Podstawowe procesy poznawcze 6 uwaga (2)

2014-06-23

UWAGA

Uwaga

w języku potocznym bardzo często
posługujemy się pojęciem uwagi -
mówimy na przykład, że:

◦ skupiliśmy na czymś
◦ skierowaliśmy na coś swoją uwagę
◦ coś odwróciło naszą uwagę

fiksacja uwagi =
„odcięcie się” od nieistotnych w danej
chwili i miejscu zdarzeń
+ „dopuszczenie” do siebie tylko
niektórych informacji ze środowiska zew.

Uwaga

„Każdy wie, czym jest uwaga.

Jest to objęcie przez umysł w posiadanie,

w sposób jasny i żywy, jednego z wielu,

jak się wydaje, równocześnie dostępnych obiektów

czy ciągów myśli.

Jej istotą jest zogniskowanie,

koncentracja świadomości.

Pociąga za sobą poniechanie pewnych rzeczy,

aby zająć się skutecznie innymi”.

William James (1890)

Uwaga wg Williama Jamesa

istotą i sensem działania uwagi jest selekcja

◦ wybór

obiektu -

źródła informacji

lub

tematu myślenia

selekcja realizowana przez uwagę dotyczy
procesu spostrzegania, jak i wyższych
procesów poznawczych

ściśle wiąże się ze świadomością

◦ czyli zdawaniem sobie sprawy z tego,

co spostrzegamy lub o czym myślimy
(dziś wiemy, że nie jest to prawda – świadomość jest
efektem działania uwagi)

Czym jest uwaga?

to proces koncentracji zasobów
przetwarzania informacji na specyficznych
cechach otoczenia, pewnych myślach
lub działaniach
to system odpowiedzialny za selekcję
informacji i zapobieganie negatywnym
skutkom przeładowania systemu
poznawczego przez nadmiar danych
zwykle proces ten prowadzi
do wykluczenia przetwarzania innych
cech

Uwaga

jest aktem koncentrowania się
na konkretnej informacji

umożliwia pełniejsze
przetworzenie tej informacji

2014-06-23

Funkcje uwagi

• Scalanie cech obiektów

• Ukierunkowanie procesów poznawczych (uwaga

orientacyjna)

• Selekcja informacji

• Określenie wielkości zaangażowanych zasobów

i mobilizacja nieswoistej energii (czujność)

• Kontrola wykonania złożonych czynności (uwaga

wykonawcza)

(1) SCALANIE CECH

(1) SCALANIE CECH
OBIEKTÓW

OBIEKTÓW

POSZUKIWANIE WZROKOWE

FUNKCJE UWAGI:

Scalanie cech dzięki uwadze

różne cechy bodźców, takie jak kolor,
orientacja czy jasność,
są przetwarzane równolegle
w różnych obszarach mózgu
w niektórych teoriach przyjmuje się,
że zadaniem uwagi jest integracja
spostrzeganych cech w
umiejscowiony i identyfikowalny
obiekt

Circles

Circles in

in Circle

Circle

zazwyczaj w polu
widzenia znajduje
się więcej niż jeden
obiekt

Skąd zatem
wiadomo,
które cechy należą
do danego
obiektu?

Teoria integracji cech

Teoria integracji cech –

– Anna

Anna

Treisman

Treisman (1982)

(1982)

• rozłożenie obiektów

na elementarne cechy,
które są analizowane
w tzw. MAPACH CECH

• połączenie elementarnych

cech w obiekty w tzw.
percept (w konsekwencji
dochodzi do rozpoznania)

Etap 1

w mapach cech przetwarzane jest
określony rodzaj elementarnej cechy
np. A B Ł

z map cech nie wynika, czy linia

pionowa jest czerwona,

czy zielona !!!!

oznacza to, że w mapach cech
nie ma informacji o specyfikacji
przestrzennej

czerwony czarny

zielony

Linie pionowe
Linie poziome

2014-06-23

Cechy etapu 1:

• preatetntywny

• automatyczny
• szybki
• bez specyfikacji

przestrzennej

• równoległy

Etap 1I

połączenie – scalenie elementarnych cech
w obiekt: A B Ł

A B Ł

prawidłowe połączenie np. barwy
z kształtem wymaga udziału uwagi

Informacje

o obiekcie

Informacje

o specyfikacji

przestrzennej

UWAGA

MAPY CECH

Cechy etapu 2:

• uwaga – łączy informacje

o obiekcie (mapy cech)
z informacjami
o specyfikacji
przestrzennej

• wolniejszy
• szeregowy (sekwencyjny)

JAK TO ZBADANO?

