Studia Regionalne i Lokal ne

Nr 2(24)/2006

ISSN 1509–4995

Michał Dobroczyn´ski

*

ASEAN i MERCOSUR – oryginalne tendencje

integracyjne na Po³udniu

Ws´ro´d licznych i dawnych juzú pro´b tworzenia ugrupowan´ integracyjnych na Południu

(Dobroczyn´ski 1961) dwa przypadki – Stowarzyszenie Narodo´w Azji Południowo-Wschod-
niej oraz Wspo´lny Rynek Ameryki Południowej – zasługujaþ na zwieþkszonaþ uwageþ. Nie ze
wzgleþdu na ich raczej skromne dotychczasowe osiaþgnieþcia, lecz z racji szczego´lnych cech
instytucjonalnych, ambicji ekonomicznych wymieszanych z politycznymi i kulturowymi,
a takzúe gotowos´ciaþ – bardzo zresztaþ mało dynamicznaþ – poszukiwania nieszablonowych
rozwiaþzan´ perspektywicznych. Warto podkres´lic´ gotowos´c´ pan´stw członko´w ugrupowan´ do
ro´zúnego typu innowacyjnych zblizúen´ z niekto´rymi liczaþcymi sieþ partnerami, ale zarazem
reprezentowanie wysoce samodzielnych stanowisk w wielu sprawach, kto´re w innych
okolicznos´ciach skłaniałyby do łatwych usteþpstw na rzecz poteþzúnych podmioto´w globalnych.

Uwarunkowania specyficznych typo´w integracji

Oba ugrupowania obejmujaþ zaro´wno kraje pod wieloma wzgleþdami ekono-

micznie zapo´z´nione, cywilizacyjnie słabo zaawansowane, jak i cenione w s´wie-
cie za swojaþ klaseþ na niekto´rych wazúnych płaszczyznach. Staþd w ramach
ASEAN takie nieprzecieþtne i regionalnie wpływowe podmioty mieþdzynarodo-
we jak Singapur, Malezja, Tajlandia, a w stowarzyszeniu południowoamerykan´-
skim Argentyna baþdz´ Urugwaj i „naftowa” Wenezuela. Ranga polityczno-
-ekonomiczna Brazylii i trwałe daþzúenie do szczego´lnie bliskich stosunko´w
MERCOSUR z Uniaþ Europejskaþ mogaþ byc´ z kolei w jakims´ pos´rednim stopniu
poro´wnywane na globalnej arenie z instytucjonalnym nastawieniem ASEAN
na wspo´łdziałanie z najwieþkszaþ ekonomicznaþ poteþgaþ Azji, jakaþ saþ od blisko
trzydziestu juzú lat Chiny, kto´re pomimo niekto´rych cech systemowych znajdujaþ
w swoim regionie wiele liczaþcych sieþ podmioto´w gotowych do wspo´łdziałania.

Mozúna oczywis´cie przyjaþc´, zúe wspo´lna niecheþc´ – jes´li nawet nie nienawis´c´

– jest silnym s´rodkiem cementujaþcym skoordynowane działania, bardzo ro´zú-
nego zresztaþ mieþdzynarodowego typu; z reguły jednak nie wystarcza. Pamieþc´
o aroganckiej, eksploatatorskiej polityce kolonizatoro´w baþdz´ interwento´w
pozostaje wprawdzie bardzo zúywa zaro´wno na gruncie azjatyckim, jak i latyno-

*

Prof. dr hab. Michał Dobroczyn´ski (1931–2006) był pracownikiem Wydziału Nauk Eko-

nomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

amerykan´skim, nie skłaniałaby jednak do aktywnych działan´ pociaþgajaþcych za
sobaþ wysokie koszty własne i budzaþcych duzúe oczekiwania.

Działania te – zresztaþ nie tylko w Azji i Ameryce – uwarunkowane saþ, poza

czynnikiem historycznym, szerokim kompleksem zalezúnos´ci i uzasadnien´.
Zapewne szczego´lne znaczenie przyczynowe nalezúy przypisac´ przykładowi
Unii Europejskiej, kto´ra u swojego integracyjnego zarania stanowiła czeþsto
temat szerokiej krytyki mieþdzynarodowej i wreþcz uwazúana była za kolejny
przypadek naiwnego, woluntarystycznego daþzúenia do nierealnych celo´w.

Rzeczywistos´c´ ukazała natomiast, zúe pomimo licznych zawirowan´, przej-

s´ciowych kryzyso´w i wielu wciaþzú jaskrawych niedociaþgnieþc´ Unia stała sieþ dla
wszystkich wazúniejszych czeþs´ci s´wiata swoistym, choc´ odległym modelowym
rozwiaþzaniem. W umiejeþtny na ogo´ł sposo´b kompromisowo łaþczy utrzymujaþce
sieþ priorytety interesu narodowego pan´stw członkowskich z globalizacyjnym
podejs´ciem do wspo´łpracy w zakresie istotniejszych elemento´w mieþdzynaro-
dowych mechanizmo´w zacies´nionego wspo´łdziałania w sferze gospodarczej,
politycznej i społecznej (por. Jovanovic 2006). Udaje jej sieþ zharmonizowac´
coraz wieþcej działan´ i przyciaþgac´ wciaþzú nowych członko´w, pan´stwa stowarzy-
szone, partnero´w porozumien´ preferencyjnych czy – w nieco innym juzú zakresie
– uczestniko´w umo´w o strefie wolnego handlu, zawieranych z ro´zúnymi pod-
miotami, np. przez indywidualne kraje stowarzyszone.

Dowodem znacznej, jakkolwiek nie absolutnej atrakcyjnos´ci ASEAN i MER-

COSUR pozostaje, podobnie jak w przypadku Unii Europejskiej, wstrzemieþz´li-
wos´c´ w zakresie poszerzania przedmiotu aktywnos´ci oraz w akceptowaniu nowych
pan´stw członkowskich. Dla tego ostatniego aspektu charakterystyczne mozúe byc´
szczego´lne stanowisko MERCOSUR, kto´ry aktualnie składa sieþ zaledwie z kilku
pan´stw (inna rzecz, zúe odgrywajaþcych w sumie czołowaþroleþ w polityce i gospodar-
ce Ameryki Łacin´skiej, a nawet Południa s´wiatowego w jego całos´ciowym
znaczeniu) i kto´ry ma woko´ł siebie kilka dalszych pan´stw czeþs´ciowo stowarzyszo-
nych (od dawna juzú Chile i Boliwia, ostatnio formalnie Ekwador, Kolumbia i Peru
– w s´lad za członkiem MERCOSUR, Wenezuelaþ). Warto przy tym dodac´, zúe
integrujaþce sieþ pan´stwa, tak jak generalnie ogo´ł krajo´w Południa, wykazujaþ
szczego´lnaþostrozúnos´c´ w odniesieniu do liberalizacyjnych propozycji w zakresie
strategicznie i konkurencyjnie wrazúliwych dziedzin usług, w zrozumiałej obawie
przed agresywnymi reakcjami ze strony s´wiatowych poteþg ekonomicznych.

Jes´li chodzi o politycznaþ globalnaþ rangeþ niekto´rych pan´stw zwiaþzanych

z ASEAN i MERCOSUR, w powszechnym ruchu Południa skierowanym
przeciwko nadmiernej hegemonii ekonomicznej Ameryki Po´łnocnej, przywo´d-
cze pozycje przypadły tzw. grupie BRIC, tj. Brazylii, Rosji, Indiom i Chinom
– ws´ro´d kto´rych pierwsze i ostatnie pan´stwo pozostajaþ włas´nie wielkimi
wspo´łuczestnikami badanych dwo´ch ugrupowan´ (umowa z 2002 r.). W kazúdym
razie generalnie nalezúy zdawac´ sobie spraweþ z tego, zúe – pomimo czy nawet
wbrew relatywnie ograniczonej wspo´łpracy gospodarczej w ramach ASEAN
czy MERCOSUR – ich s´wiatowe znaczenie w duzúym stopniu utrzymuje sieþ
włas´nie takzúe z przyczyn politycznych. Staþd m.in. amerykan´skie pro´by

50

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

znalezienia zreþcznych rozwiaþzan´ typu ALCA–FTAA (Obszar Wolnego Han-
dlu Ameryk) baþdz´ „wyciaþgnieþcia” z ugrupowania MERCOSUR Argentyny
i Urugwaju.

Intensywny rozwo´j ekonomiczny i posteþp naukowy po II wojnie s´wiatowej

– połaþczone z ruchem emancypacji politycznej nawet w najbardziej zapo´z´-
nionych regionach – stanowiły dalszy bodziec integracyjnych wysiłko´w na
bezprecedensowaþ skaleþ (Das 2004), przy narastajaþcej s´wiadomos´ci, zúe bez
podjeþcia własnych wzmozúonych działan´ instytucjonalnych rozproszone, słabe
kraje Południa beþdaþ jeszcze wyraz´niej usteþpowały pod wzgleþdem rozwoju
elicie europejskiej czy po´łnocnoamerykan´skiej, formalna niepodległos´c´ zas´
niewiele pomozúe bez mieþdzynarodowo scementowanych akcji.

Niestety, sama orientacja teoretyczna nie mogła wystarczajaþco konkurowac´

z osiaþgnieþciami gospodarek Po´łnocy, ro´wniezú na płaszczyz´nie integracyjnej.
Powołanie do zúycia licznych nowych instytucji mieþdzynarodowych przyniosło
trwalsze skutki tylko w paru wciaþzú obiecujaþcych przypadkach, włas´nie tam,
gdzie zaawansowanie niekto´rych podmioto´w pan´stwowych sprzyjało grupowej
konsolidacji pomimo powolnego rozwoju gospodarczego. Dlatego np. duzúa,
choc´ przecieþtnie mało zamozúna Brazylia zdołała przyciaþgnaþc´ – po czeþs´ci
analogicznie do pozycji Chin w Azji i ich zwiaþzko´w z ASEAN – kilka krajo´w
Ameryki Łacin´skiej, wazúnych baþdz´ gospodarczo, baþdz´ cenionych na płasz-
czyznach cywilizacyjnych i politycznych. I to wbrew niekto´rym zreþcznym
posunieþciom ze strony poszczego´lnych byłych mocarstw kolonialnych lub
innych poteþg ekonomicznych, poszukujaþcych ws´ro´d suwerennych podmioto´w
Południa partnero´w politycznych, jak tezú rynko´w zbytu dla modernizujaþcej sieþ
produkcji do´br i usług, obok rynko´w zaopatrzenia paliwowego i surowcowego.

