Postaci literackie SYNTEZA

Postacie literackie – synteza

Antygona

córka Edypa, potomkini
obciążonego klątwą bo-
gów rodu Labdakidów

Antyk

Sofokles:

Sofokles: tragedia pt. Antygona

Przeciwstawiła się rozkazowi króla Kreona i pochowała zwłoki brata Polinejka, uznanego
za zdrajcę. Jej racje: obowiązek siostry, prawo religii, prawa jednostki, siła uczucia
przeciw bezduszności prawa i władzy.

Kreon

król Teb, objął władzę po
śmierci braci Antygony

Antyk

Sofokles

Sofokles: tragedia pt. Antygona

Podejmuje decyzję o ukaraniu Polinejka, potem skazuje na śmierć nieznanego buntowni-
ka, który wbrew zakazowi pochował zwłoki. Gdy okazuje się nim Antygona, utrzymuje
rozkaz w mocy. W końcu próbuje uratować Antygonę, ale jest już za późno.

Odyseusz

król Itaki, uczestnik woj-
ny trojańskiej

Antyk

Homer

Homer: eposy pt. Odyseja, Iliada

W czasie wojny trojańskiej, a potem dziesięcioletniej tułaczki po morzach wykazał się zarad-
nością i inteligencją. Dowiódł, że człowiek potrafi pokonać niebezpieczeństwa i przeciwności
losu. Jeden z jego najlepszych pomysłów to koń trojański, który pozwolił pokonać Troję.

Rycerz Roland

hrabia, zaufany rycerz
króla Karola Wielkiego

Średniowiecze

Pieśń o Rolandzie – anonimowa La
chanson de Roland

Do końca bitwy z Saracenami, wiedziony wygórowanym poczuciem honoru, nie chciał
zadąć w róg, by przywołać pomoc. W rezultacie prawie wszyscy jego towarzysze zginęli.
Dopiero na widok klęski zdecydował się użyć rogu, ale było już za późno. Czy to rycerska
zasada, czy już obsesja i brak odpowiedzialności?

święty Aleksy

potomek bogatego rodu,
który porzuca (postać z V w.)

Średniowiecze

anonimowy żywot świętego (hagio-
grafia): Legenda o świętym Aleksym

Aleksy decyduje się na żywot świętego: opuszcza żonę, rozdaje majątek, żyje w ubóstwie
i upokorzeniu, kontempluje prawdy wiary i pragnie zbliżyć się do Boga. Realizuje w ten
sposób założenia filozofii świętego Augustyna, głoszącego ideę poznania Boga. Czyny
Aleksego, zrozumiałe dla średniowiecza, są dyskusyjne dla ludzi współczesnych. Dziś
dostrzegamy egoizm bohatera wobec rodziny oraz małą użyteczność jego czynu. Współ-
czesności bliższy jest typ świętego Franciszka, który chwalił i kochał świat, ludzi,
zwierzęta – jako dzieło Boskie.

Makbet

szkocki szlachcic, pan
zamku Iverness

Przełom renesansu i baroku

William Szekspir

William Szekspir: tragedia pt.
Makbet

Czarownice przepowiadają Makbetowi, iż zostanie królem. Bohater pomaga przepowied-
ni, zabijając króla Dunkana, przebywającego u niego w gościnie. Duży udział w zbrodni
ma żona Makbeta, namawiając męża do królobójstwa i wspierając go w działaniu. Zabój-
stwo pociąga za sobą następne, lady Makbet popada w obłęd, klęskę ponosi też Makbet
zaatakowany przez sprzymierzonych wrogów.

Hamletowi ukazuje się duch zamordowanego ojca, wskazuje zabójcę (stryj Klaudiusz)
i żąda zemsty. Ale Hamlet rozważa sprawę, zastanawia się nad ludzkim życiem (słynne
„być albo nie być”) prowadzi śledztwo, robi eksperymenty (teatr w teatrze). Jego posta-
wa ukazuje, jak długa jest droga między słowem a czynem. Słynny monolog porusza
problem życia i śmierci, losu człowieka postawionego przed tajemnicami bytu.

Don Kichot

szlachcic z Manczy

Barok

Miguele de Cervantes Saavedra

Miguele de Cervantes Saavedra:
powieść Przemyślny szlachcic
Don Kichot z Manczy.

Don Kichot walczy z wiatrakami: to oznacza, że widząc wiatraki, wyobraża sobie
potężnych wrogów. Walczy z czarnoksiężnikami. Tak postrzega mnichów. Kocha Dulcy-
neę – zwykłą dziewkę z karczmy, w jego oczach damę. Cervantes chciał pokazać, że Don
Kichotowi pomieszało się w głowie, bo zbyt dużo naczytał się romansów. Jednakże
czytelnicy przyzwyczajeni do ujęć metaforycznych umieją odczytać, że prawda o świecie
tkwi w wizjach Don Kichota.

Hamlet

królewicz duński, syn Ger-
trudy, pasierb Klaudiusza

Przełom renesansu i baroku

William Szekspir

William Szekspir: tragedia pt.
Hamlet

Epoka, adres literacki

Ważne!

Problem – decyzja – czyn do zapamiętania

Bohater

Ucz się z

Skazano ją na śmierć głodową przez zamurowa-
nie, zanim to uczyniono, popełniła samobój-
stwo.

Pozostała symbolem wiernej córki i siostry, zbunto-
wanej przeciw bezdusznej władzy jednostki.

Pozostaje osamotniony: samobójstwo popełnia-
ją: żona Kreona i jego syn.

Przywoływany jako przykład władcy stawiającego na
czele wartości państwa i autorytet władzy. Przykład
bohatera tragicznego, który musi wybierać pomiędzy
uczuciami a prawem.

Po wielu perypetiach przybywa do Itaki, gdzie
oczekiwała go wierna Penelopa. Zginie z ręki syna
Telegona, ktrego urodziła mu czarodziejka Kirke.

Jest symbolem podróżnika tęskniącego do ojczyzny,
Itaki. Jest też w literaturze uosobieniem sprytu, po-
mysłowości, możliwości ludzkiego rozumu.

Sam Roland także zginął w końcu bitwy. Śmierć
rycerza na wzgórzu opisana jest bardzo dokład-
nie, obfituje w symbole, kreowana jest na po-
dobieństwo śmierci Chrystusa.

Najpopularniejszy wzór rycerza średniowiecznego, za-
razem bohater najsłynniejszego eposu rycerskiego.
W Przesłaniu Pana Cogito Herbert przywołuje go jako
autorytet przeszłości, obok Gilgamesza i Hektora.

Aleksy umiera, w ręku trzymając list wyjaśnia-
jący jego pochodzenie. Śmierci towarzyszą liczne
cuda, oznaki świętości bohatera: dzwony same
biją itd. Rozchodzi się uzdrawiająca „para” itp.

