Język

Narzędzie mowy / system kodowania znaczeń poprzez wykorzystywanie skończonego zbioru symboli. Operowanie nim podlega regułom gramatycznym, swoistym dla każdego języka naturalnego lub sztucznego

Mowa

- język, będący podstawowym warunkiem zaistnienia porozumienia,
- informacja, czyli to co chcemy zakomunikować. Może być ona przekazana jako tekst mówiony, pisany, gwizdany, palcowy, ś/wietlny itp.,
- przekaz informacji różnymi kanałami, w zależności od postaci tekstu (przez mówienie, pisanie, sygnalizowanie),
- odbiór informacji odpowiednio do rodzaju przekazu (odbiór słuchowy, wzrokowy, dotykowy).

Kompetencja językowa - język - (Noam Chomsky)

Utajona wiedza umysłowa związana z posługiwaniem się systemem językowym.

Jednostki k.j.:

• fonem ( głoska ) - elementarny dźwięk mowy, który nie posiada znaczenia; najmniejsza jednostka języka, która umożliwia rozróżnienie 2 wyrazów

• morfem ( słowo ) - najmniejsza jednostka gramatyczna, której nie można podzielić bez utraty znaczenia

• fraza-rzeczownikowa (nominalna) - struktura językowa obejmująca sprawcę i jego atrybuty; 1rzeczownik (podmiot)

czasownikowa - struktura językowa obejmująca czynność i jej okolicznośći; przynajmniej 1 czasownik

• zdanie ( wypowiedź ) - Składniki:

- syntaktyczny - reguły składni rządzące frazami, które tworzą zdanie

- semantyczny - znaczenie zdania, czyli sąd

- fonologiczny - forma dźwiękowa

Realizacja językowa - mowa - (Noam Chomsky)

Wykonanie językowe, czyli konkretny akt użycia utajonej wiedzy.

Fonem Morfem Fraza Zdanie

Kompetencja lingwistyczna

Zdolność do posługiwania się określonymi kodami znaków werbalnych i niewerbalnych w procesie skutecznego lub efektywnego przekazywania myśli i uczuć kierujących bądź organizujących oczekiwania odbiorcy i/lub nadawcy komunikatu

Składa się z:

Kompetencji fonetycznej

Kompetencji leksykalnej

Kompetencji semantycznej

Kompetencji syntaktycznej

Kompetencji prozodycznej

Kod

Nadrzędny w stosunku do języka, wszelki system znaków oraz reguł, który służy komunikowaniu się.

- naturalny - wyposażenie biologiczne wszystkich gatunków zwierząt, który służy komunikowaniu się wewnątrz danego gatunku, ale także do komunikowania między gatunkami

- sztuczny - twór człowieka pozwalający na komunikacje między sobą oraz nieożywiony system przetwarzania informacji ( pismo, znaki drogowe, alfabet morsa...)

Znak - słowo, sygnał, obraz

Znak - przedmiot lub zjawisko, które wskazuje/zastępuje/odnosi sie do/oznacza inny przedm., zjawisk. lub stan rzeczy

• Słowo

• Gesty, mimika

• Paralingwistyka

• Węch

• Obraz, symbol ( integralny z kulturą w której powstał )

Kompetencja fonetyczna

Umiejętność posługiwania się dźwiękami mowy

Kompetencja leksykalna

Umiejętność posługiwania się słowami, słownictwem

Kompetencja semantyczna

Umiejętność posługiwania się słowami zgodnie z ich znaczeniem i w określonych kontekstach

Kompetencja syntaktyczna

Umiejętność łączenia słów w ciągi zdaniowe zgodnie z zasadami gramatycznymi i pisowni

Kompetencja prozodyczna

Umiejętność wyrażania stosunku emocjonalnego do wypowiadanych przez siebie kwestii (gesty, mimika, kont. wzrok.)

Składniki mowy

Obszar Broka ( płat czołowy)

Poprawna wymowa, ekspresja

Obszar Wernickego

Rozumienie mowy

Pęczek łukowaty

Łączy te dwa obszary, przechodzą przez niego informacje przesyłane między tymi obszarami

Afazja Broka/Wernickego/przewodzeniowa

Afazja Broka ( motoryczna / ekspresywna ) - problem z generowaniem dźwięków mowy, problem z kompet. Fonet.

