Konspekt do ćwiczeń z anatomii układu krążenia.

lek. Paweł Szaro

Położenie serca i jama klatki piersiowej

Serce położone jest w jamie klatki piersiowej ograniczonej przez:

• 12 par żeber

o pierwszych 7 par to żebra wolne
o żebra VIII, IX i X to żebra rzekome – żebra te łączą się z mostkiem łukiem

żebrowym

o ostatnie 2 pary to żebra wolne – nie łączą się z mostkiem, łaczą się tylko z

kręgosłupem

o między żebrami znajduje się przestrzeń międzyżebrowa zbudowana z :

żeber

pęczka naczyniowo-nerwowego w skład którego wchodzi:

• żyła międzyżebrowa
• tętnica międzyżebrowa
• nerw międzyżebrowy

mięśni międzyżebrowych

• wewnętrznych – służą jako mięśnie pomocnicze w wydechu
• zewnętrznych – służą jako mięśnie wdechowe

• kręgosłup piersiowy – dwanaście kręgów
• mostek

o do kąta mostka czyli połączenia trzonu z rękojeścią przyczepia się II para

żeber

W obrębie jamy klatki piersiowej wyróżniamy śródpiersie. Jest to pośrodkowo położona
część klatki piersiowej, ograniczonej:

• Od góry: otworem górnym klatki piersiowej, składającej się z:

o rękojeści mostka – położonego do przodu
o I pary żeber – położonej do przodu boku i do tyłu
o Pierwszego kręgu piersiowego – położonego do tyłu
Zawartość:

1. Szczyty płuc pokryte opłucną (osklepek opłucnej)

2. Tchawica

3. Przełyk

4. Pień ramienno-głowowy

5. Tętnica podobojczykowa lewa

6. Tętnica szyjna wspólna lewa

7. Nerw błędny

8. nerwy przeponowe

9. pień współczulny

• Od dołu: przepona (mięsień wdechowy)
• Od boku: opłucna środpiersiowa pokrywająca płuca
• Od przodu mostek i żebra chrzęstne
• Od tyłu: kręgosłup piersiowy i części kręgowe żeber

Śródpiersie jako całe jest podzielone na części:

• Śródpiersie górne – położone jest powyżej płaszczyzny poziomej przechodzącej przez:

o Dolną powierzchnię IV kręgu piersiowego
o Rozwojenie tchawicy
o Połączenie trzonu mostka i rękojeści
Do góry od wymienionej płaszczyzny jest śródpiersie górne, ku dołowi śródpiersie
dolne. W skład śródpiersia górnego wchodzą:
o Te same składniki które wchodzą do klatki piersiowej z szyi (zawartość otworu

górnego klatki piersiowej) oraz grasica lub ciało tłuszczowe grasicy

• Śródpiersie dolne składa się z następujących cześci:

o Śródpiersie przednie – znajduje się do przodu od worka osierdziowego

Węzły chłonne

o Śródpiersie środkowe – tworzy go worek osierdziowy wraz z zwartością

Serce (każda jam oczywiście również)

Nerwy przeponowe

o Śródpiersie tylne – znajduje się do tyłu od worka osierdziowego

• Aorta piersiowa wraz z gąłęziami
• Żyła nieparzysta – zbierająca krew z międzyżebrzy
• Przełyk i nerwy błędne zstępujce po jego powierzchni
• Pnie współczulne
• Przewód piersiowy – naczynie chłonne prowadzące chłonkę do kąta

żylnego

Ułożenie serca. Serce znajdujące się w śródpiersiu środkowym ułożone jest tak, że oś długa
serca (od koniuszka do podstawy) kieruje się od tyłu do przodu, od prawej do lewej i jest
pochylona a serce jest zrotowane wokół długiej osi tak, że od przodu znajduje się prawa
komora serca (rana zadana nożem będzie więc penetrowała najpierw przez prawą komorę
bowiem ona sąsiaduje ze ścianą klp).
Koniuszek serca jest utworzony przez lewą komorę a podstawę serca tworzy jego drugi
„biegun” czyli wielkie naczynia z niego wychodzące/wchodzące:

Aorta

Pień płucny

Żyła główna górna

Żyły płucne (4)

Warstwy serca

Po otwarciu jamy klatki piersiowej serce znajduje się w worku osierdziowym. Osierdzie jest
workiem obejmującym serce i przyczepiające się do wielkich naczyń takich jak pień płucny
czy aorta wstępująca. Stanowi ono najbardziej zewnętrzną warstwę serca. Do warstw serca
zaliczamy:

Osierdzie – jest to błona surowicza; składa się ono z blaszek

o Blaszki surowiczej

Blaszka ścienna – pokrywa od wewnątrz worek osierdziowy

Blaszka trzewna – pokrywa serca i jest z nim ściśle zrośnięta nazywana

jest nasierdziem

o Blaszki włóknistej – która od zewnątrz wmacnia worek osiedziowy; między

klaszkami znajduje się jama osierdziowa zawierająca w prawidłowych
warunkach około 10 ml płynu.

Nasierdzie

Śródsierdzie

o Mięsień sercowy

o Szkielet serca
o Układ bodźco-przewodzący

Wsierdzie – pokrywa od wewnatrz serce (także zastawki) i najbardziej wewnętrzną

warstwą serca

Budowa zewnętrzna serca.
Na powierzchni zewnętrznej serca jamy są poodzielane od siebie bruzdami (w bruzdach
biegną naczynia):

Bruzda wieńcowa – oddziela od siebie komory i przedsionki, biegnie prostopadle w

stosunku do osi długiej serca

Bruzda międzykomorowa przednia – oddziela komory od przodu

Burzda międzykomorowa tylna – oddziela komory od tyłu

Na powierzchni zewnętrznej serca wyróżniamy powierzchnie, które nazwy wzieły z nazw
narządów z którymi sąsiadują :

Powierzchnia mostkowo-żebrowa

Powierzchnia przeponowa oraz

Powierzchnia płucna

Budowa jam serca

Prawy przedsionek
Naczynia które uchodzą do prawego przedsionka (prowadzą krew odtlenowaną):

Żyła główna dolna

Żyła główna górna

Zatoka wieńcowa

Żyłe przednie serca

Żyły najmniejsze serca

Przedsionek jest zbudowany z tzw.cześci właściwej (gładkościennej) znajdującej się między
ujściami żył głównych oraz przedłużenia przedsionka posiadającej karbowaną strukturę.
Część niegładkościenna (karbowana) jest nazywana uszkiem serca i jest zbudowane z mięśni
grzebieniastych, które są częścią mięśnia sercowego.
W ścianie przedsionka (części przegrody serca) znajduje się u dorosłych dół otworu
owalnego a u noworodków i płodów otwór owalny. Jest to połączenie prawego i lewego
przedsionka w okresie płodowym. Po okresie płodowym po urodzeniu rozpoczyna się proces
zarastania otworu owalnego. Nie następuje to zaraz po urodzeniu ale trwa nawet kilka
miesiecy (u 87% przypadków otwór owalny jest zamknięty wieku 4 miesiecy, zaś tylko u 3%
w okresie 3 tygodni życia [Gray]).

Z prawego przedsionka krew przepływa przez zastawkę trójdzielną (przedsionowo-komorową
prawą) do prawej komory.

Prawa komora.
Zbudowana jest z mięśni brodawkowatych:

