11

1. Źródła informacji geograficznej

Zadanie 1.1

Geografia jest to dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem
środowiska przyrodniczego, działalnością człowieka
oraz związków zachodzących między nimi. Wyróżniamy w niej
kilka dyscyplin, w tym: geografię fizyczną, która zajmuje się
badaniem środowiska przyrodniczego, geografię społeczno-
-ekonomiczną badającą działalność człowieka w środowisku,
geografię regionalną, która analizuje współzależności i powiązania
między środowiskiem przyrodniczym a działalnością ludzi
na wybranych obszarach.

Zadanie 1.2

Tab. 1.1. Wybrane dziedziny nauki według przedmiotu badań

Zadanie 1.3

Przykłady informacji geograficznych:

migracja ludności,

wybrane skutki migracji,

zróżnicowanie etniczne ludności.

Dziedzina wiedzy geograficznej:
geografia ludności (geografia społeczna)

Zadanie 1.4

Przykładowa odpowiedź:
Sikkim:

jest prowincją Indii,

ma niewielką powierzchnię,

graniczy z Nepalem i Buthanem,

zamieszkuje ją niespełna pół miliona zróżnicowanych etnicznie
mieszkańców, w większości analfabetów,

ma stolicę położoną na wysokości 1600 m n.p.m.

Dziedziny wiedzy geograficznej:
m.in. geografia polityczna, geografia ludności, geografia
transportu, itp.

Zadanie 1.5

Przykładowa odpowiedź:

publikacje popularnonaukowe,

wydawnictwa encyklopedyczne,

strony internetowe.

Zadanie 1.6

Przykładowa odpowiedź:

Tab. 1.2. Wady i zalety korzystania z internetu

Zadanie 1.7

Obserwacje prowadzone w terenie mogą dostarczyć informacji np. o:

składnikach krajobrazu,

pogodzie,

skałach występujących w danej okolicy,

formach terenu (ukształtowaniu terenu),

zajęciach ludności,

sposobach zagospodarowania terenu,

roślinach uprawnych,

rozmieszczeniu i rodzaju zakładów przemysłowych itp.

2. Wprowadzenie do pracy z mapą

A. Skala mapy

Zadanie 2.1

skala liczbowa

1 : 25 000

skala mianowana

1 cm – 0,25 km

skala liniowa

skala polowa (powierzchniowa)

1 cm

2

– 0,0125 km

2

Zadanie 2.2

Tab. 2.1. Przykładowe skale

Zadanie 2.3

1 : 2 500 (1 cm – 0,025 km)

Zadanie 2.4

a) 1 cm na mapie w skali 1 : 100 000 odpowiada 1 km w terenie;

zatem odcinek, który ma na mapie 5 cm odpowiada 5 km
w terenie (przy założeniu, że nie jest on nachylony),

b) 1 cm na mapie w skali 1 : 75 000 odpowiada 750 m,

czyli 0,75 km w terenie; zatem odcinek, który ma na mapie
5 cm odpowiada 3,75 km (3750 m) w terenie (przy założeniu,
że nie jest on nachylony).

Zadanie 2.5

1 : 50 000

Zadanie 2.6

a)

Są dwa sposoby obliczania:

określenie powierzchni stawu na mapie – w skali,

a następnie przeliczenie na wielkości rzeczywiste,

obliczenie wymiarów rzeczywistych stawu, a następnie

określenie jego rzeczywistej powierzchni.

W skali 1 : 10 000 1 cm na mapie odpowiada 100 m
w terenie, a odcinek 0,5 cm – to 50 m w rzeczywistości;
zatem powierzchnia stawu będzie w rzeczywistości wynosić:
5000 m

2

,

b) W skali 1 : 200 000 1 cm na mapie odpowiada 2 km

w terenie, a odcinek 0,5 cm – to 1 km w rzeczywistości;
zatem powierzchnia lasu będzie w rzeczywistości wynosić:
2 km

2

(czyli 2 000 000 m

2

, co odpowiada powierzchni

równej 200 hektarom).

Zadanie 2.7

Powierzchnia kwadratu o boku 2 cm na mapie wynosi 4 cm

2

,

co odpowiada 1 km

2

w terenie;

2 cm na mapie odpowiadają 1 km w terenie, czyli 1 cm na mapie
będzie odpowiadał 0,5 km w terenie;

Skala mapy, na której obszar o powierzchni 1 km

2

jest przedstawiony kwadratem o boku 2 cm, to: 1 : 50 000.

0

250

250

500 m

22

B. Generalizacja mapy

Zadanie 2.8

c), d)

Zadanie 2.9

A.

w skali 1 : 10 000 obszar przedstawiony na mapie zajmuje
165 cm

2

,

w skali 1 : 50 000 obszar jest 25-krotnie pomniejszony,
zajmuje 6,6 cm

2

,

w skali 1 : 500 000 obszar jest 2500 razy pomniejszony,
zajmuje 0,066 cm

2

.

B. Na mapie w skali 1 : 10 000 zabudowa jest przedstawiona

z dużą szczegółowością, gdyż 1 mm na tej mapie odpowiada
10 m w terenie. Dzięki temu prezentowane są nie tylko
pojedyncze budynki mieszkalne, ale także niewielkie budynki
gospodarcze. Zarysy większości obiektów przedstawiono
wiernie. Ważniejsze budynki użyteczności publicznej zostały
podpisane. Znacznie mniejsza skala mapy 1 : 50 000
nie pozwala na pokazanie wielu szczegółów, prezentowanych
na mapie w skali 1 : 10 000. Na mapie w skali 1 : 50 000
obszary zabudowane przedstawiono w uproszczony sposób.
Wyróżniono jedynie tereny zabudowy wielorodzinnej
i jednorodzinnej oraz tereny przemysłowe. Tylko ważniejsze
obiekty użyteczności publicznej pokazano jako pojedyncze
budynki. W skali 1 : 500 000 tereny zabudowane
przedstawiono w bardzo uproszczony sposób. Pominięto
pojedyncze budynki, obszary o zabudowie rozproszonej,
a nawet niewielkie obszary zwartej zabudowy mniejszych
osiedli. Zastosowano tylko jeden znak powierzchniowy.
Użycie sygnatur punktowych umożliwiło dodanie informacji
o przybliżonej liczbie mieszkańców tych osiedli.

C. Na terenie Dziekanowa Leśnego, na mapie w skali

1 : 10 000 drogi przedstawione są z dużą szczegółowością
i z uwzględnieniem wielu kategorii. Zaznaczono drogę
szybkiego ruchu, inne drogi dojazdowe, ulice, drogi polne
i ścieżki. Zastosowane znaki – sygnatury liniowe pozwalają
na pokazanie szerokości zgodnej z rzeczywistymi wymiarami,
zwłaszcza w przypadku najważniejszych dróg. Ważniejsze ulice
podpisano. Na mapie w skali 1 : 50 000 sygnatura liniowa
drogi szybkiego ruchu (droga o nawierzchni twardej,
szerokość ponad 7 m) ma nieco uproszczony kształt
i została znacznie poszerzona w stosunku do rzeczywistego
wymiaru (trasa musiałaby mieć szerokość 50 m, a z pomiaru
wykonanego na podstawie mapy 1 : 10 000 wynika,
że szerokość ta wynosi ok. 20 m). Również ulice
w Dziekanowie Leśnym przedstawiono, nie uwzględniając
ich szerokości. Na mapie w skali 1 : 500 000 zamieszczono
tylko drogę dwujezdniową. Szerokość drogi na mapie wynosi
1 mm, co odpowiada 500 m w terenie, i wielokrotnie
przewyższa jej rzeczywiste wymiary.

