14. Postać literacka

H. Markiewicz:

Postać literacka

Postać literacka

:

-

w

tradycji antycznej

–

podległa wobec fabuły

;

-

w XIX wieku

– traktowana jako charakter

– zespół cech bogaty, zindywidualizowany, wykazujący

pewną stałość w zmienności;

-

w II połowie XIX

w.

– w powieści

Dostojewskiego

i w

powieści analitycznej we Francji

–

-

Redukcja

– koncentracja na procesach psychicznych narratora albo zewnętrzny ogląd postaci

(behawioryzm).
-

Relatywizacja

– niepełna wiarygodność wiedzy o postaci dostępnej narratorowi / pośrednikowi

narracyjnemu; niezgodność informacji pochodzących od kilku narratorów kreowanych.
-

Dezintegracja

– gdy w postaci połączy się postawy i działania sprzeczne, zaskakujące,

niezrozumiałe.
-

Degradacja

– postać podporządkowana innym celom artystycznym;

-

współczesna

nauka o literaturze

mało interesuje

się postacią powieściową;

-

rosyjska szkoła formalna –

postać podporządkowana fabule, pojmowana instrumentalnie;

-

dla badaczy kręgu strukturalno-semiotycznego – postać to nieuporządkowana kolekcja semów
(Barthes, Todorov), albo wiązka cech dystynktywnych (Łotman);

-

czemu

postać

?

– bo „

bohater” – kojarzy się z heroizmem

albo pierwszoplanowością. „

Figura

” –

pochodzi z dziedziny stylistyki. „

Charakter

” – oznacza wyrazistość i indywidualizację cech;

-

postać literacka – jednostkowy podmiot, któremu przyporządkowane są właściwości, czynności i stany,
zewnętrzne i wewnętrzne;

-

przeważnie mamy na myśli

indywidualny układ cech jakościowych i relacyjnych

, częściowo

dany przy

wprowadzeniu postaci, kształtujący się dopiero w odbiorze.

2 sposoby budowania postaci literackich: bezpośredni i pośredni:

-

postaciowanie bezpośrednie

– nazwanie wprost właściwości postaci narracyjnej, składają

się na nie dane personalne postaci (wiek, płeć, sytuacja rodzinna, zawodowa itp.), wygląd zewnętrzny,
nazwanie i ocena cech osobowości;

-

postaciowanie pośrednie

– biografia retrospektywna postaci, wygląd zewnętrzny jako

manifestacja cech wewnętrznych, zwyczaje i powtarzalne czynności, otoczenie przedmiotowe,
działania i wypowiedzi.

Odmiany przekazu treści psychicznych:

-

narracja nazywająca / relacjonująca;

-

zmetaforyzowana narracja nazywająca / relacjonująca;

-

monolog wewnętrzny – a) logicznie uporządkowany, b) urywany, skojarzeniowy, niespójny;

-

strumi

eń świadomości – s. 130 odmiana przekazu przeżyć wewnętrznych, w którym wprowadzone

zostały również niezwerbalizowane przedstawienia spostrzeżeniowe i wyobrażeniowe, użycie
wypowiedzi bezpodmiotowych lub bezorzeczeniowych. W narracji allotropicznej monolog

wewnętrzny i

strumień świadomości występują w formie przytoczenia / transpozycji na mowę pozornie zależną.

Zagadnienia dotyczące zawartości i struktury postaci literackiej:

-

charakter bytowy postaci;

-

dobór aspektów, w których postać się przejawia (wygląd, wypowiedzi, psychika);

-

dobór cech fizycznych;

-

dobór kategorii cech osobowościowych;

-

wybór dominanty osobowościowej;

-

relacje między cechami fizycznymi a osobowościowymi;

-

stopień aktualizacji przejawów cech (jednowymiarowość lub hiperbolizacja = typ, wielowymiarowość =
charakter);

-

synchroniczna jednolitość / konflikty w obrębie kategorii cech osobowościowych;

-

diachroniczna zmienność / statyka w obrębie cech osobowościowych;

-

w wypadku zmienności – ciągłość, skokowość, stopień przewidywalności postępowania postaci;

-

zrozumiałość postępowania postaci;

-

zgodność / niezgodność cech postaci w obrębie kategorii cech osobowościowych;

-

niedookreślenie postaci (wynik zewnętrznych ograniczeń lub interwencji czy konwencji).

Wybór języka dla opisu postaci:

-

określenia stosowane przez autorytatywnego narratora w postaciowaniu bezpośrednim;

-

określenia z wiedzy potocznej lub naukowej, współczesnej utworowi;

-

określenia z dzisiejszej wiedzy naukowej / potocznej.

Ważna jest też pozycja / funkcja postaci literackiej

–

1)

wobec innych składników / aspektów dzieła literackiego

;

czy postać jest składnikiem nadrzędnym

i auto

telicznym, współrzędnym czy upodrzędnionym

2) wobec

postaci z innych utworów literackich

; pozycja w sensie hierarchicznym, kwalitatywnym i

relacyjnym. O hierarchii decyduje ważność udziału postaci w zwrotach przebiegu fabularnego. Pozycję
kwalitatywną wyznaczają stosunki podobieństwa i kontrastu wobec innych postaci. Pozycja relacyjna – funkcja
zasadnicza, jaką spełnia postać wobec innych postaci.
3) wobec

pozaliterackiej rzeczywistości.

A. J. Greimas: 6 kategorii aktantów:

Nadawca  Przedmiot  Odbiorca


Pomocnik Podmiot  Przeciwnik

Ta sama postać może pełnić

funkcje różnych aktantów

.

Potem Greimas umieścił między poziomem aktantów i aktorów

płaszczyzny ról aktancyjnych

(różne

modalności aktantów) i

ról tematycznych

(mają charakter socjologiczny, psychologiczny lub moralny).

Postać literacką można konfrontować z tradycją literacką, z rzeczywistością pozaliteracką, z osobami
rzeczywistymi.
Ocena postaci

– jako względnie samoistnego układu znaczeniowego i jako składnika dzieła literackiego.

J. Łotman: Pojęcie postaci

Model tekstu fabularnego zawiera 3 poziomy:

-

poziom niefabularny struktury semantycznej;

-

poziom typowego działania w obrębie danej struktury (ten poziom może być odbierany jako kod lub
jako komunikat);

-

poziom działania konkretnego.

Postać to wynik przecięcia się funkcji strukturalnych.

Konieczne elementy każdej fabuły:

-

pole semantyczne podzielone na 2 podzbiory;

-

granica między podzbiorami;

-

działający bohater.

