22 Lotne węglowodory aromatyczne
Lotne związki aromatyczne to benzen i jego pochodne, które w temperaturze pokojowej są
cieczami. W przemyśle otrzymywane jest metodami: w procesie destylacji ropy naftowej, w
procesie aromatyzacji węglowodorów alifatycznych, w procesie koksowania węgla
kamiennego.
Benzen jest związkiem niebezpiecznym dlatego nie jest już stosowany jako rozpuszczalnik
farb i lakierów. Znajduje zastosowanie jako surowiec w syntezie organicznej, w produkcji
kwasu benzenosulfonowego, półproduktu do syntezy surfaktonów anionowych, nitrobenzenu,
1,3-dinitrobenzenu, 1,3,5 trinitrobenzenu, alkilobenzenówm chlorobenzenu, bifenylu. Benzen
powoduje uszkodzenia układu nerwowego, uszkodzenia szpiku kostnego. U zwierząt istniej
możliwe występowanie w późnym okresie po zatruciu zmian nowotworowych wątroby lub
płuc.

Toulen otrzymuje się w analogicznych procesach technologicznych, w których otrzymuje się
benzen. Toulen stosowany jest jako rozpuszczalnik farb i lakierów powłokowych i
drukarskich oraz rozpuszczalnik ekstrakcyjny w laboratoriach. Można go otrzymać ze smoły
pogazowej, przez pirogeniczny rozkład ropy naftowej lub przez katalityczną aromatyzację
normalnych parafin i naftalenów. Toulen jest cieczą dwa razy mniej lotną od benzenu. Toulen
jest mniej toksyczny od benzenu. Działa jednak silniej na układ nerwowy i silniejsze jest jego
działanie drażniące, na układ krwiotwórczy działa słabiej niż benzen. Objawy zatrucia
charakteryzują się objawami ze strony układu nerwowego.

Etylobenzen jest cieczą łatwo palną występującą w ropie naftowe, benzynach, smole
pogazowej oraz jej frakcjach i produktach. Stosuje się ja w przemyśle chemicznym do
wyrobu mas plastycznych, syntezy styrenu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik farb i
lakierów. Działanie toksyczne jest podobne do działania benzenu, ma jednak znacznie
mniejsze natężenie skutków. Wśród ostrych objawów zatrucia dominuje działanie na błony
śluzowe nosa i krtani.

M-ksylen, a-ksylen, p-ksylen to ciecz łatwo palna, bezbarwna o charakterystycznym zapachu
zbliżonym do benzenu. Jest mniej lotna od benzenu. Otrzymuje się ja ze smoły pogazowej lub
przez aromatyzację ropy naftowej. Występuje w ropie naftowej, produktach krakowania ropy
i suchej destylacji węgla oraz w lupkach bitumicznych. Stosowany jako rozpuszczalnik farb
drukarskich, rozpuszczalnik dla niektórych środków ochrony roślin. Może kumulować się w
tkance tłuszczowej, nadnerczach, szpiku, śledzionie, tkance nerwowej.