatrudniania
bezrobotnych z Funduszu Pracy), w regionach zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym –
jako zadanie własne gmin
•
Największa pomoc (1994 – 56%): koszalińskie, łódzkie, olsztyńskie, suwalskie, wałbrzyskie
§
Wsparcie regionalnych programów restrukturyzacyjnych (regulacje corocznymi rozporządzeniami
RM), regiony objęte programem PhareGSTRUDER, inwestycje ujęte w programach restrukturyzacji –
ustalenia wojewody, mieszane źródła nakładów (środki centralne i własne)
•
1997 – 318 przedsięwzięć: koszalińskie, łódzkie, wałbrzyskie, olsztyńskie, suwalskie
•
Uruchomienie kapitału województw: jak 1:3,15
§
Budowa i modernizacja drogowych przejść granicznych i dofinansowanie inwestycji z programów
współpracy przygranicznej
•
1994 – granica wschodnia, 1995 – granica wschodnia i zachodnia po 38%, 1996 – granica
zachodnia 65%
§
Zagospodarowanie terenów po wojskach radzieckich
•
Województwa koszalińskie i szczecińskie
§
Kontrakt dla województwa katowickiego
•
1996 – 19% wszystkich wydatków z rezerwy celowej
•
20 letni okres, aktualizacja coroczna
•
Fundusz Górnośląski – gromadzenie kapitału, udzielanie gwarancji, zadania kapitałowo-
inwestycyjne, organizacja regionalnych przedsięwzięć infrastrukturalnych
•
Preferencje dla inwestorów (nowe miejsca pracy)
•
Osłony socjalne dla zwalnianych (restrukturyzacja)
•
Ulgi podatkowe dla pracowników zmieniających i podnoszących kwalifikacje
§
Drogi wojewódzkie i gminne w województwach wschodnich
•
1996 rok:
o
11,2% białostockie,
o
10,2% bialskopodlaskie,
o
9,4% lubelskie,
o
9% krośnieńskie,
o
8,8% zamojskie,
o
po 7,6% suwalskie i olsztyńskie,
o
7% łomżyńskie,
o
6,8% ostrołęckie,
o
Do inwestycji i zadań gmin – cele:
§
Zadania gmin:
•
Inwestycje gminy – infrastruktura
•
Pomoc społeczna
•
Oświata i edukacja ponadpodstawowa (na wniosek gminy jako zadanie własne)
§
Przewaga inwestycji komunalnych, oświaty i wychowania
§
Ograniczenia dofinansowanie najwyżej 50%:
•
W 1 roku – 20% planowanych środków gminy
•
Kolejne lata – 80% środków gminy planowanych w danym roku
§
Środki budżetu centralnego – fundusze celowe
o
Fundusz Pracy – 2/3 wszystkich środków pomocy regionalnej
§
Aktywne (10% ogólnych wydatków) i bierne formy przeciwdziałania bezrobociu
§
Walka z przestrzenną koncentracją i skutkami
§
Gminy zagrożone bezrobociem strukturalnym
§
Zwiększone finansowanie aktywnych form:
•
Przekwalifikowywanie
•
Prace interwencyjne, roboty publiczne
•
Pożyczki inwestycyjne dla bezrobotnych, jednorazowe pożyczki dla zwalnianych grupowo
•
Subwencje dla zatrudniających absolwentów, wynagrodzenia dla młodocianych
pracowników, zwrot kosztów zatrudnienia skierowanego absolwenta
o
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej + fundusze gminne
§
Inwestycje służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, składowanie i wykorzystywanie
odpadów, prace badawcze i wdrożeniowe z technologii oczyszczania ścieków, ochrony przyrody,
zalesiania, monitorowania środowiska przyrodniczego
§
Dotacje – szczególnie zadania ponadregionalne
§
Pożyczki – z możliwością umorzenia
§
Środki centralne – ocena:
o
Niespójność źródeł, największy udział Fundusz Pracy
o
Koncentracja pomocy (60%) wg skali bezrobocia
o
Dominują środki na inwestycje (bezzwrotne dotacje – 90% w 1995), mało innych form
o
Brak monitoringu i oceny efektywności instrumentów
o
Dysponentami administracja rządowa (centralna i wojewódzka), tendencja do koncentracji środków na
szczeblu centralnym
§
Środki centralne – bilans:
o
Środki pomocowe docierały do 34 województw (na 49)
