Nauka o polityce: podstawy wiedzy o polityce
Wykład 1 - 22.02.2009 r.
polityka: sztuka rządzenia państwem; forma wzajemnych stosunków między państwami, narodami, grupami związana ze zdobyciem i utrzymaniem władzy; relacje w obszarze władzy, stosunki w państwie np. między organizacjami
podmiot polityki: państwo na arenie międzynarodowej; relacje państwo - obywatel; władza publiczna, partie polityczne, związki zawodowe, kościół, inne organizacje społeczne
przedmiot polityki: relacje między podmiotami, cele, środki; generalnie celem polityki jest zaspokojenie interesów partii, organizacji, ludzi, grup społecznych
środki polityki: narzędzia pomagające zdobyć i utrzymać władzę, mogą to być służby specjalne, inwigilowanie, fikcyjne, kontrolowane bądź fałszowane wybory ( w państwach autorytarnych), wybory pośrednie lub bezpośrednie ( w państwach demokratycznych)
zjawiska polityczne: świadome, celowe działania w szeroko rozumianym mechanizmie sprawowania władzy, np. : wybuch wojny, transformacja partii, wystąpienie prezydenta z orędziem
proces polityczny: zespół zmian, zjawisk politycznych związanych ze zdobyciem i utrzymaniem władzy; zbiór zjawisk: proces akcesyjny Polski do UE, dekolonizacja w Afryce ( zakończona w 1994 r. ), integracja europejska, wstępowanie nowego państwa do UE, przyjęcie wspólnej waluty lub jej odrzucenie, demokratyzacja państw Europy
stosunki polityczne: relacje między instytucjami, partiami, osobami, cały czas w sferze zdobycia i utrzymania władzy
sprawowanie władzy: reprezentowanie interesów danej grupy społecznej
instytucja polityczna: instytucja która kształtuje zjawiska procesów politycznych, np.: prezydent, premier, organy władzy publicznej
organizacja polityczna: są to grupy społeczne wewnętrznie zorganizowane, zhierarchizowane, które chcą osiągnąć swoje cele przez zdobycie władzy lub mieć wpływ na władzę
Państwo posiada cechy zarówno organizacji jak i instytucji.
Instytucje mogą stosować przymus, a organizacje nie.
władza polityczna: taki rodzaj władzy, która występuje w ramach państwa, jako najwyższej organizacji społecznej
władza: stosunek społeczny, gdzie jedna strona jest upoważniona do kierowania drugą stroną
stosunki polityczne: mają określone formy, np. : współpraca między państwami UE
kompromis: głównie dotyczy tworzenia rządu, tworzenia koalicji, ale też np. tego kto reprezentuje Polskę na szczytach
rywalizacja: pomiędzy partiami, politykami w kwestii zdobycia władzy, np.: walka między państwami ( wojna ), sankcje gospodarcze, nałożenie embarga na jakieś państwo, na arenie krajowej walka między partiami
system polityczny: mechanizm sprawowania władzy, ma różne płaszczyzny, z których można wymienić 4:
* instytucjonalna: wszystkie struktury ( organy ) biorące udział we władzy, partie, związki zawodowe, organizacje, stowarzyszenia, aparat władzy państwowej
* funkcjonalna: odnosi się do celów jakie występują w polityce, jakie są programy, działania, ogół funkcji
* regulacyjna: dotyczy reguł występujących w mechanizmie sprawowania władzy;
reguły:
normy prawne: konstytucja, rozporządzenia, ustawy
normy autonomiczne: regulaminy, komunikaty, tworzą je organizacje
normy nienormatywne: zwyczaje, kultura, zasady w polityce, wynikają z tradycji
* komunikacyjna: dotyczy osobistych relacji podmiotów życia politycznego, np. : relacje premiera z prezydentem, między klubami poselskimi, partiami, liderami partii, między większością sejmową a prezydentem
Wszelkie działania podejmowane przez podmioty mają na celu np., zapobieganie destabilizacjom, kryzysom.
Funkcje systemu politycznego:
regulacyjna
mediacyjna
adaptacyjna
innowacyjna
ad.1 sterowanie procesami politycznymi według reguł tego systemu
ad.2 rozwiązywanie konfliktów i łagodzenie sprzecznych interesów
ad.3 usprawnianie instytucji, by jak najlepiej zarządzać, poszerzanie skuteczności systemu i jego szansy przetrwania
ad.4 wprowadzenie do otoczenia systemu politycznego nowych metod działania
system polityczny: struktura w ramach której odbywają się mechanizmy sprawowania władzy; podział ze względu na:
charakter reżimu politycznego:
demokratyczne systemy: (pełne - długa tradycja demokratyczna, nie ma w nich zagrożenia odejścia od reguł; niepełne - możliwość odejścia od reguł)
niedemokratyczne: ( hitlerowskie Niemcy, ZSRR, Korea Północna, Chiny)
szara strefa systemu: ( system na pograniczu niepełnej demokracji i autokratyzmu np. Wenezuela)
formę rządów:
struktura organów władzy ze względu na głowę państwa, monarchia - król (elekcyjny, dziedziczny) lub republika (prezydent, rada państwa, np. w Szwajcarii głową państwa jest rząd)
ze względu na budowę państwa:
struktura terytorialna, porządek terytorialno - administracyjny ( czy jest federacja czy nie, czy unitarne czy złożone)
zasady organizacji aparatu państwowego:
relacje między naczelnymi organami państwa:
parlamentarna
parlamentarno - gabinetowa ( dominuje w Europie)
prezydencka ( pełnia władzy wykonawczej należy do prezydenta, w Ameryce, w Rosji)
rządów zgromadzenie (zgromadzenie narodowe najważniejsza rola np. w Szwajcarii)
mieszane
półprezydenckie
kanclerskie
współprezydenckie
pluralizm polityczny: istnieje mnogość partii i poglądów
władza należy do narodu
zasada podziału władzy: ustawodawcza ( sejm, senat), wykonawcza ( prezydent i rada ministrów), sądownicza ( sądy i trybunały)
wiele ośrodków władzy: kompetencje są rozłożone
zasada moralnej i religijnej neutralności państwa: państwo nie określa się co do religii, przestrzega tylko minimum etycznego
Czym się zajmuje teoria polityki:
opis działań z zakresu mechanizmu sprawowania władzy, czynniki warunkujące elementy polityki, determinanty polityki, poprzez determinanty polityki jesteśmy w stanie wytłumaczyć fakty polityczne, najważniejsze determinanty:
ideologia: jaki system wartości (np. komunistyczna, demokratyczna, islamska)
legitymizacja polityczna: ( chodzi o prawomocność sprawowania władzy)
kultura polityczna: (standardy, zachowanie)
elita polityczna: (grupa ludzi sprawujących władzę, czy posiada wysoki poziom zaufania, jakimi regułami się kieruje, dobro ogółu czy własne)