Afazja Wernickiego ( receptywna / sensoryczna / czuciowa - problem z budową logicznych zdań, niewerbalnie ok

Afazja przewodzeniowa ( kondukcyjna ) - przerwanie Pęczka łukowatego - problem problem z wypowiedzeniem słów

Fazy rozwoju mowy /melodii, wyrazu, zdania, swoistej mowy dziecięcej

1 . Okres melodii - czyli okres przygotowawczy ( 0 - 1 r.ż.)

Formami wokalnymi , które poprzedzają mowę właściwą ( artykułowaną )są: krzyk , głużenie , gaworzenia i echolalia . Formy te sygnalizują niezaspokajanie potrzeb biologicznych dziecka . Towarzyszą im formy awokalne : mimika czyli ruchy wyrazowe mięśni twarzy , pantomimika , czyli ruchy wyrazowe całego ciała , w tym zwłaszcza gesty ( gestykulacja ) , wykonywane głównie kończynami górnymi .

W pierwszych 2 - 3 tygodniach życia krzyk dziecka nie jest jeszcze zróżnicowany. Różnicowanie następuje między 2 - 5 tygodniem . Matka zaczyna kojarzyć krzyk dziecka z jego potrzebami . Jego krzyk jest pierwszą formą komunikowa-nia ze światem dorosłych . Około 3 tygodnia życia pojawia się '' uśmiech społeczny ''. Dziecko uśmiecha się do bliskich mu osób . W 2 - 3 miesiącu życia dziecko zaczyna wydawać gardłowe dźwięki podobne do artykułowanych jak: k, g aa, uu i ich połączenia guuu Ten rodzaj zachowań przedwerbalnych nazywany jest gruchaniem, głużeniem. Głużenie leży na drugim biegunie emocjonalnym wobec płaczu i krzyku, towarzyszy bowiem stanom dodatniego samopoczucia. Pierwotnie ma ono charakter samorzutny (jako wyraz ogóln. ożywienia) potem ulega uwarunkowaniu wzrokowemu stanowiąc wraz z " uśmiechem społecznym '' reakcję na opisany kontakt z matką. Około 5 miesiąca pojawia się artykułowanie zgłosek, jako nowa forma przedwerbalnych zachowań - gaworzenie. Mamy tu do czynienia z zamierzonym powtarzaniem dźwięków . Dzięki nabywaniu takich cech jak , spostrzegawczość , skupienie uwagi , dziecko naśladuje dźwięki , które wydało przypadkowo ( powtarza je ) oraz dźwięki , które zasłyszało z otoczenia. Naśladownictwo to , początkowo odruchowe , staje się wnet objawem uwagi i woli . Gaworzenie jest też treningiem słuchu . Około 9 miesiąca życia następuje faza tzw. Echolalii Dziecko przejawia tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów, które doskonali metodą prób i pomyłek. Powtarzanie tych samych sekwencji werbalnych konfrontowanie ich z mową otoczenia i korygowanie prowadzi do ich utrwalenia , zautomatyzowania. Pierwsze słowa powtarzane ze zrozumieniem składają się na ogół z wypracowanych w fazie gaworzenia i echolalii sylab: mama, tata, baba, da, pa. W ciągu pierwszego roku życia zaczynają się w rozwoju mowy okresy nasilenia i względnego zastoju. Zastój mowy przypada na okres , gdy dziecko uczy się chodzić i skupia się na tej nauce . Po opanowaniu sztuki chodzenia znów wraca do pilnej pracy nad mową . Zastój mowy towarzyszy również okresom choroby.

Kończąc charakterystykę pierwszego okresu należy wyjaśnić , że nauka mowy nie ogranicza się do płaszczyzny głoskowej , lecz obejmuje również inne jej płaszczyzny , jak melodia i rytm . Zwłaszcza umiejętności uchwycenia niepowtarzalnej melodyki właściwej ojczystemu językowi jest tak ważna , że językoznawcy uznali ją za cechę najbardziej charakterystyczną , a zatem tytułową dla omawianego okresu . Zatem pierwsza faza rozwoju języka - przedjęzykowa kończy się pełną gotowością do naśladowania mowy dorosłych.

2. Okres wyrazu ( 1 - 2 lata )

Po ukończeniu pierwszego roku życia zwiększa się krąg doświadczeń dziecka i następuje wielki postęp w rozwoju mowy. Dziecko poznaje nowe sytuacje , nowych ludzi , nowe rzeczy i zjawiska , a wszystko to musi jakoś nazwać.

W ten sposób mowa staje się dla dziecka narzędziem myślenia , badania , dociekania świata tzw. eksploracji. Odbywa się to pod czujnym okiem dorosłych. W tym okresie dziecko używa właściwie wszystkich samogłosek , prócz nosowych ę , ą .