Eksperyment

Eksperyment Treisman

Treisman i

i Galade

Galade

(1980)

liczba wyświetlanych obiektów: 1,5,15,30
cechy obiektów pojawiających się na
ekranie:

◦ Kształt – X, T
◦ Barwa – zielony, brązowy

obiekty prezentowane na ekranie:

◦ Cel – obiekt poszukiwany (T)
◦ Dystraktory – obiekty utrudniające

wyszukanie

Czy na tablicy znajduje się cel

Czy na tablicy znajduje się cel T

T??

2014-06-23

Rodzaj wyszukania

Koniunkcja

cel posiada jedną
wspólną cechę
z każdym
dystraktorem

Pop-out

cel posiada jedną
unikalną
i elementarną
(podstawową) cechę
(inną niż pozostałe
obiekty –
dystraktory): kształt,
barwa, wielkość,
głębia, orientacja,
ruch

Wyniki

Wyniki -- podsumowanie

podsumowanie

KONIUNKCJA

czas wyszukania jest

dłuższy
czas reakcji rośnie

wraz z liczbą

dystraktorów (ZWT)

RT: 1 < 5 < 15 < 30

udzielenie odpowiedzi

jest dłuższe, gdy na

ekranie nie ma celu

brak > jest

celu cel

POP-OUT

czas wyszukania jest

krótszy
czas reakcji niezależny

od liczby dystraktorów

RT: 1 = 5 = 15 = 30

udzielenie odpowiedzi

jest dłuższe, gdy na

ekranie nie ma celu

brak > jest

celu cel

Ekrperyment

Ekrperyment Treisman

Treisman i Schmidt

i Schmidt

(1982)

zjawisko Iluzorycznego łączenia cech –
sprawdzenie roli uwagi w procesie
poszukiwania wzrokowego

◦ Jakie cyfry?
◦ Jakie litery?
◦ Jakie kolory miały litery?

A J R 8

Zjawisko Iluzorycznego łączenia
cech

Treisman udowodniła, że:

◦ na 1 etapie cechy pływają swobodnie

tzn. nie ma przyporządkowania, które
cechy składają się na dany bodziec

◦ działanie uwagi na 2 etapie pozwala

właściwie połączyć ze sobą te cechy we
właściwy obiekt

Krytyka teorii

Krytyka teorii Treisman

Treisman

Theeuwes i Kooi
(1994)

Nakayama (1990)

CEL

Krytyka teorii

Krytyka teorii Treisman

Treisman

Humphreys, Riddoch
i Quinlan (1985)

McLeod i wsp. (1988)

◦ cel – poruszający się X
◦ dystraktory - ruchome

O i nieruchome X

Poszukiwanie wzrokowe

na zasadzie koniunkcji,

a wyniki jak dla

poszukiwania

prostego!!!!!

2014-06-23

Efektywność poszukiwania

Efektywność poszukiwania
wzrokowego:

wzrokowego:

podobieństwo
między celem,
a dystraktorami

im bardziej podobne
tym trudniej znaleźć
cel

Efektywność poszukiwania

Efektywność poszukiwania
wzrokowego:

wzrokowego:

podobieństwo
między
dystraktorami

im mniej podobne
tym trudniej znaleźć
cel

Efektywność poszukiwania

Efektywność poszukiwania
wzrokowego:

wzrokowego:

liczba obiektów

im więcej obiektów
tym trudniej znaleźć
cel

(2) UKIERUNKOWANIE

(2) UKIERUNKOWANIE
PROCESÓW

PROCESÓW
POZNAWCZYCH

POZNAWCZYCH

UWAGA ORIENTACYJNA

FUNKCJE UWAGI:

Uwaga orientacyjna

pozwala na przesuwanie

zasobów przetwarzania
na obiekt o aktualnym
znaczeniu

Metafora „reflektora” uwagi

uwaga aktywnie skanuje otoczenie wewnętrzne
(eksploracja poznawcza) i zewnętrzne
(eksploracja percepcyjna) w poszukiwaniu
informacji potrzebnych do rozwiązania zadań