-

s. 342

jeśli bohater nie różni się co do swej istoty od otoczenia albo nie ma możliwości oddzielenia się

od niego

– rozwinięcie fabuły jest niemożliwe;

- postać działająca nie musi dokonywać czynów;

-

postać działająca

przezwycięża granicę pola fabularnego

. Wtedy wkracza w

semantyczne

antypole

(w stosunku do pola wyjściowego). Aby ten

ruch został zatrzymany

– musi przekształcić

się z postaci ruchomej w nieruchomą. Jeśli tego nie zrobi – fabuła nie jest zakończona;

-

postać nie musi być antropomorficzna

;

-

wśród postaci – bohaterów z ludzkim wyglądem i ludzkimi imionami występują

dwie grupy

–

postacie działające i warunki i okoliczności działania

– s. 346 aby obie te grupy funkcji

fabularnych „uczłowieczyły się”, potrzebny jest szczególny rodzaj nadanego światu znaczenia –
przekonanie, że siłą działającą jest człowiek i człowiek stoi mu na przeszkodzie;

-

postacie z I grupy różnią się od drugiej ruchomością względem otoczenia;

-

działający bohater ma prawo do zachowywania się innego niż postać nieruchoma.

J. Łotman Postać i charakter

-

obraz charakterystyczny buduje się jako

realizacja schematu kulturowego i znaczących

odchyleń

od niego. Odchylenia tworzą rozrzut prawdopodobieństwa zachowania bohatera;

-

s. 359

ta istota człowieka, która w kulturze danego typu jawi się jako pewna, jedynie możliwa norma

zachowania, w tekście artystycznym realizowana jest jako określony zbiór możliwości częściowo tylko
realizowany w jego granicach;

-

ab

y charaktery mogły być sobie przeciwstawne, muszą być porównywalne

(przeciwstawne w różny sposób mówią o tym samym, mogą mieć podobny wygląd, znajdować się w
podobnych sytuacjach itp.);

-

bohater może być dany w opisie innej postaci

(wtedy charakteryzuje się i mówiącego i

mówionego;

-

charakter postaci można budować przez połączenie podobnych charakterystyk w jedną wiązkę;

-

by osiągnąć

nieoczekiwane zachowanie bohatera

–

1) charakter budowany nie jako jedna możliwość działania, ale jako zbiór możliwości,
2) dyna

mika dzięki rozwojowi tekstu, czytelnik nie zna całości języka obrazu;

-

obraz jednolity na abstrakcyjnym poziomie, a na poziomach niższych dzielący się na pewną liczbę
podstruktur daje możliwość czynów prawidłowych i nieoczekiwanych.

Współcześnie

:

-

widz nie

rozumie połączenia dynamiki ciała z uśmiechem twarzy z rzeźb starożytnych na przykład;

-

w sztuce XX wieku bohater może mieć 2 imiona, może się rozpadać na wiele postaci.

Różne typy kodów artystycznych

odnoszą się różnie do zmiany postaci – w bajce i hagiografii

średniowiecznej są

2 grupy postaci

– 1) przechodzące przeobrażenie zewnętrzne (potwór przemienia się w

pięknego mężczyznę, zwierzę w człowieka) lub wewnętrzne (grzesznik w świętego), 2) niezmienne.

Włodzimierz Propp „Morfologia bajki”

Wstęp Bronisława Gołębiowskiego (IX 1975 r.)
Morfologia bajki a morfologia autobiografii kultur, narodów i ludzi

Kulturowe tło narodzin bajki



Kształt ludzkiego życia jest istotą kultury. Dzięki jej ogromnym

możliwościom realizacji przekazu, utrwalania wartości kształt ludzkiego życia kondensuje się w określonych
epokach rozwoju społeczeństw w

niesłychanie sugestywne, o ogromnej sile oddziaływania na

emocje, wyobraźnię, postawy ludzkie, skrótowe opowieści o istocie ludzkiego losu,
przezwyciężanego nadludzkim wysiłkiem, bohaterstwem, szlachetnością, ofiarnością

. Bajka

stała się

projekcją ludzkiego losu

, jako jego mityczne i magiczne uogólnienie, a zarazem zaklęcie na

rzecz zwycięstwa – poprzez trud i walkę – bohatera sprawiedliwego nad złowieszczym.

Włodzimierz Propp

(leningradzki etnolog w 1928 wydał „Morfologię bajki”)



skoncentrował się na dokładnej strukturalno-typologicznej analizie bajki.



Stał się

pionierem strukturalizmu

, metoda ta była sprzeczna w wielu kwestiach z materializmem

historycznym i dialektycznym.



„Morfologia bajki” powstała jako krytyczna rozprawa na dowolność klasyfikacji fabuł i dokonywany w jej
ramach opis treści.



chciał przeprowadzić badania, które umożliwiłyby mu

znalezienie klucza metodologicznego do

badań porównawczych bajek całego świata.

Au

tor twierdził, że „dopóki nie istnieje poprawne

opracowanie morfologiczne, dopóty nie może być właściwego opracowania historycznego”. „Jeśli nie
potrafimy podzielić bajki na jej części składowe, to nie będziemy mogli dokonać prawidłowego porównania
[…] Jeśli nie umiemy porównać dwu bajek, to jak można badać związki bajki z religią, jak ja porównać z
mitem? […] czy wreszcie jak wytłumaczyć podobieństwa bajek na całej kuli ziemskiej”.



Przekonanie o doniosłości tej problematyki kazało mu skoncentrować się na

100 bajkach magicznych

,

wyodrębnić ich części składowe i następnie porównać ich stosunek względem siebie i względem całości.



stwierdził, że w wielu bajkach

zmieniają się osoby działające, ale nie zmieniają się ich działania

,

czyli funkcje (ważne jest, co robią bohaterowie, kto i jak czyni to problem badań podrzędnych).

Funkcje

stanowią podstawowe części składowe bajek

; wyodrębnia je, kierując się dwiema zasadami:

nieliczenia się z postacią-realizatorem i brania pod uwagę usytuowania jego czynności w toku opowieści.

Funkcja 

postępowanie osoby działającej, określone z punktu widzenia jego znaczenia dla

toku akcji



Następstwo funkcji jest zawsze jednakowe



W bajkach magicznych „funkcje nie mogą rozkładać na wzajemnie wykluczające się ciągi”- pod
względem konstrukcji wszystkie bajki magiczne należą do jednego typu



Propp w swych badaniach wyodrębnił

31 funkcji osób działających, 7 podstawowych ról

, które

one pełnią (Przeciwnik (szkodzący), donator, pomocnik, królewna albo jej ojciec, osoba wysyłająca,
b

ohater, fałszywy bohater)

W ten sposób Propp opracował

2 modele strukturalne

:

1. następstwo zdarzeń w czasie (szczegółowo)
2. protagoniści (pobieżnie).
Stąd też

bajka magiczna

u Proppa ma dwa odmienne określenia:

* Opowiadania zbudowane na podstawie prawi

dłowej kolejności przytoczonych funkcji w różnych odmianach

* Bajki podporządkowane schematowi siedmiopostaciowemu
Zakres działania – tj. dystrybucji funkcji pomiędzy role – uzależnia drugi model od pierwszego.