Zasadnicza tres´c´ programo´w integracyjnych w obu ugrupowaniach sprowa-

dza sieþ do priorytetu czynnika ekonomicznego jako podstawowego instrumentu
posteþpu cywilizacyjnego. W szczego´lnos´ci chodzi tu o zliberalizowanie wza-
jemnej wymiany handlowej, co stanowi warunek utworzenia znacznie wieþk-
szego nizú organizmy narodowe rynku, na kto´rym dojs´c´ powinno do zacies´nienia
korzystnych wieþzo´w wspo´łpracy w celu wypracowania przyszłych specjalizacji
eksportowych, co nie jest zadaniem łatwym, bioraþc pod uwageþ coraz bardziej
otwarty i zglobalizowany charakter stosunko´w mieþdzynarodowych. Rozpo-
czeþcie konkretnych staran´ i przygotowan´ przez pionierskie kraje budzi na ogo´ł
– nawet przy zachowaniu wzgleþdnej tajnos´ci prac – reakcje innych pan´stw,
a w rezultacie nadmiar cheþtnych do zajeþcia sieþ perspektywicznie obiecujaþcaþ
gałeþziaþ przemysłu.

Dotyczy to zresztaþ zaro´wno wyrobo´w prostszych, zdobywajaþcych rynek

dzieþki taniej sile pracowniczej i atrakcyjnos´ci cen zbytu, jak i bardziej skom-
plikowanych, a nawet wysoce nowoczesnych technologicznie. W tym drugim
przypadku wprawdzie konkurencja jest ilos´ciowo mniejsza, lecz wspo´łzawod-
niczaþce podmioty reprezentujaþ wyjaþtkowo kapitałochłonne mozúliwos´ci, niedo-
steþpne pod wieloma wzgleþdami dla krajo´w ekonomicznie słabszych. Wiele
przeto czeþsto zalezúy od unikatowej innowacyjnos´ci jednego z konkurento´w

51

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

– a talenty znajdujaþ sieþ ro´wniezú w krajach słabo rozwinieþtych – ale i od
zdolnos´ci do przewyzúszenia ro´wnolegle zaangazúowanych wytwo´rco´w czy
marketingowych pos´redniko´w. Najczeþs´ciej na liczaþcych sieþ miejscach pozostaje
juzú tylko kilku zdecydowanych lidero´w, zaciekle walczaþcych o utrzymanie
nowych pozycji.

Zaro´wno w krajach ASEAN, jak i MERCOSUR procesy integracyjne na-

stawiajaþ sieþ przede wszystkim na likwidowanie duzúej czeþs´ci barier celnych we
wzajemnych stosunkach. Procesy te majaþ jednak w zasadzie „mieþkki” wymiar,
uwzgleþdniajaþ bowiem wyjaþtkowaþ sytuacjeþ partnero´w, kto´rych gospodarki
odległe saþ jeszcze od osiaþgnieþcia mieþdzynarodowego poziomu. Dlatego od-
notowuje sieþ przypadki licznych odchylen´ od generalnych reguł liberalizacyj-
nych. Czasami saþ one krytykowane, jednakzúe na ogo´ł napotykajaþ zrozumienie
ze strony integrujaþcych sieþ pan´stw, historycznie zwiaþzanych nie tyle z najblizú-
szym otoczeniem, ile z wielkimi s´wiatowymi centrami wymiany towarowej
i usługowej, a takzúe z siatkaþ przepływo´w kapitałowych tworzonaþ przez ze-
wneþtrzne mocarstwa ekonomiczne.

Staþd wynika znaczna skłonnos´c´ do wzajemnych usteþpstw i politycznej

zúyczliwos´ci na gruncie poczucia okres´lonej wspo´lnoty kulturowej i koniecz-
nos´ci rezygnowania ze sporo´w, kto´re w przeszłos´ci prowadziły do napieþc´
czy wreþcz niszczaþcych wojen. Mozúna przytoczyc´ tutaj przypadek Paragwaju,
jednego z wieþkszych pan´stw Ameryki Łacin´skiej, toczaþcego w XIX w. wojny,
kto´re w efekcie doprowadziły do jego obecnej niskiej pozycji nawet w ze-
stawieniu ze s´rednio zaawansowanymi saþsiadami. Dopiero na gruncie nowego
zespołowego mys´lenia politycznego i regionalnego solidaryzmu kulturowego
zaistniały warunki umozúliwiajaþce powstanie elemento´w komplementarnego
gospodarowania. Mimo ograniczonych relatywnie wyniko´w umozúliwia to
stopniowe doskonalenie mechanizmo´w racjonalnej polityki ekonomicznej,
podtrzymywanej przez dos´wiadczenia niedawnej przeszłos´ci, kiedy to pro´by
spektakularnych przyspieszen´ niejednokrotnie naruszały logikeþ zro´wnowa-
zúonego rozwoju, nie tylko w Argentynie, ale i w czeþs´ci zaawansowanych
pan´stw ASEAN.

Do cenionych cech integracji obu ugrupowan´ nalezúy przy tym uwzgleþdnianie

tego, zúe ambitne zamierzenia mozúna osiaþgnaþc´ nie tylko przez mieþdzynarodowe
instrumenty posteþpu, lecz takzúe przez systematycznaþ koncentracjeþ wewneþtrz-
nych wysiłko´w na wytyczonych wspo´lnych celach. I zúe cele te wprawdzie
powinny odnosic´ sieþ gło´wnie do sfery ekonomicznej, ze skłonnos´ciaþ do wy-
sokich inwestycji w pierwszym rzeþdzie, lecz nie drastycznym kosztem zanie-
dban´ w zakresie edukacji, ochrony zdrowia, rozkwitu kultury czy badan´
naukowych. Nowoczesny rozwo´j pan´stw i społeczen´stw nie mozúe lekcewazúyc´
tych dziedzin, kto´re kształtujaþ postawy, zgodne z wymaganiami stulecia, nie
jednostronnego, lecz kompleksowego rozwoju. W innym przypadku trudno
bowiem oczekiwac´, zúeby – przy całym zrozumieniu obiektywnych, historycz-
nych uwarunkowan´ zacofania – zmierzajaþce do regionalnej integracji narody
mogły zostac´ powazúnie zaakceptowane jako partnerzy w przełomowym wy-

52

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

s´cigu do zajeþcia wartos´ciowego miejsca w poszczego´lnych wspo´lnotach mieþ-
dzynarodowych. Wszak talenty naukowe lub artystyczne, pojawiajaþce sieþ
systematycznie nawet w krajach tak gospodarczo opo´z´nionych jak np. Laos,
Kambodzúa baþdz´ Boliwia i Peru, s´wiadczaþ dobitnie o mozúliwos´ciach kryjaþcych
sieþ nawet na obszarach pozornie odległych od cywilizacji (Guerrieri 2005).

Uwzgleþdniac´ tezú nalezúy to, zúe w erze pogłeþbionej globalizacji s´wiat gotowy

jest z zainteresowaniem przyjmowac´ lekcewazúony niegdys´ wkład ubozúszych
społecznos´ci w powszechne koncepcje dostosowawcze i w rozwiaþzania od-
biegajaþce od schemato´w zaczerpnieþtych z wybranych wzorco´w kolonialnych.
Model przyszłos´ci globalnej nie mozúe bowiem polegac´ na nadmiernych wpły-
wach wywodzaþcych sieþ z ograniczonych z´ro´deł, a juzú zwłaszcza na przewadze
jednego tylko kraju, bez wzgleþdu na jego niemałe walory. Dlatego wszelkie
modele rozwojowe i praktyczne rozwiaþzania muszaþ uwzgleþdniac´ specyfikeþ
narodowych cech psychicznych i nawyko´w obyczajowych, opro´cz krajowych
materialnych struktur, poziomo´w zaawansowania itd. Z kolei przekonania
o szansach transferu całos´ci pomys´lnych dos´wiadczen´ jednego kraju okazujaþ
sieþ z reguły błeþdne, co nie wyklucza czeþs´ciowych zapozúyczen´, np. po´łnocno-
amerykan´skich w MERCOSUR baþdz´ chin´skich w ASEAN, by przytoczyc´ tu
niekto´re elementy polityki Wietnamu czy Myanmaru, lub wreþcz czerpania
z wzoro´w zachodnioeuropejskich.

Docenia sieþ coraz wyraz´niej – mimo okresowych ograniczen´ budzúetowych

– koniecznos´c´ „podciaþgnieþcia” słabszych podmioto´w ugrupowan´ do poziomu
silniejszych (Hoekman, Ozden 2006). Dochodzi nawet do formalnego dzielenia
ugrupowania na czeþs´ci zaawansowane i zapo´z´nione, korzystajaþce z okres´lonych
przywilejo´w czy znacznej pomocy finansowej, na wzo´r Unii Europejskiej,
z jej rosnaþcymi aspiracjami autentycznego przyciaþgnieþcia krajo´w, kto´re we
wczes´niejszych fazach zachodnioeuropejskiej integracji traktowane były jedynie
jako raczej polityczny, potencjalny, oddalony w czasie kandydat do członko-
stwa (Turcja, Ukraina). Staþd m.in. podział ASEAN na „szo´stkeþ” przewazúajaþco
wzgleþdnie gospodarczo dojrzałaþ i „czwo´rkeþ” wymagajaþcaþ istotnych reform
oraz pomocy (Wietnam, Myanmar, Kambodzúa, Laos) i gotowos´c´ do bilateral-
nego (nie: stowarzyszonego lub członkowskiego) traktowania dalszych pan´stw
jako partnero´w o randze perspektywicznej (Korean´ska Republika Ludowo-
-Demokratyczna). Ponadto rozwazúa sieþ mozúliwos´c´ pewnych ograniczonych
powiaþzan´ innego typu z silnymi, mocarstwowymi nawet w sensie ekonomicz-
nym krajami, np. w przypadku ASEAN z Japoniaþ, ze wzgleþdo´w politycznych
zainteresowanaþ wciaþzú odbudowaþ wzgleþdnie pomys´lnych instytucjonalnych
kontakto´w z otoczeniem azjatyckim. Czeþs´ciej dostrzega sieþ szanseþ sformali-
zowanej wspo´łpracy o dosyc´ luz´nym charakterze z Indiami.