Zadanie 2.10

a) 2) 1 : 5 000 000
b) 4) 1 : 10 000

C. Odwzorowania kartograficzne

Zadanie 2.11

(1) kulę, (2) elipsoidę, (3) globusie.

Zadanie 2.12

Rodzaje odwzorowań

Wybrane cechy odwzorowań

równokątne

(wiernokątne)

Wszystkie kąty są równe odpowiednim

kątom na kuli (elipsoidzie)

równopolowe

(wiernopowierzchniowe)

Można dokonywać pomiaru powierzchni

dowolnych obszarów

równoodległościowe

(wiernoodległościowe)

Nie występują w nim zniekształcenia

długości wzdłuż pewnych kierunków

(np. wzdłuż południków)

dowolne

Występują wszystkie trzy rodzaje

zniekształcenia kątów: powierzchni

i odległości

Zadanie 2.13

Tab. 2.2. Charakterystyka wybranych odwzorowań

kartograficznych

D. Kartograficzne metody prezentacji
izolinie

Zadanie 2.14

A–B.

Odpowiedź w formie graficznej.

C. W: 400 m n.p.m.,

S: pomiędzy 400 a 450 m n.p.m. (425 m n.p.m.),
T: 650 m n.p.m.,
X: 300 m n.p.m.,
Y: pomiędzy 250 a 300 m n.p.m. (275 m n.p.m.),
Z: 50 m n.p.m.

D. W, T, X, Z.

Zadanie 2.15

izolinie

Zadanie 2.16

a) izotermy
b) izobary
c) izobaty
d) zasolenia
e) opadu
f) trzęsienie ziemi

Zadanie 2.17

Odpowiedź w formie graficznej.

Zadanie 2.18

Przedstawiony na mapie teren położony jest powyżej
300 m n.p.m. W rzeźbie zaznacza się wyniesienie o trzech
kulminacjach. Dwie z nich – o wysokościach 394 m i 408 m,
usytuowane w północnej części terenu, rozdzielone są przełęczą

3

o wysokości dna pomiędzy 370 a 380 m n.p.m. Trzeci szczyt,
widoczny w południowej części terenu jest wyraźnie oddzielony
od dwóch poprzednich znacznie niżej usytuowaną – ok. 340
a 350 m n.p.m. – przełęczą, która w kierunku południowo
wschodnim przekształca się w wąską dolinę schodzącą do
wysokości ok. 300 m n.p.m. Z przełęczy ku wschodowi odchodzi
druga wąska dolina, oddzielona od pierwszej małym wyniesieniem
o kulminacji nieco ponad 350 m n.p.m. Na południowy wschód
od tego wzniesienia znajduje się najniżej położony punkt
(297 m n.p.m.) omawianego terenu.

Zadanie 2.19

Odpowiedź w formie graficznej.

Zadanie 2.20

Przedstawione jezioro ma silnie wydłużony kształt. Jego długość
jest kilkakrotnie większa niż szerokość. Linia brzegowa jest
urozmaicona, występują liczne zatoki, półwyspy i trzy wyspy. Dno
misy jeziornej jest nierówne. Maksymalna głębokość wynosi 52 m.
W misie jeziornej występują wyraźne przegłębienia w centralnej
i północnej części oraz wypłycenia, którym towarzyszą wyspy.
Zejście od linii brzegowej jest bardzo strome, szczególnie w części
północnej, gdzie głębokość blisko brzegu osiąga 20 m.
Układ izobat odzwierciedla kształt misy jeziornej. Jest on
charakterystyczny dla jezior, których wody wypełniają zagłębienia
rynien powstałych w wyniku działania wód lodowcowych
(podlodowcowych).

Zadanie 2.21

Podkreślone nazwy: a) Gopło, c) Raduńskie, d) Tałty, f) Wigry.

Zadanie 2.22

A.

Odpowiedź w formie graficznej.

B. Jezioro wytopiskowe (mapa 2.3), ponieważ jest jeziorem

znacznie płytszym – o maksymalnej głębokości 5 m.

C. Indywidualna odpowiedź ucznia.

kartogram i kartodiagram

Zadanie 2.23

a) kartogramu,
b) kartodiagramu.

Zadanie 2.24

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 2.25

Tab. 2.6

Zadanie 2.26

a) metoda kartogramu,
b) metoda kartodiagramu.

porównanie kartograficznych metod

prezentacji

Zadanie 2.27

Tab. 2.7. Rozpoznawanie kartograficznych metod prezentacji

Zadanie 2.28

1) wojewódzkim, 2) mazowieckiego, 3) 18,5, 4) średnim,
5) nie zanotowano / nie stwierdzono / nie zauważa się,
6) środkowopolskiego (Odry), 7) 20–30%, 8) wodą ,
9) leja depresyjnego

Zadanie 2.29

Tab. 2.8. Kartograficzne metody prezentacji informacji na mapie

Zanieczyszczenie środowiska

Zadanie 2.30

Prezentując na mapie występowanie surowców mineralnych
w Polsce, zastosowano metody / metodę:
kropkową / sygnaturową / powierzchniową / kartogramu.

3. Mapa źródłem informacji

Zadanie 3.1

1) Birmy, 2) Raka, 3) 500; 4) milionem, 5) Rangunie,
6) Irawandi, 7) Arakańskich, 8) pola uprawne, 9) 1000
10) sawanny, 11) drzewny i papierniczy, 12) Saluin,
13) lasy monsunowe, 14) Andamańskiego

Zadanie 3.2

1) Żuław, 2) Wysoczyzny, 3) pobrzeży, 4) platformy,
5) obniżeniem, 6) rzeki, 7) lądolodu,
8) mady i mułowo, 9) brunatne,
10) piaski i żwiry, 11) mineralnych, 12) termalnych,
13) chłodniejszych, 14) od – 2 do – 3 ,
15) od +17 do +18, 16) 600–700,
17) 50–70, 18) węzłem komunikacyjnym,
19) kolejowe, 20) wodne, 21) elektromaszynowego,
22) spożywczego, 23) połowa, 24) usługach, 25) łąki,
26) wysoki, 27) pszenicy, 28) cukrowych,
29) lasy, 30) Wysoczyzny Elbląskiej, 31) południowym,
32) Druzno, 33) ochroną, 34) faunistyczny, 35) atrakcyjnych,
36) czystych

Zadanie 3.3

A. 1) 1 : 10 000, 2) 100 (0,1), 3) busolę, 4) północy, 5) prawa

(pionowa), 6) orientujesz, 7) obiektów (np. ulic), 8) Kolejowy,
9) Pawia, 10) Lubicz, 11) Westerplatte (Pawia), 12) Basztowa
(Lubicz), 13) podziemnym, 14) Planty, 15) Basztowej,
16) Barbakan, 17) południowo-zachodnim, 18) Floriańską,
19) Bramą Floriańską, 20) kościół Mariacki (p.w. Najświętszej
Marii Panny).

B. Odległość zmierzona na mapie: 3,5 cm;

jeżeli 1 cm na mapie odpowiada 100 m w terenie, to odległość
rzeczywista od Bramy Floriańskiej do Rynku wynosi 350 m.