Przedniego

Tylnego

Przegrodowego

Mięśnie brodawkowate są cześcią mięśnia sercowego, który wpukla się w formie
podłużnych wałków mieśniowych do komory (taki mają kształt mięśnie brodawkowate). Od
wierzchołków mięśni brodawkowatych odchodzą struny ścięgniste, łączące zastawke
trójdzielną z nimi. Stabilizuje to zastawkę zapobiegająca wypadaniu jej płatka do prawego

przedsionka przez co uszczelniają zastawkę trójdzielną uniemożliwiając przemieszczaniu się
krwi do z prawej komory do prawewgo przedsionka. Jeśli możliwy jest przepływ krwi do
przedsionka nawywane jest to niedomykalnością zastawki trójdzielnę i nie jest już stanem
fizjologicznym.
Jednak nie cała komora jest pokrywta mięśniami brodawkowatymi. Tuż pod ujściem pnia
płucnego znaduje się gładka część komory z której krew wpływa już tylko do pnia płucnego i
nazwyane jest to stożkiem tętniczym prawej komory. Z prawej komory wychodzi pnień
płucny, który dzieli się na dwie tętnice płucne. Krew następnie płynie do płuc gdzi ulega
natlenowaniu a następnie żyłami płucnymi wpada do lewego przedsionka.

Lewy przedsionek.
Do lewego przedsionka uchodzą cztery żyły płucne i prowadzą one krew bogatą w tlen, która
uległa utlenowaniu w płucach. Podobnie jak w prawym przednionku tak i tutaj w lewym
znajduje się uwypuklenie przedsionka i nazwya się uszkiem przedsionka. Uszko lewe jest
podobnie jak prawe zbudowane z mięśni grzenieniastych. Uszko lewe jest jednak mniejsze
niż prawe.
Z lewego przedsionka krew przepływa do lewej komory przez zastawkę dwudzielną (czyli
mitralna lub przedsionkowo-komorową lewą).

Lewa komora.
W opisie anatomicznym lewej komory należy podkreślić grubość jej ściany, która wiąże się z
wysokim ciśnieniem panującym w lewej komorze. W lewej komorze znajduja się dwa
mięśnie brodawkowate (są one znacznie grubsze niż mięśnie brodawkowate w prawej
komorze) :

Przedni

Tylny

Mięśnie brodawkowate łącza się za pomocą strun ścięgnistych z płatkami zastawki
dwudzielnej. Przez co podczas skurczu komór krew nie przedostaje się do lewego
przedsionka.
Nie cała komora lewa jest pokryta „nierównościami” w postaci mięśni brodawkowatych,
część gładkościenna komory lewej prowadząca wprost do aorty nazywa się stożkiem
tętniczym lewej komory. Z lewej komory wychodzi aorta wstępująca (jej poszerzenie tuż nad
zastawkami nazywana jest opuszką aorty).

Przegroda serca

Serce ludzkie jest czterojamowe (dwa przedsionki i dwie komory). Jest ono podzielone na
dwie części prawą i lewą. W prawej cześci (tutaj znajduje się krew nieutlenowana) znajduje
się prawy przedsionek i prawa komora. W lewej zaś lewa komora i lewy przedsionek (tutaj
znajduje się krew utlenowana). Lewa i prawa cześć serca oddzielone są od siebie przegrodą
serca. Przegroda serca jest zabudowana z części:

Błoniastej

Mięśniowej

Część błoniasta oddziela od siebie przedsionki zaś komory są oddzielone bardzo małą
częścią cześci błoniastej oraz cześcią mięśniową. Część mięśniowa ma taką grubość jaką ma
lewa komora.

Zastawki serca

Zastawki są zawieszone na pierścieniach włóknistych między którymi znajdują się trójkąty
włókniste. Tworzą one szkielet serca zaliczany do śródsierdzia.

Wyróżnia się następujące zastawki:

Zastawki naczyń

o Zastawki półksiężycowate aorty (3 szt.)
o Zastawki półksiężycowate pnia płucnego (3 szt.)