A B N T U E S O P W Z Q H L S A D T B N U R W L A T E Y R W U

2014-06-23

Co zyskujemy przesuwając uwagę?

skierowanie uwagi na określony obszar
wpływa na bardziej efektywne
przetwarzanie bodźców
jest to związane z:

◦ podwyższeniem progu wrażliwości na bodziec
◦ skróceniem czasu przetwarzania bodźca

przesunięciu uwagi zwykle towarzyszy
skierowanie oczu na źródło bodźca

Reflektor

Reflektor uwagowy

uwagowy

bodźce znajdujące się w oświetlonym
przez uwagę obszarze są lepiej widoczne,
a przez to lepiej przetwarzane:

1. uwaga pozwala oświetlić określone miejsca

i jednocześnie usunąć inne elementy poza jej
ognisko

2. im lepiej skupimy uwagę (oświetlimy)

na danym miejscu, tym lepiej przetwarzamy
znajdujące się w nim bodźce (kosztem reszty
pola widzenia)

Reflektor

Reflektor uwagowy

uwagowy

możemy zogniskować uwagę na małym
obszarze, doskonale go oświetlając,
albo oświetlić większy obszar,
ale słabszym światłem:

◦ uwaga o wąskim zakresie
◦ uwaga o szerokim zakresie

Uwaga jako reflektor

Uwaga o wąskim

zakresie

Uwaga intensywna

Przetwarzanie niewielu

informacji głęboko,

dokładnie

Uwaga o szerokim

zakresie

Uwaga ekstensywna

Przetwarzanie wielu

informacji,

powierzchownie

Dodatkowo

szybkość przesuwania uwagi wzrokowej
jest skończona i wynosi ok. 8 ms/stop.

◦ jeśli „reflektor uwagi” przesuwa się

z jednego miejsca na drugi to, wówczas
„oświetla“ obiekty pomiędzy tymi miejscami

układy kierujące reflektorem uwagi
zlokalizowane są w korze ciemieniowej
i przedczołowej
uwaga ekstensywna w połączeniu
z motywacją paracelową jest
stymulatorem kreatywności

UWAGA DOWOLNA

UWAGA DOWOLNA
I MIMOWOLNA

I MIMOWOLNA

- mówi

c o ogniskowaniu uwagi najcz

ęś

ciej my

limy

o sytuacji w której

wiadomie, aktem własnej woli

przesuwamy, rozszerzamy, albo zaw

ęż

amy ognisko

uwagi - jest to tzw. uwaga dowolna

- wyró

niono równie

tzw. uwag

mimowoln

- mo

na powiedzie

e przesuwanie uwagi i ogniskowanie

na okre

lonym bod

cu mo

e by

dokonywane

dobrowolnie lub mimowolnie

2014-06-23

Podział uwagi orientacyjnej

uwaga dowolna –
mechanizm
percepcyjny związany
z przygotowaniem
i dokonaniem selekcji
bodźców oraz
reakcją określoną
przez cel (proces
zstępujący – z góry
na dół)

uwaga mimowolna
– mechanizm
percepcyjny
wyspecjalizowany
w detekcji bodźców
ważnych dla naszego
zachowania (proces
wstępujący)

Dowolna i mimowolna selekcja

Dowolna i mimowolna selekcja
informacji

informacji

Uwaga dowolna –

kierowana intecjonalne,

wolicjonalnie

Przetwarzanie

konrolowane, endogenne

Świadome kierowanie

uwagi na określone bodźce

Uwaga mimowolna –

przyciągana przez bodźce

zewnętrzne

Przetwarzanie

automatyczne, egzogenne

Kierowanie uwagą

niezależnie od naszej woli

Uwaga mimowolna

Uwaga

mimowolna

swoista

nieswoista

zmiana

poziomu

zmiana

reguły

Bod

ce, które

przechwytuj

uwag

w sposób mimowolny
nazywane s

behawioralnie
wyrazistymi

SPOSOBY BADANIA

SPOSOBY BADANIA
UWAGI DOWOLNEJ

UWAGI DOWOLNEJ
I MIMOWOLNEJ

I MIMOWOLNEJ

Paradygmat Posnera

Eksperyment Posnera (1974)

uwaga DOWOLNA

wskazówka
symboliczna,
centralna

uwaga MIMOWOLNA

wskazówki peryferyjna,
obwodowa

wpływ ogniskowania uwagi dowolnej
i mimowolnej na efektywność przetwarzania
informacji