Ze spółgłosek wymawia :

- dwuwargowe : twarde i miękkie : p , b ,m. ,pi ,bi mi ,

- wargowo - zębowe : twarde i miękkie : f , fi , w , wi ,

- przedniojęzykowe - zębowe : t ,d , n ,

- środkowojęzykowe : ś , ź , ć , dź , ki , gi , ń ,

- tylnojęzykowe : k , g , ch .

Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi łatwiejszymi.

Upraszcza grupy spółgłoskowe np. ciocia - tota , dzieci - deti , świeci - teti ,czytaj - sitaj , zimno - timno .

Często dzieci wymawiają tylko pierwszą sylabę albo końcówki wyrazów : nie - ne , miś -mi , już - uś , jeszcze - ecie , chleba - aba , daj - da , pić - pi .

W okresie tym powstają również wypowiedzi dwuwyrazowe , pierwociny zdania np. Baba ała ( babcia dała ) , Mama ima (mamy nie ma ) , Ać mama ( zobacz mama ) . Te wypowiedzi tworzą już płynne przejście do następnego okresu.

3 . Okres zdania ( 2-3 lata)

W tym okresie mowa dziecka ulega dalszemu doskonaleniu .

Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe .

Ze spółgłosek wymawia :

- wargowe : p , b , m, oraz zmiękczone pi , bi , mi ,

- wargowo -zębowe : f , w , fi , wi ,

- środkowojęzykowe : ś , ź , ć , dzi , ni , ki , gi ,

- tylnojęzykowe : k , g ,ch ,

- przedniojęzykowo - zębowe : t , d , n ,

- przedniojęzykowo - dziąsłowe : l .

Pod koniec mogą się już pojawić głoski :

- przedniojęzykowo - zębowe : s , z , c , dz ,( zastępowane wcześniej przez )

- środkowojezykowe : ś , ź , ć , dź .

Dziecko w tym okresie ma jeszcze trudności , gdyż narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne . Toteż głoski trudniejsze zastępowane są łatwiejszymi np.

mały - mawy , woda - toda , samolot - molot , maszyna - sina , rzeka - sieka , brzydki - bitki , ryba - liba , sałata - siata , zupa - siupa ........ .

Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2-3 wyrazowymi . Są to zdania oznajmujące rozkazujące , pytające , wykrzyknikowe . Dziecko ma na tyle wyrobiony słuch fonetyczny , że wie jak dana głoska powinna brzmieć , choć samo nie potrafi prawidłowo jej wypowiedzieć , często poprawia mowę dorosłych , którzy spieszczają wymowę pewnych słów . W tym okresie pojawia się tzw. okres pytań i przekory . Należy więc zachować rozsądny umiar i z jednej nie wolno pozostawić dziecka samemu sobie , gdy potrzebuje ono pomocy , a z drugiej zaś strony nie trzeba zbyt mocno ingerować w samoistny rozwój mowy , poddając go zbyt surowej kontroli . Zła postawa dorosłych może czasami przyczynić się do powstania zaburzeń mowy

4. Okres swoistej mowy dziecięcej ( 3 - 7 lata ) .

Po zakończonej fazie opanowania podstaw języka mowa dziecka jest jeszcze daleka od doskonałości . Wyrazy są często poskracane , głoski poprzestawiane grupy spółgłoskowe - uproszczone .

Występują też zlepki wyrazów i nowotwory językowe.

A oto przykłady swoistej mowy dziecięcej wg L. Kaczmarka i P. Smoczyńskiego:

- opuszczanie sylab początkowej lub końcowej ( elizja ) np. zupa midolowa-zupa pomidorowa , komotywa- lokomotywa , kapel - kapelusz ,

- przestawki głoskowe ( metateza ) np. konalówki - kolanówki , wałka - ławka, owułek - ołówek ,

- zgrubienia wyrazów np. chucha - chustka,

- tworzenie nowych wyrazów np. zatelefonić - zatelefonować, pieszotą - pieszo.

Wymowa głosek u dzieci w wieku od 3 do 6 lat.

Myślenie

Czynność umysłowa - Proces łączenia elementów poznawczej reprezentacji świata ( obrazów, pojęć lub sądów ) w dłuższe ciągi; tak utworzony ciąg zastępuje realne, obserwowalne zachowanie w rzeczywistym świecie fizycznym lub społecznym, uwalniając nas od konieczności ponoszenia natychmiastowych skutków własnych działań.