Próby kontynuacji i rozwijania metody proppowskiej:



Model strukturalny postaci działających, opracowany przez Greimasa na podstawie zestawienia schematów
W.Proppa i E. Souriau. Greimas 31 funkcji Proppa likwiduje do 20 kosztem połączenia ich w pary



M. Pop rumuński naukowiec wykazuje role paralelizmu i antytez ( Brak czegoś – likwidacja braku; podstęp –
likwidacja podstępu; próba – likwidacja próby; przemoc- likwidacja przemocy)



Wielu badaczy, w nawiązaniu do tez Proppa, szuka prób zastosowania tej metody w naukach społecznych,
do badania rozwoju ku

ltury czy ról osobowości.

Przedmowa

Morfologia



nauka o formach

. W sferze bajki ludowej, folklorystycznej możliwe jest rozpatrywanie form i

ustalanie prawidłowości budowy (zwłaszcza w przypadku bajek magicznych). Autor zaznacza, że aby książka
była strawna poczyniono wiele uproszczeń, skrótów, zrezygnowano z El. Stanowiących wartość dla
specjalisty.

I.Przyczynek do historii problemu

Dysponujemy olbrzymią ilością materiału bajkowego,

Badania bajki



Zajmowano się głównie genezą, bez wstępnego opisu systematyzującego



Właściwa klasyfikacja to jeden z pierwszych szczebli opisu naukowego (sama jednak powinna być
wynikiem uprzedniego opracowania, powinna wynikać z badanego materiału. Wielu badaczy
wprowadza ją z „zewnątrz”) Klasyfikacja trzeba oprzeć na cechach formalnych, strukturalnych.



Podział bajek na grupy: Najprostsza klasyfikacja bajek to podział na bajki o treści czarodziejskiej, bajki
obyczajowe i o zwierzętach (ale przecież bajki o zwierzętach zawierają elementy czarodziejskie!).
Bajka

przypisuje jednakowe działania ludziom, zwierzętom i przedmiotom.

Podział Wundta

– np. bajki, baśnie mitologiczne; biologiczne; czyste bajki magiczne; baśnie moralne;

żartobliwe, czyste baśnie o zwierzętach czy bajki „ o pochodzeniu - brak wyraźnych rozgraniczeń, co rozumie
pod tymi określeniami



klasyfikacja ze względu na fabułę

. Bajki maja szczególną właściwość: części składowe jednej

bajki można bez żadnych zmian przenieść do innej (np. postać baby jagi pojawia się w wielu bajkach),
co jest cechą charakterystyczną bajki ludowej. Nie istnieją obiektywne kryteria oddzielenia jednej fabuły
od drugiej. Do wybranej przypadkowo części bajki dodaje się przyimek „o”  „o Kościeju” „o walce ze
smokiem”; nie stosuje się jednakowej zasady w wyborze elementów określających.( podział

R. M.

Wołkowa

-

wyróżnia 10 fabuł, jednak brak jednolitego kryterium);

indeks bajek Aarnego

,(szkoła

fińska badała i porównywała warianty poszczególnych fabuł wg ich rozpowszechnienia w świecie,
jednak trudno określić, co jest fabułą, a co jej wariantem) fiński badacz bajek sporządził indeks fabuł,
nazwał te fabuły typami i każdy typ otrzymał swój numer. W grupie podstawowej – bajki o zwierzętach,
właściwe; anegdoty – wyróżnia podgrupy(niestety podobieństwo fabuł oraz brak możliwości w pełni

obiektywnego rozgraniczenia ich powodują, że często nie wiadomo, jakim numerem ją opatrzyć). Wg
niego w bajkach magicznych występują kategorie (np. czarodziejski przeciwnik, małżonek lub
małżonka, zadanie, pomocnik, przedmiot). Indeks jego, choć jest przydatny w badaniach sugeruje
niesłuszne wyobrażenia o meritum sprawy ścisły podział na typy często jest fikcją

Kolejną ważną dziedziną badań bajkoznawczych

jest MERYTORYCZNY OPIS BAJKI

. Badacze zajmujący

się opisem merytorycznym często nie zajmują się klasyfikacją i vice versa. Jeśli jednak badacz skupia się i na
opisie i na klasyfikacji, to właśnie opis prowadzony jest w ramach założonej z góry klasyfikacji.

Wiesiełowski

przez

fabułę

rozumie

kompleks motywów

;

temat w obrębie którego rozwijają się

różne sytuacje-motywy. Dla niego motyw jest czymś pierwotnym, fabuła wtórnym

. Stąd

konieczność badania motywów a nie fabuł. Motyw jest nierozkładalna jednostka narracji
Teoria ta jest jednak

zasadą ogólną

, należałoby jednak stwierdzić, że motyw nie jest ani jednoczłonowy, ani

nierozkładalny, co próbował dowieść

Bedier

. Uświadomił sobie, że

w bajce istnieje pewna relacja

między jego wielkościami stałymi a zmiennymi.

Badania nad strukturą wszystkich rodzajów bajki stanowią konieczny warunek wstępny historycznych badań
na

d bajką. Jeśli nie potrafimy podzielić bajki na jej części składowe, to nie będziemy mogli dokonać

prawidłowego porównania. A jeśli nie dokonamy prawidłowego porównania to zbadamy powiązań tej bajki z
np. religią, mitami, innymi krajami i podobieństwa bajek na całej kuli ziemskiej.

II Przedmiot i metoda badań



Za

bajki magiczne

Propp przyjmuje

bajki wyodrębnione u Aarnego pod numerami 300-749

i

podejmuje

interfabulanrne

porównanie

tych bajek. W ten sposób

otrzymamy

morfologię bajki

to opis według jej części składowych oraz stosunku części względem siebie i względem
całości.



Bajka niejednokrotnie

przypisuje jednakowe działania różnym postaciom

. Jakkolwiek

różnorodni są bohaterowie bajki, to często czynią to samo. Sam sposób realizacji funkcji stanowi
wielkość zmienną, funkcja zaś jako taka jest wielkością stałą (ważne jest co ktoś robi, mniej kto to jest).



Liczba funkcji

jest niezmiernie mała zaś postaci niezmiernie duża. Tym tłumaczy się dwojaka

właściwość bajki magicznej (z jednej strony jej zdumiewająca różnorodność, barwność i malowniczość,
z drugiej

– jej zdumiewająca jednorodność, jej powtarzalność.



Funkcje osób działających stanowią podstawowe części składowe bajki, trzeba je
najpierw określić (

kierując się dwoma zasadami: 1. nie powinno się brać pod uwagę postaci-

realizatora; najczęściej funkcja będzie rzeczownikiem wyrażającym czynność: zakaz, wypytywanie,
ucieczkę; 2. czynności nie można określać poza jej usytuowaniem w toku opowieści. Znaczenie danej
funkcji w toku akcji) Jednakowe działania mogą mieć odmienne znaczenie i odwrotnie.



Przez

funkcję rozumiemy postępowanie osoby działającej, określane z punktu widzenia

jego znaczenia dla toku akcji.

1. Funkcje działających postaci są

stałymi, niezmiennymi elementami bajki

– niezależnie od

tego, kto i jak

je spełnia. Stanowią one podstawowe części bajki.

2.

Liczba funkcji

występujących w bajce magicznej jest

ograniczona

.

3.