Zastawki przedsionkowo-komorowe

o Zastawka przedsionkowo-komorwa prawa=trójdzielna (1 szt.) , zbudowana z

płatków /nazwy jak mięśni brodawowatych w prawej komorze/:

Przedniego

Tylnego

Przegrodowego

o Zastawka przedsionkowo-komorowa lewa= dwudzielna = mitralna (1 szt.);

zbudowana z płatków /nazwy jak mięśni brodawowatych w prawej komorze/:

Przedniego

Tylnego

Tabela 1. Czynność zastawek.

cykl pracy serca

skurcz

rozkurcz

z a s t a w k a t r ó j d z i e l n a zamknięta

otwarta

z

a

s

t

a

w

k

a

d w u d z i e l n a

zamknięta

otwarta

zastawki pnia płucnego otwarta

zamknięta

z a s t a w k i a o r t y otwarta

zamknięta

Krążenie wieńcowe

Tętnice wieńcowe wioda krew utlenowaną dla serca i jako jedyne naczynia unaczyniają serce.
Tętnice wieńcowe prawa i lewe odchodzą tuż ponad zastawkami aorty od aorty wstępujacej
(opuszki aorty). Tętnice wieńcowe przebiegają początkowo w bruździe wieńcowej a następnie
przechodzą do bruzd miedzykomorowych. Krążenie wieńcowe wypełnia się podczas
rozkuruczu serca ponieważ:

Podczas rozkurczu serca dochodzi do zamnknięcia zastawek półksiężycowatych aorty

i krew która się tak znajduje uderza (słupem) o zastawki półksiężycowate tłocząc krew
do ujść tętnic wieńcowych

Podczas rozkurczu ucisk mieśnia sercowego na naczynia tętnicze jest niecomniejszy

niz podczas skurczu mięśnia sercowego

Lewa tętnica wieńcowa odchodzi od aorty i wychodzi na powierzchnię zewnętrzną miedzy
lewym usziem a pniem płucnym. Po odejściu od aorty lewa tętnica wieńcowa dzieli się na:

gałąź okalającą biegnącą w bruździe wieńcowej oraz

gałąź międzykomorową przednią biegnącą w bruździe międzykomorowej przedniej

Prawa tętnica wieńcowa – biegnie w bruździe wieńcowej i kieruje się do tyłu wokół podstawy
serca rogałęziając się na swoim przebiegu.

Tabela 2. Zakres unaczynienia tętnic wieńcowych.

prawa t. wieńcowa

lewa t.wieńcowa

1/3 tylna przegrody serca
ściana prawej komory (z wyj. Przedniej jej
części)
układ bodźco-przewodzący – większość

2/3 przednie przegrody serca
ściana lewej komory (z wyj.tylnej jej części)
niewielka cześć układu bodźco-
przewodzącego serca

Układ żylny serca.

Krew odtlenowana z serca odprowadzana jest do prawego przedsionka:

bezpośrednio przez żyły przednie i najmniejsze serca

pośrednio – za pośrednictem zatoki wieńcowej, która uchodzi do prawego

przedsionka

Układ bodźco-przewodzący (bodźcotwórczy).

Jest układem rozrusznikowym serca bowiem nadaje rytm pracy serca. Jego zadaniem jest
wzbudzanie i przewodzenie impulsów do skurczu mięśniówki przedsionków i komór, a także
koordynacja czynności serca. Najważniejszym rozrusznikiem jest węzeł zatokowo-
przedsionkowy. Układ bodźco-przewodzący ma budowę hierarchiczną, co oznacza, że jest
ośrodek nadrzędny, który ustala rytm pracy dla ośrodków nizej położonych. Składa się:

węzeł zatokowo-przedsionkowy – rytm generowany: 70/minutę

węzeł przedsionkowo-komorowy - rytm generowany: 50/minutę

pęczek przedsionkowo-komorywy (Hissa), dzieli się na dwie odnogi (rytm

generowany: 30/minutę)

o odnogę prawą
o odnogę lewą

włókna Purkinjego są włóknami znajdującymi się między mięśniówką komór a

włóknami układu bodźco-przewodzącego

Układ bodźco-przewodzący jest bytem sam dla siebie i może pracować niezależnie od
naszego układu nerwowego dlatego serce wyjęte z klp kurczu się i rozkurcza w rytmie
generowanym w węźle zatokowo-przedsionkowym lub najwyżej położonym sprawnym węźle.
Taką sytuację można obserwować podczas przeszczepu serca, kiedy serce pozbawiane jest
wpływom układu autonimicznego (przecinane są gałęzie nerów błędnych oraz gałęzi układu
współczulnego). Podobna sytuacja występuje kiedy wyjęte serce dawcy przeszczepia się
biorcy, nie oddtwarza się układ autonomicznego u ciele biorcy dlatego serce to pracuje w
takim rytmie na jaki pozwala układ bodźcoprzewodzący.