Materiał myślenia

Informacje przychodzące ze środowiska zewnętrznego lub które sami wytwarzamy.

Operacje umysłowe

Przetwarzanie, manipulacja, elementarna transformacja, „gmeranie”

Reguły

Zasady, metody, strategie, wzory - sterowanie przetwarzaniem informacji; porządkowanie łańcucha operacji umysłow.

Spostrzeżenia

Zmysłowe odbieranie informacji

Wyobrażenia /twórcze, odtwórcze/

Wyobrażenie jest procesem poznawczym w wyniku którego powstają wyobrażenia, czyli obrazy psychiczne na podstawie wcześniejszych doświadczeń.

Wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłowe człowieka, opierający się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach i fantazji; gdy mają charakter wspomnieniowy, są to wyobrażenia odtwórcze; gdy dotyczą treści nierzeczywistej, bez charakteru wspomnieniowego to są to wyorażenia twórcze lub fantazyjne.

Pojęcia /naturalna, matrycowe, konkretne, abstrakcyjne

Zasadnicze elementy myślenia, ogólna kategoria psychiczna grupująca przedmioty, stosunki, działania, abstrakcje lub właściwości o wspólnych cechach. Tworzymy je poprzez bezpośredni kontakt z symbolami, rzeczami które zastępują lub reprezentują

Rodzaje pojęć:

• Naturalne (rozmyte) - dominują w życiu potocznym, są mniej określone i definiuje się je jako pojęcia oparte na podobieństwie do przechowywanych w pamięci tzw. typowych egzemplarzy, a nie na definicjach i warunkach koniecznych i wystarczających

• Matrycowe - szczegółowe, dobrze określone pojęcia naukowe oparte na ścisłej definicji zawierającej warunki konieczne i wystarczające aby dany objekt mógł być uznany za reprezentanta danej kategorii

• Konkretne - odzwierciedlają stan rzeczy, które znajdują się w rzeczywistości

• Abstrakcyjne - Uczucia ( miłość, nienawiść ) nie są konkretnie opisanymi pojęciami

Analiza

Analiza- polega na myślowym podziale całości na części lub na wyodrębnione cechy przedmiotów i zjawisk.
Synteza

Synteza- zaś to jest łączenie w myśli różnych części w nowe całości

Heurystyka

Skrócona metoda przeszukiwania pola problemowego, polegająca na ominięciu wielu potencjalnych dróg rozwiązania problemu, jeśli przypuszcza się lub zakłada, że nie doprowadzą do rozwiązania.

Uproszczona reguła podejmowania decyzji lub wydawania sądów, zwykle z pominięciem logicznego rozumowania

i skomplikowanych obliczeń ststystycznych.

Algorytm

Ścisły, jednoznaczny, niezawodny i powtarzalny przepis na realizację konkretnego zadania, np. rozwiązania problemu

Stadia rozwoju poznawczego wg Piageta

1. Okres sensoryczno - motoryczny (inteligencji praktycznej) 0 - 2 r.ż.

Rozwój psychomotoryczny, przez zmysły, poruszanie się, myślenie spostrzeżeniami, pod koniec fazy wyobrażenia trwałości przedmiotów

2. Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej) 2 - 7 r.ż.

Uczenie się przez doświadczenia, próbowanie granic, brak możliwości wcielenia się w kogoś innego, centracja - skupienie na jednej cesze bez łączenia, brak poczucia stałości cech przedmiotu

3. Okres operacji konkretnych 7 - 11, 12 r.ż.

Klasyfikowanie - grupowanie pod wzgl. cechy ( czerwony - czerwony )

Szeregowanie - grupowanie pod wzgl. różnic ( od najmniejszego do największego )

Tożsamość płciowa, inteligencja werbalna

4. Okres operacji formalnych od 12 r.ż.

Myślenie abstrakcyjne, myślenie dwuwartościowe, myślenie przyczynowo-skutkowe, moralność, poczucie krzywdy, egocentryzm młodzieńczy

Rozumowanie /dedukcja, indukcja, dialektyczne

Przekształca informacje na podstawie przesłanek tak, aby wyprowadzić z nich wniosek.