Następstwo funkcji

jest zawsze

jednakowe

(kolejność elementów jest rygorystyczni stała, a

swoboda ich układu ograniczona do b. wąskich ram; nie we wszystkich bajkach występują wszelkie
możliwe funkcje; brak niektórych nie wywiera wpływu na porządek pozostałych.
4. Pod względem konstrukcji

wszystkie bajki magiczne nalezą do jednego typu

. Funkcje nie

mogą rozkładać się na wzajemnie wykluczające się ciągi, istnieje jeden ciąg wspólny dla wszystkich
bajek magicznych. Należą one do jednego typu, zaś kombinacje stanowią podtypy.

III. Funkcje protagonistów.

Propp wymienia funkcje w takiej kolejności, jaka dyktuje bajka. Przy każdej podaje krótkie wyjaśnienie jej
funkcji, jednowyrazowe określenie i jej umowny symbol(podaję tylko przy pierwszym przykł.). Wszystkie
funkcje układają się w jedno konsekwentne opowiadanie. Bajka zazwyczaj zaczyna się od pewnej sytuacji
wyjściowej (wymienia się członków rodziny, przedstawia bohatera)

Funkcje bajki:

I.

Jeden z członków rodziny odchodzi –odejście – e (1.osoba starsza – zwykłe formy odejścia do pracy, na
wojnę e

1

; 2.odchodzi-umiera e

2

; 3. osoby młodsze – w odwiedziny, na spacer, zabawę e

3

)

II. Bohater otrzymuje zakaz

– zakaz 1.nie rób tego i tego, zakaz opuszczania miejsca, dotykanie czegoś; w

złagodzonej formie – prośba lub rada (zakazy mogą być wydawane bez związku z odejściem) 2.

odwróconą formą jest rozkaz lub propozycja – zabierz ze sobą śniadanie. Potem następuje nieszczęście,
stąd sytuacja wyjściowa zawiera opis pomyślności.

III. Naruszenie zakazu

– naruszenie – jest zawsze adekwatne do zakazu; teraz do bajki wkracza nowa

postać – antagonista bohatera, przeciwnik zakłócający spokój, wyrządzający jakąś szkodę, krzywdę
(smok, rozbójnik, diabeł, wiedźma, macocha)

IV.

Antagonista usiłuje zdobyć wiadomość o bohaterze – wywiadywanie. 1.celem ustalenie miejsca pobytu
osób, rzeczy 2.odwrócona forma gdy antagonista jest wypytywany przez ofiarę 3. w szczególnym
wypadku wywiadywanie przez osoby trzecie.

V.

Antagonista otrzymuje wiadomość o swojej ofierze – udzielenie informacji. 1. otrzymuje bezpośrednią
odpowiedź; funkcje binarne najczęściej w formie dialogu

VI.

Antagonista usiłuje oszukać swoją ofiarę, by zawładnąć nią lub zagarnąć jej mienie – podstęp.
Antagonista przybiera inną postać, udaje kogoś wiedźma serdeczną staruszkę, potem następuje funkcja:
1. Przeciwnik działa poprzez namowę 2 Stosuje środki magiczne 3. Posługuje się innymi środkami
oszustwa lub przemocy

VII. Ofiara ulega po

dstępowi i tym samym nieświadomie pomaga wrogowi – wspomaganie; 1.bohater ulega

namowom antagonisty (narusza zakaz bądź przyjmuje propozycję) 2-3. mechanicznie reaguje na
stosowanie środków magicznych i innych. Szczególną formą stanowi oszukańcza umowa (zgoda
bohatera jest wymuszana, np. w trakcie jakiejś kłopotliwej sytuacji, często sam ją stwarza). Element ten
można określić jako nieszczęście wstępne.

I-

VII można traktować jako część przygotowawczą

VIII.

Antagonista wyrządza krzywdę albo szkodę członkowi rodziny – szkodzenie. To bardzo ważna funkcja,
gdyż uruchamia akcję bajki, otwiera zawiązania bajki 1. Porwanie człowieka, 2. wykradzenia lub
odebranie magicznego środka, 3.wykradzenie lub zniszczenie zbiorów, 4. kradzież światła dziennego 5.
Dokonanie kradzieży w innych formach 6. zadanie ran cielesnych 7. spowodowanie nagłego zniknięcia
8. domaganie się wydania ofiary albo wywabienie jej 9. wypędzenie kogoś 10 wydanie rozkazu, aby
kogoś wrzucono do morza 11. rozrzucenie czarów na kogoś lub coś 12. dokonanie podstępnej zamiany
13. rozkaz uśmiercenia kogoś 14. dokonanie zabójstwa 15wtrącenie do więzienia 16. grożenie
poślubieniem przemocą 17 grożenie kanibalizmem dręczenie po nocach 19. wypowiedzenie wojny

Czasami momentem wyjściowym jest brak czegoś, ale bywa on tu rozpatrywany jako ekwiwalent
wymienionych funkcji VIII

– Któremuś z członków rodziny czegoś brakuje, pragnąłby cos posiadać – brak

czegoś 1. brak narzeczonej, przyjaciela czy w ogóle człowieka 2. konieczny jest srodek magiczny 3. brak
jakichś osobliwych przedmiotów 4. brak pieniędzy srodków do życia 5. rózne inne formy

IX.

Oznajmienie o szkodzie (nieszczęściu) lub braku, do bohatera ktoś zwraca się z prośbą lub rozkazem,
wysyła go lub uwalnia. – pośrednictwo, moment łączący. Funkcja ta wprowadza do bajki bohatera, mogą
oni być dwojakiego rodzaju: poszukiwaczami lub bohaterami pokrzywdzonymi 1. apel o pomoc z
następującym po nim wysłaniem bohatera 2. bohatera wysyła się bezpośrednio 3. bohaterowi zezwala
się na opuszczenie domu 4 oznajmienie o nieszczęściu 5 wypędzonego bohatera wywozi się z domu 6.
bohater skazany na śmierć zostaje potajemnie uwolniony 7. rozlega się pieśń żałobna

X.

Poszukiwacz zgadza się lub decyduje na przeciwdziałanie – początek przeciwdziałania.

XI. Bohater opuszcza dom

– wyprawa. Wyprawa bohatera poszukiwacza ma na celu poszukiwanie,

natomiast wyprawa bohatera pokrzywdzonego daje początek drodze, na której oczekują go różne
przygody. W niektórych bajkach akcja toczy się w jednym miejscu, czasem zostaje spotęgowana do
ucieczki. Tuta

j do bajki wkracza nowa postać (donator, czyli dostarczyciel). Bohater otrzymuje od niego

jakiś środek, zazwyczaj magiczny, który pozwala zlikwidować nieszczęście

XII.

Bohater zostaje poddany próbie, jest wypytywany, staje się ofiarą napaści, co przygotowuje przekazanie
mu magicznego środka albo pomocnika – pierwsza funkcja donatora. 1. Donator poddaje bohatera
próbie 2. donator wita i wypytuje bohatera 3. konający bądź zmarły prosi o wyświadczenie przysługi 4.
Uwięziony chłopak prosi o uwolnienie 5 bohater prosi o litość 6. spierający się proszą o podział między
nich zdobyczy 7. inne prośby 8. wroga istota próbuje uśmiercić bohatera 9. wroga istota staje do walki z
bohaterem 10. bohaterowi pokazuje się środek magiczny i proponuje jego wymianę na rzecz, którą
posiada

XIII.