o
Głowni beneficjenci: 13 województw problemowych (31% ludności Polski, 60% pomocy regionalnej, bez
Funduszu Pracy 88%):
§
Stare okręgi przemysłowe (katowickie, łódzkie, wałbrzyskie)
§
Województwa rolnicze po PGR (elbląskie, koszalińskie, olsztyńskie, słupskie, suwalskie)
§
Przygraniczne Polski zachodniej (gorzowskie, jeleniogórskie, szczecińskie, zielonogórskie)
§
Rzeszowskie – najwięcej zakładów zagrożonych upadkiem
§
Środki zagraniczne – środki pomocowe UE
o
W gestii resortów, brak koordynacji w zakresie polityki regionalnej państwa
o
Warunki wsparcia:
§
Jako dopełnienie kapitału prywatnego i samorządowego w konkretnych projektach
§
Inicjatywy o spodziewanym efekcie mnożnikowym dla pożądanych zmian struktury gospodarczej
regionów (nie: upadające przedsiębiorstwa)
§
Częściowe subsydiowanie obsługi kosztów kredytów w projektach na rzecz rozwoju infrastruktury
usługowej
§
Głównie rozwój MSP i infrastruktura sprzyjająca aktywizacji gospodarczej regionu
§
Konkretne przedsięwzięcia – nie programy przekrojowe (nie cała gospodarka regionalna lub branża)
o
Około 20% środków na wsparcie rozwoju regionalnego
o
Kryteria doboru obszarów – cały obszar Polski uprawniony (obszar problemowy)
o
Korzystne efekty:
§
Stworzenie infrastruktury polityki regionalnej (instytucje, procedury)
§
Wieloletni horyzont programowania środków
§
Wzrost nakładów na projekty o charakterze regionalnym
§
Efektywne wspieranie rozwoju współpracy transgranicznej
Finansowanie polityki regionalnej po 1999
•
Decentralizacja – wzrost kompetencji regionów i ich siły finansowej
o
Cel polityki regionalnej państwa i regionów: wzmacnianie konkurencyjności struktur gospodarczych przy
wykorzystaniu mechanizmu rynkowego
o
Partnerstwo: rząd, samorząd regionalny, podmioty gospodarcze i społeczne, instytucje zagraniczne
o
Montaż finansowy i zasada pomocniczości środków centralnych i zagranicznych do środków regionalnych
o
Wzrost efektywności realizowania celów publicznych i racjonalizacja alokacji środków
•
Polityka regionalna – podział kompetencji:
o
Rząd:
§
Dbałość o spójność społeczną, ekonomiczną i terytorialną
§
Wzrost konkurencyjności gospodarki
§
Rozwiązywanie problemów o charakterze ponadregionalnym
§
Przełamywanie opóźnień w rozwoju i restrukturyzacja ważnych obszarów
§
Włączenie Polski w rozwój europejski
o
Województwo samorządowe:
§
Problemy regionalne
§
Wzrost konkurencyjności gospodarki regionalnej
§
Oddolny rozwój – samodzielne tworzenie koncepcji rozwoju
•
Środki budżetu centralnego:
o
Dotacje celowe (polityka regionalna rządu)
§
Finansowanie pełne lub częściowe konkretnych zadań wskazanych przez rząd lub wyłonionych w
negocjacjach rząd-samorząd
§
2001 – 52,2% budżetów województw
o
Subwencja ogólna (części oświatowa, wyrównawcza, regionalna)
§
Swobodne wydatkowanie (w ramach prawa)
§
2001 – 34,4% budżetów województw
•
Środki województwa samorządowego:
o
Dochody własne (2001 – 1,7% budżetów województw)
§
Dochody jednostek budżetowych województwa, wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw
pomocniczych
§
Dochody z majątku województwa
§
Spadki, zapisy, darowizny
§
Dochody z kar i grzywien
§
5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa (realizacja zadań z zakresu administracji
rządowej i innych)
§
Odsetki od udzielonych pożyczek, nieterminowo przekazanych dochodów województwa, środków
finansowych na rachunkach bankowych województwa
§
Inne dochody należne na podstawie odrębnych przepisów
o
Udziały w podatkach…
•
Środki województwa samorządowego:
o
Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa (2001 – 11,6% budżetów województw, w tym
10,1% z PIT)
§
1,6% wpływów BP z PIT (podatnicy zamieszkali)
§
15,9% wpływów BP z CIT (podatnicy z siedzibą)
•
Środki zagraniczne
o
Środki UE wydatkowane wedle priorytetów Unii, m.in.:
§
Inwestycje infrastrukturalne
§
Społeczeństwo i gospodarka oparta na wiedzy
§
Rozwój terenów wiejskich
§
...inne…
Instrumenty pośrednie ekonomiczno-fiskalne
Założenia od 1991:
– Coroczne określenie dysponowalnych środków centralnych
– Minimum 3Gletnia ciągłość interwencji
– Celem przyciągnięcie inwestycji
– Stosowanie w regionach szczególnie zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym
• Instrumenty:
– Ulgi, zwolnienia podatkowe (np. wydatki inwestycyjne, szkolenie pracowników)
– Zwiększenie limitu zatrudnienia przy zachowaniu uprawnień do opodatkowania w uproszczonej formie
– Przyspieszona amortyzacja środków trwałych
– Gwarancje kredytowe (poręczenia budżetowe kredytów inwestycyjnych dla MSP)
– Inne:
• Alokacja środków pożyczki Banku Światowego EFSAL na odprawy w restrukturyzowanych i likwidowanych
przedsiębiorstwach państwowych
• Ulgi przy sprzedaży nieruchomości rolnych przez AWRSP
Instrumenty pośrednie Specjalne strefy ekonomiczne
•
Ustawa z 20.10.1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (i nowelizacje)
o
„ SSE jest wyodrębniona zgodnie z przepisami ustawy, niezamieszkała część terytorium RP, na której terenie
może być prowadzona działalność gospodarcza na zasadach określonych ustawą”
•
Ustanawiane w drodze rozporządzeń RM 17 stref od 09.1995 – 10.1997 (14 działa)
•
Preferencyjne warunki podatkowe: Zwolnienia i ulgi od podatku dochodowego
•
Warunki szczegółowe zależne od atrakcyjności inwestycyjnej
o
Poziom dostępności komunikacyjnej
o
Wyposażenie infrastrukturalne
o
Dostępność wykwalifikowanej siły roboczej
o
Potencjał i tradycje produkcyjne
•
Wymagania dla inwestorów (wartość zainwestowania, liczba zatrudnionych):
o
Najniższe w suwalskiej, warmińsko-mazurskiej, kamiennogórskiej, słupskiej
o
Najwyższe w mieleckiej, katowickiej, łódzkiej, tarnobrzeskiej
•
Zamierzone efekty:
o
Przyspieszenie wzrostu gospodarczego
o
Odwrócenie negatywnych trendów w gospodarce
o
Zmniejszenie bezrobocia
o
Dywersyfikacja struktury gospodarczej i jej unowocześnienie
o
Poprawa sytuacji regionów szczególnie zagrożonych marginalizacją
•
Osiągnięte efekty:
o
Preferowanie stref najbardziej atrakcyjnie zlokalizowanych
o
Małe znaczenie oferowanych warunków podatkowych
•
Osiągnięte efekty do 2008 r.:
o
Najwyższy poziom zagospodarowania – mielecka 79%, tarnobrzeska 78%
o
Najwyższy udział w nakładach inwestycyjnych – katowicka 25%, wałbrzyska 17%
o
Najwyższy udział w zatrudnieniu – katowicka 20%, wałbrzyska 15%
•
Osiągnięte efekty do 2008 r.:
o
Zagospodarowane 68% powierzchni
o
Zatrudnienie 197 tys. osób, w tym 152 tys. (77%) to nowe miejsca pracy
o
Napływ około 10,4% Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych
o
Inwestycje do czerwca 2008: 51,2 mld zł
•
Osiągnięte efekty:
o
Niektóre strefy ze znikomymi inwestycjami lub ich brakiem
§
do 1999 krakowska, Żarnowiecka, tczewska, kostrzyńska, kaszubska, częstochowska, mazowiecka,
techno park-Modlin
§
do 2008 kamiennogórska, słupska
•
Osiągnięte efekty – oceny:
o
Marginalne efekty regionalne i makroekonomiczne
o
Późniejsze rozbicie przestrzenne stref jako efekt presji inwestycyjnej
•
Nowelizacja „Ustawy o SSE” 2008 r.:
o
Wzrost pow. do 20 tys. ha (wzrost o 8 tys. ha)
o
Wydłużenie okresu funkcjonowania do 31.12.2020 r.