Dedukcyjne - wyciąganie wniosków, które w sposób niezawodny wynikają z dostarczonego zestawu przesłanek; odbywa się z wykorzystaniem formalnych reguł logiki; ponieważ wnioski wynikają z przesłanek w sposób konieczny, rozumowanie dedukcyjne zwane jest również rozumowanie niezawodnym; nie prowadzi do generowania nowej wiedzy, bowiem to, co zawiera wniosek, było wcześniej zawarte w przesłankach

Indukcyjne - wyciąganie wniosków na podstawie niepełnego zbioru przesłanek, zgromadzonych np. na drodze obserwacji; analiza przesłanek prowadzi do wykrycia i sformułowania pewnych prawidłowości ogólnych, które są przedmiotem twierdzenia; w trakcie rozumowania indukcyjnego wychodzimy poza posiadane informacje i formułujemy wnioski, które zawierają niedostępną wcześniej wiedze

Dialektyczne - proces w którym rozważa się i porównuje przeciwstawne fakty lub idee w celu znalezienia najlepszego rozwiązania; wniosek wyciągamy na podstawie posiadanej wiedzy

Myślenie produktywne, reproduktywne

Produktywne ( typu „r” ) - rodzaj myślenia realistycznego, ukierunkowanego na rozwiązanie problemu lub osiągnięcie innego celu; efektem myślenia produktywnego jest wytworzenie nowych treści intelektualnych; treść i wynik myślenia produktywnego są nowe z punktu widzenia dotychczasowej wiedzy podmiotu myślącego, ale nie koniecznie z punktu widzenia innych ludzi

Reproduktywne ( typu „s” ) - rodzaj myślenia realistycznego, polegający na odtwarzaniu przeszłego doświadczenia.

Myślenie dywergencyjne, konwergencyjne

Dywergencyjne - wyjście poza schematy, wiele prawdopodobnych rozwiązań, które są prawdopodobne

Konwergencyjne - jedno możliwe rozwiązanie

Cechy myślenia dywergencyjnego

*wiele poprawnych rozwiązań
*myślenie twórcze
*poszukiwanie inne niż schematyczne

Problemy formalne, nieformalne, otwarte, zamknięte, dywergencyjne, konwergencyjne

Problemy formalne- informacje potrzebne do rozwiązania problemu są określone, w pełni dostępne i rozwiązanie zadania jest jedno.
Problemy nieformalne- informacje niepełne, sprzeczne i konkurują ze sobą.

Otwarte - niski poziom lub brak informacji

Zamknięte - masa informacji do uporządkowania

Fazy rozwiązywania problemów

1. Identyfikacja problemu - rozwój, cel

2. Analiza sytuacji problemowej - informacje początkowe, definiowanie celów (myślenie reproduktywne typu „s”)

3. Wytwarzanie pomysłów - występuje fiksacja funkcjonalna ( myślenie produktywne typu „r” )

4. Weryfikacja pomysłów, wdrażanie i realizacja rozwiązania - ( myślenie reproduktywne typu „s” )

5. Lustracja wyników i wyciąganie wniosków

Wskazówki Ashera

* polegają na zapoznawaniu ludzi z regułami heurystycznymi, które odgrywają szczególną rolę w fazie dostrzegania problemu
Wskazówka 1. Spróbuj wykonać schemat sytuacji, który pomoże dostrzec problem. Podaj szczegółowe braki i luki, które tam występują. Znajdź wady.
Wskazówka 2. Zbadaj przebieg procesu uczenia się, dzięki któremu zapoznałeś się z dana sytuacją. Być może w toku myślenia przyjąłeś błędne założenie
Wskazówka 3. Chcąc wykryć problem stwórz alternatywna sytuację. Nowa sytuacja pozwala wykryć wady sytuacji i błędne założenia

Czynności interpolacyjne, ekstrapolacyjna

Czynności interpolacyjne- polega to na wypełnieniu luk i przerw w bezpośrednio dostępnych danych np.: 2,5,8,_,_17,20,23
Ekstrapolacyjne- (ekstrapolacja)- polega to na wykryciu końcowych danych układu bez dostepnych bezposrednio danych np. A, C, _, F

Wytwarzanie pomysłów wg Dunckera

1. Szukamy ogólnego kierunku poszukiwań

2. Wytwarzamy pomysły cząstkowe

3. Stwarzamy jeden dobry pomysł, ostateczny

Olśnienie /inkubacja, wygasanie błędnych nastawień/

Olśnienie - nagły przypływ świeżych pomysłów na rozw. problemu

Inkubacja - spontaniczna albo celowa przerwa w rozwiązywaniu problemu, pojawiająca się po doświadczeniu impasu w poszukiwaniu rozwiązania, poprzedzająca wgląd; pozwala na włączenie dodatkowych danych do przestrzeni problemu oraz osłabia działanie przeszkód w procesie poszukiwania rozwiązania