Reakcja bohatera na działanie przyszłego donatora – reakcja bohatera. Może być pozytywna lub
negatywna 1. bohater wytrzymuje próbę lun nie wytrzymuje jej 2. bohater odpowiada na przywitanie lub
nie wita się 3. wyświadcza przysługę zmarłemu lub nie 4. uwalnia uwięzionego 5. lituje się nad
proszącym 6. dokonuje podziału i godzi spierających się 7. bohater wyświadcza jakąś inna przysługę 8.
bohater ratuje się przed zamachem na niego, stosując wobec istoty wrogiej jej własne środki 9. bohater
pokonuje i

stotę wrogą albo nie pokonuje jej 10. B. zgadza się na wymianę przedmiotu, ale natychmiast

stosuje jego siłę magiczna wobec dawcy

XIV.

Bohater wchodzi w posiadanie magicznego środka – przekazanie, otrzymanie magicznego środka. Za
przedmioty magiczne mogą służyć zwierzęta, przedmioty o właściwościach magicznych, walory

darowane bezpośrednio – np. siła. 1. Środek jest przekazywany bezpośrednio 2. ś. Jest wskazany 3. ś
zostajke wykonany 4. zostaje sprzedany albo kupiony 5. ś. Przypadkowo trafia do bohatera 6. ś.
Ni

eoczekiwanie sam się ukazuje 7. ś. Zostaje wypity albo zjadzony 8. ś zostaje porwany 9. różne

postacie same staja do dyspozycji bohatera.

Bohater bajki magicznej

jest taką postacią, która po zawiązaniu akcji bądź bezpośrednio ucierpiała

wskutek działań przeciwnika, bądź też wyraziła zgodę na zlikwidowanie szkody wyrządzonej innej osobie lub
odczuwanego przez nią braku. W toku akcji bohater jest postacią, która otrzymuje środek magiczny lub
magicznego pomocnika i się nim posługuje lub wysługuje
XV. Bohater przen

osi się, jest przeniesiony lub przyprowadzony w miejsce, gdzie znajduje się przedmiot jego

poszukiwań – przemieszczenie przestrzenne między dwoma królestwami; przewodnictwo w drodze. 1.
bohater odbywa lot w powietrzu 2. b jedzie po ziemi lub płynie wodą 3. b jest prowadzony 4. b wskazuje
się drogę 5. b korzysta z nieruchomych środków przemieszczania się 6. b idzie krwawym śladem

XVI.

Bohater i jego antagonista przystępują do bezpośredniej walki – walka. 1 w otwartym polu 2.
przystąpienie do zawodów 3. gra w karty.

XVII.

Bohater otrzymuje znamię – znamię. 1. znamię nanosi się na ciało 2. b otrzymuje pierścień lub ręcznik 3.
inne formy naznaczenia

XVIII.

Zwycięstwo nad antagonistą – zwycięstwo. 1. w otwartej walce 2. w zawodach 3. antagonista przegrywa
w karty 4. wróg przegrywa przy ważeniu się 5. przeciwnik zostaje zabity bez uprzedniej walki 6. wróg jest
bezpośrednio wypędzony

XIX.

Likwidacja początkowej szkody lub braku – likwidacja nieszczęścia lub braku. Dana funkcja tworzy parę
z wyrządzeniem szkody lub nieszczęściem z zawiązania. Poprzez nią opowieść sięga apogeum 1.
porwanie obiektu poszukiwań przemocą lub spryetm2. obiekt poszukiwań jest zdobywany przez kilka
postaci naraz z równoczesną szybką zmianą ich działań 3. obiekt poszukiwań jest zdobywany za
pomocą przynęt 4. zdobycie poszukiwanego przedmiotu jest bezpośrednim wynikiem poprzednich
działań 5. obiekt zdobywa się błyskawicznie przez zastosowanie środka magicznego 6. dzięki użyciu
środka magicznego likwiduje się nędzę 7. obiekt poszukiwania zostaje pojmały 8 z zaczarowanego
zostają zdjęte czary 9 ożywianie zabitego 10. uwolnienie uwięzionego 11. zdobycie obiektu poszukiwań
przybiera czasem takie same formy, jak zdobycie środka magicznego

XX.

Powrót bohatera – powrót. Najczęściej przejawia się w tych samych formach, co przybycie

XXI.

Prześladowanie bohatera – prześladowanie, pościg. 1. prześladowca leci za bohaterem 2. bohater
domaga się wydania winowajcy 3 wróg prześladuje bohatera, szybko przemieniając się w różne
zwierzęta 4. prześladowcy – smocze żony – przemieniają się w kuszące przedmioty i pojawiają się na
drodze bohatera. 5. prześladowca próbuje połknąć bohatera 6. prześladowca usiłuje zabić bohatera 7.
prześladowca usiłuje przegryźć drzewo, na którym schronił się bohater

XXII.

Ocalenie bohatera od pościgu- ocalenie. 1. bohater unosi się w powietrzu, 2. b ucieka, podczas ucieczki
wznosi przeszkody na drodze prześladowcy. 3 b podczas ucieczki przemienia się w przedmioty, które
zmieniają go nie do poznania 4. b podczas ucieczki kryje się 5. ścigany ukrywa się u kowali6. b ratuje się
u

cieczką szybko przemieniając się w kamienie, zwierzęta itp. 7. b opiera się pokusie, na którą

wystawiają go przemienione żony smoka 8. b pozwala się połknąć 9. b ratuje się przed zamachem na
swe życie 10. ścigany przeskakuje na drugie drzewo

Wiele bajek ko

ńczy się w momencie, gdy bohater uchodzi przed pościgiem. Dociera on do domu, a

następnie, jeśli zdobył narzeczona, żeni się z nią. Jednakże nie zawsze tak bywa. Znów zjawia się jego
wróg, co daje początek nowej opowieści. Zjawisko to oznacza, że wiele bajek składa się z dwóch
szeregów funkcji, które można nazwać sekwencjami. Nowe nieszczęście (szkoda) stwarza nową
sekwencję i w ten sposób nieraz kilka bajek łączy się w jedna opowieść. Funkcje VII XV bis, są
powtarzane, stwarzają nowa sekwencję, ale są dalszym ciągiem tej samej bajki

XXIII. Nierozpoznany przez nikogo bohater przybywa do domu lub do innego kraju

– nie rozpoznane przybycie.

1. przybycie do domu 2. przybycie do innego króla

XXIV. Uzurpator wysuwa nieuzasadnione roszczenia

– nieuzasadnione roszczenia.