W najwieþkszym syntezujaþcym uproszczeniu mozúna powiedziec´, zúe pan´stwa

członkowskie owych ugrupowan´ chcaþ opierac´ sieþ silniej i w sposo´b bardziej
wszechstronny na trzonie bliskich sobie kulturowo narodo´w. Jednoczes´nie
jednak z duzúaþ elastycznos´ciaþ zamierzajaþ sieþ odnosic´ do zespołu bliskich
partnero´w i sojuszniko´w, niezwiaþzanych z danymi ugrupowaniami w sposo´b

53

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

formalny, ewentualnie mogaþcymi nawet nalezúec´ do innych ugrupowan´ (jezúeli
byłoby to dopuszczalne ze statutowego punktu widzenia, jak w relacjach
MERCOSUR–Pakt Andyjski). Dotyczy to partnero´w dwo´ch kategorii: słab-
szych gospodarczo, politycznie i społecznie, lecz obiecujaþcych dla przyszłej
wspo´łpracy, oraz duzúych, juzú pod wieloma wzgleþdami mocarstwowych sojusz-
niko´w, kto´rzy w warunkach rynkowej konkurencji oraz globalizacji zawsze
akceptowac´ beþdaþ rozsaþdne, kalkulowane zblizúenia do nowych partnero´w. Staþd
włas´nie m.in. bierze sieþ zjawisko nazywane szeroko integracjaþ regionalnaþ.

Do integracji zacheþca przekonanie, zúe dodatkowe podmioty wspo´łpracy

zewneþtrznej mogaþ bezspornie przyczynic´ sieþ do szeroko rozumianego sukcesu,
a w kazúdym razie nie zagrazúajaþ bezpieczen´stwu narodowemu, nie zmuszajaþ do
wydatko´w na bezproduktywne cele militarne, jak to sieþ dzieje w przypadku
czeþs´ci mocarstw, zaangazúowanych w odległe („zamorskie”) konflikty, antagoni-
zmy i napieþcia. Dla społeczen´stw i krajo´w słabo baþdz´ s´rednio rozwinieþtych
sukcesem pozostanie kazúde zmniejszenie odsteþpu pomieþdzy ich poziomem
ekonomiczno-cywilizacyjnym a kompleksem osiaþgnieþc´ globalnej elity.

Zaro´wno w Ameryce Łacin´skiej, jak i we Wschodniej czy Południowo-

-Wschodniej Azji obserwuje sieþ – zwłaszcza na przykładzie ugrupowan´ inte-
gracyjnych – skłonnos´c´ do elastycznego, wybitnie nawet zro´zúnicowanego
formalnie poszukiwania liczaþcych sieþ partnero´w i sojuszniko´w, przy silnej
randze czynnika politycznego. Dlatego m.in. poczaþtko´w MERCOSUR po-
szukiwac´ trzeba w porozumieniach dwo´ch najwieþkszych regionalnych poteþg,
tj. Brazylii i Argentyny, wobec elastycznej akceptacji stowarzyszenia pan´stw
ugrupowania andyjskiego i gotowos´ci do uczestniczenia w innych mieþdzypan´-
stwowych porozumieniach zespołowych luz´niejszego typu, chociazú tezú z pew-
nymi perspektywicznymi szansami dalszych zblizúen´ instytucjonalnych, mogaþ-
cych przyspieszyc´ rozwo´j gospodarczy zacofanych krajo´w, lecz nie prowadzaþ-
cych do podporzaþdkowania kto´remus´ z mocarstw „zewneþtrznych”, tj. w Ame-
ryce Łacin´skiej przede wszystkim Stanom Zjednoczonym. Solidarnos´c´ etnicz-
no-kulturowa w procesie tym niewaþtpliwie odgrywa roleþ wiodaþcaþ, priorytetowaþ,
nawiaþzujaþcaþ do wielu dos´wiadczen´ historycznych.

Podobnie jest zresztaþ w przypadku pan´stw ASEAN, złozúonego z wysoce

odmiennych podmioto´w, lecz wystarczajaþco zwartego pomimo jaskrawych indy-
widualnych zro´zúnicowan´ pod wzgleþdem dochodo´w, i otwartego na czeþs´c´ polity-
cznie akceptowalnych zewneþtrznych daþzúen´ integracyjnych, nie tylko tak zaawan-
sowanych instytucjonalnie jak z Chinami, lecz takzúe konstytucyjno-koordyna-
cyjnych, m.in. z Japoniaþ, Indiami, Rosjaþ, RepublikaþKorei, Australiaþ czy Kanadaþ.
Dokonuje sieþ to na zasadzie uzgadniania w formie bilateralnego dialogu (ASE-
AN z poszczego´lnymi pan´stwami) wspo´łpracy ro´zúnego typu, zwłaszcza polityki
mieþdzynarodowej, gospodarczej, technologicznej i kulturalnej w bardzo nawet
konkretnych wymiarach epoki globalizacji (po. Arestis, McCombie 2003).

I w Azji, i w Ameryce Łacin´skiej s´wiadomos´c´ koniecznos´ci przejs´cia od

narodowego indywidualizmu do działan´ zespołowych narastała stopniowo,
zwłaszcza w obliczu wielu dotychczasowych niepowodzen´.

54

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

Traktatowe podstawy MERCOSUR sieþgajaþ deklaracji prezydento´w Argen-

tyny i Brazylii podpisanej w Iguaz w 1985 roku, a formalnie umowy czterech
pan´stw z Asuncio´n w 1991 roku, tworzaþcej Wspo´lny Rynek Południa. Chodziło
tu przede wszystkim o likwidacjeþ barier dla wymiany towaro´w, usług i s´rodko´w
produkcji pomieþdzy podmiotami członkowskimi, zharmonizowanie prawnych
uwarunkowan´ gospodarowania (reguły konkurencji, przepisy o zatrudnianiu
cudzoziemco´w, okres´lenie pochodzenia towaru, wspo´lna taryfa zewneþtrzna),
upodmiotowienie prawnomieþdzynarodowe w celu zawierania umo´w z part-
nerami zewneþtrznymi, a ponadto o przestrzeganie zasad pan´stwa demokratycz-
nego (por. Krawiec 2005).

W tych kierunkach działania niewaþtpliwie łatwo wyro´zúnic´ elementy na-

s´ladowcze w stosunku do koncepcji i praktycznej ewolucji Unii Europejskiej,
choc´ trzeba uwzgleþdnic´ specyfikeþ s´rednio na ogo´ł zaawansowanych krajo´w
latynoamerykan´skich. Nalezúy podkres´lic´ generalnaþ gotowos´c´ do podejmowania
działan´ pozwalajaþcych na coraz dalej idaþcaþ konsolidacjeþ pan´stw latynoskiego
Południa w celu kształtowania nowej jego pozycji na arenie kontynentalnej
oraz globalnej. W szczego´lnos´ci zwraca sieþ uwageþ na realnaþ szanseþ stop-
niowego zespolenia ugrupowania MERCOSUR z zespołem Paktu Andyjskiego,
ideologicznie znacznie przeciezú najblizúszego kulturowo pokrewnym społeczen´-
stwom czterech pioniero´w niezalezúnos´ci Południa. Docenia sieþ przy tym walory
ro´wnoprawnego wspo´łdziałania z wielkimi ekonomicznymi i technologicznymi
poteþgami Po´łnocy, zaro´wno amerykan´skiej, jak i europejskiej, co daje szanse
okres´lonego zblizúenia MERCOSUR nie tylko do Unii Europejskiej, lecz takzúe
do ASEAN z jego zewneþtrznymi odgałeþzieniami.

Mimo pewnej zbiezúnos´ci wazúnych strategicznych załozúen´ ASEAN z pod-

stawowymi motywacjami MERCOSUR, specyfika azjatyckiego s´rodowiska
polityczno-ekonomicznego nie pozwala na proste utozúsamianie całokształtu
instytucjonalnego i rozwojowego obu ugrupowan´. W szczego´lnos´ci wyro´zúnic´
trzeba niezwykły atut ASEAN, jakim jest posteþpujaþce tworzenie systemu
zwiaþzko´w z Chinami, najbardziej dynamicznym od kilku juzú dekad segmentem
gospodarki s´wiatowej (Dobroczyn´ski 2005a). Oczywis´cie nalezúy pamieþtac´, zúe
chin´ska odreþbnos´c´ wszelkich prawie kategorii uniemozúliwia uproszczone trak-
towanie wielkiej poteþgi azjatyckiej jako jedenastego członka ASEAN.