Wyg. Błęd. Nast. - definicji nie znalazłem, no ale to takie coś że jak się przekonujemy że coś nie działa to to eliminujemy (wygaszamy)

Czynniki utrudniające tworzenie pomysłów /sztywność myślenia, sztywność funkcji/

Sztywność myślenia - utrzymywanie się przeświadczenia, postawy lub sposobu działania, mimo zmiany warunków; czynnik przeszkadzający w zmianie reprezentacji problemu, czyli jego redefinicji i rozwiązaniu; szczególnie uciążliwy w przypadku problemów wymagających wglądu.

Czynniki utrudniające ocenę pomysłów /efekt emocjonalny, efekt pierwszeństwa/

Więź emocjonalna pomiędzy człowiekiem a jego pracą produktywną. I człowiek poszukuje informacji, które potwierdzą jego hipotezę a odrzuca te które mogą ją obalić.

Efekt pierwszeństwa polega na przecenianiu przez ludzi wartości początkowych a niedocenianiu znaczenia informacji otrzymanych później.

Podejmowanie decyzji

Świadome (działanie) - płat czołowy

Podświadome (działanie) - móżdzek

Podejście normatywne - zakłada dązęnie do wyznaczonej optymalnie decyzji dla danego problemu tzn. Dla takiej, która przyniesie największą korzyść lub zminimalizuje strate.

Sytuacja pewności/ ryzyka/ niepewności

Pewności - wybranie danego wariantu (decyzja) na pewno pociąga za sobą określone i znane konsekwencje, inaczej mówiąc działanie jednocześnie determinuje wynik czyli decydent ma pewność co osiągnie po dokonaniu określonego wyboru, czyli inaczej mówiąc dokładnie wie jakie konsekwencje pojawią się po dokonaniu tej decyzji. Decyzjami podejmownymi w sytuacji pewności nazywamy taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla każdej decyzji prawdopodobieństwo wystąpienia jej konsekwencji wynosi 1.

Ryzyka - wybranie danego wariantu pociąga za sobą możliwość wystąpienia wielu różnych konsekwencji a my znamy jedynie prawdopodobieństwo wystąpienia każdej konsekwencji naszej decyzji, które są określone przez rozkład prawdopodobieństwa. Decyzjami podejmowanymi w sytuacji ryzyka nazywamy taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla każdej decyzji znany jest rozkład prawdopodobieństwa wszystkich jej konsekwencji.

Niepewności - wybranie danego wariantu pociąga za sobą możliwość wystąpienia wielu różnych konsekwencji a my nie znamy prawdopodobieństwa ich występowania. Decyzjami podejmowanymi w sytuacji niepewności nazywamy taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla przynajmniej jednej decyzji nie znamy, nie jesteśmy w stanie w sposób obiektywny oszacować prawdopodobieństwo jej konsekwencji, dlatego właśnie posługujemy się prawdopodobieństwem subiektywnym.

Prawdopodobieństwo subiektywne

Interpretacja prawdopodobieństwa na podstawie dostępnych nam informacji, pod kątem naszych potrzeb i stosunku do danej sytuacji. 3 metody:

- Jakościowa ( mało, dużo, słabo)

- Szansy ( 1:3, 2:5, 1:100 )

- Procentowa ( 50%, 33%, 1% )

Zasada dostępności psychicznej

Prawdopodobieństwo szacujemy na podstawie informacji z pamięci długotrwałej.

Heurystyka reprezentatywności

Porównujemy prawdopodobieństwo zajścia w populacji

Złudzenia posybilne

Iluzoryczne przekonanie sterujące naszym procesem myślenia

- tendencja optymistyczna - niedocenianie ryzyka i przecenianie swoich szans

- złudzenie gracza - nadzieja na „odwrócenie się losu”

Złudzenia walentne

Złudna ocena wartości jakiegoś zdarzenia, przecenianie sytuacji których nie doświadczamy i niedocenianie sytuacji których doświadczamy

Skłonność do ryzyka podczas podejmowania decyzji /sytuacja konieczna-dobrowolna; sytuacja kontrolowana-niekontrolowana; sytuacja katastroficzna-chroniczna; opóźnienie w czasie skutków działań

Syt. Konieczna - (walka o przetrwanie) przecenianie ryzyka

Syt. Dobrowolna - (ujawniają się nasze preferencje) niedocenienie ryzyka

Syt. Kontrolowana - niedocenianie ryzyka

Syt. Niekontrolowana - przecenianie ryzyka

Syt. Katastroficzna - przeceniona

Syt. Chroniczna - niedoceniona

Opóźnienie... - skutki nie są widoczne od razu ale po pewnym odstępie czasowym. Np. picie alkoholu rak wątroby.