C. Bok Rynku zmierzony na mapie wynosi 2 cm, czyli 200 m

w terenie; jeżeli przyjmiemy, że Rynek Główny w Krakowie
jest kwadratem, to powierzchnia placu będzie wynosić
200 m x 200 m, czyli 40 000 m

2

(0,04 km

2

).

D. Poza ulicą Grodzką wychodzącą w narożniku Rynku Głównego

pozostałe ulice są równoległe i prostopadłe do boków Rynku –
mają układ szachownicowy.

E. 1) Grodzką, 2) południowo-wschodnim (południowym),

3) prawej.

F. Odległość z Placu Kolejowego do Smoczej Jamy:

Pomierzone odcinki:

4

Pl. Kolejowy – skrzyżowanie – 1,5 cm,

skrzyżowanie – Barbakan – 2,5 cm,

Barbakan – ul. Grodzka przy Rynku – 6,5 cm,

ul Grodzka – ul. Św. Idziego – 6,5 cm,

skrzyżowanie ul. Grodzkiej z ul. Św. Idziego – Smocza Jama
– (ok.) 4 cm.

Trasa zmierzona na mapie wynosi w sumie 21 cm.
W terenie odległość ta wynosi 2,1 km.

G. Około dwudziestu minut.
H. Samo przejście trasy około 40 minut plus 40 minut postoje

– do godz. 9.35 należy dodać godzinę i dwadzieścia minut
przejścia przez Stare Miasto wraz z postojami. Najwcześniej
można się umówić o godz. 10.55, czyli – wygodniej – o godz.
11.00.

Zadanie 3.4

Mierzymy na planie Centrum Krakowa bok Rynku Głównego
– ma on długość 2 cm, a następnie na drugim planie mierzymy
ten sam odcinek. Pomiar na drugim planie wynosi 1 cm. Wiemy,
że pierwszy plan jest wykonany w skali 1 : 10 000, czyli na nim
2 cm odpowiadają 200 m w terenie. Ten sam odcinek na drugim
planie musi mieć tę samą długość w terenie – 200 m, czyli
pomierzony odcinek 1 cm na drugim planie odpowiada także 200 m.
Zatem drugi plan jest wykonany w skali 1 : 20 000.

Zadanie 3.5

Park otacza Stare Miasto z trzech stron: od zachodu, północy
i od wschodu. Jedynie od południa tereny zielone parku
nie łączą się ze sobą (Wzgórze Wawelskie).

Zadanie 3.6

A. 1)
B. 2)

Zadanie 3.7

A. Dietla i Daszyńskiego.
B. Stare koryto Wisły opływało Wawel od strony zachodniej

i południowej. Współcześnie opływa Wawel jedynie od strony
zachodniej, a skręt Wisły ku wschodowi przesunął się bardziej
na południe, powodując, że Kazimierz znalazł się również
na lewym brzegu Wisły.

C. Niewielkie wysokości względne, uprzednio był zabagniony,

występowały liczne stawy – obecnie zbiorniki wodne i miejsca
zabagnione zostały zasypane.

D. Brak zaznaczonej na mapie informacji o wysokości terenu;

miejsce można wskazać, kierując się jedynie dwoma
informacjami: znakiem budowli sakralnej i nazwą ulicy
– Skałeczna.

E. Działalność rzeźbotwórcza wód płynących.

Zadanie 3.8

A. mapa jest wykonana w skali 1 : 60 000, zatem 1 cm

na mapie odpowiada 600 m (0,6 km); długość wsi zmierzona
na mapie wynosi 1,5 cm, zatem jej rzeczywista długość wynosi
900 m (0,9 km).

B. c)

(na mapie ta odległość wynosi 11,5 cm, jeżeli 1 cm
na mapie odpowiada 600 m w terenie, to odległość pomiędzy
skrzyżowaniami dróg wynosi 6,9 km).

C.

Odpowiedź w formie graficznej.

D. Co 25 m.

E. II
F.

Odpowiedź w formie graficznej

.

G. W północnej części przedstawionego na mapie terenu

rozciąga się łańcuch wyniesień rozdzielonych w linii wyraźnymi
przełęczami. Najwyższe z nich: G. Szczytniak – w zachodniej
części łańcucha – osiąga wysokości powyżej 550 m n.p.m.,
a położone najbardziej na wschód – drugie co do wielkości
– Góra Truskalska prawie 450 m (450 m n.p.m.).
Od zachodu G. Szczytniak jest rozcięta głęboką doliną rzeczną
(wysokość względna Szczytniaka liczona od strony dna doliny
wynosi nieco ponad 175 m). Ku południowi i ku północnemu
wschodowi teren wyraźnie opada w południowej części
do wysokości poniżej 310 m n.p.m., a w północno-wschodniej
– poniżej 300 m n.p.m. W południowo-zachodniej części
terenu (na zachód od Piórkowa) znajduje się wąwóz, którego
dnem płynie rzeka.

Zadanie 3.9

Na przedstawionym na mapie terenie cieki spływają ze stoków
wyniosłości w kierunkach: południowym i północnym. Mniejsze
cieki łączą się w południowej części terenu w większe, których
bieg w kilku przypadkach skręca ku południowemu wschodowi.
Można użyć określenia, że łańcuch tych wyniesień stanowi dział
wodny. W północno-zachodniej części terenu spływający
ku północy ciek wyraźnie rozcina łańcuch wyniesień, przesuwając
swoją głęboką dolinę ku południowi, poza oś łańcucha.

Zadanie 3.10

A.

Przykładowe odpowiedzi:
1) Stanisławów
2) Nieskurzów Stary, Piotrów – Podłazy
3) Piórków Górny

B.

Rodzaje dróg

Opisy usytuowania dróg

Główne

Przełęczą, u podnóża wzniesienia

w mało nachylonym terenie

Lokalne

Wzdłuż dolin rzecznych, grzbietami

Gruntowe utwardzone

Wąwązami, u podnóża wzniesienia,

przełęczami

Gruntowe

nieutwardzone

Grzbietami wzniesień,

niezależnie od ukształtowania

C. Na przedstawionym na mapie fragmencie terenu zauważa się

dwa większe odcinki

dróg głównych: jeden z nich

poprowadzony jest w sposób wykorzystujący warunki
środowiska naturalnego – przełęczą i doliną rzeki pomiędzy
wzniesieniami. Jego przebieg jest kręty. Drugi odcinek
usytuowany jest w pewnym oddaleniu od łańcucha wzniesień,
na terenie o małych nachyleniach stoków i przecina w poprzek
doliny cieków. Charakteryzuje się on wyraźnie geometrycznym
kształtem (odcinek prostoliniowy), co może sugerować,
że droga została wytyczona „na mapie”. Od drugiej drogi
odchodzą prostoliniowe odcinki dróg lokalnych poprowadzone
przez miejscowości (również często prostoliniowe). Drogi
lokalne poprowadzone są wzdłuż dolin rzecznych lub
grzbietami, zgodnie z usytuowaniem zwartej zabudowy osad
(układ wsi prostoliniowy wzdłuż ulic – dróg).
Drogi gruntowe utwardzone poprowadzone są dnami wąwozów
u podnóża wzniesień i dnami przełęczy pomiędzy szczytami.
Łączą pomiędzy sobą miejscowości, wzdłuż nich są często

5

usytuowane rozproszone zabudowania (nie w zwartym układzie
miejscowości).
Drogi gruntowe nieutwardzone usytuowane są prawdopodobnie
w miejscach częstych ciągów komunikacyjnych mieszkańców
okolicznych miejscowości – być może turystów – (wzdłuż linii pól,
w przedłużeniach dróg idących przez miejscowości w kierunku
szlaku prowadzącego grzbietem wzniesienia – w jego osi).