Zauwazúa sieþ istotny wpływ Chin na ideologiczno-systemowe cechy takich

krajo´w ASEAN jak Wietnam, wielki zwycieþzca wojen z imperializmem ame-
rykan´skim oraz francuskim, oraz Myanmar, ro´wniezú przejmujaþcy czeþs´c´ efek-
tywnych mechanizmo´w rozwojowych z dos´wiadczen´ polityki Pekinu. Pan´stwa
ASEAN daþzúaþ do wysokiego poziomu inwestycji własnych i umiejeþtnego
przyciaþgania zagranicznych inwestoro´w, ograniczajaþc skłonnos´ci do preferen-
cyjnego traktowania zacofanych krajo´w. Szczego´lne znaczenie dla ASEAN
ma kilka wyjaþtkowych enklaw dobrobytu połaþczonego z silnie zdyscyplino-
wanym administrowaniem na obszarze etnicznie chin´skiego Singapuru, surow-
cowaþ zamozúnos´ciaþ Brunei czy wreszcie z ambitnymi strukturalnie gospodar-
kami Malezji baþdz´ Tajlandii, a nawet Filipin, odznaczajaþcych sieþ imponujaþcaþ

55

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

nowoczesnos´ciaþ w sferze usług (turystyka, bankowos´c´, informatyka, transport)
i produkcji przemysłowej (elektronika, artykuły gospodarstwa domowego),
przy rozsaþdnym zachowywaniu czeþs´ci tradycyjnych pozycji handlowych (o-
dziezú, wyroby artystyczne). Osobne zagadnienie stanowiaþ kraje mniej zaawan-
sowane – Laos, Kambodzúa, Indonezja – kto´re przeszły w minionych latach
wiele dramato´w politycznych i katastrof naturalnych, lecz ro´wniezú usilnie
starajaþ sieþ z pomocaþ zamozúniejszych partnero´w o znalezienie lepszego miejsca
w nowoczesnym mieþdzynarodowym podziale pracy; daþzúaþc do lepszego wyko-
rzystania warunko´w rolniczych oraz turystycznych, zwłaszcza pieþkna przyrody
i fenomenalnych zabytko´w o s´wiatowej nawet randze, by wymienic´ tylko
Angkor Wat.

Na podkres´lenie tezú zasługuje – byc´ mozúe w wieþkszym jeszcze stopniu nizú

w przypadku MERCOSUR i jego łaþcznos´ci z grupaþ andyjskaþ – troska o maþdraþ
i s´miałaþ zewneþtrznaþ otwartos´c´ ASEAN. W sensie instytucjonalnym chodzi tu
przede wszystkim o ro´zúnego typu porozumienia z poszczego´lnymi partnerami
dialogu zagranicznego baþdz´ dotyczaþce bardziej konkretnej wspo´łpracy. W kon-
sultacjach i uzgodnieniach polityki ASEAN uczestniczaþ przy tym kraje bardzo
od siebie odmienne, np. Korean´ska Republika Ludowo-Demokratyczna obok
Republiki Korei, Rosja i Chiny obok USA, Japonia obok Australii, Kanady
czy Nowej Zelandii – zwłaszcza w zakresie bezpieczen´stwa. Zinstytucjonali-
zowany system wielostronnie kolektywnego wspo´łdziałania mieþdzynarodowego
na płaszczyz´nie ekonomicznej w zasadzie ogranicza sieþ natomiast do programu
APEC, tj. Ugrupowania Wspo´łpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na płasz-
czyz´nie likwidacji wewnaþtrzgrupowych barier dla strefy wolnego handlu,
a z czasem – unii celnej. Program obejmuje grupeþ rozwinieþtych i nisko
zaawansowanych krajo´w regionu Pacyfiku, w tym wieþc czeþs´ci Ameryki, lecz
jest rozłozúony na długie lata. W odro´zúnieniu od ogo´lnych reguł APEC, polityka
ASEAN coraz wyraz´niej natomiast od pewnego czasu zmierza do zblizúenia
kontakto´w pan´stw członkowskich w dziedzinach wciaþzú nowych, z kulturaþ,
sportem baþdz´ innymi sferami cywilizacji społecznej właþcznie.

Otwartos´c´ a mieþdzynarodowa siła ugrupowan´

S

´

miałos´c´ niekto´rych daleko idaþcych decyzji w zakresie integracji regionalnej

oraz w nawiaþzywaniu zaawansowanych porozumien´ z wybranymi podmiotami
s´wiata zewneþtrznego – gło´wnie jednak azjatyckiego – wynika zapewne w duzúej
czeþs´ci z charakterystycznych cech narodowych kilku pan´stw południowo-
-wschodniego obszaru kontynentu, kto´re szczego´lnie reprezentujaþ elity takich
krajo´w jak Malezja, Indonezja (czwarta w s´wiecie pod wzgleþdem liczby
ludnos´ci), Tajlandia, Singapur czy Filipiny. Rozgrywki i aspiracje polityczne
zostały w tych krajach silnie rozbudowane zaro´wno w procesie skomplikowa-
nych przemian wewneþtrznych, jak i w wyniku relatywnie licznych kontakto´w
mieþdzynarodowych, umacniajaþcych wprawdzie poczucie własnej tozúsamos´ci,
ale zarazem sprzyjajaþcych lepszemu poznaniu i zrozumieniu niekto´rych przy-

56

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

najmniej wartos´ci, wywodzaþcych sieþ z przejeþcia euro-amerykan´skich elemen-
to´w stosunko´w demokratycznych i rynkowych.

Prowadziło to i prowadzi niejednokrotnie do powazúnych wewneþtrznych

(personalnych) zakło´cen´ politycznych (Mc Bride 2006), umozúliwia jednak takzúe
zdobywanie sieþ na s´miałe projekty czy przedsieþwzieþcia, trudne do wyobrazúenia
w przypadku innych ugrupowan´ regionalnych (poza Uniaþ Europejskaþ), oraz
wspo´lne kształtowanie czynniko´w zblizúenia pomieþdzy społeczen´stwami (fes-
tiwale kulturalne, mistrzostwa sportowe, rajdy samochodowe). Ułatwia ro´wniezú
jednolite podejs´cie do wybranych zewneþtrznych przejawo´w siły ekonomicznej,
powiaþzanej z polityczno-dyplomatycznymi mozúliwos´ciami skutecznego funk-
cjonowania na szerokiej arenie mieþdzynarodowej. Odnosi sieþ to zwłaszcza do
niekto´rych porozumien´ integracyjnych z Chinami, partnerami o niezwykłym
potencjale ekonomicznym.

Gotowos´c´ łaþczenia sieþ w procesach regionalnej integracji ze zdecydowanie

mocarstwowymi partnerami nie jest zjawiskiem typowym, podobny wariant
realizowano w sytuacjach przymusowych (udział ZSRR – Rosji w ekonomicz-
nie mało wydajnym, gło´wnie politycznym, ugrupowaniu Rady Wzajemnej
Pomocy Gospodarczej) baþdz´ w mało naturalnym rynkowo zespole Ameryki
Po´łnocnej (NAFTA) ze szczego´lnaþ rolaþ Stano´w Zjednoczonych czy w strefie
wolnego handlu Ameryki S

´

rodkowej z jej bardzo specyficznaþ kontrolnaþ misjaþ

rozwojowaþ ze strony USA. W europejskim układzie strukturalnym tezú niekto´re
mocarstwa wysuwały sieþ na pierwszy plan, jednak baþdz´ przejs´ciowo (EFTA
z przywo´dczaþ Wielkaþ Brytaniaþ), baþdz´ z poszanowaniem załozúen´ przyblizúonej
ro´wnowagi (Francja i Niemcy obok Wielkiej Brytanii czy czeþs´ciowo Włoch).
W ramach integracji opartej w zasadzie wyłaþcznie na wspo´lnej strefie wolnego
handlu krajo´w Azji i Pacyfiku (APEC) zasada ta ro´wniezú potraktowana została
jako czołowa doktryna polityczno-ekonomiczna, przy znacznych skaþdinaþd
waþtpliwos´ciach co do realnego powodzenia perspektywicznej wspo´łpracy
ro´wnie licznych co silnie zro´zúnicowanych pan´stw zaangazúowanych instytu-
cjonalnie.

Staþd wynikła dosyc´ istotna odreþbnos´c´ MERCOSUR, ugrupowania zwartego

– w sensie formalnego oraz stowarzyszonego członkostwa – przede wszystkim
woko´ł Brazylii czy tandemu Brazylia–Argentyna, czyli wewneþtrznego filaru
poteþgi ekonomicznej, wyraz´nie wspomaganego przez głeþbokie południowo-
amerykan´skie ciaþzúenia etniczne, kulturowe i s´wiadomos´ciowo-ideologiczne.
Osobnaþ roleþ odgrywajaþ w nim Stany Zjednoczone jako czynnik obiektywnie
raczej skłaniajaþcy do odreþbnej integracji regionalnej ze wzgleþdu na przewagi
kontynentalne USA – przypomina ona trudno sprecyzowanaþ funkcjeþ Rosji
w obecnych układach europejskich baþdz´ eurazjatyckich. Bardziej zresztaþ
widoczna była w minionym okresie w RWPG, kiedy polityczna przewaga
Zwiaþzku Radzieckiego, w tym włas´ciwej Rosji, była jasno okres´lona w s´wia-
domos´ci decydento´w zaro´wno zachodnich, jak i pan´stw s´rodkowoeuropejskich,
nie mo´wiaþc juzú o aparacie administracyjnym radzieckich republik. O

´

wczesne

koncepcje systemowo-ekonomiczne bywały wprawdzie czasami odrzucane

57

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

czeþs´ciowo przez odwazúniejsze pan´stwa, by wymienic´ chociazúby polski model
rolnictwa i wspo´łpracy z Zachodem po 1956 roku baþdz´ niekto´re reformy
weþgierskie i jugosłowian´skie. Generalnie jednak i na Wschodzie, i na Zachodzie
zdawano sobie dosyc´ dobrze spraweþ z granic dopuszczalnych odchylen´ czy
bardziej zasadniczych przemian ustrojowych na obszarach nalezúaþcych do strefy
politycznych wpływo´w Moskwy. Pewne nadzieje na konstruktywne odejs´cie
od pseudokomunistycznego dogmatyzmu wiaþzano zas´ raczej z powoli rodzaþ-
cym sieþ sprzeciwem młodszych generacji rosyjskich ekonomisto´w czy intelek-
tualisto´w, coraz lepiej zorientowanych we wszystkich słabos´ciach radzieckiego
modelu centralnego planowania i nakazowos´ci wytwo´rczo-rozdzielczej w ode-
rwanej od realio´w gospodarce.