XXV. Bohater otrzymuje trudne zadanie

– trudne zadanie. 1. próba za pomocą jedzenia i picia 2. próba ogniem

3. zad do zgadywania 4. zad na dokonanie wyboru 5. chowanie się 6 pocałować królewnę w oknie 7.
próba siły, zręczności, męstwa 8 próba cierpliwości 9. zad na dostarczenie czegoś 10 zad na wykonanie
czegoś 11. inne zad

XXVI. Wykonanie zadania

– wykonanie. Formy wykonania ściśle odpowiadają formom zadań.

XXVII. Rozpoznanie bohatera

– rozpoznanie. Bohater zostaje rozpoznany na podstawie szczególnego

znamienia, znaku albo przekazanego mu przedmiotu. Ta funkcja koresponduje z oznaczeniem.

XXVIII.

Zdemaskowanie uzurpatora ( fałszywego bohatera) antagonisty lub przeciwnika – zdemaskowanie.

XXIX.

Bohater przybiera inną postać – transfiguracja.1. Bohater przybiera nową postać w rezultacie
magicz

nego działania pomocnika 2. B. buduje cudowny pałac 3. B przywdziewa nowy strój 4. Formy

zracjonalizowane i humorystyczne

XXX. Ukaranie wroga

– ukaranie. Wróg zostaje rozstrzelany, wygnany, przywiązany do końskiego ogona lub

popełnia samobójstwo. Oprócz tego występuje wielkoduszne przebaczenie.

XXXI.

Bohater zawiera małżeństwo i zostaje carem – małżeństwo. Może otrzymać narzeczoną wraz z
królestwem, czasem ma miejsce samo wstąpienie na tron bądź otrzymuje rekompensatę pieniężną za
rękę królewny.

Na tym bajka się kończy. W poszczególnych wypadkach pewne czynności bohaterów bajki nie są
przyporządkowane żadnej z wymienionych funkcji ani przez nią zdeterminowane, określamy je jako

elementy

niejasne.

Wnioski

z tych rozważań:

- Liczba funkcji jest ograniczona (31).

W obrębie tych funkcji rozwijają się akcje dosłownie wszystkich

bajek.
-

Odczytując kolejno wszystkie funkcje widzimy, że każda następna funkcja logicznie i z artystyczną

konsekwencją wynika z poprzedniej
-

żadna funkcja nie wyklucza innej, wszystkie tworzą jeden, nie zaś kilka ciągów.

-

Bardzo dużo funkcji występuje parami( zakaz-naruszenie zakazu, walka-zwyciestwo, pościg-ocalenie)

-

inne funkcje mogą występować grupami np. zawiązanie akcji.

- dany schemat jest jednostka miary bajek, pozwala na zestawianie bajek

ze sobą i ich porównywanie.

V. Inne elementy bajki

A. Elementy

pomocnicze dla wzajemnego powiązania funkcji

Funkcje tworzą podstawowe elementy bajki, tj. takie El., na których oparty jest rozwój bajki.

Powiadomienie



występuje jeśli następujące po sobie funkcje spełniane są przez różne postacie i postać

druga powin

na wiedzieć, co zaszło przedtem (postacie mogą być wszechwiedzące) Może być bezpośrednie,

mieć formę dialogu, przechwały, skargi. Warianty: Jedna postać dowiaduje się czegoś od drugiej; Zobaczenie
czegoś  postacie zaczynają działać dlatego, że coś widzą; Przyniesienie przedmiotu; przyprowadzenie ludzi,
którzy znajdują się zbyt daleko; Przybycie bohatera.

B. Elementy pomocnicze przy potrojeniach

Potrojeniu mogą ulegać poszczególne detale (3 głowy smoka) jak i poszczególne funkcje. Powtórzenie może
być równomierne (3 zadania, 3 lata służby) albo potęgujące akcję (trzecie zad najtrudniejsze, trzecia walka
najstraszniejsza) może też występować dwa razy z wynikiem negatywnym i raz z pozytywnym.

C.

Motywacje

Motywacja



przyczyny jak i cele powodujące takie czy inne postępowanie postaci bajkowych. Niekiedy

nadają one bajce całkowicie odmienne zabarwienie, należą jednak do najmniej stałych el. Bajki.
Większość postępków postaci jest w naturalny sposób umotywowana przez rozwój akcji. Ponadto podobne
działania mogą mieć różne motywacje, często wynikają one z cech bohatera (jest on o coś zazdrosny, co
skłania go do jakiegoś działania) Rzadko występują motywacje wyrażone słowami. Uświadomienie braku
może być umotywowane – brakujący obiekt pojawia się na chwilę, bohater zaczyna tęsknić za raz ujrzanym
obiektem; brak jest uświadamiany przez innych („synu, potrzebna ci narzeczona”);pozorny brak; pozorna
choroba.

VI. Dystrybucja funkcji między działające postacie

Wiele funkcji logicznie łączy się w określone kręgi, które odpowiadają realizatorom funkcji. Są to

kręgi akcji

:

1.

Krąg akcji antagonisty

(przeciwnika)-

szkodzenie, bój, prześladowanie

2.

K.a donatora

(dostarczyciela)

– przygotowanie i przekazania magicznego środka

3.

k. a pomocnika

4.

k.a królewny

(poszukiwanej postaci) oraz jej

ojca

5.

k. a osoby wyprawiającej bohatera

6.

k. a bohatera

7.

k. a. uzurpatora

.

Między te 7 postaci dokonuje się również dystrybucji funkcji w części przygotowawczej, jednak nie jest ona
równomierna. Ponadto istnieją specjalne postaci występujące w momentach wiążących akcję oraz specjalni
„zdrajcy” – lusterko, miotła wskazujące miejsce pobytu poszukiwanej ofiary.

Sposoby dystrybucji kręgów akcji pomiędzy postaci:

1. Krąg akcji dokładnie odpowiada postaci
2. Jedna postać obejmuje kilka kręgów akcji (np. miedziany chłopek prosi o wypuszczenie z wieży, daruje
Iwanowi siłę, i pomaga w zabiciu smoka- donator i pomocnik)
3. Jeden krąg akcji przypada na kilka postaci (np. jedna postać poddaje bohatera próbie, a nagradza inna,
funkcje królewny są podzielone między nią a ojca).

Cechy funkcjonują jak istoty żywe

, dlatego przedmioty, cechy i istoty żywe należy traktować jako

wielkości równorzędne. Jednak istoty żywe nazywamy magicznymi pomocnikami, podczas gdy przedmioty i
cechy

– magicznymi środkami. Można ustalić

3 kategorie pomocników

:

1. Pomocnicy uniwersalni

– zdolni do realizacji wszystkich funkcji pomocnika (w materiale Proppa tylko koń

okazał się takim pomocnikiem)
2. Częściowi pomocnicy – zdolni do realizacji tylko niektórych funkcji.
3. Specyficzni pomocnicy

– wykonują tylko jedna funkcje, należą do nich tylko przedmioty.

Propp zaznacza, że bohater często razi sobie bez żadnych pomocników. Najważniejszym atrybutem
pomocnika jest wieszcza mądrość. Pomocnik czasem wykonuje funkcje, które są specyficzne dla bohatera.