Zadanie 3.11

Przykładowa odpowiedź:
A.

Odpowiedź w formie graficznej

.

B.

znaczne nachylenie stoku,

teren niepokryty lasem,

północna ekspozycja stoku.

C. Wzrost zatrudnienia w usługach: obsługa wyciągu, w bazie

noclegowej, gastronomicznej, w serwisie sprzętu, w obiektach
rozrywkowych – np. kluby.

D. Truskolasy, Kraszkowa.

Zadanie 3.12

A. 354,4 m n.p.m. – wyniesienie w zachodniej części terenu;

powyżej 340 m n.p.m. (wyniesienie bez oznaczenia punktu
wysokości kulminacji) – we wschodniej części terenu.

B.

Przykładowa odpowiedź:
Jeżeli dla wyniesienia „zachodniego” przyjmiemy punkt
odniesienia przy rozwidleniu drogi kołowej i linii kolejowej
znajdującym się na wysokości 300 m n.p.m., to wówczas
wysokość względna tego wyniesienia będzie wynosić: 54,4 m.
Jeżeli dla wyniesienia zwanego Kamienną Górą przyjmiemy
punkt odniesienia położony na linii kolejowej w kierunku
południowo-zachodnim od szczytu, wówczas wysokość
względna wyniesienia będzie wynosić powyżej 34 m (ale mniej
niż 35 m – brak punktu kulminacyjnego uniemożliwia dokładne
zmierzenie wysokości względnej szczytu na mapie).

Zadanie 3.13

Miejsca położone najniżej znajdują się w południowo-wschodniej
części terenu przedstawionego na mapie – jest to dość szeroka
dolina, a także w części północnej – o podobnych wysokościach,
ale w przeciwieństwie do poprzedniej – ta dolina jest wąska,
wyraźnie wcinająca się pomiędzy dwa kulminacyjne wyniesienia.

Zadanie 3.14

W dolinie północnej na wysokościach pomiędzy
270 a 280 m n.p.m., natomiast w dolinie południowej
na wysokościach poniżej 300 m n.p.m. (wzdłuż cieku).

Zadanie 3.15

A. Jest ono nieco wyniesione powyżej (wysokość jego wynosi

ponad 300 m n.p.m., ale poniżej 310 m n.p.m.) rozległych
terenów podmokłych znajdujących się w rozległej dolinie rzeki
usytuowanej na wysokościach poniżej 300 m n.p.m.

B. Szczyt, a także północne zbocza wyniesienia o nazwie

Kamienna Góra, charakteryzują się licznymi wychodniami skał
– ostańcami (skałkami).

Zadanie 3.16

Drogi gruntowe nieutwardzone i utwardzone tworzą na
prezentowanym terenie bezładną sieć. Droga lokalna biegnie od
południowego wschodu ku północnemu zachodowi, w części

centralnej terenu skręca w kierunku południowym. Poprowadzona
jest wzdłuż stoków, prawie na jednej wysokości. Jedynie
w centralnej części obszaru droga ta przecina płaską dolinę rzeki,
pokonując ciek po moście (za którym, napotykając przeszkodę
terenową w postaci stromego wzniesienia, ostro skręca, nie
zmieniając prawie swej wysokości). Za skrętem ku południowi
droga krótkim, ale wyraźnym łukiem omija teren podmokły.
Na przedstawionym terenie znajduje się jedna

linia kolejowa

rozwidlająca się w zachodniej części terenu. Przebiega ona
z południowego wschodu w kierunku północno-zachodnim
i w części zachodniej – podobnie jak droga lokalna, kołowa
– skręca ku południowi. W odcinku wschodnim linia biegnie
od północnego wschodu skrętami (na mapie widoczne są ich
fragmenty) ku południowi, pokonując wzniesienie wykopem, za
którym, aż do mostu w centralnej części terenu i jeszcze paręset
metrów za nim, jej przebieg staje się prawie równoległy do drogi
lokalnej. Następnie po rozejściu się z drogą kołową linia kolejowa
lekko skręca ku południowi, pokonując po skosie w kierunku
południowo-zachodnim stok wzniesienia, omijając dolinę cieku.
Tuż pod szczytem, powyżej źródeł cieku, skręca wyraźnie ku
południowi i dalej biegnie wzdłuż poziomicy na jednej wysokości.
Na odcinku położonym pomiędzy górnymi fragmentami dolin
tworzonych przez cieki, w celu zbudowania torowiska, został
podcięty stok. Pół kilometra po skręcie ku południowi, na
odcinku położonym pomiędzy dolinami cieków, linia kolejowa się
rozwidla, a jej odnoga prowadząca ku zachodowi pokonuje grzbiet
wzniesienia wykopem.

Zadanie 3.17

Porastające wyniesienia lasy mogą być wykorzystywane
dla celów rekreacyjnych i turystycznych. W samych lasach
może być prowadzona planowa gospodarka leśna. Wychodnie
skalne na wyniesieniu Kamienny Szczyt mogą być wykorzystywane
dla celów turystyki kwalifikowanej (wspinaczka). Podmokłe doliny
rzek, w miejscach bardziej suchych mogą być wykorzystywane
jako łąki kośne lub pastwiska w ramach prowadzonej
na tym terenie gospodarki rolnej. Można przypuszczać, że droga
kołowa jak również linia kolejowa, mają raczej znaczenie lokalne,
(usytuowanie i ich przebieg nie sugerują możliwości dużego
natężenie ruchu).

Zadanie 3.18

Przykładowa odpowiedź:
powierzchniowa – powierzchnia lasów, łąk, tereny podmokłe
sygnatur – wychodnie skalne (skałki/ostańce)
izolinii – poziomice

E. Rysunek poziomicowy i profil

topograficzny

Zadanie 3.19

A. Hałasa: 394 m n.p.m.

Telegraf: 408 m n.p.m.

B. Poziomice poprowadzone są co 10 m.
C.

Odpowiedź w formie graficznej.

Zadanie 3.20

A. Radostowa: 452 m n.pm.,

wyniesienie nad kolonią Ameliówka: 440,5 m n.p.m.

6

B. Kolejno: 277.0 m n.p.m.; 269,8 m n.p.m.; 273,4 m n.p.m.
C. wysokość względna Radostowej: 178,6 m, wysokość względna

wyniesienia nad kolonią Ameliówka: 167,1 m;
czyli średnią wysokość względną wyniesień górujących
nad doliną Lubrzanki można określić jako: 172,85 m – czyli
nieco ponad 170 m.

D.

Odpowiedź w formie graficznej

.

E. Układ poziomic północno-zachodniego i zachodniego zbocza

góry Radostowej (od strony przełomu Lubrzanki) wskazuje,
że jest ono bardzo strome. Blisko rzeki zbocze załamuje się,
przechodząc w urwisko. Przebieg poziomic jest poprzecinany
(przerwany) krawędzią urwiska. Pozostałe zbocza Radostowej
są dość strome, ale łagodniejsze niż od strony przełomu,
w dolnej partii północne i wschodnie stoki są porozcinane
wąwozami.