Żywot Aleksego jest typowym wzorem życia święte-
go. W literaturze polskiej Legenda o świętym Aleksym
jest jednym z najdawniejszych zabytków języka. Z ko-
lei przykładem krytycznego spojrzenia na czyny świę-
tego jest wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny Opowieść
małżonki świętego Aleksego.

Makbet ginie w pojedynku z Makdufem. Rzecz
o tyle ciekawa, iż zabójca czuł się bezkarny,
przepowiedziano mu bowiem, że nie zabije go
nikt zrodzony z kobiety. Tymczasem okazało się,
że Makduf był dzieckiem z cesarskiego cięcia.
To wystarczyło.

Makbetowi przypadła w udziale rola etatowego mordercy
w literaturze światowej. Wprawdzie dyskutuje się o stop-
niu odpowiedzialności za swoje czyny (czarownice i żona
mocno na niego wpłynęły), ale raczej nikt go nie uniewin-
nia. Jest poza tym przykładem człowieka pochwyconego
w szpony zła – zmienia się pod wpływem zbrodni i dowo-
dzi, iż „zło rodzi zło” i wiedzie do klęsk. Polską „spadko-
bierczynią” Makbeta jest Balladyna Słowackiego.

Stanowcza, odważna, wierna swoim zasadom,
religijna, wierna uczuciom, zbuntowana wobec
władzy, samodzielna.

Zdecydowany, uparty, nieprzejednany, konse-
kwentny, wierny prawu i autorytetowi władzy.

Sprytny, przebiegły, inteligentny, odważny, cie-
kawy świata.

Honorowy rycerz, wierny kodeksowi swojego
stanu. Odważny, mężny w walce, pobożny, wier-
ny królowi Karolowi, wierny w przyjaźni, dum-
ny, porywczego usposobienia.

Asceta, bardzo pobożny, pochłonięty jedną ideą,
obdarzony silną wolą, uparty.

Żądny władzy, ambitny, pozbawiony skrupułów,
pyszny.

Hamlet ginie w pojedynku z Laertesem, bratem
Ofelii. Jego przeciwnik rani go zatrutą strzałą.
Umierają zresztą wszyscy zamieszani w spra-
wę: i Klaudiusz, i matka Hamleta, i Laertes.
Przed śmiercią Hamlet głosi słynne słowa:
„Reszta jest milczeniem”, jako sukcesora duń-
skiego tronu wskazuje Fortynbrasa.

Od imienia Hamleta utworzono pojęcia: hamletyzo-
wać, hamletyzm. Oznaczają one postawę kogoś nie-
zdecydowanego na czyn, powstrzymującego się przed
działaniem, z powodu wątpliwości i rozterek moralnych.
Bohater Szekspira bardzo podobał się polskim roman-
tykom, „spadkobiercą” jego cech jest Kordian Słowac-
kiego. Z kolei racje Fortynbrasa próbuje rozszyfrować
Herbert w niezapomnianym wierszu Tren Fortynbrasa.

Don Kichot wraca do Manczy, i tam, obłożnie
chory, umiera. Odzyskuje przed śmiercią przy-
tomność umysłu i wypowiada się źle o roman-
sach, które czytał.

Don Kichot uosabia typ szlachetnego marzyciela.
Donkiszoteria oznacza dziś postawę walki o ideały
wbrew nadziei zwycięstwa, szaloną walkę, trochę na
pokaz. Walka z wiatrakami to wojna z siłami nie do
pokonania. Postać Don Kichota jest bardzo silna w kul-
turze – jest symbolem heroicznej walki człowieka ze
złem, nawet gdyby zupełnie nie miała sensu.

Wrażliwy, uczuciowy, niezdecydowany, natura
refleksyjna i filozofująca, osobowość renesan-
sowa. Nie jest człowiekiem czynu, jest pełen
wątpliwości i dylematów moralnych.

Idealista, marzyciel, odważny obrońca dobra,
rycerz walczący przeciw złu. Spadkobierca ko-
deksu rycerza średniowiecznego: honor, kult ko-
biety, misja błędnego rycerza. Według niektórych
obłąkany, według innych jeden z najszlachet-
niejszych ludzi wszech epok.

Finał biografii

Jaki był?

Cechy charakteru

Ważne!

Rola w literaturze

Postacie literackie – synteza

Robinson Crusoe

podróżnik osiemnasto-
wieczny. Jego prototyp
to marynarz Alexander
Selkirk, pozostawiony za
karę przez kapitana statku
na bezludnej wyspie

Oświecenie

Daniel Defoe

Daniel Defoe: powieść pt. Przypadki
Robinsona Crusoe

Rozbitek na bezludnej wyspie. Crusoe przeszedł swoistą szkołę przetrwania, która trwała
dwadzieścia osiem lat. Nie oszalał z samotności, wykorzystał swoją pomysłowość
i pracowitość, by przeżyć i uczynić swoje bytowanie na wyspie sensownym. Nawet
wzbogacił się na tej przygodzie i po powrocie do cywilizacji ożenił. Zapewne jednak,
mimo optymizmu autora powieści co do tego, powrót do normalności musiał być dla
Robinsona dużo trudniejszy niż przetrwanie na bezludnej wyspie.

Guliwer

chirurg, lekarz okrętowy,
podróżnik

Oświecenie

Jonathan Swift

Jonathan Swift: powieść satyrycz-
no-fantastyczna Podróże Guliwera

Guliwer wyruszył w podróż realną, ale przebył fantastyczną. Gdyby powieść powstała
dziś, zaliczono by ją do gatunku fantastyki. Krainy liliputów, olbrzymów czy szlachetnych
koni – to przecież obrazy baśniowe. Nie dajmy się zwieść: fantazja służy tu temu, by
skrytykować najróżniejsze ludzkie wady.

Mikołaj Doświadczyński

ikołaj Doświadczyński

osiemnastowieczny
młodzieniec

Oświecenie

Ignacy Krasicki

Ignacy Krasicki: pierwsza polska po-
wieść nowożytna Mikołaja Doświad-
czyńskiego przypadki

Konrad Wallenrod

rycerz średniowieczny

Romantyzm

Adam Mickiewicz

Adam Mickiewicz: powieść poetyc-
ka Konrad Wallenrod

Doświadczyński to taki polski Kandyd, też wyrusza w podróż, bawi w Paryżu, ale nie był
wygnany jak Francuz. Mikołaj poznaje świat: hazard, rozpustę, siłę pieniądza. Trafia też
do utopijnej krainy Nipu, gdzie zachwyca się prawością życia, uczciwością, spokojem
i szczęściem ludzi.

Wallenrod, właściwie Alf, decyduje się poświęcić swój honor, szczęście rodzinne i życie
dla dobra Litwy. Jest właściwie szpiegiem, bo wkrada się w szeregi Krzyżaków, zostaje
Wielkim Mistrzem i prowadzi zakon do zguby. Jest postacią tragiczną: tragizm polega tu
na konieczności wyboru pomiędzy powinnością wobec ojczyzny a szczęściem rodzin-
nym, a co gorsze, pomiędzy nieetycznym sposobem walki a honorem rycerza. Kłamstwo,
podstęp, zdrada – Konrad Wallenrod poświęcił więcej niż życie.