Rodzaje podejmowania decyzji - selekcyjne, alokacyjne, hierarchiczne

SELEKCYJNE- polegaja na tym, ze decydent przyjmuje lub odrzuca dana alternatywe. sa one charakterystyczne dla pracodawców poszukujących kandydatów do pracy.

ALOKACYJNE- podejmuje sie w sytuacji, w której istnieje pewna liczba stanowisk pracy i trzeba je przyporządkować poszczególnym ludziom.

HIERARCHICZNE- charakterystyczne dla jurorów, którzy klasyfikuja kandydatów od pierwszego miejsca do ostatniego.

Uczenie się

Habituacja

Habituacja (przywykanie) jest zjawiskiem neurologicznym występującym w układzie nerwowym w przypadku wielokrotnego występowania tego samego bodźca. Odpowiedź układu na kolejne bodźce jest wówczas coraz mniejsza.

Reakcja piętna

* BADANIA NAD TYM ZJAWISKIEM PROWADZIŁ LORENZ
* cechy tej reakcji to:
-kształtuje się w okresie krytycznym dla organizmu
-charakter jej jest nieodwracalny

3 rodzaje zmian zachowania wg Altmana

1) zachowania o sztywnym programie morfegenetycznym
wynika z biologicznego wyposazenia czlowieka i nie mozna jej modyfikowac poprzez doswiadczenie-oddychanie .

2) zachowanie o dającym sie modyfikowac programie epigenetycznym.
wrodzone, ale dajace sie modyfikowac przez czynniki srodowiskowe- habituacja.

3) zach. programowane przez uczenie sie podczas kontaktu..
.. ze srodowiskiem zewnetrzym, przez indywidualne doswiadczenie, warunkowanie instrumentalne

warunkowanie klasyczne

BO BB RB BO BW

BW RW

warunkowanie instrumentalne

odruch warunkowy/bezwarunkowy

bodziec bezwarunkowy/warunkowy/obojętny

reakcja bezwarunkowa/warunkowa

warunki pozwalające na utrwalenie reakcji warunkowej

*styczność bodźca warunkowego z bodźcem bezwarunkowym i powtarzalność reakcji warunkowej

wygasanie reakcji

warunkowanie wyższego rzędu

generalizacja/różnicowanie bodźca

prawo efektu

Prawo odnoszące się do procesu uczenia się, w myśli którego skojarzenia między bodzcem a reakcją ulegają pozytywnemu wzmocnieniu i utrwalają się jeśli reakcja wywołuje uczenia nieprzyjemne

wzmocnienie /aspekt pozytywny i negatywny; czynniki wtórne i pierwotne/

wzmocnienia pozytywne--- przykład gdy dajemy nagrode za dobre zachowanie,
wzmocnienie negatywne---obgryzanie paznokci kiedy nastepstwem jest gorzki smak pokrywajacej je substancji

kara / aspekt pozytywny i negatywny; czynniki wtórne i pierwotne /

karanie pozytywne----w konsekwencji naszego zachowania usuwamy coś nieprzyjemnego np. środki przeciwbólowe pozbywają nas bólu
karanie negatywne----w konsekwencji naszego zachowania unikamy czegoś przyjemnego np. nie zmyliśmy naczyń to nie obejrzymy fajnego filmu w telewizji