VII. Sposoby wprowadzania do akcji nowych bohaterów.

Każda kategoria postaci ma

ściśle określone formy pojawienia

się jej w bajce:

1.

Antagonista

pojawia się w toku akcji dwukrotnie – nagle, skądś z zew., potem jako postać odnaleziona.

2.

Donatora

spotyka się przypadkowo.

3.

Magiczny pomocnik

włączony jest do akcji jako dar.

4.

Osoba wyprawiająca bohatera

,

bohater

,

uzurpator

oraz

królewna

włączeni są do akcji już na

początku bajki.
Czasem przy wyliczeniu postaci zd

arzają się

odstępstwa od takiej dystrybucji

– jeśli w bajce nie

występuje donator, to jego funkcje przechodzą na protagonistę; wszystkie postaci mogą być wprowadzone już
na początku, zależnie od tego w jaki sposób rozpoczyna się bajka; czasami początkowo nie ma
poszukiwacza, r

odzi się on za pomocą cudu, któremu najczęściej towarzyszy proroctwo dotyczące jego losu.

Propp zaznacza, że w kolejnych sekwencjach bajki jedna i ta sama postać może odgrywać inne role –

diabeł jest pomocnikiem w pierwszej, a w drugiej przeciwnikiem. Jeśli jakieś postaci znane z pierwszej
sekwencji, to zbyteczne jest ich włączanie w drugiej.

VIII. O atrybutach działających postaci i ich znaczeniu

Atrybut



całokształt wszystkich cech zewnętrznych postaci: wiek, płeć, status społeczny,

wygląd zewnętrzny, jej cechy szczególne itd

. Atrybuty służą do nadania bajce malowniczości, piękna i

uroku. Na bajkę oddziałuje aktualna rzeczywistość historyczna, epos sąsiednich narodów, religia; bajka
odzwierciedla dawne obyczaje. Bajka podlega procesowi metamorfozy i te

zmiany również podporządkowanie

są pewnym prawom.

Na podstawie badania atrybutów protagonistów wyodrębniono

3 rubryki: wygląd zewnętrzny i

nomenklaturę postaci, szczególny sposób pojawiania się w bajce oraz miejsce pobytu

. Do tego

dochodzą

elementy pomocnicze

, np. cechami charakterystycznymi baby-

jagi będą: jej nazwa, wygląd

zew., kościana noga, „nos co w sufit wrósł”, jej chatka na kurzej nóżce oraz sposób pojawienia się. Najczęściej
powtarzające się, najwyrazistsze formy stanowią określony

kanon bajkowy

. Istnieje kanon

międzynarodowy, formy narodowe oraz formy regionalne czy charakterystyczne dla danych grup społecznych.

Badanie transformacji funkcji i atrybutów prowadzi do wniosków, że –

można odtworzyć podstawową

formę bajek magicznych w ogóle, której pozostałe formy będą wariantami.

Wymaga to jednak b.

dużej ilości badań; jeśli wypiszemy wszystkie podstawowe dla każdej rubryki formy i sprowadzimy je do jednej
bajki, stwierdzimy, że u postaw danej bajki leżą pewne wyobrażenia abstrakcyjne. Badanie atrybutów
umożliwia naukową interpretacje bajki. Z historycznego pkt widzenia bajkę magiczną sprowadzoną do jej
podstaw morfologicznych można porównać do mitu (są to jednak przypuszczenia, które wymagają dalszych
badań).

IX. Bajka jako całość

A.

Sposoby łączenia opowiadań

Z punktu widzenia morfologicznego

bajką magiczną

można nazwać

każdy

rozwój akcji: od szkodzenia

lub braku, przez funkcje pośrednie do wesela lub innych funkcji wykorzystanych jako
rozwiązanie

. Jako

funkcje końcowe

mogą występować: nagroda, zdobycie czegoś, zlikwidowanie braku,

ocalenie z pościgu itp. Taki rozwój nazwaliśmy

sekwencją

. Każde nowe wyrządzenie szkody lub straty lub

brak tworzy nową sekwencję. Jedna bajka może zawierać kilka sekwencji i przy analizie tekstu należy przede
wszystkim okre

ślić, z ilu sekwencji bajka się składa. Sekwencje mogą się przeplatać.

Sekwencje mogą się łączyć w następujący sposób:

1. Jedna następuje bezpośrednio po drugiej
2. nowa rozpoczyna się, zanim jeszcze skończy się pierwsza
3.epizod może być też przetwarzany, złożone schematy
4. Bajka może się rozpoczynać od dwóch sytuacji szkodzenia jednocześnie.
5. Dwie sekwencje mogą mieć wspólne zakończenie
6. Czasem w bajce występuje dwóch poszukiwaczy, którzy w pewnym momencie się rozstają.

Z

jedną bajką

mamy do czynieni

a w następujących przypadkach:

1.Jesli cała bajka składa się z jednej sekwencji
2. Jeśli bajka składa się z 2 sekwencji, z których jedna ma zakończeni pozytywne, a druga negatywne
3. przy potrojeniu sekwencji
4. jeśli magiczny środek zostaje zdobyty w sekwencji I, a użyty dopiero w II.
5. Gdy przed ostatecznym zlikwidowaniem szkody nagle powstaje nowa sytuacja braku, która powoduje
kolejne poszukiwania.
6. Gdy w zawiązaniu przedstawiono od razu dwie szkody.
7. W tekstach, w których sekwencja I zawiera walkę ze smokiem, a II rozpoczyna się od porwania zdobyczy
przez braci, po czym następują roszczenia uzurpatora i trudne zad.
8. Bajki, w których bohaterowie rozłączają się przy słupie rozstajnym. We wszystkich innych wypadkach mamy
o czynienia z dwiema i więcej bajkami.

B.

Przykład analizy

Najważniejsze są funkcje protagonistów, następnie elementy wiążące i motywacje. Szczególne miejsce
zajmują formy pojawiania się osób działających. Wreszcie występują El. Atrybutywne, czyli akcesoria.

Owe 5

elementów określa nie tylko konstrukcję bajki, lecz w ogóle całą bajkę.

Propp wybiera jakąś bajkę

i dokonuje jej rozkładu zgodnie z tym, co zostało wyróżnione – określa jej poszczególne el.

C. Problem klasyfikacji

Stałość konstrukcji

bajek magicznych

pozwala je zdefiniować jako

opowiadania oparte na regularnym

następstwie przytoczonych funkcji w ich różnych odmianach gatunkowych

. Jednak brak lub

powtarzanie się funkcji powoduje, że definicja ta staje się niejasna.

Istnieją bajki niemagiczne

, które

można skonstruować według tego schematu, stąd wynika potrzeba nowego terminu. Można je nazwać
bajkami podporządkowanymi schematowi siedmiopostaciowemu lub bajki mitycznej (obie nazwy odrzucone).

Podobnie jak asymilują się elementy wewnątrz bajek, tak

krzyżują się całe gatunki bajek

. Mity czy

romanse rycerskie wykazują podobna budowę do bajek.