Tartuffe

oszust paryski

Barok (we Francji – odmiana kla-

Barok (we Francji – odmiana kla-
syczna)

syczna)

Molier

Molier: komedia pt. Tartuffe, czyli
Świętoszek

Tartuffe wchodzi w rodzinę Orgona jako wzór pobożności i cnót. Pragnie omamić gospo-
darza i zabrać mu majątek, córkę i żonę.
Dzięki sprytnej intrydze inteligentniejszych postaci plan oszusta nie powiedzie się. Nie
ma tu specjalnych dylematów: podział na dobro i zło, prawdę i fałsz zarysował Molier
bardzo wyraźnie.

Sarmata

Barok

Jan Chryzostom Pasek

Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki

Pisząc pamiętniki, właściwie pisał Pasek o sobie, mamy więc autoportret Sarmaty.
Rozpoznajemy w bohaterze człowieka zarozumiałego, nieco ograniczonego, znacznie prze-
ceniającego swoje zalety. W pełni realizuje hasło „szlachcic na zagrodzie równy woje-
wodzie”, i w związku z tym, choć reprezentuje najważniejszy stan rzeczpospolitej szla-
checkiej, trudno uznać go za bohatera pozytywnego. Krytykę cech sarmackich zamieszcza
w swoich wierszach Wacław Potocki. Do wad już wymienionych dołącza ospalstwo,
opilstwo i chciwość. Pisarze późniejsi: Mickiewicz, Sienkiewicz rehabilitują Sarmatę:
to szlachcic może zbyt dumny, ale waleczny, odważny i ojczyznę kocha ponad wszystko.

Epoka, adres

iteracki

Bohater

Ważne!

Problem – decyzja – czyn do zapamiętania

Ucz się z

Z Robinsonem Cruzoe rozstajemy się, gdy jako
siedemdziesięciodwuletni staruszek decyduje
się osiąść w Anglii i zażywać spokojnej staro-
ści. Czas wypełniają mu wspomnienia – bo-
wiem po powrocie z bezludnej wyspy i ustatko-
waniu się wcale nie przestał pływać i odwiedził
kilkakrotnie swoją przymusową samotnię.

„Selfmademan” – samodzielny, zaradny człowiek, który podpo-
rządkowuje sobie otoczenie i potrafi przetrwać czas próby. Takie
dowartościowanie człowieka plus sensacyjne przygody zadecy-
dowały o popularności bohatera wśród współczesnych i potom-
nych. Robinsonadą nazwano samotną egzystencję – nawet w tłu-
mie wielkiego miasta.

Guliwer osiada w swoim kraju i z niechęcią pa-
trzy na ludzi – uosobienia niedoskonałości. Co
ciekawsze, sam autor (Swift był także podróżni-
kiem), gdy osiadł w swojej siedzibie, miał po-
noć w pogardzie ludzi i wolał przebywać w to-
warzystwie koni, co poczytywano za obłęd.

Wymowa powieści Swifta jest gorzka i pesymistyczna, bohater
rozczarowany ludźmi i światem. Późniejsze, liczne adaptacje
utworu poprzestają na wątku przygodowym, czyniąc go atrakcyj-
nym dla młodego odbiorcy.

Odważny, wytrwały, pracowity, upar-
ty, zaradny, zdyscyplinowany, obda-
rzony silną wolą, pobożny, cierpliwy,
przedsiębiorczy.

Odważny, ciekawy świata, tolerancyj-
ny. Surowy krytyk człowieka i cywili-
zacji, wielbiciel przygody i podróży.

Powraca do ojczyzny, żeni się z Julianną, dawną
miłością i próbuje wieść żywot uczuciowego zie-
mianina.

Mikołaj Doświadczyński należy do bohaterów dojrzewających,
jego podróż to poznanie świata i dochodzenie do prawd o rze-
czywistości. Dzieje bohatera są przy okazji pretekstem do poka-
zania świata, jego fałszu, zła, bezwzględności. Dzięki powieści
poznajemy ówczesną edukację, sąsiedztwo, pokusy Paryża,
a także nieistniejący wzorzec idealny: Nipu. Oglądamy to ocza-
mi bohatera. Podobnie będzie w bardzo nowatorskiej, dwudzie-
stowiecznej powieści Witolda Gombrowicza Ferdydurke.

Komturowie domyślili się wreszcie zdrady i po-
stanowili zgładzić Wallenroda, nie zdążyli: bo-
hater popełnił samobójstwo, zażywszy truciznę.
W chwili śmierci mówi: „Oto są grzechy moje-
go żywota”.

Pozycja Wallenroda w polskiej literaturze jest niezwykła. Wła-
ściwie wykracza poza literaturę, odgrywa ważną rolę w kultu-
rze, zależy od historii. Bohater Mickiewicza reprezentuje spi-
skowców, którzy nie mogli podjąć walki otwartej, decydowali
się więc na konspirację. Losy Wallenroda były dla nich wzor-
cem, usprawiedliwieniem, natchnieniem. „Słowo stało się Cia-
łem, a Wallenrod Belwederem” – powiedział Ludwik Nabielak
po wybuchu powstania listopadowego.

Początkowo lekkomyślny, rozrzutny,
nieodpowiedzialny, podatny na poku-
sy świata. W trakcie wielu podróży
zmienia się i staje człowiekiem roz-
tropnym, mądrym, filozofującym, do-
brym gospodarzem.

Szlachetny, uczciwy, honorowy, od-
ważny, zdolny do wielkiego poświę-
cenia, patriota, waleczny.

Finał – „świętoszek” zostaje aresztowany. Ze
sceny sprowadza go urzędnik – wysłannik spra-
wiedliwego króla, co jest ukłonem Moliera w stro-
nę Ludwika XIV. Czy Tartuffe zamilknie? Nieste-
ty, na przestrzeni dziejów pojawi się jeszcze
niejeden świętoszek.

Świętoszek uosabia – przede wszystkim – manipulanta ideami
religii. Najgorsze z jego cech to fałsz i dwulicowość, nawet
chciwość i nielojalność idą za nimi. Molier stworzył całą para-
dę postaci uosabiających ludzkie wady, są wśród nich: skąpiec,
donżuan, mizantrop, świętoszek. I ten smutny pochód obrazują
popularne, klasyczne komedie!

Fałszywy, obłudny, chciwy, pazerny,
do tego oszust; obleśny erotoman.
Spryciarz, umiejący wykorzystać
ludzką głupotę. Sam głupi nie był, ale
cyniczny i pozbawiony skrupułów.
W dodatku pulchny i rumiany.

Jan Chryzostom Pasek zmarł w roku 1701. Stało
się to po wyroku skazującym go na banicję,
którego nie wypełnił. Pamiętniki kończą się też
w roku 1688. Typ Sarmaty przewija się w litera-
turze i kulturze jeszcze długo – przyjmuje różne
oblicza.