F. Porozcinanie stoków wąwozami (zwłaszcza zachodnich

i wschodnich, i w nieco mniejszym stopniu północnych)
świadczy o występowaniu procesu erozji (spływające wody
opadowe). Podnóże stoku zachodniego Radostowej jest
zakończone urwiskiem podcinanym przez rzekę. Istnienie
urwiska świadczy o przebiegu intensywnego procesu erozji
bocznej i wgłębnej płynącej w dolinie rzeki Lubrzanki.

G.

Odpowiedź w formie graficznej

.

H. Drogę poprowadzono, wykorzystując naturalną dolinę rzeczną

– przełom Lubrzanki jej prawym brzegiem u podnóża
wyniesienia nad kolonią Ameliówka. Od strony rzeki niezbędne
było zbudowanie nasypu (prawdopodobnie umocnionego
i zabezpieczonego przed podcinaniem przez rzekę),
a od strony stoków w kilku miejscach konieczne było
wykonanie dodatkowego podcięcia stoku (wcięcia również
prawdopodobnie umocnionego przed procesami stokowymi
– osuwaniem się skał).

F. Osadnictwo na obszarze górskim

Zadanie 3.21

Przykładowa odpowiedź:
a) na południe: Mszana Dolna, Mszana Górna, Łabuzy Górne,

Syntyrze, Nowaki, Podleśniaki, Antosy,

b) na wschód: Kasina Wielka, Podlesie Pańskie, Dymacze,

Horniki, Wojtasie, Chrustki, Chałupki, Mistarze,

c) na północ: Kasinka Mała, Mojernówka, Trzeciaki, Kubowice,

Filipiaki, Wasiówka, Dwór.

Zadanie 3.22

Lubogoszcz, Śnieżnica.

Zadanie 3.23

Góra Ćwilin – 1071,5 m n.p.m.
(w południowej części przedstawionego terenu).

Zadanie 3.24

północnej i północno-wschodniej, południowo-zachodniej.

Zadanie 3.25

Jest to podłużne, porośnięte lasem wyniesienie.
Rozdziela ono cieki spływające w przeciwnych kierunkach:
północnym i południowym.

Zadanie 3.26

1) zabudowa zwarta – w rozszerzeniach dolin rzecznych

i w dolinach, którymi biegną ważniejsze drogi samochodowe,

2) zabudowa rozproszona – wzdłuż pozostałych dolin

i na łagodnych stokach,

3) obszary niezabudowane – na stromych stokach i szczytach

wzniesień (powyżej 600 m n.p.m.).

Zadanie 3.27

Przedstawiony na mapie obszar jest położony powyżej
400 m n.p.m. W krajobrazie występują wzniesienia wyraźnie
porozdzielane głęboko wciętymi dolinami rzek. Tworzą one
jakby wyspy. Ich wysokości względne przekraczają nawet
500 m. Najwyżej położony punkt znajduje się na górze Ćwilin
w południowo-wschodniej części terenu. Wyższe partie wzniesień
porośnięte są lasem. Miejscami na południowych stokach
widoczne są sady. Ze stoków góry Lubogoszcz, góry Śnieżnicy
i góry Ćwilin spływają promieniście (we wszystkich kierunkach)
strumienie. Ze wzniesienia zwanego Czarny Dział – potoki
spływają w kierunku północnym i południowym. Centralna
i zachodnia część obszaru odwadniana jest w kierunku zachodnim
– do Mszanki. Część wschodnia (od linii Dzielec – góry Śnieżnica
– góry Ćwilin i dalej ku południowemu wschodowi)
– w kierunku wschodnim. W najniższych partiach dolin, pomiędzy
wzniesieniami, zostały wytyczone ważniejsze drogi kołowe
i droga lokalna. Poprowadzona także została linia kolejowa,
która na odcinku południowo-zachodnim biegnie wzdłuż
głównej drogi kołowej. W centralnej części obszaru, u podnóża
zachodniego stoku góry Śnieżnicy, linie te się rozdzielają.
Dalej kolej biegnie po jej łagodnym stoku północnym, a droga
mocno wciętą doliną u południowego podnóża. Najważniejszą
miejscowością prezentowanego obszaru jest Mszana Dolna,
leżąca w rozszerzeniu dolin rzek: Mszanki i Porębianki. Pozostałe
osady są zlokalizowane wzdłuż dróg (w linii dolin). Zabudowa
poszczególnych wsi łączy się ze sobą, tworząc zwarty system
osadniczy otaczający jakby pierścieniami podnóża wzniesień.
Pojedyncze zabudowania spotyka się także na ich stokach.

Zadanie 3.28

Rzeźba terenu przedstawionego na mapie jest znacznie
zróżnicowana, wysokości względne przekraczają nawet 500 m.
Występują liczne strumienie spływające jarami do rzek, których
doliny wcinają się głęboko pomiędzy wzniesienia. Obszary
położone powyżej 600 m n.p.m. najczęściej porośnięte są
lasami. Krajobraz tego terenu może być bardzo atrakcyjny
dla turystów.
Liczne zabudowania położone w dolinach i na stokach wzniesień
mogą sugerować występowanie dość dobrej bazy noclegowej
i gastronomicznej (np. w gospodarstwach agroturystycznych).
Natomiast istniejąca sieć drogowa raczej nie gwarantuje
swobodnego przemieszczania się turystów zmotoryzowanych
(przy nasileniu ruchu mogą się tworzyć korki).
Turystom preferującym piesze wycieczki wiele przyjemności
zapewnią ścieżki biegnące poprzez zalesione wyniesienia.

Zadanie 3.29

A. Sad jest założony na stokach południowych

– czyli wystawionych na słońce, dobrze oświetlonych.

B. Sad usytuowano na stoku o ekspozycji południowej. Stoki

7

południowe charakteryzują się nie tylko lepszym i dłuższym
oświetleniem w ciągu doby, ale przede wszystkim są cieplejsze
od północnych. Dodatkowym walorem wybranego na założenie
sadu miejsca jest to, że jest ono położone na terenie otoczonym
z trzech stron lasem, co chroni je od silnych wiatrów (drzewa
stanowią naturalną zaporę).

C. Sad jest założony na stoku na wysokościach: od 600 m n.p.m.

do nieco powyżej 750 m n.p.m.

D. a) Sad ma powierzchnię 22 ha.

G. Ukształtowanie powierzchni

a zagospodarowanie terenu

Zadanie 3.30

A. Mąchocice Kapitulne Górne położone są na stoku

Gór Masłowskich o ok. 30 m wyżej niż Mąchocice Kapitulne
Dolne, które są usytuowane u podnóża tego stoku.

B. 1) długość drogi łączącej obie wsie ma mapie wynosi 2,8 cm;

2) wysokość położonego niżej krańca drogi: 299,0 m n.p.m.,
wysokość krańca górnego: 333,2 m n.p.m.;
różnica wysokości: 34,2 m.

C. 1) długość drogi łączącej obie wsie ma mapie wynosi 2,6 cm;

2) wysokość położonego niżej krańca drogi: 275,0 m n.p.m.,

wysokość krańca górnego: 325,0 m n.p.m.; różnica
wysokości: 50 m.

D. Droga prowadząca do Mąchocic Kapitulnych Górnych

ze środka wsi Mąchocice Kapitulne Dolne jest dłuższa,
ale mniej stroma, natomiast droga wiodąca do tej wsi z drogi
głównej jest wprawdzie krótsza, ale bardziej stroma.
Pierwsza trasa jest mniej męcząca.