Inwestycje bezpośrednie materialne i niematerialne
Zakres zadań i kompetencji samorządu województwa*
• Cele strategii rozwoju województwa
– Pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców
– Pobudzanie aktywności gospodarczej
– Podniesienie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa
– Zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń
– Kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego
• Cele polityki rozwoju województwa
– Tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy
– Utrzymanie i budowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim
– Pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu Użyteczności publi.
– Wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli
– Racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego
rozwoju
– Wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji
– Wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego
– Promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa
• Zadania samorządu województwa – ogólne
– Edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe
– Promocja i ochrona zdrowia
– Kultura i ochrona jej dóbr
– Pomoc społeczna
– Polityka prorodzinna
– Modernizacja terenów wiejskich
– Zagospodarowanie przestrzenne
– Ochrona środowiska
– Gospodarka wodna, w tym ochrona przeciwpowodziowa
– Drogi publiczne i transport
– Kultura fizyczna i turystyka
– Ochrona praw konsumenta
– Obronność
– Bezpieczeństwo publiczne
– Przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy
• Rozwój gospodarczy i cywilizacyjny regionu
• Innowacyjność gospodarki regionalnej
Priorytety polityki regionalnej
• Dążenie do stabilności systemu politycznego i prawnego
• Rozwój infrastruktury
• Rozwój zaplecza naukowo-badawczego
• Rozwój wysoko wykwalifikowanych kadr
• Poprawa kwalifikacji siły roboczej i stopnia jej zdyscyplinowania
• Poprawa warunków życia
Wydatki publiczne a rozwój regionów
•Inwestycje publiczne a rozwój przedsiębiorstw:
– Pozytywna i istotna statystycznie rola wydatków publicznych w stymulowaniu rozwoju małych firm, nieco mniejsza dużych
korporacji (Eberts 1989)
– Pozytywna relacja pomiędzy wydatkami publicznymi a inwestycjami prywatnymi (40 obszarów metropolitalnych w latach
1904G1978) (Eberts, Fogarty)
Inwestycje bezpośrednie w polityce regionalnej
• Wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej
– Strategiczna infrastruktura krajowa i europejska
Inwestycje bezpośrednie transport drogowy
• Ocena efektów budowy autostrad w Holandii (Rietveld, Bruinsma 1998)
– Badanie ankietowe post factum (1989, 1994)
– Największe przedsiębiorstwa w 3 regionach
• 1989 – zatrudniające min 50 os.
• 1994 – zatrudniające min 10 os.
– Czynniki wypychające ze starej lokalizacji
– Czynniki przyciągające do nowej lokalizacji
– Stopa przyrostu liczby firm w zależności od odległości od A1
• Wysokie efekty w strefie bliskiej (do 7,5 km)
– Znacznie więcej nowych firm
– Znacznie więcej przeniesień (36,8%, w stosunku do 19,9% w dalszym obszarze)
• Ocena efektów budowy autostrad
– Niewielki wpływ na rozkład zatrudnienia w ujęciu regionalnym
– Efekty związane z zatrudnieniem bardziej wyraźne na obszarach posiadających początkowy wyższy potencjał ekonomiczny
• Nadwyżki kapitału ludzkiego na rynku pracy
• Synergiczne efekty rozwojowe w całej gospodarce
– Efekty wzrastają, gdy:
• Wprowadzono nowe połączenie, którego dotychczasowy brak był dotkliwy
• Inwestycja udrożniła „wąskie gardło” (wzrost zdolności przewozowej)
Inwestycje bezpośrednie w polityce regionalnej
• Wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej
– Lokalna infrastruktura
• Zaopatrzenie w wodę
• Gospodarka ściekami
• Ochrona środowiska
• Urządzenia transportowe
Modele generowania innowacji
• Model podażowy (liniowy, „tłoczenia” innowacji, down% stream ) – polityka horyzontalna państwa
– Horyzontalna podaż innowacji
• Wspieranie badań, nauki i techniki
• Polityka horyzontalna
• Współpraca międzynarodowa
– Wyodrębnieni uczestnicy procesów innowacyjnych
• Państwo i zlecenia rządowe
• Placówki BiR – prace teoretyczne, rozwojowe, aplikacyjne
– projekty Manhattan i Apollo (USA),
– ale też socjalistyczna koncepcja centralnego planowania
• Model popytowy (nieliniowy, „ssania” innowacji, up stream ) – tworzenie środowiska innowacyjnego regionu
– Kierunek rozwoju nadają producenci i sprzedawcy (potrzeby rynku) – komercjalizacja innowacji
– Zaplecze BiR (nauka) jako beneficjent rynku
• Pozostające w gotowości (aktualizacja kompetencji)
• Zasilane podmiotowo przez państwo, samorząd i prywatny kapitał
– Organizacja sieciowa:
• Niezależne ogniwa konstrukcyjne, projektowe, ewentualnie badawcze
• Bariery kosztowe, kompetencyjne, konkurencji (duplikacja działań) sprzyjają budowaniu sieci
Wzrost innowacyjności
• Rozwój instytucji wspierających wzrost konkurencyjności
– Nakłady na naukę i badania:
• Państwa europejskie:
– 1/3 nakłady państwa do 2/3 nakłady przedsiębiorstw
– Udział nakładów na naukę i badania w PKB: UE 2%; USA 2,59%; Japonia 3,15%
• Polska: 2/3 do 1/3
– Udział nakładów w PKB 0,57% w 2005
• Rozwój instytucji wspierających wzrost konkurencyjności
– KSI / RSI – Krajowe / Regionalne Systemy Innowacyjne
– Budowanie i wzmacnianie organizacyjno-instytucjonalnych elementów systemu
• Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości, inkubatory, agencje, fundusze kapitałowe i pożyczkowe, ośrodki informacji,
doradztwa i szkoleń...