Typ Sarmaty jest ważny i charakterystyczny dla polskiej litera-
tury, jest bowiem wytworem naszej kultury doby staropolskiej.
Żywot Sarmaty nie kończy się przecież z barokiem, pozytyw-
nych Sarmatów kreuje Mickiewicz w Panu Tadeuszu, portretu-
jąc ich w dobie napoleońskiej. Mistrzowskie portrety tychże
kształtuje Fredro w swoich komediach, a Sienkiewicz w Trylogii
(tu jednak akcja rozgrywa się w XVII wieku). Jaki w końcu był
ten Sarmata? Zadufany pijak czy waleczny patriota? Prawdopo-
dobnie byli ludzie i tacy, i tacy, były zajazdy i brzydkie sprawki,
a były i akty patriotycznych czynów. Sarmatą był Pasek i Za-
głoba, ale i Rejtan, i Skrzetuski.

Dumny, kłótliwy, samowolny, pyszny,
nietolerancyjny, pobożny, patriota, wa-
leczny, tradycjonalista, przedkłada wła-
sny naród i pochodzenie nad inne.

Ważne! Rola w literaturze

Finał biografii

Jaki był?

Cechy charakteru

Postacie literackie – synteza

Kordian

romantyczny poeta

Romantyzm

Juliusz Słowacki

Juliusz Słowacki: dramat roman-
tyczny Kordian

Kocha Laurę, ta nie traktuje go poważnie. Kordian zatem strzela do siebie, lecz potem
widzimy go w podróży. Jego wyprawa jest obrazem dojrzewania, sprawdzania pewnych
prawd o świecie, z niekorzyścią dla świata. Punkt kulminacyjny: monolog na szczycie
Mont Blanc (nieco na wzór Hamleta). Później widzimy Kordiana wśród spiskowców,
walczącego o wolność Polski. Postanawia zabić cara, ale psychicznie nie wytrzymuje
– mdleje w progu komnaty carskiej. Czeka go więzienie, wyrok śmierci.

Hrabia Henryk

romantyczny arystokrata

Romantyzm

Zygmunt Krasiński

Zygmunt Krasiński: dramat roman-
tyczny Nie-Boska komedia

Hrabia Henryk popełnił życiowy błąd: dał się zwieść poezji. Dla niej pogardził zwykłym
ludzkim szczęściem i żoną, ruszył w opętańczy lot za Dziewicą, która zresztą zamieniła
się w straszydło. Za ten błąd zapłaci całym życiem, będzie poetą przeklętym. Żona
umrze w szpitalu dla błąkanych, syn Orcio, też poeta, będzie słaby i niewidomy.
Podczas rewolucji Hrabia dowodzi arystokratami przeciw rewolucjonistom. Nie zgodzi
się na żadne układy, arystokraci przegrają.

Jacek Soplica

szlachcic polski z począt-
ku wieku XIX

Romantyzm

Adam Mickiewicz

Adam Mickiewicz, epos Pan Tadeusz

Jacek Soplica to typ bohatera romantycznego, lecz odmieniony, bardziej ludzki, pozbawiony
mistycyzmu. Nieszczęśliwa miłość prowadzi do zabójstwa, w dodatku obarczonego zdradą.
Soplica żeni się z ubogą szlachcianką, ma z nią syna – Tadeusza, oddaje się hulankom
i pijaństwu, to jednak nie pozwala mu zapomnieć o miłości i zranionej dumie. Po zabiciu
Horeszki wyjeżdża z kraju. Powraca odmieniony, w stroju zakonnika, w tajemnicy przed oto-
czeniem przygotowuje powstanie na Litwie. Ma ono wspomóc przemarsz Napoleona.

Balladyna

piękna, wiejska dziew-
czyna

Romantyzm

Juliusz Słowacki

Juliusz Słowacki: tragedia Ballady-
na

Balladyna zabiła siostrę, by wyeliminować ją z konkurencji do tronu i małżeństwa z księ-
ciem Kirkorem. Zabija następnych przeciwników stojących jej na drodze do samodziel-
nych rządów, wypiera się własnej matki. Ponieważ Kirkor ginie, rządzi samotnie i niepo-
dzielnie. Jako królowa wydaje wyroki na zbrodniarzy i wyrodne dzieci. Jej samej dosięga
sprawiedliwość „odgórna”.

Stanisław Wokulski

warszawski kupiec koń-
ca wieku XIX

Pozytywizm

Bolesław Prus

Bolesław Prus: powieść realistycz-
na Lalka

Wokulski potrafił zrobić karierę: zdobyć pozycję i majątek, wejść do wyższych stref,
mimo że pochodził ze zubożałej szlachty. Motorem tych działań była miłość do Izabeli
Łęckiej. Wbrew opinii społecznej dążył do ślubu z nią, byli nawet zaręczeni. Wcześniej
był uczestnikiem powstania, również pilnym studentem, jest zatem w jego biografii
i wątek patriotyczny, i naukowy. Ma rozległe kontakty, przerasta jako człowiek arystokra-
tyczne środowisko Warszawy, lecz jako kupiec postrzegany jest jako gorszy gatunek
człowieka.

Gustaw-Konrad

młody poeta romantyczny

Romantyzm

Adam Mickiewicz

Adam Mickiewicz: Dziady

Dzieje Konrada-Gustawa są dość zawiłe. Niektóre punkty życiorysu pozostały niewyja-
śnione, i tak ma być, to bohater romantyczny, najważniejsze w jego życiu są przemiany:
najpierw jest nieszczęśliwie zakochanym młodzieńcem, potem przeistacza się w patrio-
tę walczącego o wolność ojczyzny. Walczy samotnie. Żąda od Boga „rządu dusz” w naj-
słynniejszym literackim buncie Wielkiej Improwizacji. Uważa, że uprawnia go do tego
talent poetycki. Bóg pozostawia go bez odpowiedzi, a odkryje tajemnice przyszłości
przed skromnym księdzem Piotrem.

Epoka, adres iteracki

Bohater

Ważne!

Problem – decyzja – czyn do zapamiętania

Ucz się z

Wrażliwy, egzaltowany, utalentowany,
samotny, nieszczęśliwy w miłości, od-
ważny, niezdecydowany („hamletyzu-
jący”), miotany wątpliwościami na-
tury moralnej.

Czy wyrok zostanie wykonany? W ostatniej sce-
nie Kordian stoi przed plutonem egzekucyjnym,
oficer już podniósł rękę, by dać rozkaz, a na plac
wpada adiutant z ułaskawieniem. Czy zdąży? Tu,
niestety, dramat się urywa. Ponieważ Słowacki
zamierzał pisać ciąg dalszy, można mieć na-
dzieję, że adiutant zdążył.

