Co to jest uzale nione my lenie?

Podczas wst pnej rozmowy z Ryszardem, m odym m czyzn , który zosta przyj ty na oddzia

dla osób uzale nionych od narkotyków, spyta em: „Co si sta o, e postanowi zrobi co z tym
problemem?”. „ Od paru lat jestem na kokainie – odpowiedzia Rysiek - i zdarza mi si nie bra przez
kilka tygodni, ale nigdy wcze niej nie próbowa em przesta na dobre. Od zesz ego roku moja ona
naciska, ebym ca kiem przesta . Ona te kiedy bra a, ale nie robi tego od dobrych paru lat. W ko cu
doszed em do wniosku, e branie koki nie jest warte tych wszystkich k ótni z on i postanowi em to
wszystko rzuci . Naprawd chcia em tak zrobi , ale po dwóch tygodniach znowu zacz em bra i to mi
co udowodni o. Nie jestem g upi. Teraz wiem, e to chyba na pewno niemo liwe, ebym sam przesta ”.

Powtórzy em ostatnie zdanie Ry ka kilka razy, poniewa chcia em, eby sam us ysza , co przed

chwil powiedzia . Ale nie zrozumia , co w ciwie chc mu udowodni .
„ Stwierdzenie: »Chyba potrafi sam przesta « jest ca kiem logiczne” – powiedzia em. – „Równie
logicznie brzmi: »Jest na pewno niemo liwe, ebym sam przesta «. Ale zdanie:
»To chyba na pewno niemo liwe, ebym sam przesta « jest absurdalne, poniewa samo sobie przeczy.
Mo na czego »na pewno nie móc« albo »chyba móc«”. Rysiek jednak nie by w stanie poj mojego
rozumowania.

Rozmow t powtórzy em wielu ró nym osobom i nawet wytrawni terapeuci pocz tkowo nie

reagowali, czekaj c na puent . Dopiero kiedy wykazywa em na sprzeczno mi dzy „na pewno nie
potrafi ” i „chyba”, dostrzegali absurdalno tego stwierdzenia i pokr tno rozumowania Ry ka.

Zniekszta cenia my lenia

Zjawisko patologicznego sposobu my lenia w uzale nieniach zosta o po raz pierwszy

dostrze one przez Anonimowych Alkoholików, gdzie stworzono trafnie opisuj cy je termin „pokr tne
my lenie”. Osoby, które od dawna s w ruchu AA, u ywaj tego okre lenia, kiedy chc opisa kogo ,
kto jest „suchy”, czyli alkoholika, który powstrzymuje si od picia, ale poza tym zachowuje si jak czynny
alkoholik.
Deformacyjne my lenia nie s jednak niczym niezwyk ym w uzale nieniu, nie musz te wi za si z
nadu ywaniem rodków chemicznych. Zdarza si u ludzi maj cych tak e inne problemy z
przystosowaniem. Na przyk ad pewna m oda kobieta odwleka a moment oddania do sprawdzenia swojej
pracy semestralnej.

- Dlaczego jej nie sko czysz? – spyta em.
- Jest ju sko czona - odpar a
- To dlaczego jej nie odda ? – usi owa em dociec.
- Bo musz jeszcze troch nad ni popracowa .
- Ale przecie powiedzia , e jest sko czona.
- Bo jest.

Chocia jej s owa dla wi kszo ci ludzi s nielogiczne, dla kogo , kto my li w sposób

uzale niony, brzmi ca kiem sensownie. Co wi cej, chocia pokr tne my lenie nie musi wskazywa na
uzale nienie, to najcz ciej i najintensywniej wyst puje w ród osób uzale nionych. Wszyscy zdajemy
sobie spraw , e zdania: „Praca semestralna jest ju sko czona” i „Musz jeszcze nad ni troch
popracowa ” wzajemnie sobie przecz . Ale stwierdzenie Ry ka: „Teraz wiem, e chyba na pewno nie
potrafi sam przesta ” nie musi wydawa si absurdalne, dopóki nie poddamy go analizie. W normalnej
rozmowie na ogó nie mamy czasu, eby zatrzyma si i przeanalizowa co , co w nie us yszeli my.
Zatem mo emy da si omami przez nic nie znacz ce stwierdzenia i uzna je za rozs dne.