Regulacja czynności serca.

Jak wyżej napisałem częstość serca jest generowana w ukł.bodźco-przewodzacym i jeśli nie
ma wpływu układu autonomicznego pracuje z częstością zadaną tylko w
ukł.bodźcotwórczym. Są jednak sytuacje kiedy nasze serce pracuje z częstościa większą
nawet niż 120/minutę. Są to wszelkiego rodzaju emocje (zarówno te pozytywne jak i
negatywne), wysłek fizczyny itd. Dochodzi wtedy do rozwoju tachykardii czyli zwiększenia
czynności serca ponad zakres 70-80/minutę. Odwrotnie jest podczas snu częstość serca
zmniejsza się wtedy. Bradykardia jest to pojecie określające zmniejszenie częstości serca
poniżej 60/minutę. Występuje fizjologicznie we śnie oraz w spoczynku u sportowców.
Sportowcy mają w spoczynku przewagę układu przywspółczulnego i mimo, że ich serce
pracuje z częstością mnieszą to tłoczy do naczyń ilośc krwi, która jest wcale nie mniejsza niż

u niewytrenowanych. Dzieje się tak dlatego, że serce u sportowców kurczy się silniej niż u
niewytrenowanych osób.
Tak więc na pracę serca ma układ autonomiczny, który może :

zmniejszać częstośc pracy serca – jest to wpływ układu przywspółczulnego – włókna

przywspółczulne dla serca znajdują się w nerwie błędnym, dlatego pobudzenie nerwu
błędnego powoduje zmniejszenie częstości serca (np.podczas pobudzania odruchu
wymiotnego)

zwiększać częstość pracy serca – jest to wpływ układu współczulnego – gałęzie

odchodzące od pnia współczulnego

Naczynia tętnicze i żylne.

Bardzo istotne z punktu widzenia praktyki klinicznej są duże naczynia tętnicze takie jak
(literą T oznaczono te naczynia na przebiegu, których można wyczuć tętno):

pień ramienno głowowy

tętnica szyjna wspólna lewa T

tętnica podobojczykowa lewa

tętnica szyjna wewnętrzna

tętnica szyjna zewnętrzna T

tętnica pachowa T

tętnica ramienna T

tętnica promieniowa T

tętnica łokciowa T

tętnica biodrowa wspólna

tętnica biodrowa zewnętrzna

tętnica biodrowa wewnętrzna

tętnica udowa T

tętnica podkolanowa T

tętnica piszczelowa przednia

tętnica piszczelowa tylna T

tętnica grzbietowa stopy T

Wymienionym naczyniom towarzyszą żyły głębokie, które mają takie same nazwy jak tętnice
im towarzyszące. Naturalnie na żadnej tętnicy nie możan wyczuć tętna. Oprócz żył głębokich
istnieja róznież żyły powierzchowne, które biegną nad powieziami pokrywającymi mięśnie.
Sa one widoczne przez skórę i stanowią rutynowe miejsce pobrania krwi. Są to w zakresie
kończyny górnej:

żyła odpromieniowa ( uchodzi do żyły pachowej)

żyła odłokciowa (uchodzi do żyły odpromieniowej)

żyła pośrodkowa łokcia (uchodzi do żyły odłokciowej)

W zakresie kończyny dolnej:

żyła odpiszczelowa (uchodzi do żyły udowej)

żyła ostrzałkowa (uchodzi do żyły podkolanowej)

Jak widać układ powierzchowny łączy się z układem głębokim. Połaczenia nazwywamy
żyłami przeszywającymi (w klinice zwane perforatorami od łac.vena perforans). Żyły
przeszywające przechodzą przez powięzie i uchodzą do żył głębokich w tym kierunku płynie
krew.