Zadanie 3.31

A.

Mąchocice Kapitulne Górne – droga prosta, nie nawiązuje
do form terenu; zabudowania znajdują się po jednej stronie
drogi; w odniesieniu do drogi i nachylenia terenu usytuowane
są w górę stoku; wąskie pasma pól są prostopadłe do drogi
i ciągną się po obu jej stronach.

Mąchocice – Scholasteria (Mąchocice Zagórne) – droga
prosta, nie nawiązuje do form terenu; zabudowania
znajdują się po jednej stronie drogi; w odniesieniu do drogi
i nachylenia terenu usytuowane są w dół stoku. Wąskie
pasma pól dochodzą do drogi ukośnie, ciągną się po obu
jej stronach; układ zabudowy nawiązuje skosem do linii pól.

Bęczków (Zaskale) – droga prosta, w zasadzie nie nawiązuje
do form terenu (jedynie tylko jej część – Stara Wieś – omija
łukiem wyniesienie); zabudowania znajdują się po jednej
stronie drogi. Ponieważ droga biegnie poprzez wzniesienie
i obniżenie, trudno jest określić zależność zabudowy
w odniesieniu do nachylenia terenu; wąskie pasma pól
prostopadłe do drogi ciągną się po obu jej stronach.

Niwy – droga prosta, nie nawiązuje do form terenu;
zabudowania występują po obu stronach drogi, jednakże
wyraźnie po jednej stronie zauważa się przylegające
do siebie bloki zabudowań gospodarczych. Usytuowane są
one w odniesieniu do drogi i nachylenia terenu
– w dół stoku, a pojedyncze – wzdłuż drogi, ale w górę
stoku. Bardzo wąskie pasma pól dochodzą lekko po skosie
do drogi; układ zabudowy nawiązuje skosem do linii pól.

B.

Przykładowa odpowiedź:

Tab. 3.1

C.

Przykładowa odpowiedź:

Tab. 3.2

Zadanie 3.32

C.

Tab. 3.3

Zadanie 3.33

Przykładowa odpowiedź:
A–B. Proponowana trasa krótkiej wycieczki biegnie z miejscowości

Niwy do miejscowości Ciekoty, przez przełom Lubrzanki.
Wycieczkę można odbyć na rowerze lub pieszo.
Główne etapy wycieczki:

Wieś Niwy – omówienie charakterystycznej zabudowy wsi
w odniesieniu do drogi i układu pól, krótki rys historyczny
na temat powstawania tego typu wsi na początku XIX wieku
(kierujemy się w kierunku zachodnim).

Wieś Leszczyny – rozszerzenie informacji o układzie osadniczym
wsi, dalej droga w kierunku zachodnim do drogi głównej, skręt
w kierunku północno-wschodnim.

Schodzimy w dolinę rzeki Lubrzanki; po lewej stronie widoczne
silne meandry rzeki wcinające się w dno doliny – rzeka płynie
w wąwozie. Zaraz za mostem schodzimy, skręcając w kierunku
wschodnim na ścieżkę biegnącą zboczem doliny, następnie
ścieżka skręca na północny wschód – obserwujemy lekko
zabagnione dno doliny z silnie wcinającą się rzeką (Lubrzanka
płynie w wąwozie – omawiamy działanie rzeźbotwórcze rzek
– erozję boczną). Po przejściu ok. 1,75 km skręcamy
w kierunku północno-zachodnim do wsi Mąchocice Kapitulne-
-Dolne i dalej drogą wiejską dochodzimy do drogi głównej.

Drogą główną, kierując się ku północnemu wchodowi,
wchodzimy w przełom Lubrzanki, obserwując po prawej stronie
meandrującą rzekę.

Po minięciu rozproszonych zabudowań Bąkowa wchodzimy
w głęboki przełom Lubrzanki pomiędzy wyniesieniami
Ameliówka i góra Radostowa. Na stokach, po obu stronach
drogi, widoczne głębokie wcięcia erozyjne – wąwozy
(omawiamy działanie rzeźbotwórcze rzek: erozję wgłębną
i wsteczną).

Wychodzimy z przełomu, dochodząc do zabudowań
wschodniego krańca wsi Mąchocice – Scholasterii. Po prawej
stronie drogi dolina rzeki rozszerza się, rzeka silnie meandruje.

Przy skrzyżowaniu z drogą do Mąchocic skręcamy w kierunku
wschodnim i idziemy do krańca wąwozu. Ścieżka, którą się
poruszamy, przecina Lubrzankę w miejscu skrętu jej biegu
o 90° (tu omawiamy zjawisko kaptażu).

Ścieżką dochodzimy do drogi głównej tuż przed zabudowaniami
wsi Ciekoty.

C. Zaproponowana długość trasy na mapie wynosi w sumie

43,4 cm. 1 cm na mapie w skali 1 : 25 000 odpowiada
0,25 km w terenie, czyli długość projektowanej trasy wynosi
11 km (wg obliczeń 10,85 km).
Wycieczka piesza wraz z postojami potrwa około
3,5–4 godzin (niezbyt forsowny marsz).
Wycieczka rowerowa, w zależności od czasu przeznaczonego
na postoje i ewentualne prowadzenie roweru na trudnych
odcinkach trasy, potrwa około 1–1,5 godziny.

D. W tych okolicach rozgrywa się akcja dwóch książek dla dzieci:

„Czarne Stopy” i „Nowy ślad Czarnych Stóp” Seweryny
Szmaglewskiej.

8

H. Planowanie wycieczki na podstawie

mapy

Zadanie 3.34*

A–E. Indywidualna odpowiedź ucznia.
F. Mazowiecki Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię

około 16 tys. ha. Obejmuje fragmenty dwóch jednostek
fizyczno-geograficznych – Dolinę Wisły (jej zbocza)
i Wysoczyznę Siedlecką – położone na południowy wschód
od Warszawy. Dużą część obszaru porastają lasy sosnowe
(na terenach wydmo wych) z domieszką olchy, dębu, brzozy.
Pomiędzy wyniesieniami wydmowymi występują obszary
torfowisk i bagien. W obrębie parku znajduje się dziewięć
rezerwatów przyrody, m.in. „Na Torfach”.

I. Ukształtowanie terenu

i jego użytkowanie

Zadanie 3.35

1) Żuław; 2) Wysoczyzny; 3) kanały, 4) Raczki Elbląskie;
5) najniżej; 6) –1,8, p.; 7) depresji; 8) Elbląskie;
9) budynki; 10) kolejową; 11) nasypie (lub nasypie kolejowym);
12) kanałami; 13) Balewki; 14) stacji pomp; 15) Modrego;
16) pomp; 17) strażnicy wałowej; 18) niebieską;
19) -wschodnim; 20) wschodnim; 21) wyższym;
22) „na żądanie”; 23) wznosić; 24) Elbląskiego; 25) Elbląskim;
26) Pochylnia Jelenie; 27) 92,0;
28) Zalewu Wiślanego; 29) przyrodniczym.

Zadanie 3.36

A.