Czasem sprzeczno ci te bywaj bardziej subtelne. Na przyk ad pewna kobieta zapytana, czy

poradzi a sobie ze wszystkimi konfliktami zwi zanymi ze swoim rozwodem, odpowiedzia a: „Tak

dz ”. W jej odpowiedzi nie ma nic wyra nie absurdalnego, dopóki si nad ni nie zastanowimy.

moja NADZIEJA Mielec

Pytanie: „Czy poradzi sobie z konfliktami?” znaczy: „czy upora si z ró nymi w tpliwo ciami i czy
pozby si problemów emocjonalnych wynikaj cych z twojego rozwodu?”. To w nie oznaczaj

owa „poradzi sobie”. Odpowied : „Tak s dz ” jest wi c stwierdzeniem: „Wci mam w tpliwo ci,

czy nie mam w tpliwo ci” i w istocie jest pozbawione sensu.

Procesy my lowe w schizofrenii

Aby lepiej zrozumie , o czym mówimy, u ywaj c terminu „zniekszta cenia my lenia”,

przyjrzyjmy si ich skrajnej postaci, jak jest sposób my lenia schizofrenika. Terapeuci, którzy zajmuj
si paranoikami cierpi cymi na urojenia wielko ciowe, zdaj sobie spraw , jak daremne s próby
przekonania takich pacjentów, e nie s Mesjaszami czy ofiarami ogólno wiatowego spisku. Terapeuta i
pacjent nadaj na dwóch ró nych falach, a ich my lenie opiera si na zupe nie innych zasadach.
Normalne my lenie jest tak samo absurdalne dla schizofrenika, jak jego my lenie dla kogo zdrowego
psychicznie. Przystosowanie typowego schizofrenika do ycia w normalnym spo ecze stwie mo na
porówna do sytuacji dru yny koszykówki, której trener ka e kopa pi , czy zawodników z dru yny
pi ki no nej, których trener zach ca, eby pi rzucali do kosza.

Schizofrenik nie u wiadamia sobie, e jego procesy my lowe ró ni si od sposobu my lenia

wi kszo ci innych ludzi. Nie jest w stanie poj , dlaczego inni nie rozpoznaj w nim Mesjasza czy
wspomnianej ofiary ogólno wiatowego spisku. Mimo to cz sto ludzie – spieraj si ze schizofrenikiem,
po czym czuj si sfrustrowani, gdy ten nie daje si przekona . Przypomina to rozmow ze lepym o
kolorach.

Jednak my lenie schizofrenika jest tak wyra nie irracjonalne, e wi kszo z nas za takie

nie je uznaje. Mo emy nie umie skutecznie komunikowa si z tak osob , ale przynajmniej nie

mo e nas ona nabra na urojenia powstaj ce w jego umy le. Znaczniej cz ciej dajemy si omami
bardziej subtelnym zniekszta ceniem spowodowanym uzale nionym my leniem.

Podobie stwa mi dzy uzale nieniem a schizofreni

Zdarz si , e osoby uzale nione s mylnie diagnozowane jako chore na schizofreni , mog

bowiem mie niektóre takie same objawy. S to:

- urojenia;
- halucynacje;
- nieadekwatny nastrój;
- zachowania odbiegaj ce od normy
Jednak wszystkie te symptomy mog stanowi przejaw toksycznego dzia ania rodków

chemicznych na mózg. Ludzie ci cierpi na psychoz wywo an

rodkami chemicznymi, która mo e

przypomina schizofreni , ale ni nie jest. Wymienione objawy zazwyczaj znikaj po z agodzeniu
toksycznego dzia ania danego rodka, a procesy chemiczne zachodz ce w mózgu wracaj do normy.

Zdarza si jednak, e schizofrenik jest równie uzale niony od alkoholu lub innych substancji.