W zestawieniu z przebrzmiałym juzú etapem radzieckich systemowych wyob-

razúen´ ekonomicznych aktualna rola Rosji w gospodarce Europy i Azji, a ponad-
to w globalnych tendencjach rozwojowych, staþd i w praktyce poszczego´lnych
ugrupowan´ integracyjnych – m.in. ASEAN, MERCOSUR i Unii Europejskiej
– jest bardzo niejasna. Co wieþcej, trudno jaþ okres´lic´ nawet w przypadku
Wspo´lnoty Niepodległych Pan´stw baþdz´ podejmowanych na mniejszaþ skaleþ
pro´b integracyjnych w ramach pasywnej, sformalizowanej i upolitycznionej
WNP jako instrumentu rosyjskiej neomocarstwowos´ci (por. Grinberg 2001).

Rosja pozostaje liczaþcaþ sieþ w s´wiecie poteþgaþ polityczno-wojskowaþ, choc´

w zakresie gospodarczym – a sprawy gospodarki lezúaþ u podstaw prawie
wszystkich wspo´łczesnych ugrupowan´ integracyjnych – oddziałuje na gło´wne
procesy globalne w niezwykle wyjaþtkowy sposo´b. Dysponujaþc powazúnymi
wciaþzú nadwyzúkami strategicznych paliw – ropy naftowej i gazu ziemnego
– wykorzystuje je w znacznej mierze dla dominujaþcych celo´w politycznych,
zwłaszcza na obszarach niegdys´ jej podporzaþdkowanych baþdz´ strukturalnie
uzalezúnionych, ale jednoczes´nie wpływa na politykeþ poteþg zachodnioeuropej-
skich i azjatyckich.

W efekcie znaczna czeþs´c´ byłych republik radzieckich pozostaje mocno

uzalezúniona od dostaw paliwowych z Federacji Rosyjskiej. W mniejszej, choc´
tezú powazúnej mierze dotyczy to juzú politycznie całkowicie usamodzielnionych
i zwiaþzanych z Zachodem poprzez NATO lub Unieþ Europejskaþ pan´stw s´rod-
kowoeuropejskich, w stosunku do kto´rych Rosja dodatkowo stosuje takie np.
s´rodki presji handlowej jak ograniczanie importu artykuło´w zúywnos´ciowych
lub niekto´rych innych – pod pretekstami ro´zúnymi, lecz w sumie zdecydowanie
tendencyjnymi. Nalezúaþ one zresztaþ do znanego niegdys´ radzieckiego repertuaru
wpływania na politykeþ Finlandii poprzez zawieszanie przywozu pozycji towaro-
wych strategicznie wazúnych dla fin´skiego bilansu obroto´w biezúaþcych – zwłasz-
cza statko´w, produkto´w pochodzenia drzewnego, obuwia itd. Odnosi sieþ to
ostatnio czeþsto włas´nie do Polski czy krajo´w bałtyckich, stanowiaþcych dla
Rosji, po zaborach i aneksji w poczaþtkach II wojny s´wiatowej, strefeþ szcze-
go´lnie wrazúliwaþ jako obszar „utraconej własnos´ci”, prawie nigdy natomiast do
kontakto´w z mocarstwowymi partnerami zachodnimi, kto´re Kreml traktuje
jako potencjalnaþ szanseþ innego typu wspo´łpracy. Liczy bowiem, zúe dostawy

58

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

ropy i gazu w zamian za deficytowaþ zúywnos´c´, artykuły konsumpcyjne po-
chodzenia przemysłowego, nowoczesne technologie inwestycyjne oraz wybrane
usługi powinny stanowic´ czynnik przełamujaþcy dotychczasowaþ nieufnos´c´
i ewidentny argument na rzecz wzajemnego zblizúenia polityczno-cywilizacyj-
nego. Polityka ta jest realizowana nawet na przeko´r pogłeþbionym ocenom
rosyjskiej rzeczywistos´ci, stanowiaþcej aktualnie trudnaþ do rozszyfrowania
mieszanineþ autokratycznej ciaþgłos´ci, imperialnych tradycji, społecznej potrzeby
kontakto´w z jakos´ciowo dojrzałaþ cywilizacjaþ oraz wyzwan´ nowoczesnos´ci.
Rosja zdaje sobie jednak spraweþ z całokształtu zachodnich – chociazú zarazem
chin´skich i japon´skich – przewag, a w kazúdym razie silnych atuto´w – ekono-
micznych, technologicznych, militarnych, kulturowych.

Nowa sytuacja wymusiła elastycznos´c´ stosunku wielkich partnero´w global-

nych wobec rosyjskich usiłowan´ odejs´cia od złych schemato´w przeszłos´ci
w kierunku korzystnej, zreformowanej poprawnos´ci. Była ona tym bardziej
wytłumaczalna, zúe – obok zawsze niepokojaþcej sprawy rosyjskiej ograniczonej
przewidywalnos´ci politycznych zachowan´ – po´łnocnoamerykan´skie, zachodnio-
europejskie czy dalekowschodnie emocje w relacji do Moskwy na ogo´ł pozo-
stawały wyzbyte autentycznie wieþkszych negatywnych obciaþzúen´ zaborczych,
okupacyjnych i martyrologicznych. A w pewnych przypadkach nawet odwrot-
nie: amerykan´skie, brytyjskie baþdz´ francuskie naruszenia prawnomieþdzynaro-
dowych reguł zachowan´ na obszarach zalezúnych od zachodnich imperio´w
stanowiły przeciezú swoiste odpowiedniki rosyjskich przejawo´w jaskrawej
brutalnos´ci wobec społeczen´stw s´rodkowoeuropejskich czy – ro´wniezú ostatnio
– kaukaskich. W zrozumiałym stopniu sprzyjało to konstruktywnym porozu-
mieniom z władzami Rosji, kto´re w efekcie preferowały je wobec utrzymujaþ-
cych sieþ historycznych i aktualnych pretensji ze strony eston´skich, łotewskich
czy polskich opinii publicznych i negocjatoro´w.

W danych warunkach geopolitycznych i geoekonomicznych pan´stwa ASE-

AN w poszukiwaniu silnego zewneþtrznego instytucjonalnego poparcia skiero-
wac´ sieþ zatem musiały w pierwszej logicznej kolejnos´ci w stroneþ Chin, a nie
mało jednoznacznej polityki Rosji, nie mo´wiaþc o byłych mocarstwach kolonial-
nych, Japonii i Stanach Zjednoczonych. Stosunki z Chinami w jakims´ przynaj-
mniej stopniu mogły bowiem odwoływac´ sieþ do wspo´lnej koniecznos´ci ma-
ksymalizacji wysiłko´w na rzecz przełamania zapo´z´nien´ rozwojowych i uzys-
kania gwarancji bezpieczen´stwa, zapobiegajaþcych powto´rzeniu sieþ historycz-
nych podporzaþdkowan´. Ewidentnie istotnym materialnym czynnikiem, wyni-
kajaþcym włas´nie ze zblizúen´ do gospodarki chin´skiej, były przy tym imponujaþce
osiaþgnieþcia Pekinu w całym okresie nieszablonowego połaþczenia narodowej
specyfiki politycznej z dominujaþcymi elementami gospodarki rynkowej w sys-
temowo sprawny kompleks.

Pomimo trwajaþcego juzú blisko trzy dekady wysokiego tempa wzrostu PKB,

ro´wniezú ostatnie lata – przy racjonalnych pro´bach schładzania koniunktury dla
wyro´wnania potrzeb surowcowych, paliwowych i innych – przynosiły Chinom
dalsze sukcesy rozwojowe. Przyrost PKB w latach 2000–2002 to ok. 8%

59

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

rocznie, w latach 2003–2005 – ok. 9,5% rocznie, w przewidywalnej przyszłos´ci
– nieco tylko mniej. Napływ inwestycji zagranicznych przekracza juzú 60 mld
USD rocznie. Wzrost wartos´ci ogo´łu inwestycji w trzech ostatnich latach
wynio´sł około 25% rocznie. Utrzymano minimalnaþ stopeþ inflacji, wzrosła ona
nieco dopiero w okresie 2004–2005. Nadal wysokie jest tempo wzrostu eksportu
oraz – zjawisko nowe – popytu wewneþtrznego na krajowe i zagraniczne
artykuły przemysłowe

1

.

Odbiegajaþce w istotnej mierze od ustrojowych, strukturalnych i kulturowych

charakterystyk s´wiatowych poteþg gospodarczo-politycznych Chiny mogaþ liczyc´
na ich powazúniejsze poparcie jedynie w zakresie dyktowanym przez kal-
kulowane ustalenia korzys´ci ze wspo´łdziałania z najbardziej dynamicznym
w s´wiecie podmiotem mocarstwowym, co ma oczywis´cie szczego´lne znaczenie
w warunkach ponawiajaþcych sieþ zastojo´w koniunkturalnych. W takich okolicz-
nos´ciach chin´ska polityka czaþstkowej integracji z perspektywicznie obiecujaþ-
cym zespołem ASEAN ma swoje uzasadnienie ideologiczne i ekonomiczne
nawet mimo drugorzeþdnego dotaþd znaczenia ugrupowania w kategoriach
globalnych. Z kolei dla ASEAN szansaþ jest mozúliwos´c´ trwałego oparcia sieþ
na wielkim potencjale dynamicznego supermocarstwa, ocenianego jako jeden
z prawdopodobnych lidero´w s´wiatowej gospodarki juzú za – w przyblizúeniu
– dwadzies´cia baþdz´ nieco wieþcej lat (The New... 2004). Według prognoz Chiny
wyprzedzaþ USA, Japonieþ, Indie, mocarstwa europejskie i Brazylieþ. Oczywis´cie
na tak zaawansowanym szczeblu ekonomiczno-cywilizacyjnej dojrzałos´ci wiele
tezú musi sieþ zmienic´ w s´wiadomos´ci psychospołecznej Chin´czyko´w – zapewne
w kierunku silniej prozachodniego modelu konsumpcjonizmu i swobo´d oby-
watelskich. Z punktu widzenia wspo´łpracy z podobnie ewoluujaþcym ASEAN
mozúe to jednak nawet bardziej sprzyjac´ wzajemnym kontaktom, nizú je
utrudniac´.