Uwaga dowolna

wskazówka symboliczna, centralna
np. strzałka
wskazówka:

◦ prawidłowa – wskazówka i cel pojawiają się po

tej samej stronie

◦ nieprawidłowa – wskazówka pojawia się po

stronie przeciwnej do pojawienia się celu

80% prawidłowych / 20% nieprawidłowych

2014-06-23

Wyniki

Wyniki -- uwaga dowolna

uwaga dowolna

Czas reakcji dla wskazówki:

nieprawidłowa > neutralna > prawidłowa

Poprawność odpowiedzi dla wskazówki:

nieprawidłowa < neutralna < prawidłowa

Uwaga mimowolna

wskazówka przestrzenna, peryferyjna,
obwodowa np. podświetlenie kwadratu
wskazówka:

◦ prawidłowa – wskazówka i cel pojawiają się

po tej samej stronie

◦ nieprawidłowa – wskazówka pojawia się

po stronie przeciwnej do pojawienia się celu

50% prawidłowych / 50% nieprawidłowych

Wyniki

Wyniki –

– uwaga mimowolna

uwaga mimowolna

Czas reakcji dla wskazówki:

nieprawidłowa > neutralna > prawidłowa

Poprawność odpowiedzi dla wskazówki:

nieprawidłowa < neutralna < prawidłowa

300

350

400

zgodna

linia bazowa

neutr.

niezgodna

Eksperyment Posnera

Eksperyment Posnera --
podsumowanie

podsumowanie

KOSZT

ZYSK

SOA

najefektywniejsze przetwarzanie:

◦ SOA = ponad 400 ms – uwaga

dowolna

◦ SOA = 170 ms – uwaga mimowolna

uwaga mimowolna – zjawisko
hamowania powrotu

Hamowanie powrotu

czas reakcji dla wskazówki:

nieprawidłowa > neutralna > prawidłowa

prawdziwe dla SOA = 170 ms oraz

SOA = powyżej 1500 ms

ale....czas reakcji dla wskazówki

prawidłowej wydłuża się,

a dla wskazówki nieprawidłowej

skraca się,

gdy średnie SOA = 300-400 ms

2014-06-23

(3) SELEKCJA

(3) SELEKCJA
INFORMACJI

INFORMACJI

FUNKCJE UWAGI:

Rodzaje selekcji

Selekcja

informacji

Pierwotna

Narządy

zmysłów

Wtórne

Pamięć: STM

- LTM

III-rzędu

Pamięć: LTM -

operacyjna

Selekcja informacji

Uwagę posiadamy po to, aby uniknąć
zalewu informacji z otoczenia

Aby być efektywną, uwaga musi
koncentrować się na najważniejszych
informacjach zgodnych z celami i
potrzebami organizmu

Jak organizm może wybrać najważniejsze,
jeśli przedtem nie przetworzy wszystkich
informacji?

KIEDY DOCHODZI

KIEDY DOCHODZI
DO SELEKCJI

DO SELEKCJI
INFORMACJI?

INFORMACJI?

Teorie selekcji

WCZESNA CZY PÓŹNA

WCZESNA CZY PÓŹNA
SELEKCJA?

SELEKCJA?

Teoria wczesnej selekcji Donalda

Teoria wczesnej selekcji Donalda
Broadbenta

Broadbenta (1957)

(1957)

informacje z narządów zmysłów
napotykają na swej drodze mechaniczną
przeszkodę tzw. filtr (bramka, zwrotnica)
filtr blokuje znaczną część
docierających do organizmu
informacji sensorycznych, podczas gdy
inne informacje przekazywane są do
kolejnych etapów przetwarzania

2014-06-23

Teoria wczesnej selekcji Donalda

Teoria wczesnej selekcji Donalda
Broadbenta

Broadbenta (1957)

(1957)

Informacje, które zostały zatrzymane
przez filtr szybko ulegają degradacji –
szybkość zanikania zależy od modalności
zmysłowej
(od kilku do kilkunastu sekund)