Klasyfikacji bajek

można dokonywać na podstawie:

1. Odmiany jednej cechy
2. Braku lub obecności tej samej cechy
3. Występowania wzajemnie wykluczających się cech.

Sekwencje z bajek mogą istnieć osobno, ale tylko połączenie dwu sekwencji daje całkowicie
pełną bajkę.

Bardzo możliwe jest to, że niegdyś istniały dwa typy bajek i w jakiejś odległej epoce złączyły się

w jeden utwór.

D.

O stosunku poszczególnych form struktury do konstrukcji ogólnej

Propp anal

izuje bajki zawierające walkę i zwycięstwo i trudne zad., zapisuje je w postaci schematów,

które zestawia ze sobą i porównuje umieszczenie poszczególnych funkcji w tych schematach i względem
siebie

– wnioski:

* całkowita

jednorodność konstrukcji bajek magicznych

(drobne wahania jej nie zakłócają) jest to dla

niego zadziwiające biorąc pod uwagę różnorodność bajek. Zastanawia się czy można mówiąc o jednym źródle

bajki. Rozważa źródło geograficzne, czynnik psychologiczny (fantazja ludzka) i źródło obyczajowe( zauważa
uzasadniony związek między wczesnymi formami obyczajowości i religią a religią i bajką; wyobrażenia o
wędrówce odzwierciedlają wyobrażenia o wędrówce dusz w zaświatach)
*

porównywanie niektórych bajek ze schematem wykazuje, że mają one niepełną formę, brak

niektórych funkcji

*czy odmiany jednej funkcji wiążą się koniecznie odpowiednimi odmianami innej funkcji?
1. Istnieją elementy, które zawsze, bez wyjątków, są powiązane przez odpowiadające sobie odmiany, np.
zakaz i naruszenie zakazu, walka i zwyci

ęstwo

2. Istnieją pary, w których jeden człon może być związany tylko z kilkoma odmianami korespondującego z nim
członu, np. porwanie może być związane z bezpośrednim kontrporwaniem czy ze zdobyciem czegoś przez
pomocników.
3. Wszystkie pozostałe elementy bajki, jak też pary jako takie, mogą się łączyć ze sobą w sposób dowolny, np.
porwanie wcale nie oznacza konieczności lotu.

Propp rozważa psychologię twórcy bajce czy psychologię twórczości w ogóle.

Twórca bajki nie ma

swobody tworzenia w następujących dziedzinach:

a. w sferze ogólnego następstwa funkcji
b. nie może dowolnie dokonywać substytucji tych elementów, których odmiany związane są z absolutną bądź
względna zależnością
c. jest ograniczony w wyborze protagonistów pod względem ich atrybutów, jeśli wymagana jest określona
funkcja
d. istnieje pewna zależność między sytuacja początkową a następującymi po niej funkcjami.

Opowiadający stosuje dowolne rozwiązania:

a. w wyborze funkcji, które opuszcza bądź wprowadza
b. w wyborze sposobu realizacji funkcji
c.

ma pewną swobodę w wyborze nomenklatury i atrybutów osób działających

d. w doborze środków językowych.

E.

Problem kompozycji i fabuły oraz fabuł i wariantów

Wszystkie orzeczenia tworzą kompozycje bajki, wszystkie podmioty, dopełnienia i inne części zdania określają
fabułę – ta sama kompozycja może stanowić podstawę różnych fabuł. Cały zasób bajek magicznych należy
traktować jako łańcuch wariantów.

Żadnej fabuły z danego rodzaju bajek nie można badać w

oderwaniu od drugiej ani pod względem morfologicznym, ani genetycznym

Przy zastępowaniu

elementów przez ich odmiany gatunkowe jedna fabuła przekształca się w drugą. Idealne byłoby
przeanalizowanie jednej bajki we wszystkich jej wariantach. Jednak najpierw należy zbadać z osobna
elementy, następnie genetyczne badanie rdzenia, wokół którego konstruuje się bajki magiczne. Następnie
konieczne jest zbadanie norm i form metamorfoz. To dopiero daje możliwość badania fabuł.

POSTAĆ LITERACKA –

jest

całością zbudowaną z różnorodnych

motywów

,

składają się na nią

cechy wyglądu i charakteru, działania, myśli, przypisywane jej wypowiedzi. O ich powiązaniu decyduje
określony

wzór integracji

, k

tórego zewnętrznym wykładnikiem jest

imię własne

, wyodrębniające ją

spośród elementów świata przedstawionego.

Trzy składniki

:

-

stereotyp

literacki utwierdzonego w tradycji danego gatunku

-

pozaliteracki

model

osobowego ukształtowanego w warunkach społecznych podlegających

obserwacji

pisarza
-

propagowane

przez twórcę ideału

postawy wo

bec życia.

Rozm

aita hierarchia tych składników:

-dominacja pierwszego

– postać konwencjonalna

-

dominacja drugiego

– realizm i naturalizm, konstrukcja podpadająca pod kryterium prawdopodobieństwa

społecznego, obyczajowego, psychologicznego. Odniesieniem może być realne indywiduum
-

dominacja trzeciego

– nosiciel treści wychowawczych, znak wartości zalecanych przez uaotra – bohater

pozytywny lub odrzucanych

– bohater negatywny.

Funkcjonowanie postaci w utworze

określają zabiegi charakterystyki i motywacji. Szczególnie ważne jest

ustalenie wzajemnego stosunku momentów typowości i charakterystyczności w jej konstrukcji
-

typowość

– reprezentatywność w stosunku do pewnych znanych czytelnikowi ról społecznych, jak i

zgodność z literackimi szablonami osoby przedstawionej

-

charakterystyczność

– wyposażenie jej w cechy indywidualne i niepowtarzalne, decydujące o jej potrójnej

odrębności: wobec innych postaci utworu, wobec tradycyjnych schematów postaci oraz wobec pozaliterackich
wzorów osobowych.

Schematyczna typowość

jest właściwa postaciom występującym w utworach dydaktycznej literatury.

Równowaga

obu czynników stanowiła ideał poetycki realizmu w powieści, noweli i dramacie.

W obrębie świata przedstawionego postać stanowiła istotne

funkcje konstrukcyjne

współtworzy sieć

postaci ukazanych a ponadto wiąże w większe zespoły motywy fabularne, zwłaszcza zdarzenia.
Ze względu na zasięg funkcji:
-

postać główna, bohater utworu:

postacie, które pozostają relatywnie w największej liczbie powiązań z

innymi postaciami oraz bezpośrednio lub pośrednio uczestniczą we wszystkich zdarzeniach utworu, osoba
której losy stanowią zasadniczy przedmiot zainteresowań autora.
-

postaci uboczne:

pozostając w związkach z postacią główną uczestniczą tylko niektórych zddarzniech

-

postaci epizodyczne:

-

występującej w jednorazowych sytuacjach na marginesie zasadniczego wątku

fabuły.
Ze względu na rolę w kształtowanie ciągów fabularnych –

postaci aktywne

(działania i decyzje wyznaczają

przebi

eg zdarzeń)

i pasywne

(losy są zdeterminowane przez niezależne od ich usiłowań zdarzenia i

okoliczności).