• DSI G Dolnośląski System Innowacji
– Integracja środowisk instytucjonalnych, gospodarczych i naukowych wokół problematyki zarządzania i rozwoju regionu
– Inicjatywy, m.in.:
• Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych
• Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii
• EIT+
• Biuro Wdrażania Dolnośląskiej Strategii Innowacji
• Cel DSI → Dolnośląski System Innowacji
– BW DSI – koordynowanie i monitorowanie wdrażania DSI
• Cele BW DSI i zakres działań:
– Wspieranie działań i zwiększanie poziomu wiedzy instytucji realizujących DSI
– Podnoszenie świadomości społecznej – kampania medialna (konferencje regionalne, konferencje branżowe, seminaria,
spotkania, wywiady, felietony, audycje, portal internetowy, transfer dobrych praktyk poprzez wizyty studialne)
• Wiedza o DSI
• Wiedza o możliwościach finansowania przedsięwzięćinnowacyjnych
– Regionalne Forum Innowacji – propozycje działań i rozwiązań proinnowacyjnych podnoszących kulturę innowacji w regionie
– Platforma informacyjna (banki danych w zakresie innowacji, prezentacje, raporty z wyników analiz i badań, kompendiów)
– Analizy i badania stanu innowacji w regionie, m.in.:
• Projekty finansowane z Funduszy Strukturalnych dotyczące innowacji w regionie
• Analiza potencjału rozwojowego regionu
• Ocena świadomości innowacyjnej społeczeństwa w regionie
• Analiza regionalnych pomysłów na przedsięwzięcia innowacyjne
Organizacje przestrzenno-przemysłowe*
• Centra innowacji – Rozszerzenie kampusu uniwersyteckiego, małe jednostki badawcze, usługi eksperckie dla przemysłu
• Parki naukowe – Kompleks biur i laboratoriów, współpraca laboratoriów naukowych i przemysłowych (jednostki BiR)
• Biegun technologii lub park technologiczny – Wysoki udział komercyjnych badań stosowanych, czasem współpraca z nauką,
wytwarzanie zaawansowanej technologii i usługi na rzecz przedsiębiorstw
• Park biznesu i handlu – Wytwarzanie, handel, profesjonalne usługi, wysoka jakość lokalizacji i niskie zagęszczenie (np. okolice
lotnisk)
• Obszary silnie uprzemysłowione – Słaby związek z hi-tech, są pod wpływem parków naukowych
Inwestycje bezpośrednie w polityce regionalnej w Polsce – ocena
• Uznane za jedne z bardziej efektywnych narzędzi
– Wpływ na poprawę:
• Dostępność komunikacyjna
• Rozwój ośrodków szkolnictwa, badań i technologii
• Ochrona środowiska
• Restrukturyzacja centrów miast
• Kształtowanie krajobrazu
– Nierównomierność poprawy w kraju: w pierwszej kolejności duże miasta i Polska zachodnia
• Scedowanie finansowania elementów o wysokiej efektywności na podmioty prywatne
Niematerialne instrumenty polityki regionalnej
• Oddziaływanie na jakość środowiska biznesowego
• Formy:
– Udostępnianie informacji i usług doradczych, budowanie środowiska biznesowego
• Organizacje gospodarcze i wspierające rozwój (agencje rozwoju regionalnego, organizacje pozarządowe, centra
rozwoju i transferu technologii)
• Otoczenie finansowe (venture capital)
– Szkolenia i edukacja, przekwalifikowywanie
• Finansowe wsparcie szkoleń powiązanych z inwestycjami
• Wyspecjalizowane szkolenia dla MSP + informacja i doradztwo
• Wsparcie bezrobotnych lub zagrożonych bezrobociem
• Oddziaływanie na jakość środowiska biznesowego
• Formy:
– Wspieranie badań naukowych i technologii