Kordian spełnia wymogi stawiane bohaterowi romantycznemu,
dołącza do schematu motyw podróży, dojrzewania do decyzji
o walce. Ale dla Polaków pozostał, mimo wielkiej szlachetno-
ści, uosobieniem słabości, rozdarcia wewnętrznego, braku mocy
charakteryzującym polskich bohaterów. Pisać wiersze – tak,
dużo gadać – drugie tak, ale zabić cara? Morderstwo, królobój-
stwo. Na to Kordiana nie stać. Za to potrafi zadziwić skokiem
konno nad piramidą bagnetów. Oto polski typ bohatera.

Dumny, szlachetny, honorowy, zaśle-
piony poezją, odważny, waleczny, sa-
motny w walce.

Popełnia samobójstwo: rzuca się w przepaść
z murów warowni. Orcio już nie żyje, armia wro-
ga wkracza do Okopów Świętej Trójcy.

Hrabia Henryk jest nietypowym bohaterem romantycznym. Po-
siada w biografii wątek rodzinny (żona, syn), a sprawę ojczyzny
zastępuje wierność swojej klasie społecznej. Znamy też kres
jego życia. Ale jest poetą, przemiana zaznacza się zmianą imie-
nia (Mąż – Hrabia Henryk), popełnia czyn nieetyczny w imię
poezji. Jest spadkobiercą szlachetnych cech rycerskich, chwi-
lami przypomina Rolanda. Jest też, w przeciwieństwie do syna,
literackim przykładem poety przeklętego (Orcio jest „błogosła-
wiony”). Obaj nie mają racji bytu w ludzkim świecie.

Jacek Soplica umiera od rany (osłonił Hrabie-
go), w chwili gdy nadchodzą wojska Napole-
ona. Przed śmiercią wyznaje prawdę o sobie,
w obecności swojego wielkiego wroga Gerwa-
zego. Po śmierci zostaje zrehabilitowany.

Bardzo ważny bohater w polskiej literaturze. Istotna jest głównie
przemiana z egoisty, birbanta w obrońcę ojczyzny, wzór patrio-
ty. Pojawia się tu problem odpuszczenia win w zamian za zasłu-
gi, jakie oddaje krajowi. Podobnie jest w przypadku Kmicica
– bohatera Sienkiewiczowskiego.

Balladyna ginie rażona piorunem w chwili gdy
wydaje kolejny wyrok na siebie, choć sprawca
niby jest nieznany.

Balladyna jest w polskiej literaturze czarną postacią, przykła-
dem zbrodniarki, zabiła siostrę i ponosi odpowiedzialność za
śmierć matki, opanowanej obsesją władzy. Nosi na czole kaino-
we znamię – ślad zbrodni dokonanej na Alinie. Podobna jest do
Szekspirowskiego Makbeta.

Dalsze losy Wokulskiego pozostają tajemnicą.
Czy popełnił samobójstwo, czy zaszył się w pra-
cowni Geista, czy wyruszył w podróż? Po prostu
znika po doznanej klęsce, rozsadzając przedtem
pamiątkowy głaz w Zasławiu.

Wokulski jest polskim przykładem bohatera realistycznego. Mocny
człowiek, uparcie dążący do sukcesu, stoi na granicy dwóch
światów: zubożałej szlachty i arystokracji, jest człowiekiem czy-
nu. Ale jest też spadkobiercą bohatera romantycznego, choć
koleje losu są tu nieco odwrócone (najpierw walczy – potem
spotyka miłość swego życia). Jego biografia pozostaje otwarta.
Jest też bohater Prusa główną postacią największego i najpo-
ważniejszego romansu w literaturze polskiej. Niektórzy chcą go
uważać za ofiarę romantyzmu – miłości, starych, skostniałych
norm społecznych. Może jednak stał się ofiarą głupiej kobiety?

Zapalczywy, dumny, odważny, po-
rywczy, honorowy, hardy i samowol-
ny. W młodości szalony – z wiekiem
doznaje przemiany duchowej. Jako
Ksiądz Robak: skromny, mądry, od-
dany ojczyźnie.

Ambitna, żądna władzy, pozbawiona
skrupułów, zdolna do zbrodni i oszu-
stwa, zdecydowana, uparta, bezkom-
promisowa.

Uparty, pracowity, dumy, energiczny,
szlachetny, uczciwy, inteligentny, zde-
cydowany, wytrwały, wierny w przy-
jaźni i miłości.

Dalsze losy Konrada-Gustawa nie są wyjaśnio-
ne, jego biografia pozostaje otwarta. Ostatni raz
widzimy go, jak podąża wraz z licznymi zesłań-
cami na katorgę.

Konrad-Gustaw jest podręcznikowym przykładem bohatera roman-
tycznego. Niewyjaśniona przyszłość postaci nie jest jedyną niewia-
domą. Niejasny jest moment przeistoczenia – Gustaw strzela do
siebie, lecz żyje dalej. Czy „umarł dla świata”, czy przeżył postrzał,
czy też żyje jako upiór? W każdym razie jest to młody człowiek, który
pogrąża się w miłości, po odrzuceniu przez ukochaną próbuje się
zabić, potem obiera inny cel w życiu, walczy; sposoby jego działania
mogą być dyskusyjne, rezultatów zaś nie znamy.

Wrażliwy, wyobcowany, impulsywny,
zbuntowany, dumny, samotny, prze-
konany o własnej wyjątkowości, nie-
szczęśliwy, utalentowany, odważny,
patriota.

Ważne! Rola w literaturze

Finał biografii

Jaki był?

Cechy charakteru

Postacie literackie – synteza

Justyna Orzelska

szlachcianka polska

Pozytywizm

Eliza Orzeszkowa

Eliza Orzeszkowa: powieść reali-
styczna Nad Niemnem

Główna i najważniejsza decyzja Justyny to ta, że wychodzi za mąż za Janka Bohatyrowi-
cza – schłopiałego szlachcica. Wybiera życie proste, pełne pracy, ale szczęśliwe,
zgodne z naturą. Odrzuca możliwość romansu z romantycznym Zygmuntem. Odrzuca
bardzo intratną propozycję małżeństwa z hrabią Różycem. Nie martwi się także opinią
świata, gdyż wie, jakie wartości są dla niej ważne, bez trudu podejmuje decyzję.

Jagna

wieśniaczka z Lipiec

Młoda Polska

Władysław Stanisław Reymont

Władysław Stanisław Reymont:
powieść (chłopska epopeja) Chłopi

Winą Jagny było to, że zupełnie nie potrafiła panować nad własną seksualnością.
Reymont porównuje ją do ziemi, zawsze gotowej do przyjęcia siewu, do rodzenia. W koń-
cu musiała ponieść tego konsekwencje. Lipieckie kobiety wywiozły ją na gnoju poza
wieś.

Aniela Dulska

Młoda Polska

Gabriela Zapolska

Gabriela Zapolska: dramat natura-
listyczny Moralność pani Dulskiej

Dulska potępia prostytutkę, choć bierze od niej pieniądze za lokal. Nie daruje nieszczę-
śliwej lokatorce próby samobójstwa, bo to skandal. Kiedy jej syn romansuje ze służącą,
przymyka na to oko, by trzymał się domu. Ale gdy służąca zachodzi w ciążę, nie pozwala
na ślub, opłaca dziewczynę, by wyniosła się z domu.