Utrudnia to bardzo terapi . Cz owiek cierpi cy na schizofreni na ogó wymaga d ugiego leczenia
silnymi rodkami agodz cymi objawy psychozy, ponadto nie zawsze toleruje techniki konfrontacyjne,
które najcz ciej daj dobre efekty w leczeniu osób uzale nionych. Z kolei w terapii uzale nie pacjenci
ucz si , jak rezygnowa zachowa ucieczkowych i wykorzystywa swoje umiej tno ci do skutecznego
zmagania si z rzeczywisto ci . adnego z tych wymaga nie mo na stawia schizofrenikowi, któremu
brakuje w nie zdolno ci radzenia sobie z rzeczywisto ci .

Zarówno osoba uzale niona, jak i schizofrenik w jakim sensie przypominaj wykolejony

poci g. Uzale nionego przy pewnym wysi ku mo na z powrotem ustawi na w ciwym torze, nie
sposób natomiast dokona tego w przypadku schizofrenika. Tego drugiego mo na jedynie przesun
na inn lini , która wprawdzie wiedzie do miejsca przeznaczenia, ale nie ca kiem wprost. Ma mnóstwo

moja NADZIEJA Mielec

rozjazdów i krzy ówek i w ka dym z tych punktów schizofrenik mo e skr ci w niepo danym kierunku.
Aby tego unikn , niezb dna jest sta a czujno i nadzór, a niekiedy stosowanie leków, które b
zmniejsza pr dko jazdy i utrzymywa pacjenta na torze.

Konfrontacja ze sposobem my lenia osoby uzale nionej mo e by równie frustracja, jak

kontakt ze schizofrenikiem. Tak jak nie sposób u wiadomi schizofrenikowi, e nie jest Mesjaszem, tak
niepodobna odwie alkoholika od przekonania, e jego picie jest wy cznie okazjonalne, lekomana –

e za ywanie przez niego rodków uspokajaj cych jest ca kiem bezpieczne, a narkomana – e pali

marihuan , czy bierze kokain wy cznie w celach „rekreacyjnych”.

Na przyk ad kto , kto na tyle blisko yje z alkoholikiem (lub ofiar innego uzale nienia), aby móc

obserwowa go w zaawansowanej fazie choroby, widzi cz owieka, Którego ycie stopniowo si rozpada:
jego kondycja fizyczna pogarsza si , ycie rodzinne popada w ruin , a praca staje pod znakiem
zapytania. Wszystkie te problemy s w sposób oczywisty spowodowane alkoholem lub innymi

rodkami, a mimo to uzale niony zupe nie nie zdaje sobie z tego sprawy. Mo e szczerze wierzy , e

za ywanie rodków chemicznych nie ma z tymi problemami nic wspólnego i wydaje si w lepy na
wszystkie dowody, e jest odwrotnie. A oto ró nice mi dzy my leniem uzale nionym a my leniem
schizofrenicznym:

- my lenie schizofreniczne jest ra co absurdalne
- my lenie uzale nione ma pozorn logik , Która mo e by bardzo kusz ca i zwodnicza.
Uzale niony nie zawsze tak ch tnie oszukuje, jak si innym wydaje. Niekoniecznie wiadomie i

celowo wyprowadza innych w pole, cho tak to niekiedy wygl da. Cz sto sam daje si zwie swojemu
my leniu, w istocie oszukuj c samego siebie.

Zw aszcza we wczesnych stadiach uzale nienia stosunek cz owieka uzale nionego do tego, co

si dzieje, i sposób mówienia o tym mog si zdawa rozs dne. Jak ju zosta o powiedziane, ludzie
cz sto daj si nabra na uzale nione rozumowanie. Tak wi c jego rodzina mo e przez d ugi czas
widzie sytuacj tak, jak j opisuje „uzale niony sposób my lenia”. Takie wypowiedzi mog brzmie
przekonywuj co dla przyjació , ksi dza, pracodawcy, lekarza, a nawet psychoterapeuty. Ka de
stwierdzenie, jakie wypowiada, zdaje si mie sens; a d ugie opowie ci o ró nych zdarzeniach mog
nawet sprawia wra enie zgodnych z faktami.

Natr ctwa w uzale nieniach i wspó uzale nieniu.