• Współfinansowanie w ramach inwestycji kosztów:
– Studiów technicznych
– Zakupu technologii, patentów i licencji
– Wprowadzania nowych technologii
– Udoskonalanie prototypów, produktów i nowych procesów technologicznych
• Tworzenie sieci regionalnych centrów transferu technologii
– Marketing regionalny
Typologia instrumentów polityki regionalnej v.2
• Instrumenty finansowe systemowe – Podział kompetencji
• Instrumenty pośrednie ekonomiczno-fiskalne – Rola SSE
• Inwestycje bezpośrednie materialne i niematerialne – Efektywność
Programowanie w polityce regionalnej
• Typy planowania (Gościński 1982)
– Normatywne
• Doskonalenie – droga do struktury idealnej
• Ustalenie norm służących modyfikacji systemu aby zwiększyć jego efektywność i dopasować do zmian w otoczeniu
– Taktyczne
• Rozwiązanie konkretnych problemów
• Cele i zadania
– Instrumentalne
• Rozwiązanie konkretnych problemów
• Sposoby i techniki, zasoby i środki, organizacja
– Strategiczne
• Zamierzenia – cele strategiczne – operacjonalizacja celów – identyfikacja zadań
– Formułowanie długookresowych celów
– Ustalenie adekwatnej i optymalnej w stosunku do celów alokacji zadań i środków
• Zarządzanie i programowanie strategiczne
– Zmiana metod zarządzania:
• Długookresowość, ciągłość, elastyczność
– Od zarządzania bieżącego, reaktywnego
– Do zarządzania długookresowego, proaktywnego i antycypacyjnego
• Kompleksowość
– Od planowania przestrzennego (plany zagospodarowania)
– Do planowania integralnego (programy przeobrażeń)
– Godzenie interesów (wielość aktorów, negocjacje)
• Ocena założeń, monitoring i ewaluacja…
– Monitoring na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym
– Interaktywność – współpraca wielu aktorów publicznych i niepublicznych – społeczny konsensus i kontrola
– Doskonalenie systemu statystyki regionalne
– Pięć faz procesu zarządzania strategicznego:
• Analiza i określenie celów
• Sformułowanie wariantów i wybór najlepszego
• Plan strategiczny ze wskazaniem celów i zagrożeń
• Ustalenie struktur (organizacyjne, finansowe, przestrzenne...) realizacji
• Realizacja strategii + monitoring – Elementy programowania:
• Opracowania strategiczne (Strategia Rozwoju Województwa, strategie branżowe (innowacje,
turystyka...))
• Opracowania planistyczne (Plan zagospodarowania przestrzennego województwa) – Charakter
indykatywny – program
– Wspieranie rozwoju:
• Obszary wsparcia – Problemy rozwojowe
• Obszary chronione – Ochrona przyrody i dziedzictwa kulturowego
• Inwestycje celu publicznego
• Obszary problemowe – Szczególne zjawisko z zakresu gospodarki przestrzennej lub konfliktów
przestrzennych
• Obszary metropolitalne – Obszar wielkiego miasta i powiązanego z nim bezpośredniego otoczenia
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Pol Reg
reg lov pol, LOVATO
reg lov pol, LOVATO
reg pol V 2018 dla ucz
Ubytki,niepr,poch poł(16 01 2008)
Automatyka (wyk 3i4) Przel zawory reg
Automatyzacja w KiC (w 2) Obiekty reg
Poł kształtowe cz 1
7 Celiakia seminarium dla IV roku pol (2)
27 407 pol ed02 2005
137 407 pol ed02 2005
28 407 pol ed02 2005
highwaycode pol c20 sygnaly policjii innych (str 104,105)
123 607 pol ed01 2007
808D OPT Part3 pol POL pl PL
121 307 POL ED02 2001
80 307 POL ED02 2001
więcej podobnych podstron