Tab. 3.4

B. 1) Wody w zachodniej części – na wyżej położonym terenie

(wysoczyzna) sieć rzeczna układa się ku krawędzi skarpy –
teren jest odwadniany w kierunku wschodnim
i północno-wschodnim.
Obszar Żuław (jego wschodnia część – przedstawiona
na mapie) poprzecinany jest gęstą siecią kanałów.
Ich gęstość zwiększa się na terenach położonych
w północnej części terenu (bliżej morza) i w części
wschodniej (na prawym brzegu Wisły). We wschodniej
części w kierunku północnym spływają wody dużej rzeki
– Wisły, która niedaleko ujścia rozgałęzia się –
odprowadzając część swoich wód w kierunku wschodnim
jako Szkarpawa. Bardziej ku północy Wisła skręca
ku zachodowi jako Martwa Wisła. W miejscu skrętu rzeki
ku zachodowi wody Wisły uchodzą do morza Przekopem
Wisły – sztucznym ujściem (wybudowaniem tego ujścia
odcięto część lądu – powstała Wyspa Sobieszewska).
W końcowym odcinku Wisły – na odcinku naturalnym
i w przekopanym – zauważa się liczne ostrogi regulujące
spływ wód rzeki do morza.

2) Lasy pokrywają wyżej położone partie wysoczyzny,

o bardziej urozmaiconej rzeźbie. Występują także
wzdłuż wybrzeża (porastają prawdopodobnie obszary
wydmowe – wykształcone na terenie nadbudowanym
przez morze).

3) Tereny użytkowane rolniczo dominują w części wschodniej,

obejmując zwarty obszar o niedużych deniwelacjach terenu

(w zasadzie można go określić jako płaski), poprzecinany
gęstą siecią kanałów melioracyjnych (jest to obszar delty –
wykształciły się tu bardzo dobre gleby – mady).
Natomiast w części zachodniej tereny rolnicze zajmują lekko
pofalowane obszary wysoczyzny (należy przypuszczać,
że na glinach zwałowych wykształciły się gleby brunatne –
również korzystne pod uprawy).

4) Miasta zlokalizowane są poza rolniczym obszarem Żuław.

Największe z nich – Gdańsk i Gdynia (wraz z Sopotem
położonym pomiędzy nimi) – rozwinęły się wzdłuż wybrzeża.
Mniejsze: Tczew i Pruszcz Gdański na krawędzi wysoczyzny.
(Na Żuławach przeważają niewielkie wsie, często
o rozproszonej zabudowie).

C.

Przykładowa odpowiedź:
Utrudnienia komunikacyjne:

teren Żuław poprzecinany bardzo gęstą siecią kanałów,

d

rogi poprowadzone są najczęściej wzdłuż kanałów,

rzeka Wisła – przez rzekę przerzucono jedynie dwa stałe
mosty i zorganizowano jedną przeprawę promową,

w zachodniej części terenu droga poprowadzona jest
wzdłuż granicy pomiędzy terenem o rzeźbie urozmaiconej
a terenem płaskim (wzdłuż krawędzi wysoczyzny). Do tej
drogi od strony wschodniej dochodzi niewiele dróg ( krawędź
wysoczyzny może stanowić pewną barierę),

na Wyspę Sobieszewską prowadzi jeden most (w zachodniej
części wyspy) oraz przeprawa promowa (na wschodnim
krańcu wyspy).

Zadanie 3.37

A.

Tab. 3.5

B.

Tab. 3.6

Zadanie 3.38

liczne kanały (gęsta sieć),

wały przeciwpowodziowe wzdłuż cieków,

teren płaski, krajobraz rolniczy, pola uprawne lub łąki,

osady niewielkie, często o zabudowie rozproszonej,

drogi często usytuowane na nasypach, czasem wzdłuż kanałów.

Zadanie 3.39

Przykładowa odpowiedź:
A.

Podobieństwa: tereny położone na obszarze charakteryzującym
się małymi wysokościami względnymi i żyznymi glebami
– dominuje gospodarka rolna. Na terenach położonych wyżej
– o znacznie większych wysokościach względnych (są to tereny
położone na wysoczyźnie, poza obszarem delty) – zauważa
się więcej lasów, choć żyzne gleby umożliwiły również rozwój
rolnictwa.
Różnice: w zachodniej części Żuław obszar jest
zagospodarowany rolniczo, przekształcony w wyniku tej
gospodarki. Brak terenów objętych szczególną ochroną. Obszar
położony na wschód jest bardziej podmokły (minimalne
wysokości bezwzględne, depresja), w przedłużeniu terenu
położonego najniżej występuje jezioro. Jego unikatowe siedlisko
jest ostoją rzadkich gatunków zwierząt, co spowodowało
objęcie go ochroną.

B. Teren płaski, o żyznych glebach – wykorzystanie rolnicze.

Tereny położone nieco wyżej – osady, drogi.
Niewielkie wysokości bezwzględne, teren podmokły – budowa
kanałów.

9

C. Stosunki wodne:

W zachodniej części teren położony jest nieco wyżej,
zatem obszary te mogą być wykorzystane pod pola uprawne.
We wschodniej części, położonej niżej i bardziej podmokłej –
tereny wykorzystane są pod łąki kośne (mniej pod pastwiska).

D. Teren położony we wschodniej części (wschodnia część Żuław

i okolice Elbląga) jest zróżnicowany zarówno pod względem
sposobów gospodarowania człowieka, jak i walorów
przyrodniczych. Przez to wydaje się bardziej atrakcyjny
turystycznie. Występują tu ciekawe rozwiązania
hydrotechniczne (kanały, stacje pomp, pochylnie na kanale),
zabytki kultury (stare budownictwo), różne formy gospodarki
rolnej (uprawa roli i łąki), można zaobserwować ciekawe
okazy przyrodnicze (rezerwat). Warunki terenowe pozwalają
na uprawianie różnych form aktywności turystycznej: wędrówki
piesze, wycieczki rowerowe, a w okolicach Elbląga również
bieganie na nartach w okresie zimowym.

Zadanie 3.40*

A-D.

Tab. 3.7

J. Dolina rzeczna – regulacja rzeki

i ochrona przeciwpowodziowa

Zadanie 3.41

A. Obszar źródliskowy to teren, na którym woda podziemna

wydostaje się na powierzchnię terenu w postaci podmokłości,
wycieków i źródeł, obszar stopniowego powstawania cieku
wodnego.

B. Wysoczyzna Gdańska.
C. Za naturalny odcinek rzeki Kaczej uznaje się odcinek

od źródeł do Małego Kacka.
Na mapie widoczny jest Mały Kack i ujście rzeki
– na południe od Kępy Orłowskiej.
Aby określić orientacyjnie długość naturalnego odcinka
tej rzeki należy określić długość odcinka uregulowanego od
miejscowości Mały Kack do ujścia rzeki do morza, a następnie
określoną odległość odjąć od całkowitej długości rzeki.
Odległość w prostej linii od mostu nad Kaczą w Małym
Kacku do jej ujścia na południe od Kępy Orłowskiej wynosi
na mapie 2,5 cm. Orientacyjnie przyjmijmy długość
tego odcinka jako 2,8 cm, biorąc poprawkę na wyregulowany,
ale jednak nieregularny (niegeometryczny) kształt koryta rzeki.
Mapa jest wykonana w skali 1 : 200 000, czyli 1 cm
na mapie odpowiada 2 km w terenie. Możemy przyjąć,
że uregulowany odcinek rzeki Kaczej wynosi w terenie 5,6 km
(2,8 km x 2 km). Jeżeli cała długość rzeki wynosi 14,8 km,
to odcinek naturalny Kaczej ma długość (przybliżoną)
ok. 9 km, czyli prawie 2/3 swojej długości.