Takich otwartych mozúliwos´ci integracyjnego wspo´łdziałania na razie nie

majaþ pan´stwa MERCOSUR. Wobec mało sprecyzowanych przyszłych stosun-
ko´w ze Stanami Zjednoczonymi i swoistego oddalenia zaro´wno od Unii
Europejskiej, jak i poteþg azjatyckich, realistycznie traktowanym centralnym
filarem ich przyspieszonego wzrostu włas´ciwie najłatwiej mogłaby stac´ sieþ
Brazylia, lecz tylko pod warunkiem dokonania powazúnych przemian i przy-
stosowan´, byc´ mozúe w duecie z Argentynaþ.

Poteþzúna gospodarka Brazylii przeszła juzú przez wiele niepomys´lnych do-

s´wiadczen´, zwiaþzanych z ro´zúnymi elementami ogo´lnego zacofania. Potrafiła
jednak – nie tracaþc swojej barwnej tozúsamos´ci – wyciaþgnaþc´ odpowiednie
wnioski co do dalszego rozwoju, włas´nie w kooperacji z najblizúszymi part-
nerami MERCOSUR oraz z nowymi kandydatami z południowej czeþs´ci kon-
tynentu, tezú coraz wyraz´niej nastawiajaþcymi sieþ na s´mielsze fazy wspo´lnej
polityki i zespolonego działania w imieþ wyro´wnawczych celo´w (Gottschalk,
Justino 2005). W zakresie stosunko´w zagranicznych oznaczało to zintensyfi-

1

Reuters, wg raportu Krajowej Komisji Rozwoju i Reform 2005.

60

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

kowanie skłonnos´ci do kooperacji z pan´stwami Ameryki Południowej w sferze
polityki, w kształtowaniu infrastruktury ekonomicznej (np. najwieþksza dotaþd
na s´wiecie elektrownia wodna na pograniczu z Paragwajem), w utworzeniu
(Traktat z Asuncio´n) mechanizmo´w i struktury instytucjonalnej MERCOSUR,
zrywajaþcego z dotychczasowym znacznym izolacjonizmem, protekcjonizmem
czy politykaþ antyimportowaþ poprzednich rzaþdo´w wojskowych, znoszaþcego
bariery dla wieþkszos´ci handlu z pan´stwami członkowskimi, a takzúe ustanawia-
jaþcego ujednolicone taryfy zewneþtrzne (Brasil... 2006).

Mimo zachowania ostrozúnos´ci w powieþkszaniu ugrupowania dochodzi jed-

nak stopniowo do ułatwiania wzajemnej wymiany z krajami stowarzyszonymi
baþdz´ preferowanymi selektywnie, co zresztaþ pozwala Brazylii na wzmozúony
eksport produkto´w jej szybko rosnaþcego i modernizujaþcego sieþ przemysłu
przetwo´rczego, a takzúe – nadal – sprzedazú niekto´rych wartos´ciowych surow-
co´w, opro´cz powazúnych ilos´ci rudy zúelaza, tytanu, wanadu, cyrkonu, berylu,
kwarcu, czy wreszcie nowoczesnych usług: bankowych, ubezpieczeniowych,
informatycznych, turystycznych itd.

Jakkolwiek mieþdzynarodowa ranga wielkich krajo´w MERCOSUR czy po-

wiaþzanych z ASEAN Chin jest powszechnie doceniana, analiza zro´zúnicowanej
sytuacji w Ameryce Południowej oraz w Azji Południowo-Wschodniej skłania
ro´wniezú do zbadania swoistych wpływo´w ekonomiczno-cywilizacyjnych i inno-
wacyjnych w niekto´rych mniejszych krajach obu obszaro´w. Nalezúaþ do nich np.
Chile, gdzie przy kontrolowanej inflacji PKB ros´nie ostatnio w rocznym tempie
powyzúej 5%, a per capita przekroczył 8 tys. USD, czy Wenezuela z PKB na
mieszkan´ca powyzúej 6 tys. USD. W Azji Południowo-Wschodniej zas´ zwraca
uwageþ Malezja (PKB per capita ponad 5 tys. USD), przede wszystkim jednak
Singapur, przy stopie inflacji ok. 1%, wzros´cie PKB blisko 5% i jego wskaz´niku
na przecieþtnego obywatela (najczeþs´ciej chin´skiego pochodzenia) powyzúej 28
tys. USD, a wieþc na poziomie niezwykle wysokim jak na s´wiat Południa.

Kazúdy z przytoczonych przypadko´w stanowi oczywis´cie efekt zbiegu ro´zú-

nych unikatowych okolicznos´ci historycznych, psychospołecznych baþdz´ uwa-
runkowan´ naturalnych, co nie zmienia faktu, zúe lepiej funkcjonujaþce małe lub
s´rednie pan´stwa mogaþ tezú byc´ traktowane jako dowody sukcesu, odnoszonego
nie tylko z racji mieþdzynarodowej politycznej wielkos´ci liczaþcego sieþ w s´wiecie
podmiotu o ro´zúnokierunkowych ambicjach. Zwłaszcza zúe osiaþgnieþcie nieprze-
cieþtnych wyniko´w w warunkach teoretycznie analogicznych jak w wielu innych
krajach mozúe i powinno skłaniac´ – przy znacznej obecnie pokojowej stabilizacji
wieþkszos´ci regiono´w – do zintensyfikowanych pro´b nadrobienia utraconego
w przeszłos´ci dystansu wobec globalnej elity. Drogaþ do tych osiaþgnieþc´ mozúe
byc´ m.in. działanie w mieþdzynarodowych ugrupowaniach integracyjnych, w ich
ramach bowiem wazúne wspo´lne ustalenia strategiczne ograniczajaþ mozúliwos´ci
błeþdnych posunieþc´, dyktowanych przez partykularyzm, prywatne ambicje czy
długotrwały chaos koncepcyjny pojedynczych decydento´w pan´stwowych.

Warto w tym konteks´cie zasygnalizowac´, zúe – podobnie jak w ogo´lno-

s´wiatowych proporcjach – ro´wniezú w badanych ugrupowaniach integracyjnych

61

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

obserwuje sieþ czeþsto szybkie tempo wzrostu w krajach słabiej zaawansowanych,
zjawisko naturalne niejako z uwagi na nizúszy punkt wyjs´ciowy. Specyfikaþ
raczej juzú regionalnaþ pozostajaþ natomiast bardzo znaczne roczne ro´zúnice
w dynamice PKB zaro´wno gospodarek relatywnie wysoko juzú rozwinieþtych,
jak i pozostajaþcych na niskim lub s´rednim poziomie. Bioraþc jako przykład
pan´stwa ASEAN w okresie 1996–2003, podac´ mozúna, zúe w wybranych latach
Singapur osiaþgnaþł nawet plus 10,25% wzrostu przy kontrastowo skrajnym
przypadku minus 2,04%; Brunei – plus 3,60% i minus 3,99%; Malezja – plus
10,0% i minus 7,36%; Tajlandia – plus 5,90% i minus 10,57%; Filipiny – plus
6,30% i minus 0,59%; Indonezja – plus 7,82% i minus 13,13%; Myamar
natomiast wciaþzú odnotowuje wzrost, choc´ tezú od około 6% do blisko 11%,
podobnie jak Wietnam od około 6% do ponad 9%, Kambodzúa od około 2%
do blisko 8%, a Laos od blisko 4% do ponad 7% (APEC Outcomes and
Outlook, ro´zúne lata). Na narodowe ro´zúnice dosyc´ wyraz´nie tezú – w przytacza-
nych okresach – wpływały nie tylko czynniki strukturalne i osiaþgnieþty poziom
jakos´ci ekonomiczno-cywilizacyjnej, lecz takzúe pewna zmiennos´c´ polityki
gospodarczej. Była ona wyraz´niejsza w krajach bardziej demokratycznych,
stabilniejsza w podmiotach autokratycznych ro´zúnych kategorii, od partyjno-
-ideologicznych do zmilitaryzowanych. Te ostatnie zresztaþ w jakiejs´ mierze
zwiaþzane były z niekto´rymi praþdami ideologicznymi – jezúeli nie w bardziej
sprecyzowany, konsekwentny sposo´b, to przynajmniej w sensie politycznego
stosunku do pan´stw traktowanych jako czeþs´ciowy przynajmniej model sys-
temowo-rozwojowy.

Do najistotniejszych dylemato´w proceso´w integracyjnych w opo´z´nionych

rozwojowo strefach Azji i Ameryki nalezúały decyzje dotyczaþce umiejeþtnego,
kompleksowego na miareþ mozúliwos´ci, jednoczesnego traktowania wielu
– a przynajmniej kilku wyraz´nie priorytetowych – celo´w. Zaliczyc´ do nich
mozúna otwieranie gospodarek narodowych i społeczen´stw na wspo´łdziałanie
z najblizúszymi partnerami uwzgleþdniajaþce trendy globalne, ws´ro´d kto´rych
wazúnaþ roleþ odgrywa import nowoczesnych technologii oraz deficytowych
materiało´w, po´łfabrykato´w czy komponento´w, a takzúe utrzymywanie baþdz´
przyspieszanie wzgleþdnie wysokiej i rytmicznej dynamiki wzrostu opro´cz
zauwazúalnych przemian strukturalnych w przemys´le, usługach i niekto´rych
dziedzinach rolnictwa. Zakłada sieþ zwieþkszone wykorzystanie wielkich zaso-
bo´w siły pracowniczej przy trosce o stopniowe podnoszenie wydajnos´ci na
potrzeby przyszłego mieþdzynarodowego wspo´łzawodnictwa ro´wniezú w bran-
zúach nowoczesnych.