Tomasz Judym

Młoda Polska

Stefan Żeromski

Stefan Żeromski: powieść Ludzie
bezdomni

Judym pochodził z nizin społecznych. Gdy udało mu się wykształcić i wejść w kręgi
inteligenckie, nie mógł pogodzić się ze złem świata. Uważał, że powinien spłacić swój
dług wobec społeczeństwa, poświęcić swoje życie i wykorzystać wiedzę lekarską, le-
cząc biednych. Najważniejsza decyzja w jego życiu to wybór samotnej walki i odtrące-
nie kochającej go Joasi. Judym nie chciał założyć rodziny, nie wierzył, że będąc mężem
i ojcem, będzie mógł pełnić swoją misję.

Cezary Baryka

młodzieniec początku
wieku XX

Dwudziestolecie międzywojenne

Stefan Żeromski

Stefan Żeromski: powieść Przed-
wiośnie

Dzieje Cezarego to poszukiwanie swojego miejsca na ziemi. Poszukiwanie słusznych
ideałów i wartości, a nawet swojej narodowości. W różnych etapach życia ma okazję
spotkać się z różnymi poglądami, ojciec proponuje mu idealizm szklanych domów, Gajo-
wiec ideologię „trzech połówek”, Lulek komunizm. Napotkane kobiety – miłość, zawsze
skazaną na klęskę.

Andrzej Kmicic

Pozytywizm

Henryk Sienkiewicz

Henryk Sienkiewicz: powieść histo-
ryczna Potop (II część Trylogii)

Kmicic pokochał Oleńkę przeznaczoną mu testamentem na żonę. Ale nie umiał odmówić
sobie młodzieńczych wyskoków: ucztował z kompanami, spalił Wołmontowicze, pomor-
dował ludzi. Ale to właściwie wybaczyłaby mu panna, najgorsze, że stał po stronie
zdrajcy Radziwiłła, podczas gdy patriotyczna szlachta ruszyła do walki ze Szwedami.
Kmicic jednakże dotrzymał przysięgi złożonej wcześniej magnatowi, a gdy się opamię-
tał, stanął po stronie patriotów. Pod przebraniem Babinicza przyniósł ojczyźnie i królowi
liczne zasługi, zrehabilitował się i ożenił z Oleńką.

Józio

trzydziestoletni uczeń

Dwudziestolecie międzywojenne

Witold Gombrowicz

itold Gombrowicz

itold Gombrowicz: powieść awan-

gardowa Ferdydurke

Józio przemierza różne przestrzenie, by znaleźć coś prawdziwego. W szkole, w rodzinie
mieszczańskiej, na wsi, w szlacheckim dworku znajduje same schematy i szablony,
powielone zachowania. Sam realizuje formę, wdając się w romans z Zosią. Tak być
powinno według ogólnie znanego schematu, gdyby próbował z nim walczyć, realizował-
by schemat buntu przeciw schematowi. Też stary.

Epoka, adres literacki

Bohater

Ważne!

Problem – decyzja – czyn do zapamiętania

Ucz się z

Finał to ślub Justyny i Janka, a tym samym
koniec waśni pomiędzy Bohatyrowiczami a Kor-
czyńskimi. Wszystko wskazuje na to, że młodzi
będą żyli długo, szczęśliwie i pracowicie.

Justyna ma pewne cechy bohatera realistycznego – to jedyna
polska kobieca postać tego typu. Stojąc pomiędzy dwoma war-
stwami społecznymi, potrafi dokonać wyboru. Potrafi dążyć do
celu, ma własne zdanie, nie ulega wpływom, osiąga sukces.
Szkoda, że jej związek z Jankiem i decyzja życia w Bohatyrowi-
czach jest nieco sztuczna i dostosowana do pochwały pracy
i natury – naczelnej tezy Orzeszkowej.

Koniec Jagny to wygnanie i poniżenie, łaskawy
kąt u brata, daleko od domu.

Jest to postać kontrowersyjna, wśród interpretatorów wzbudza
różne opinie: czy dla potrzeb naturalizmu ukształtował ją autor
jako uosobienie instynktu seksualnego? Może była chorą nimfo-
manką? A może wiejską Emmą Bovary, zupełnie nieprzystającą
do swojego świata? Każdy z romansów był dla niej nową miło-
ścią. Trudno jednak ją usprawiedliwiać i uznać za wzór cnót.

Pozostawiamy panią Dulską w dobrym zdrowiu,
zadowolona, że skandal dało się zatuszować i że
będzie mogła kontynuować swoje „przyzwoite”
życie.

Dulska to przykład kołtuńskiego mieszczaństwa, w najsmacz-
niejszym wydaniu. Najgorsza jest jej dwulicowość, ideały: pra-
nie brudów we własnych ścianach czy utrzymywanie pozorów
porządnej rodziny. Należy do negatywnych postaci polskiej lite-
ratury.

Judym pozostaje sam, będzie lekarzem górni-
ków w Zagłębiu. W ostatniej scenie patrzy na
rozdartą sosnę, która obrazuje stan jego duszy.
Przyszłość Judyma jest nieznana.

Bohater idealista, najważniejszy w polskiej literaturze. Hero-
iczny, rozdarty wewnętrznie, zdecydowany poświęcić się swo-
jej misji. W tej kwestii jest też spadkobiercą romantyków, choć
przecież poświęca się najbardziej pozytywistycznej idei: pracy
u podstaw.

Pozostawiamy Barykę, gdy bierze udział w de-
monstracji robotników. Idzie z nimi, ale oddziel-
nie, odizolowany, sam. Czy oznacza to wybór
teorii Lulka, czy samotność i bunt?
Autor nie daje odpowiedzi.

Jest to kolejny bohater dojrzewający. Tak się składa, że nie
tylko on dorasta i kształtuje swój charakter, ale dojrzewa też
młoda ojczyzna, która właśnie odzyskała niepodległość. Wszyst-
ko zaczyna się od nowa, trzeba kształtować przyszłość . Obser-
wujemy wielkie przedwiośnie – i w naturze, i w sytuacji kraju,
i w życiu młodego Cezarego Baryki. Jaka będzie wiosna?

Odważna, dumna, uparta, szlachetna,
zdecydowana, ładna, surowa, wierna
swoim zasadom, pracowita.

Piękna, pełna erotyzmu, bezwolna,
spokojna, pozbawiona własnego zda-
nia, ulegająca instynktom, uczucio-
wa, kochliwa.

Skąpa, fałszywa, chciwa, chytra, nie-
chlujna, energiczna, zdecydowana, za-
rozumiała, pozbawiona skrupułów, ab-
solutnie niemoralna. Według opinii wła-
snej: wzór moralności i przyzwoitości.

Ambitny, uczciwy, wierny swoim za-
sadom i etyce lekarskiej, szlachetny,
wrażliwy, zdecydowany, uparty, ob-
darzony silną wolą, odważny.