Zadanie 3.42

A. Profil wzdłuż lini A–B.
B–C.Kolejno od lewej: wał przeciwpowodziowy, terasa
nadzalewowa, terasa zalewowa, koryto rzeki, terasa zalewowa,
terasa nadzalewowa, starorzecze, terasa nadzalewowa, wał
przeciwpowodziowy.

Zadanie 3.43

Oznaczona na kolorowej mapie wysokość bezwzględna
wału przeciwpowodziowego wynosi w części południowej

87,93 m n.p.m., a w północnej 89,1 m n.p.m. Wysokość
względna wału wskazana na mapie wynosi 4,5–5 m. Jeżeli linia
brzegowa Wisły jest położona na wysokości 80,4 m n.p.m., a na
północnym odcinku na 80,1 m n.p.m., to poziom wody musiałby
się podnieść 7,6–8 m od przeciętnego poziomu oznaczonego
na mapie, żeby woda przelała się przez koronę wału.

Zadanie 3.44

Odpowiedź w formie graficznej.

Zadanie 3.45

Wał przeciwpowodziowy został wybudowany na terasie
nadzalewowej wzdłuż granicy terasy zalewowej, w pewnej
odległości od niej. Takie usytuowanie wału ma przeciwdziałać
wkraczaniu wody (zalewaniu) na niżej położone tereny w obszarze
terasy nadzalewowej przy bardzo wysokich stanach rzeki.

Zadanie 3.46

Przykładowa odpowiedź:
Miejsce to znajduje się w zachodniej części pola C3.
W wale znajduje się zastawa oddzielająca wody cieku
(prawdopodobnie wypełniającego dno starorzecza) uchodzącego
do Wisły. Jest to odcinek doliny, na którym terasa zalewowa
jest najwęższa, a wał przeciwpowodziowy przecina dawne koryto
Wisły (na linii odcięcia starorzecza od głównego koryta
– w tym miejscu w wale zbudowana jest zastawa).
Można przypuszczać, że ten odcinek jest najbardziej narażony
na uszkodzenie przez wezbraną wodę. W wypadku
„wysokiej wody” hamujące działanie ostrogi zbudowanej
przy przeciwległym – prawym – brzegu rzeki wraz z wypłyceniami
utworzonymi za nią „przerzuci” cały impet nurtu na lewy brzeg
rzeki, skutkiem czego może być przerwanie wału i zalanie terenu
znajdującego się poza nim.

Zadanie 3.47

Tab. 3.8

Zadanie 3.48

A. Indywidualna odpowiedź ucznia.
B.

Przykładowa odpowiedź:
Tereny w dolinach rzek, które mogą być narażone na zalanie
(terasy zalewowe), bezwzględnie nie mogą być przeznaczane
pod zabudowę ani mieszkaniową, ani – tym bardziej –
przemysłową. Niżej położone rejony terasy nadzalewowej, które
mogą być zalewane nie w czasie corocznych wyższych stanów
wody, lecz co kilka lat, w zasadzie także nie powinny być
zabudowywane. Tereny w pobliżu rzek należałoby przeznaczać
na cele rekreacyjne (boiska sportowe, ścieżki rowerowe,
ścieżki dydaktyczne, itp.). Jedyne obiekty, jakie trzeba
uwzględnić w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki, to estakady tras
komunikacyjnych niezbędne do łączenia obu brzegów rzeki.
W niektórych przypadkach w dolinie rzeki można wykopać
stawy (wykorzystując naturalne, podmokłe zagłębiania)
i prowadzić w nich gospodarkę rybacką (hodowla i połów ryb).

K. Wybieramy miejsce wypoczynku

Zadanie 3.49

1) podobną długość; 2) szerokość; 3) czterech; 4) dłużej;
5) nadmorskich (położonych bardziej na północ).

10

Zadanie 3.50

Kolejno: Paczków, Lądek Zdrój, Bystrzyca Kłodzka, Sianów,
Koszalin

Zadanie 3.51

Lato: w półroczu letnim w okolicach Koszalina dominują wiatry

zachodnie (w mniejszym stopniu – południowo-zachodnie,
północno-zachodnie i północne); taki układ kierunków
wiatrów można przyjąć jako typowy dla obszaru Polski.

Zima: w półroczu zimowym w okolicach Koszalina ten układ

kierunków wiatru ulega zmianie – dominują wiatry
południowe (jak również – choć w mniejszym stopniu
– wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, występują
również wiatry z południowego wschodu; można
przypuszczać, że na sezonową zmianę kierunków wiatrów
w tym rejonie wpływa bliskość morza; nad chłodniejszym
zimą lądem będzie się tworzył ośrodek wysokiego
ciśnienia).

Zadanie 3.52

Tab. 3.9

Zadanie 3.53

Tab. 3.10. Walory turystyczne okolic Bystrzycy Kłodzkiej

i Koszalina

Zadanie 3.54

A-C.

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 3.55

Przykładowa odpowiedź:
Za planowanym wypoczynkiem zimowym w Międzygórzu
przemawiają moje preferencje w formach wypoczynku – lubię
wypoczywać, aktywnie jeżdżąc w zimie na nartach (narciarstwo
zjazdowe). Ponadto miejscowość ta położona jest blisko mojego
miejsca zamieszkania – czas dojazdu niewiele ponad 1,5 godziny
(jest także w zasięgu dojazdu na wypoczynek sobotnio-niedzielny).

Zadanie 3.56

A–C.

Odpowiedź w formie graficznej.

D. Uczeń może uwzględniać odpowiedzi spośród:

Karpaty – maks. 1500 m n.p.m.;

min. 300–400 m n.p.m.

Kotliny Podkarpackie – maks. 200–250 m n.p.m.;

min. 150–200 m n.p.m.

Wyżyna Małopolska – maks. 300–400 m n.p.m.;

min. 200–250 m n.p.m.

Nizina Mazowiecka – maks. 200–250 m n.p.m.;

min. 50–100 m n.p.m.

Pojezierze Mazurskie – maks. 200–250 m n.p.m.;

min. 50–100 m n.p.m.

Pobrzeża Południowobałtyckie – maks. 150–200 m n.p.m.;

min. 50–100 m n.p.m.

E. Karpaty – pasmo Tatr – Gerlach 2655 m n.p.m.

(w Polsce: Rysy 2499 m n.p.m);

Kotliny Podkarpackie – wzniesienie – 264 m n.p.m.
Wyżyna Małopolska – Łysica 612 m n.p.m.
Nizina Mazowiecka – 223 m n.p.m.
Pojezierze Mazurskie – Dylewska Góra 312 m n.p.m.
Pobrzeża Południowobałtyckie – Wzniesienia Elbląskie
197 m n.p.m.

F. Rzeźba terenu, przez który poprowadzono profil jest urozmaicona.

Najwyżej wzniesione nad poziom morza są obszary
w południowej części. Wysokość terenu w kierunku północnym
maleje. Charakterystyczną cechą jest występo wanie
na przemian pasów obniżeń (Kotliny Podkarpackie,
Nizina Mazowiecka, Pobrzeża Południowobałtyckie)
i wyniosłości terenu (Karpaty, Wyżyna Małopolska,
Pojezierze Mazurskie).

G. Układ rzeźby powierzchni Polski ma charakter pasowy.

Naprzemienne pasy obniżeń i wyniosłości terenu przebiegają
równoleżnikowo.