W zasieþgu oddziaływania i MERCOSUR, i ASEAN znalazła sieþ przy tym

znaczna grupa gospodarek dysponujaþcych dosyc´ zblizúonymi walorami kon-
kurowania na płaszczyznach, w kto´rych niskie płace i minimalne udogodnienia
socjalne pozwalały na rosnaþcaþ – ro´wniezú jednak jakos´ciowo – ekspansjeþ
eksportowaþ oraz zaopatrywanie zwieþkszajaþcego sieþ popytu wewneþtrznego. Te
analogie obejmowały zresztaþ zaro´wno pewne działy lub regiony krajo´w rela-
tywnie bardziej zaawansowanych, jak tezú podstawowe gałeþzie skromnego

62

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

przemysłu baþdz´ rolnictwa ubozúszych pan´stw członkowskich. Wynikała z tego
m.in. koniecznos´c´ kontynuacji specjalnos´ci umozúliwiajaþcych biezúaþce zaspoka-
janie potrzeb bardzo licznych wytwo´rco´w i kumulowanie s´rodko´w na bardziej
ambitne, perspektywiczne cele, bez wzgleþdu na abstrakcyjne postulaty szyb-
kiego przechodzenia w sfery raczej przyszłos´ciowe, poza zrozumiałymi wyjaþt-
kami, takimi np. jak turystyka czy przemysł artystyczny.

Wspo´łzalezúnos´ci mieþdzy rozmiarami kraju i liczbaþ ludnos´ci a poziomem

rozwoju ekonomicznego, zwłaszcza w ujeþciu per capita, w MERCOSUR
i ASEAN saþ ro´wnie mało wydatne jak w przypadku Unii Europejskiej. Mniej-
sze pan´stwa czy podmioty regionalne takie jak Brunei, Singapur lub Hongkong
charakteryzujaþ sieþ szczego´lnie wielkimi przecieþtnymi dochodami na miesz-
kan´ca, sieþgajaþcymi nawet przeszło 20 tys. USD rocznie, przy wciaþzú niskich
dochodach duzúego Wietnamu lub Indonezji. W Unii Europejskiej zresztaþ
– pomimo niekto´rych zastrzezúen´ przeliczeniowych – najzamozúniejszym pan´-
stwem członkowskim pozostaje Luksemburg. Szczego´lne połozúenie handlowe
i kapitałowe tych krajo´w odgrywa ewidentnie podobnie kreatywnaþ roleþ jak
rozmiary cennych zasobo´w naturalnych w innych lub innowacyjnos´ci nauko-
wo-badawczej w jeszcze innych (Szwecja, Finlandia). O wyraz´niejszych ko-
relacjach z dochodem mozúna natomiast mo´wic´ w przypadku gospodarek silnie
nastawionych na eksport, by ponownie sieþgnaþc´ po przypadki Singapuru lub
odreþbnego prawnie Hongkongu, niezalezúnie od powazúnych rozmiaro´w przecieþt-
nego popytu wewneþtrznego. Szanse nas´ladowania tych sukceso´w przez kolejne
mniejsze kraje członkowskie trzeba jednak traktowac´ ze sporaþ wstrzemieþz´-
liwos´ciaþ.

Na razie o skali powazúnych wewneþtrznych i zewneþtrznych wpływo´w natury

politycznej oraz gospodarczej decydujaþ we wszystkich trzech poro´wnywanych
ugrupowaniach integracyjnych w wieþkszym na ogo´ł stopniu duzúe pan´stwa
członkowskie, zwłaszcza Brazylia i Argentyna w MERCOSUR oraz
trzy–cztery mocarstwa ekonomiczne w UE. Ze znacznym prawdopodobien´-
stwem mozúna zakładac´, zúe ro´wniezú w ramach ASEAN w odległej przyszłos´ci
dojdzie do bardziej symetrycznego podniesienia relatywnej rangi polityczno-
-gospodarczych potencjało´w Wietnamu i Indonezji, z czasem mozúe tezú Ma-
lezji lub Filipin.

W zestawieniu z sytuacjaþ Unii Europejskiej oraz nawet ASEAN potencjał

przestrzenny i demograficzny MERCOSUR nie jest jeszcze w pełni wykorzys-
tany. Mozúe sieþ to zmienic´ pod warunkiem pokonania zespołu barier, wynika-
jaþcych nie tylko z cech szczego´lnych – materialnych czy programowych
– poszczego´lnych podmioto´w juzú obecnie integrujaþcego sieþ zespołu, lecz takzúe
z ro´zúnic stanowisk na tle trwajaþcych od dłuzúszego czasu negocjacji z kan-
dydatami daþzúaþcymi do uzyskania statusu preferencyjnego, członka stowarzy-
szonego baþdz´ pełnego. Spraweþ komplikuje ponadto długotrwały proces libe-
ralizacji wymiany handlowej MERCOSUR–Unia Europejska, w kto´rym pro-
ponowane jest nawet zlikwidowanie co najmniej 90% – a byc´ mozúe wreþcz
wszystkich – barier dla wzajemnych obroto´w towarowych i usługowych, poza

63

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

uzasadnionymi wyjaþtkami przejs´ciowymi. Trudnos´ci techniczne, brak przej-
rzystos´ci w zakresie niekto´rych pozycji, byc´ mozúe takzúe latynoska skłonnos´c´
do spowalniania i odraczania decyzji powodujaþ jednak, zúe bliskie juzú finalizacji
uzgodnienia wciaþzú pozostajaþ otwarte.

Pod rozwageþ nalezúy ponadto brac´ wpływy polityczne Stano´w Zjednoczo-

nych, optujaþcych raczej tendencyjnie baþdz´ za kompletnaþ integracjaþ „obu
Ameryk” (Weintraub et al. 2004), baþdz´ za fragmentarycznym pomniejszaniem
mieþdzynarodowej rangi ugrupowania. Obecnie MERCOSUR, w razie powo-
dzenia rozpoczeþtych na południu rozmo´w scaleniowych – stowarzyszeniowych
lub zdecydowanie członkowskich, mozúe przeobrazic´ sieþ w Południowoamery-
kan´skaþ Wspo´lnoteþ Narodo´w. Przy pełnej akceptacji obecnych potencjalnych
kandydato´w dotychczasowy MERCOSUR pod wzgleþdem liczebnos´ci członko´w
mo´głby znacznie zblizúyc´ sieþ do ugrupowan´ europejskich czy azjatyckich,
a nawet je przes´cignaþc´ (obecne pan´stwa plus Chile i Boliwia, a nasteþpnie Peru,
Ekwador, Kolumbia, ewentualnie takzúe Gujana i Surinam). Zachowałby nato-
miast niezalezúnaþ od USA tozúsamos´c´ polityczno-ideologicznaþ.

Realne i potencjalne efekty integracji

Analiza zmian gospodarczych i pozaekonomicznych, kompleksowych

– w załozúeniach nawet na miareþ programo´w unijnych – wynikajaþcych ze
wzajemnych zblizúen´ pan´stw Ameryki Południowej i Azji Południowo-Wschod-
niej, prowadzi do wniosko´w dwojakiej natury.

W zakresie argumentacji s´cis´le ekonomicznej, społecznej i politycznej trzeba

wziaþc´ pod uwageþ ewidentny fakt, zúe prawie wszystkie pan´stwa obu ugrupowan´,
w aktualnym baþdz´ przyszłos´ciowym składzie, znajdujaþ sieþ na poziomie niskiego
lub s´redniego zaawansowania, ze wszystkimi lub przynajmniej wieloma z tego
wynikajaþcymi aspektami ubo´stwa, kompleksu nizúszos´ci wobec zamozúniejszej
zagranicy i innych stano´w wymagajaþcych istotnej naprawy. Zespolenie ich
wysiłko´w w ramach instytucjonalnie zintegrowanej wspo´łpracy najpewniej
powinno przynies´c´ przyspieszenie proceso´w wzrostu oraz udoskonalen´ struk-
turalnych. Jednoczes´nie nalezúy pamieþtac´ o tym, zúe kraje MERCOSUR i ASE-
AN w znacznej mierze przechodziły przez trudne etapy historii i społeczen´stwo
na ogo´ł jest tam silnie przywiaþzane do satysfakcji z tytułu obecnej narodowej
niezalezúnos´ci oraz silniejszego nizú w przeszłos´ci poczucia bezpieczen´stwa,
dlatego niecheþtnie mozúe przyjaþc´ ograniczanie suwerennych praw w nasteþpstwie
przystaþpienia do organizacji o czeþs´ciowo ponadpan´stwowym charakterze.
W efekcie ro´zúnego rodzaju niepowodzenia systemowo-modelowe nawet w od-
ległej Unii Europejskiej mogaþ wpływac´ hamujaþco na nastroje publiczne i utrud-
niac´ harmonijne posteþpy integracyjne, tym bardziej zúe dotychczasowe liczne
pro´by podaþzúania drogaþ europejskaþ okazały sieþ w krajach Południa wystawione
na trudnos´ci wieþksze nizú w regionach wyzúej zaawansowanych.