Teoria wczesnej selekcji Donalda

Teoria wczesnej selekcji Donalda
Broadbenta

Broadbenta (1957)

(1957)

informacje zablokowane oczekują na
przejście przez filtr w tzw. „poczekalni”

◦ informacje zatrzymane nie mogą być

przetworzone głębiej niż na poziomie
sensorycznym

informacje, które przeszły przez filtr
zostają przetworzone na głębszym
poziomie np. poziomie semantycznym,
co umożliwia ich uświadomienie

Teoria wczesnej selekcji Donalda

Teoria wczesnej selekcji Donalda
Broadbenta

Broadbenta (1957)

(1957)

początkowo wszystkie informacje
przetwarzane są ze wszystkich źródeł
w sposób równoległy

◦ np. informacje z prawego i lewego ucha,

czy wszystkie cechy bodźca wzrokowego –
etap przeduwagowy

selekcji dokonuje uwaga działająca jak filtr
– odrzucone zostają informacje,
które nie spełniają kryteriów ważności

Teoria wczesnej selekcji Donalda

Teoria wczesnej selekcji Donalda
Broadbenta

Broadbenta (1957)

(1957)

odrzucanie informacji dokonywane jest
na podstawie parametrów fizycznych
bodźca
zasada „wszystko albo nic” (zasada
sensoryczna)

Technika cieniowania

dwa różne przekazy do różnych uszu
badany musi koncentrować się na tylko
jednym przekazie (kanał śledzony)
po badaniu uczestnik pytany jest o cechy
i treść przekazu nieśledzonego

Teoria późnej selekcji

Teoria późnej selekcji Deutscha

Deutscha

i Deutscha

Deutscha (1963)

(1963)

początkowo wszystkie informacje
przetwarzane są z jednakową
skutecznością, aż do poziomu
głębokiej reprezentacji umysłowej
selekcja następuje dopiero
po pełnej, świadomej analizie
informacji

2014-06-23

Paradoks inteligentnej selekcji

Skoro selekcja ma chronić nasz system
nerwowy przed przeciążeniem, to jak jest
ustalana ważność informacji,
aby nie przetwarzać informacji w sposób
przypadkowy?

◦ teoria wczesnej selekcji – jak układ wzrokowy

wie, co jest dla nas ważne?

◦ teoria późnej selekcji – wiadomo już, co jest

ważne, ale przetwarzam bardzo dużo
informacji niepotrzebnych

TEORIA OSŁABIACZA

TEORIA OSŁABIACZA
TREISMAN

TREISMAN (1964)

(1964)

Teoria osłabiacza (Anne Treisman)

teoria wielu filtrów uwagowych
informacje z kanału nieśledzonego
nie zostają odrzucone, ale jedynie
osłabione
selekcja zachodzi na wczesnych i późnych
etapach przetwarzania informacji
uświadomione zostają tylko te informacje
z kanału nieśledzonego, które
przekraczają pewną wartość progową

Przekraczanie progu wrażliwości

większość informacji
z kanału
nieśledzonego
nie dociera
do świadomości,
bo próg jest
postawiony
wysoko

gdy próg zostanie
obniżony,
to informacje
z kanału
nieśledzonego
zostają
uświadomione

Przekraczanie progu

Wysokość progu zależy od:

◦ celu
◦ motywacji
◦ wcześniejszego doświadczenia

Zmiana wysokości progu wrażliwości jest
dynamiczna

Kiedy zachodzi selekcja???

Chyba nigdy nie rozstrzygniemy,

czy selekcja następuje wcześnie,
czy późno.

John Allport (1993)

2014-06-23

Wczesna czy późna selekcja?

model hybrydowy Nilli
Lavie (1995)
o tym, jaka zachodzi
selekcja – wczesna,
czy późna decyduje
trudność zadania

poziom selekcji zależy
od obciążenia
percepcyjnego

Trudność zadania

Zadanie ŁATWE

◦ niskie obciążenie percepcyjne
◦ zadania o małym ładunku percepcyjnym

– pojedynczy cel i dystraktor

◦ część zasobów przetwarzania może być

jeszcze wykorzystana np. do analizy
dystraktorów

◦ selekcja zachodzi późno

Doświadczenie

Doświadczenie Lavie

Lavie

Zadanie łatwe: zdecyduj, czy w jednej z 6 pozycji

znajduje się cel (diament)

dystraktor

Trudność zadania

Zadanie TRUDNE

wysokie obciążenie percepcyjnie
zadania o dużym ładunku percepcyjnym –
cel wśród wielu i różnorodnych dystraktorów
wszystkie zasoby są zaangażowane
w przetwarzanie informacji np. analiza samego
celu
selekcja zachodzi wcześnie