Zdradliwym sposobem my lenia, polegaj cym na samook amywaniu, mog zarazi si zarówno
wspó uzale nieni cz onkowie rodziny, jak i osoby uzale nione od rodków chemicznych. Kim jest osoba
wspó uzale niona? Istniej ró ne definicje i opisy wspó uzale nienia, ale najbardziej wszechstronn
wydaje si ta, któr podaje Melody Beattie: Wspó uzale nion jest osoba, która pozwala na to, by
zachowanie innej osoby oddzia ywa o na ni ujemnie i która obsesyjnie stara si kontrolowa
zachowanie oddzia uj ce na ni w ten sposób osoby”.

Istotnymi elementami tej definicji s s owa „obsesyjnie” oraz „kontrolowa ”. Obsesyjnie, czyli

natr tne my li przyt aczaj wszystkie inne, wysysaj z cz owieka energi psychiczn . Mog pojawi si
w dowolnym momencie i – co jest do dziwne – wszystkie próby pozbycia si ich na ogó jedynie
wzmagaj ich intensywno . Próby odp dzenia natr tnych my li przypominaj usuwanie z drogi
zwini tej spr yny przez ciskanie jej: z im wi ksz si naciska si na ni , tym silniej si rozkr ca.

Ryzykuj c nadmierne uproszczenie, mogliby my powiedzie , e cz owiek uzale niony to kto ,

kogo n ka przymus u ywania rodków chemicznych, natomiast osoba wspó uzalezniona ma obsesj na
punkcie u ywania tych rodków przez uzale nionego oraz konieczno ci kontrolowania go.

Natr tne my li i czynno ci s ze sob blisko spokrewnione. Psychiatrzy od wielu lat stosuj

termin „nerwica natr ctw”. Oba rodzaje natr ctw charakteryzuj si tym, e uwag chorego zajmuje, lub
wr cz poch ania co irracjonalnego. W nerwicy z natr ctwami my lowymi jest to jaka irracjonalna my l,
za w nerwicy z natr ctwami czynno ciowymi – irracjonalna czynno . Powodem, dla którego w
psychiatrii czy si obie nerwice, jest to, e niemal w ka dym przypadku my lowych wyst puj tak e

moja NADZIEJA Mielec

jakie natr tne (przymusowe) zachowania. I na odwrót: w prawie w ka dym przypadku przymusowych
czynno ci wyst puj te natr tne my li. Oto opowie , która ilustruje, jak dzia aj natr ctwa my lowe.

Krzes o na biurku

Kiedy na medycynie prowadzi em zaj cia z psychiatrii, mia em studenta, który interesowa si

hipnoz . Czu em, e najskuteczniej go czego naucz , je li go zahipnotyzuj , aby sam na sobie
odczuwa dzia anie transu i pozna ró ne zjawiska, które mo na wywo za pomoc hipnozy. Ten

ody cz owiek okaza si znakomitym medium, tote w ci gu kilku sesji mog em mu zademonstrowa

ró ne zastosowania hipnozy. Chcia em te , eby zrozumia zjawisko sugestii posthipnotycznej, wi c
powiedzia em: „W jaki czas po tym, jak wyjdziesz z transu, dam ci sygna – zastukam o ówkiem w
biurko. W tym momencie wstaniesz, podniesiesz krzes o, na którym siedzisz, i postawisz je na moim
biurku. Ale nie b dziesz pami ta , e dosta ode mnie takie polecenie”. Nast pnie wyprowadzi em go
z transu i kontynuowali my rozmow na temat hipnozy. Nieco pó niej podnios em od niechcenia o ówek
i lekko zastuka em nim w biurko, nie przerywaj c rozmowy. Po chwili student wyra nie czym
zaniepokojony, zacz si wierci .

- Mam idiotyczn ch , eby podnie krzes o i postawi je panu na biurku – powiedzia .
- Dlaczego mia by to zrobi ? – spyta em.

- Nie wiem. To zwariowany pomys , ale po prostu czuj , e mam na to ogromn ochot .

– Zawaha si , - Czy mówi pan co na ten temat podczas transu?