plusy/minusy stosowania kary i nagrody

uczenie się przez wgląd

* uczenie się jakby w mgnieniu oka
* nagle wiesz jak rozwiązać problem

krzywe uczenia się

Najczęściej bada się przyswajanie nawyków sensoryczno-motorycznych, wykreślając przy tym krzywe przebiegu tego procesu, zwane krzywymi uczenia się. Taka krzywa często przybiera kształt mniej lub bardziej wygiętej litery S.W klasycznej krzywej uczenia się wyróżniamy kilka etapów. Pierwszy etap jest trudny, uczymy się wolno i krzywa wznosi się w górę powoli. Następnie zaczynamy czynić szybkie postępy, co przejawia się w gwałtownym wzroście krzywej. Pod koniec postępy są coraz mniejsze, więc krzywa przestaje wzrastać. Oznacza to, że materiał został opanowany lub nawyk powtórzony. Pierwszy i drugi etap nazywany jest przyspieszeniem dodatnim. Utrzymywanie się krzywej na pewnym poziomie, a następnie jej spadek to przyspieszenie ujemne. Często krzywa od razu szybko wzrasta, a następnie przy powolnych przyrostach podnosi się stopniowo, aż do osiągnięcia wyrównanego poziomu w kolejnych końcowych próbach. Kiedy brak jest początkowych powolnych przyrostów, możemy założyć, że mamy do czynienia z czynnością, która była już kiedyś ćwiczona i że krzywa uwidacznia po prostu dalsze etapy uczenia się. Tak dzieje się w nabywaniu wielu nawyków ruchowych i werbalnych. W zależności od tego, jaką zmienną zależną wybierzemy do prezentacji efektów uczenia się, krzywa przybierze różny kształt. Jeśli zmienną tą będzie na przykład nabywanie wprawy, to krzywa ma kształt rosnący. Jeżeli zaś będzie ona przedstawiać liczbę popełnianych błędów, albo czas wykonywanej czynności, to wykres krzywej będzie malejący. Zdarza się czasem, że nawyk lub umiejętność są nabywane jakby etapami. Krzywa uczenia się ma wówczas postać schodkową. Po pierwszym zatrzymaniu się następuje zmiana techniki uczenia się, co wpływa na poprawę wyników, aż do drugiego zatrzymania się i ponownej zmiany techniki itd. Tak dzieje się np. przy nauce czytania u małych dzieci. Najpierw dziecko poznaje poszczególne literki, następnie korzysta ze zdobytej techniki ich rozpoznawania, po czym przechodzi do nowej techniki rozpoznawania słów. Po okresie ćwiczenia się w tej nowej technice, krzywa uczenia znowu zatrzymuje się itd. Takie zatrzymanie się wzrostu krzywej nosi nazwę plateau. Słowo plateau oznacza po francusku płaskowyż, stad przyjęło się nazywać tym terminem płaską część jakiejś krzywej, w naszym przypadku - krzywej uczenia się. stadia nabywania wprawy

*poznawcze=> zapoznaje się z sytuacją np. czytanie instrukcj;
*skojarzeniowe=> dokonuje się powiązanie między poszczególnymi elementami danej czynności
*automatyczne=>dana czynność automatyzuje się, przyrost wprawy jest już nie wielki

1. Przed dzieckiem kładziemy 6 drewnianych klocków, 2 z nich są niebieskie, 4 zielone. Pytamy: Których jest więcej, zielonych czy drewnianych. odp. w III stadium dzieci powiedzą, że drewnianych

2. coś z szachami to odp. heurystyka

3. jaka jest jednostak kompetencji językowej: odp. pojecie

4. podana była definicja ..... odp. warunkowanie klasyczne

5. podany był przykład zdania. opd. 6 morfenów

6. co to jest myślenie posybilne odp. coś z prawdopodobieństwem ( tylko w tej oodpowiedzi było to słowo)

7. w którym stadium występuje szeregowanie: odp. w 3 stadium

8. ośrodek wernickiego za co odpowiada odp. za układ czuciowy

*było pytanie i w odpowiedziach było fiksacja funkcjonalna, błędne myślenie, efekt pierwszeństwa, ojcowski afekt

*było jeszcze pytanie i w odp. trzeba było zaznaczyć zdanie i fonem

- kompetencji językowej (z czego się składa)

- był przykład z klockami z Tomaszewskiego

- stadiach rozwoju Piageta

- cośtam szachowe - trzeba było zaznaczyć heurystyki

- było podane zdanie i tzreba było napisać czy składa się z iluśtam morfamów albo iluśtam fonemów czy iluśtam fraz

- co jest zasadniczym materiałem myślenia (spostrzerzenia, wyobrażenia czy pojęcie)

- kompetencji fonetycznej

- analizie i syntezie

- ośrodku Wernickiego

- kompetencji semantycznej

- myśleniu produktywnym

- afekcie ojcowskim i pierszeństwa

- cośtam o złudzeniach posybilnych

- było zadanie gdzie trzeba było wybrać które ze zdań "Ludzie przeceniają wartość ryzyka w sytuacjach... (...)"

- o rodzajach podejmowania decyzji (alokacyjne, hierarchiczne i selekcyjne)

- o habituacji

- warunkowaniu

- cośtam o karze

---