Doświadczenie

Doświadczenie Lavie

Lavie

Zadanie trudne: zdecyduj, czy w jednej z 6 pozycji

znajduje się cel (diament)

dystraktor

Trudność zadania

W zadaniu łatwym
dystraktory
przeszkadzają
podczas
przetwarzania
informacji

W zadaniu trudnym
dystraktory nie są
przetwarzane

2014-06-23

Uwaga orientacyjna

Rola płata ciemieniowego

uszkodzenie płata ciemieniowego
w prawej półkuli prowadzi
do zaniedbywania lewostronnego
(zespół pomijania stronnego)
nie ma zgody co do tego, czy uszkodzenie
lewej półkuli prowadzi do podobnego
zjawiska; jeśli tak, to jest ono
zdecydowanie słabsze

Zaniedbywanie stronne

polega na nieświadomości istnienia
przestrzeni osobniczej i pozaosobniczej
po stronie przeciwległej do uszkodzonej
półkuli
dotyczy równocześnie wszystkich
zmysłów:

◦ wzroku
◦ słuchu
◦ dotyku

Zaniedbywanie stronne

Upośledzona jest również wyobraźnia
i pamięć dotycząca lewej strony

(4) OKREŚLENIE

(4) OKREŚLENIE
WIELKOŚCI

WIELKOŚCI
ZAANGAŻOWANYCH

ZAANGAŻOWANYCH
ZASOBÓW

ZASOBÓW
I MOBILIZACJA

I MOBILIZACJA
NIESWOISTEJ ENERGII

NIESWOISTEJ ENERGII

FUNKCJE UWAGI:

Określenie wielkości

Określenie wielkości
zaangażowanych zasobów

zaangażowanych zasobów

Określenie, ile energii psychicznej
przeznaczymy do wykonania zadania
uzależnione jest to od:

◦ ważności zadania (określane napięciem

emocjonalnym)

◦ trudności zadania
◦ przeuczenia zadania
◦ posiadanych zasobów

2014-06-23

Mechanizmy kontrolujące

Zjawisko „przydzielania” zasobów
poznawczych w celu wykonania
zadania kontrolowane jest przez
2 mechanizmy:

◦ mechanizm ogniskowania
◦ mechanizm zwiększania

zaangażowania bez zmiany
ilości przetwarzanych
informacji

mechanizm ogniskowania

◦ polega na zawężaniu obszaru, na którym skupiona jest

uwaga

◦ powoduje to zmniejszenie ilości informacji

przetwarzanych przez jednostkę

mechanizm zwiększania zaangażowania
(motywacji) bez zmiany ilości
przetwarzanych informacji

◦ zaangażowanie może być wzmacnianie wewnętrznie

i zewnętrznie (kawa, środki pobudzające)

Przedłużona koncentracja uwagi

ważnym aspektem selektywności uwagi
jest przedłużona koncentracja na
określonym typie obiektów
umożliwia monitorowanie otoczenia
przez dłuższy czas w poszukiwaniu
określonego celu
to tzw. czujność uwagi

Czujność

stan gotowości na wykrycie,
rozpoznanie i reakcję
na niezwykle subtelne zmiany
w środowisku, zachodzące
przypadkowo w dłuższym odcinku
czasu
wykonanie jakiegoś zadania wymaga
utrzymania czujności na wysokim
poziomie

Teoria detekcji sygnału

Bodziec

Brak
bodźca

Reakcja

Prawidłowe

trafienie

Fałszywy

alarm

Brak
reakcji

Pominięcie

Prawidłowe

odrzucenie

Czujność

za utrzymanie czujności odpowiedzialna
jest prawa półkula:

obszar ciemieniowy
obszar czołowy

Prawa obszar
ciemieniowy

Prawa
obszar
czołowy

Wynik do

wiadczenia przy u

yciu PET,

w którym badany był proszony o utrzymanie czujno

2014-06-23

BIOLOGIA UWAGI

Mózg a uwaga

W większości badań wskazuje się
na rolę 2 płatów mózgowych:

◦ ciemieniowego
◦ czołowego

PŁAT CZOŁOWY

Rola płata czołowego

Podtrzymanie uwagi

tzw. aktywację (czujność)

Rozwiązywanie konfliktów
poznawczych tzw. uwaga
wykonawcza (hamowanie reakcji)
Regulacja uwagi orientacyjnej

Badanie Eriksena

Badanie uwagi wykonawczej

◦ litery S, C = odpowiedź lewą ręką
◦ litery H, K = odpowiedź prawą ręką

Jaka litera jest w środku?

Pytanie badawcze

Czy dystraktory przyspieszają,

czy spowalniają udzielanie

odpowiedzi

w zależności

od podobieństwa bodźców?

2014-06-23

Jak wyglądało badanie?

Zgodność

C C C C C

(bodźce identyczne)

C C S C C

(reakcja idetyczna)

Niezgodność

K K S K K

S i C = lewa

H i K = prawa

Wyniki

Czas udzielenia odpowiedzi:

Zgodność < Niezgodność

Wniosek

Uwaga nie ogniskuje się tylko na celu,
ale przetwarza również dystraktory

Gdy istnieje niezgodność między

bodźcami a reakcją –

konflikt, którą ręka odpowiedzieć –

rozstrzygnięcie następuje

poprzez aktywację uwagi

wykonawczej

Badanie Stroopa

Jakim kolorem napisano słowa
zapisane kolorową czcionką?

◦ znaczenie słowa identyczne

z kolorem czcionki (bodziec spójny)
np. czerwony

◦ znaczenie słowa sprzeczne

z kolorem czcionki (bodziec niespójny)
np. niebieski

Test Interferencji Słów i Kolorów

Przeczytaj (1)

Nazwij kolor (2)

2014-06-23

Badanie Stroopa

Istotą efektu Stoopa jest
utrudnienie w przetwarzaniu
bodźców niespójnych (czerwony)
w porównaniu z bodźcami
spójnymi (czerwony)

Wyniki

Czas wykonania:

czytanie < nazywanie kolorów

Nazywanie koloru atramentu:

spójne < niespójne

efekt interferencji

Efekt interferencji

polega na wyhamowaniu
czynności nawykowej, dobrze
wyuczonej (nawyk czytania słów),
aby móc wykonać inną czynność
- nie wyuczoną i rzadką (nazwanie
koloru czcionki)

Efekt interferencji

nabywanie wprawy w czytaniu
polega na ignorowaniu, w jaki
sposób słowa są napisane
(np. litera duża/mała,
pisana/drukowana, rodzaj czcionki)
i skupieniu się na znaczeniu słowa

Modyfikacja testu Stroopa

Numeryczna wersja zadania Stroopa
Ile widzisz cyfr?

3 3

Modyfikacja testu Stroopa

Stroop emocjonalny – nazwanie koloru,
jakim napisane jest słowo kojarzące się
z lękiem, albo rzeczami lub sytuacjami
o negatywnym zabarwieniu emocjonalnym

ŚMIERĆ

NIEDOLA

PEŁZAĆ

TŁUSZCZ

Jakiego koloru jest to słowo?

2014-06-23

Modyfikacja testu Stroopa

Stroop rozproszony – nazwanie koloru
neutralnego obiektu występującego
w towarzystwie wyrazu oznaczającego
zupełnie inny kolor

niebieski

czerwony

Modyfikacja testu Stroopa

Stroop figuralny – nazwij literę (figurę),
która buduje literę (figurę) główną

RRRRRRRR

*************

KKK

RRRR

*************

KKK

RRRRRRRR

***

KKKKKKKKK

RRRR

***

KKKKKKKKK

RRRR

***

KKK

RRRR

***

KKK

Modyfikacja testu Stroopa

Stroop kierunkowy – zareaguj klawiszem
strzałki na bodziec zwrócony
w przeciwnym kierunki

klawisz „

→

”

klawisz „

↓↓↓↓

”