Młody, zbuntowany, poszukujący praw-
dziwych wartości i prawdy o świecie.
Uparty, opętany ideą rewolucji, nie-
ufny wobec ideałów ojca, niestały
w uczuciach, niezdecydowany w po-
glądach.

Osiadł Kmicic z Oleńką w Wodoktach, by wieść
ziemiańskie życie szlachcica. Gdy nieszczęście
dosięgło Wołodyjowskiego, pan Andrzej wspie-
ra go duchowo. Nadciągają też historyczne bu-
rze, które wyciągają wojowników z domu.

Historia Kmicica podobna jest do losów Jacka Soplicy, tak jak on
ma za sobą etap szalonej, hulaszczej młodości, podobnie prze-
mienia się w patriotę i zostaje zrehabilitowany. Ale miłość Kmi-
cica znajduje szczęśliwy finał i staje się on jednym z polskich
bohaterów „płaszcza i szpady”, rezolutnym szlachcicem, patriotą,
przyjacielem Wołodyjowskiego i Zagłoby. Zdobywa się też na
czyn porwania księcia Radziwiłła, książę jednak mu ucieknie.
Mimo wszystko wykazał jednak więcej zdecydowania niż Kordian.

Zapalczywy, dumny, hardy, porywczy,
szalony, nieprzewidywalny, odważny,
uparty. Po przemianie: bohaterski, pa-
triota, skromny, szlachetny. Świetny
szermierz i dobry żołnierz.

Żegnamy Józia, gdy całuje się z Zosią porwaną
z dworku Hurleckich.
Maksymalna Forma: pocałunek jest właściwie
złożeniem Form na swoich „gębach”. Ciąg dal-
szy niewiadomy.

Józio jako bohater nowatorskiej powieści w typie nouveau ro-
man jest osobnikiem dojrzewającym, oglądającym świat, po-
szukującym wartości. Stary pomysł, tyle że rozgrywający się
w awangardowym nagromadzeniu absurdów, groteski, przery-
sowań. Józio jest trochę everymenem, w swojej podróży repre-
zentuje ogólnoludzkie poszukiwania.

Niedojrzały, poszukujący prawdy, cze-
goś, co nie byłoby pustą formą. „Upu-
piony”, wtłoczony pomiędzy uczniów.

Ważne!

Rola w literaturze

Finał biografii

Jaki był?

Cechy charakteru

Postacie literackie – synteza

Barbara Niechcic

szlachcianka końca wie-
ku XIX

Dwudziestolecie międzywojenne

Maria Dąbrowska

Maria Dąbrowska: powieść (saga
rodzinna) Noce i dnie

Zenon Ziembiewicz

Dwudziestolecie międzywojenne

Zofia Nałkowska

Zofia Nałkowska: powieść Granica

Bohater

Bohater Kartoteki

Kartoteki

Literatura współczesna

Tadeusz

Tadeusz Różewicz

Różewicz

Różewicz: dramat Kartoteka

Vorarbeiter Tadek

więzień Oświęcimia

Literatura współczesna

Tadeusz Borowski

Tadeusz Borowski: Opowiadania
(Pożegnanie z Marią)

Właściwie dzieje Barbary i Bogumiła są losami szczęśliwej rodziny. Barbara prowadzi
dom, jest matką, żoną, przejmuje się sprawami rodziny i innych ludzi.
Jedno wydarzenie zaciążyło na jej psychice i nie pozwoliło cieszyć się zwykłym szczę-
ściem: romantyczny gest, gdy hrabia Toliboski rycersko wszedł w wodę po pas, narwał
nenufrów i wręczył je pannie Barbarze. Nie mogła o tym zapomnieć i pogodzić się
z prozaicznym życiem u boku prozaicznego Bogumiła.

Ziembiewicza dopadają grzechy młodości i własnej słabości. W gruncie rzeczy jest
marnym człowiekiem, całkowicie daje urobić się rzeczywistości, ulega własnym słabo-
ściom, dlatego krzywdzi i Justynę, i Elżbietę. Znajduje ideologię i usprawiedliwienie dla
niedobrych, niesprawiedliwych decyzji.

Życie tego bohatera to rozsypana kartoteka. Właściwie nic nie robi: leży w łóżku ustawio-
nym pośrodku sceny, przychodzą doń różni ludzie, odchodzą. Nie wiadomo, czy jest
dzieckiem, czy dyrektorem. Prowadzi rozmowy na temat wojny, polskiej historii, proble-
mów ogólnoludzkich. Chór Starców namawia Bohatera do działania, ale bezskutecznie.

Tadek, przed wojną student, poeta, w warunkach obozowych przeżywa przemianę. Jego
jedynym celem jest przetrwać, stworzyć sobie ku temu jak najlepsze i jak najbezpiecz-
niejsze warunki. Także kosztem innych. Aby nie oszaleć i móc żyć, staje się cyniczny
i zobojętniały na ludzkie cierpienie i śmierć. Zbrodnia staje się codziennością, zdobycie
jedzenia i leków, uniknięcie zagrożenia sensem życia. Czytelnicy przyzwyczajeni do
podziału świata na szlachetne ofiary i zbrodniczych katów są zszokowani. Tadek – ofiara
– czasem sam zachowuje się jak kat. W ten sposób Borowski ukazał potworność obozów,
ich niszczącą siłę zamieniającą ludzi w potwory.

Artur

młodzieniec lat sześć-
dziesiątych

Literatura współczesna

Sławomir Mrożek

Sławomir Mrożek: dramat Tango

Artur jest bohaterem sztuki groteskowej, pełnej absurdów i odwróceń. Dlatego pewne
kwestie są dziwne. Na przykład zbuntowany syn walczy o tradycję, poszanowanie konwe-
nansów, odpowiednie zachowanie, a rodzice zachowują się jak zbuntowane dzieci
– odrzucają wszelkie normy. Artur chce tradycyjnego ślubu z Alą i doprowadzi do niego.
Ale narzeczona zdradza go z Edkiem, co załamuje bohatera.

Bohater

pisarz współczesny (lata
siedemdziesiąte)

Literatura współczesna

Tadeusz Konwicki

Tadeusz Konwicki: powieść Mała
apokalipsa

Zupełnie bezbarwny twórca współczesny zostaje obdarzony heroiczną misją: wysłannicy
opozycji nakazują mu dokonać samospalenia na znak protestu przeciw ustrojowi. Rzecz
dzieje się w socjalistycznej Warszawie, w latach siedemdziesiątych. Bohater spędza
ostatni dzień swojego życia, wędrując po Warszawie – analizując swoje życie, zatrzymu-
jąc się na przystankach o metaforycznej wymowie. Przemierza świat tuż przed apoka-
lipsą, świat pełen absurdów, z których nie wszystkie są owocem fantazji, np. długaśne
kolejki, pochody, transparenty, wizyty zaprzyjaźnionych dygnitarzy – należały do socja-
listycznej rzeczywistości.