- Owszem mówi em.
- To dlaczego ja tego nie pami tam? – spyta
- Bo kiedy dawa em ci t sugesti , powiedzia em, e nie b dziesz jej pami ta .
- Wi c nie musz tego robi , prawda?
- My , e nie – odpowiedzia em.

Wkrótce student wyszed . Po jakich dwudziestu minutach drzwi otworzy y si z trzaskiem i ów m ody
cz owiek wpad do mojego gabinetu. Podniós krzes o i ze z ci postawi je na biurku.
- A niech pana! – rzuci w ciek y, odwróci si i wyszed .
Taka jest w nie natura natr ctw niezale nie od tego, czy pojawiaj si pod wp ywem sugestii,
czy te powoduje je jaki pod wiadomy impuls nieznanego pochodzenia. Tak jak stawianie krzes a na
biurku jest bezsensowne, tak samo irracjonalna jest kompulsywna czynno , chocia impuls jej
wykonania bywa rzeczywi cie nieodparty. Próba przeciwstawieniu si temu impulsowi wywo uje
niekiedy tak wielki niepokój i z e samopoczucie, e cz owiek ulega mu tylko po to, by uwolni si od
przemo nej presji. W wi kszo ci natr ctw czas, w którym chory czuj ulg , jest bardzo krótki; potem
impuls pojawia si znowu, nieraz z jeszcze wi ksz si .
Ludzie wspó uzale nieni cz sto dzia aj w taki obsesyjno-kompulsywny sposób, kiedy próbuj
kontrolowa zachowanie osoby uzale nionej b

za ywanie przez ni

rodków chemicznych.

Niektórzy maj obsesj na punkcie pomagania jej, a pó niej, gdy ich wysi ki okazuj si daremne, na
punkcie jej karania.

Podobie stwa mi dzy uzale nieniem a wspó uzale nieniem

Podobie stwa mi dzy zachowaniami osób uzale nionych i wspó uzale nionych s zaskakuj ce.

Cz owiek uzale niony zwykle szuka nowych sposobów, aby kontynuowa na ogowe zachowanie,
jednocze nie usi uj c unikn niszcz cych konsekwencji, jakie ono powoduje. Mo e pi alkohol lub
za ywa kokain „tylko w czasie weekendów” czy przyjmowa okre lon dawk , która daje
upragnionego „kopa”, ale nie wystarcza, aby spowodowa intoksykacj . A gdy próby panowania nad

asnym na ogiem zaczynaj zawodzi , nie powie sobie: „Nie potrafi tego kontrolowa ”, ale stwierdzi:

„Ta metoda nie dzia a, musz znale lepsz ”.

moja NADZIEJA Mielec

Podobnie kto wspó uzale niony nie wyci gnie wniosku, e skoro jego wysi ki zmierzaj ce do

powstrzymania osoby uzale nionej okaza y si daremne, to nie istnieje metoda niezawodnej kontroli,
ale szuka nowych sposobów, które b

skuteczne.

Przyczyna i skutek

Czy zaburzone my lenie osoby uzale nionej powoduje uzale nienie, czy te stanowi jego

efekt? To z ona kwestia, a przyczyny i skutki nie da si atwo okre li . U wi kszo ci uzale nionych,
zanim rozpoczn leczenie, wyst puje kilka cyklów przyczynowo-skutkowych i ktokolwiek próbuje ustali ,
jaki jest kierunek zale no ci, mo e wpa w pu apk „paragrafu 22”. W jakim sensie jest bez
znaczenia, czy procesy my lowe przyczyni y si do powstania u kogo na ogu, czy te stanowi jego
objaw. W obydwu przypadkach leczenie i powrót do zdrowia musz si od czego zacz . A poniewa
za ywanie rodków chemicznych uniemo liwia skuteczn terapi , najpierw trzeba podj abstynencj .
Po d szym jej okresie, kiedy mózg znowu zaczyna funkcjonowa bardziej normalnie, cz owiek
uzale niony mo e skupi uwag na swoim uzale nionym my leniu.

moja NADZIEJA Mielec