Modyfikacja testu Stroopa

Wyniki:

słowo zgodne/spójne pomaga
słowo niezgodne/niezgodne przeszkadza
słowo neutralne przeszkadza bardziej,
niż ciąg znaków (xxx) lub niewymawialne
pseudosłowo (kjtyliu)

Zadanie Stroopa

Zadanie Stroopa -- ACC

ACC

interferencja w zadaniu związana
jest z aktywacją przedniej części
zakrętu obręczy (ACC)

◦ u schizofreników pogorszone

wykonanie wiąże się z mniejszą
aktywnością ACC

PŁAT CIEMIENIOWY

2014-06-23

Płat ciemieniowy

Przetwarzane są informacje o położeniu
obiektów w przestrzeni
Jest to możliwe dzięki komórkom
nerwowym leżącym w płacie
ciemieniowym łączącym informacje
na temat pozycji ciała
z informacjami wzrokowo-
przestrzennymi

CZY ZDARZA NAM SIĘ

CZY ZDARZA NAM SIĘ
W ŻYCIU COŚ

W ŻYCIU COŚ
PRZEOCZYĆ?

PRZEOCZYĆ?

Zjawisko Ślepoty

Zjawisko Ślepoty Nieuwagowej

Nieuwagowej

zjawisko niedostrzegania
obiektów w polu widzenia
mimo sprawnie działającego
układu wzrokowego

Czy możliwa jest percepcja

bodźców znajdujących się poza

centrum uwagi?

Badanie

Badanie Mack

Mack i in. (1992)

i in. (1992)

Zadanie: które ramię
prezentowanego na ekranie
krzyża jest dłuższe?

Badanie

Badanie Mack

Mack i in. (1992)

i in. (1992)

Badanie

Badanie Mack

Mack i in. (1992)

i in. (1992)

Czy oprócz krzyża widzieliście
jakiś inny bodziec?

2014-06-23

Badanie

Badanie Mack

Mack i in. (1992)

i in. (1992)

Badanie

Badanie Mack

Mack i in. (1992)

i in. (1992)

bodziec centralny – niemal zawsze
zauważalny
bodziec peryferyczny – 25-33% nie
zauważalny, ale:

◦ 90% - imię własne
◦ 60% - inne imię (tylko 45% potrafiło je

zidentyfikować)

◦ trudność, gdy własne imię zostało napisane

błędnie lub słowo niezwiązane z badaniem

Wniosek

bodźce pojawiające się
na peryferiach uwagi są
przetwarzane słabo
i tylko na dość płytkim
poziomie, z niewielkim
udziałem analizy
semantycznej

Rozmiary ślepoty

Rozmiary ślepoty nieuwagowej

nieuwagowej

można nie zauważyć pojawiających
się słów, twarzy!
wielkość ślepoty zależna jest
od znaczenia bodźca dla osoby
badanej np. nigdy nie przeoczymy
swojego nazwiska
znika, jeśli osoba wie, że może
pojawić się inny bodziec

MRUGNIĘCIE

MRUGNIĘCIE
UWAGOWE

UWAGOWE

Mrugnięcie uwagowe (

Mrugnięcie uwagowe (flicker

flicker

task

task))

przejściowe, poważne pogorszenie
wykrywania bodźca (A),
jeśli pojawi się on krótko po innym
ważnym bodźcu (B)
w szybkim strumieniu bodźców
wzrokowych

2014-06-23

Jakie liczby zostały pokazane?

Typowe wyniki

pierwszy cel (T1) jest zazwyczaj bez trudu
zauważany
drugi cel (T2) jest dość dobrze zauważany,
jeśli pojawia się zaraz po T1 (jako
następny po T1)

◦ wykrywanie T2 spada do ok. 70%, jeśli między

T1 a T2 pojawi się 1 lub 2 litery

◦ wykrywanie T2 wraca do wysokiego poziomu,

jeśli oba cele dzielą 3-4 litery

Dlaczego tak się dzieje?

Czy bodźce są wyświetlane za
szybko?

◦ nie - pojedynczy cel wykrywany jest

bardzo dobrze

◦ T2 bezpośrednio po T1 wykrywany jest

bardzo dobrze

uznaje się, że T1 angażuje zasoby,
które pozwoliłyby skonsolidować się
w pamięci roboczej reprezentacji T2