Epoka, adres literacki

Bohater

Ważne!

Problem – decyzja – czyn do zapamiętania

Ucz się z

Kiedy wybucha I wojna światowa, Bogumił nie
żyje, Barbara jest już starą kobietą. Tak jak wszy-
scy ucieknie z ostrzeliwanego Kalińca, kierując
się do majątku córki.

Czy to jest polska pani Bovary? Jeśli tak, to tylko w sferze
duchowej, nie uczyniła bowiem nic, co można by nazwać zdra-
dą, malwersacją, nieuczciwością czy niemoralnością. Barbara
bywa irytująca, jest histeryczką, ale sama sobie trochę wma-
wia niechęć do zwykłego życia. W końcu docenia Bogumiła,
niestety, po jego śmierci.

Justyna Bogutówna z zemsty oblewa Ziembie-
wicza kwasem. Po powrocie ze szpitala, oszpe-
cony, ociemniały, popełnia samobójstwo, strze-
lając sobie w gardło.

Ziembiewicz jest polską wersją karierowicza. Dąży do zdobycia
stanowiska, pieniędzy, wygodnego życia, odrzucając zasady
moralne. Pewne złe skłonności dziedziczy po ojcu, na przykład
pociąg do romansów. Jego cynizm jest tym gorszy, że Ziembie-
wicz nie jest nieświadomy swoich poczynań, odzywa się w nim
sumienie, bohater zdaje sobie sprawę, że dzieje się coś złego.

Nic się nie dzieje. Bohater pozostaje w swoim
łóżku, w swojej bierności.

Bohater jest everymenem. Jako człowiek każdy nie ma własnej
twarzy, imienia, zajęcia, charakteru. Reprezentuje społeczeń-
stwo dotknięte wojną, pozbawione woli działania, zrezygnowa-
ne. Jest też antybohaterem – postać charakterystyczna dla te-
atru absurdu. Nie działa, nie ma biografii, nie tworzy fabuły.
Leży i rozmawia.

Tadek przetrwał obóz. Kiedy wyszedł, nie odczuł
ulgi, znalazł się w świecie, w którym także rzą-
dzi prawo siły, przemoc, zło.

Vorarbeiter Tadek i Tadeusz Borowski to nie są te same osoby.
Mimo tego samego imienia, mimo analogii biografii. Tadek to
kreacja bohatera, powstała w wyniku doświadczeń i obserwacji
Borowskiego. Zbieżność (celowa, prowokująca) powodowała,
że książka Borowskiego była skandalem, szokowała odbiorców.
Również dlatego, że została napisana zachodnią techniką beha-
wiorystyczną – bohatera poznajemy i oceniamy tylko przez jego
zachowania. Nie ma analizy psychiki ani próby rekonstrukcji
procesu myślowego, są tylko obserwacje zewnętrzne.

Wrażliwa, impulsywna, emocjonalna,
egzaltowana, romantyczna, nerwowa,
nadpobudliwa, wiecznie niezdecydo-
wana, pracowita, uczciwa.

Wykształcony, ambitny, za młodu ide-
alista, później porzuca swoje ideały
i poddaje się rzeczywistości. Staje
się dwulicowy, cyniczny, wyracho-
wany.

Przeciętny, dręczony koszmarami
wojny, bierny, bez cech indywidual-
nych, o wielu imionach.

Cyniczny, operatywny, zaradny, spryt-
ny, o skurczonej wrażliwości moralnej.

Tradycjonalista, idealista, człowiek
uporządkowany, pragnący harmonii
i ładu, zbuntowany przeciw awangar-
dowym rodzicom. Szlachetny, odważ-
ny, uparty, samotny, wierny swoim
zasadom.

Artur przegrywa, zabije go Edek – reprezentant
tępej siły. To on zostanie na placu boju, tańcząc
tandetne, ale triumfalne tango.

Artur jest spadkobiercą bohatera romantycznego. Próbuje napra-
wić świat, walczy o ideę, jest nieszczęśliwym, zdradzonym ko-
chankiem, zupełnie niezrozumianym przez świat.
Jest też reprezentantem przegranych idealistów, dawnych war-
tości, stoi w opozycji do współczesnego świata, totalitaryzmu
(lata 60.), zakażonego kulturą masową (to nie minęło).

Przeciętny wygląd (twarz myli się
wciąż z kimś innym), przeciętny wiek,
przeciętny talent, niewiadome imię.
Niemoc twórcza, obojętność wobec
absurdów świata, bezradny, słaby,
bierny.

Ostatni raz widzimy bohatera, gdy wkracza na
schody przed Pałacem Kultury z kanistrem peł-
nym benzyny, by dokonać samospelnia. Czy do-
kona? Tego nie wiemy i nigdy się nie dowiemy.

Bohater Małej apokalipsy jest everymenem. Dlatego ma postać
przeciętnego inteligenta i żadnego rysu indywidualnego. Ale jest
też spadkobiercą bohatera romantycznego: misja, heroizm, sa-
motność, fakt, że jest pisarzem – i finał przypominający Kordia-
na. Jak to wyjaśnić? Czy tym, że w świecie skarlałych wartości,
małej, niezbyt spektakularnej apokalipsy, powszechnego zaniku
idei – bohater romantyczny zamienia się w przeciętnego every-
mana?

Ważne!

Rola w literaturze

Finał biografii

Jaki był?

Cechy charakteru

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Człowiek walczący ze złem ukaż problem, charakteryzując wybrane postacie literackie
Heroizacja i?heroizacja postaci w literaturze wojennej i p
ODYS LUB INNY BOHATER MITOLOGICZNY JAKO PODSTAWA KREACJI POSTACI LITERACKICH W LITERATURZE NOWOŻYTNE
dokonuj b9c+charakterystyki+postaci+literackich WC33MLZ2P4JKYNZ6EOCPUH4HJFYRBL4JV2V4RWQ
postać literacka, filmoznawstwo, Semestr 1, Poetyka z Analizą Dzieła Literackiego
Postać literacka - omówienie zagadnienia, Poetyka
Postać literacka - wybrane zagadnienia, Rozrywka, FILOLOGIA POLSKA, FILOLOGIA POLSKA, DRUGI ROK
Rola lektur w kształtowaniu charakterów postaci literackich Rozważ problem na podstawie wybranych u
Rola lektur w kształowaniu charakterów postaci literackich Rozważ problem na podstawie wybranych ut
14 Postac literacka, bohaterid Nieznany (2)
9.Przyczyny sukcesow i niepowodzen postaci literackich, Konrad Wallenrod mimo uratowania ojczyzny po
Teoria literatury, Temat nr 17 „ Postać literacka” Henryk Markiewicz „Wymiary dzi
14 Postać literacka, bohater
Sen jako sposób prezentowania postaci literackiej
Człowiek walczący ze złem ukaż problem, charakteryzując wybrane postacie literackie
kryteria oceny opisu postaci literackiej i rzeczywistej4 6

więcej podobnych podstron