Na nizúszych szczeblach ekonomicznego i cywilizacyjnego zaawansowania

podmioto´w integrujaþcych sieþ czy zamierzajaþcych sieþ ze sobaþ integrowac´

64

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

zapewne łatwiej wskazac´ niewykorzystane mozúliwos´ci pogłeþbienia (udoskona-
lenia) i poszerzenia (ustalenia nowych dziedzin) wzajemnego wspo´łdziałania.
Chociazúby dlatego, zúe w minimalnym dotaþd stopniu zwracano powazúniejszaþ
uwageþ na kierunki podziału zadan´ oraz kooperacji, koncentrujaþc przewazúajaþcaþ
czeþs´c´ wysiłko´w w sferze zagranicznej na wyzúej zaawansowanych partnerach.
W efekcie – zaro´wno na gruncie najbardziej pod tym wzgleþdem zapo´z´nionej
Afryki, jak i kolejnych regiono´w Azji i Ameryki Łacin´skiej – ujawniały sieþ
wprawdzie prawidłowos´ci silniejszych nizú uprzednio kontakto´w saþsiedzkich czy
regionalnych, lecz zarazem z reguły intensyfikowała sieþ wymiana ekonomiczna
oraz zalezúnos´ci technologiczne, kulturalne, polityczne, kadrowe z krajami repre-
zentujaþcymi wysokie poziomy zaawansowania, nawet przestrzennie odległymi,
lecz dominujaþcymi w skali globalnych przemian i osiaþgnieþc´. Co prawda dzieþki
temu kraje nizúej rozwinieþte – korzystajaþc zwłaszcza z przejmowania zewneþtrz-
nych dostaw wzorco´w systemowych, menedzúerskich, technologicznych – mogły
osiaþgac´ szybsze posteþpy w sensie dynamiki PKB baþdz´ reform jakos´ciowych.
Przewagi dotychczasowych hegemono´w gospodarczych, technologicznych i ge-
neralnie innowacyjnych ujeþte w liczbach absolutnych jednak nie tylko nie
malały, lecz nawet rosły – poza spektakularnymi wyjaþtkami. Ułatwiało to tezú
integracyjno-instytucjonalne powiaþzania i wynikajaþce z tego sukcesy w Europie
Zachodniej, Ameryce Po´łnocnej baþdz´ Oceanii (zbiezúnos´ci australijsko-nowoze-
landzkie). Mozúna zatem wysnuc´ wniosek, zúe powodzenia integracyjne wymaga-
jaþ tezú silnych wielostronnych, mieþdzynarodowych uwarunkowan´.

W takich warunkach kategoria ocen czy szacunko´w, dotyczaþcych osiaþg-

nieþtych przez ASEAN korzys´ci ekonomicznych juzú realnych baþdz´ spodziewa-
nych w przyszłos´ci stosunkowo niezbyt odległej, rysuje sieþ bardziej pozytywnie
w poro´wnaniu z sytuacjaþ MERCOSUR. W tym drugim ugrupowaniu wpraw-
dzie ogo´lny poziom gospodarczego zaawansowania jest wyzúszy, jednak same
procesy integracyjne bezpos´rednio mniej na razie przyczyniły sieþ do zwieþk-
szenia wzajemnych obroto´w lub innych czynniko´w wazúnych dla pogłeþbionej
integracji. Zarazem trzeba brac´ pod uwageþ i to, zúe oba ugrupowania saþ wciaþzú
bardzo odległe od szczebla wzajemnych powiaþzan´, na kto´rym w licznych
dziedzinach i pod wieloma wzgleþdami juzú rozbudowanych pan´stwa członkow-
skie tworzaþ owaþ „wartos´c´ dodanaþ”, wyro´zúniajaþcaþ je spos´ro´d szerszego otoczenia
nawet mimo aktywnych działan´ na rzecz preferencyjnego traktowania nie-
kto´rych saþsiado´w.

Oczywis´cie w obu przypadkach integracyjnych poszczego´lne elementy

zblizúenia mogaþ odgrywac´ nieproporcjonalnie duzúaþ roleþ. Dotyczy to np. nie-
kto´rych historycznie odziedziczonych czynniko´w wzajemnej sympatii narodo-
wej, wysteþpujaþcych i w MERCOSUR, i w ASEAN, i nawet w bardziej pozornie
zunifikowanej Unii Europejskiej. Chociazú nie mozúna tezú wykluczac´ zjawiska
odwrotnego, a mianowicie stereotypo´w antypatii, nawet niepopartych zúadnym
negatywnym dos´wiadczeniem przeszłos´ci.

Najistotniejszaþ generalnaþ konkluzjaþ pozostaje natomiast wspo´lny dla wszyst-

kich ugrupowan´ fakt wielkich rezerw przyszłego zblizúenia społeczen´stw

65

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

i pan´stw członkowskich, nawet tych, kto´re od dawna stanowiaþ trzon poszczego´l-
nych organizacji, jak w przypadku unijnej „szo´stki”.

Innaþ wazúnaþ prawidłowos´ciaþ jest daþzúenie polityki integracji regionalnej do

zacies´niania wieþzo´w z wybranymi najblizúszymi partnerami w mozúliwie naj-
liczniejszych dziedzinach. Pan´stwa czyniaþ to stopniowo i racjonalnie, z uwzgleþ-
dnianiem kompleksu mozúliwych reakcji, s´wiadomie daþzúaþc do nawiaþzania wieþzi
ro´zúnorodnych i pogłeþbionych, nie tylko handlowych, ale obejmujaþcych pozo-
stałe dziedziny mieþdzynarodowych stosunko´w gospodarczych, ekonomicznych,
politycznych oraz społecznych w aspekcie kulturalnym, edukacyjnym, socjal-
nym, turystycznym, naukowym, informacyjnym, sportowym – w sumie zmie-
rzajaþcym do lepszego wzajemnego poznania, pełniejszej codziennej wspo´łpracy
i osobistych kontakto´w. Tylko w takich warunkach mozúe bowiem dojs´c´ do
wypełnienia tres´ciaþ pojeþcia integracji.

Tak zaawansowane scalanie gospodarek i społeczen´stw musi miec´ swoje

limity przestrzenne, przynajmniej w ograniczonym czasie. Byc´ mozúe w warun-
kach znacznie dalej posunieþtej od obecnej globalizacji w naturalny niejako
sposo´b wysoce zhumanizowane integracje regionalne zespolaþ sieþ w integracjeþ
ogo´lnoplanetarnaþ – jest to jednak szansa bardzo jeszcze odległej przyszłos´ci.
Na razie przeto trzeba uwzgleþdniac´ liczne ograniczenia wynikajaþce z historii
czy ewentualnie z innych przyczyn, lecz per saldo umozúliwiajaþce realnie
wszechstronne upodabnianie sieþ i przyjaznaþ, trwałaþ wspo´łpraceþ.

Rozszerzony MERCOSUR mo´głby zostac´ uznany za optymalny dla najblizú-

szych kilku dziesieþcioleci obszar tak pogłeþbionej integracji, liczebnie zblizúony
do Unii Europejskiej, gotowej do akceptacji w przyszłos´ci kilku jeszcze tylko
członko´w z kreþgu okres´lonego nazwaþ preferowanego saþsiedztwa. To samo
odnosi sieþ do ASEAN, kto´ry zresztaþ wczes´niej zdołał sieþ nastawic´ na czaþstkowaþ
integracjeþ z Chinami, wielkim partnerem uzupełniajaþcym „dziesiaþtkeþ” gos-
podarczo, lecz wyraz´nie odreþbnym mimo podobien´stw kulturowych.

Kolejnaþ bowiem prawidłowos´c´ efektywnych proceso´w integracyjnych na

obszarach przewazúajaþco słabo lub s´rednio rozwinieþtych stanowic´ powinny ich
zwiaþzki zewneþtrzne nie tylko z ogo´łem krajo´w gotowych instytucjonalnie
– gło´wnie poprzez S

´

wiatowaþ Organizacjeþ Handlu – do wspo´łpracy zgodnej

z przyjeþtymi regułami, lecz takzúe z wybranymi wielkimi, ekonomicznie,
technologicznie i innowacyjnie przodujaþcymi poteþgami, na zasadach umownych
preferencji włas´nie z danym ugrupowaniem.

Stany Zjednoczone – w obliczu konkurencji licznych proceso´w integracyj-

nych na wszystkich kontynentach – mogły byc´ zainteresowane instytucjonal-
nym zblizúeniem do MERCOSUR, zwłaszcza przy jego obecnych szansach
znacznego powieþkszenia i przyspieszenia wzrostu. Zdajaþc sobie jednakzúe
spraweþ ze skali politycznych oraz psychospołecznych barier w relacjach
z południowaþ czeþs´ciaþ Ameryki, poszukiwały priorytetowo bliskich kontakto´w
nieco okreþzúnie, poprzez instytucje APEC oraz nasteþpnie FTAA/ALCA. Nato-
miast najwazúniejsze pan´stwa MERCOSUR z Brazyliaþ na czele juzú w 1998 r.
zainicjowały negocjacje w sprawie strefy wolnego handlu z Uniaþ Europejskaþ

66

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

jako politycznie i strukturalnie bardziej im odpowiadajaþcaþ siłaþ, mogaþcaþ stano-
wic´ powazúne zewneþtrzne wsparcie dla złozúonego procesu scalania wieþkszos´ci
krajo´w Ameryki Południowej. Rozmowy trwajaþ – czy okresowo saþ tylko
odraczane – sporo juzú lat, lecz pan´stwa MERCOSUR liczaþ na ich pomys´lnaþ
finalizacjeþ, uwzgleþdniajaþcaþ zaro´wno ich potrzeby eksportu rolnego, jak i per-
spektywiczne szanse konkurowania na płaszczyz´nie nowoczesnego mieþdzy-
narodowego podziału pracy. Wiele wskazuje na ostatecznie pomys´lny wynik
umownych podstaw zblizúenia Ameryki Południowej do Unii Europejskiej na
wazúnych płaszczyznach wspo´łpracy ekonomicznej, choc´ nie nastaþpi to w naj-
blizúszej przyszłos´ci, kiedy spodziewane jest znaczne rozszerzenie MERCOSUR
i trudne przystosowania wewneþtrzne.

Kraje takich ugrupowan´ jak MERCOSUR baþdz´ ASEAN w przypadku staran´

restrukturyzacyjnych mogaþ na ogo´ł uzyskac´ szczego´lnaþ dodatkowaþ pomoc
– np. kredytowaþ, doradczaþ albo technologicznaþ – z ro´zúnych z´ro´deł zewneþtrz-
nych, komercyjnych. Jest ona jednak wo´wczas zazwyczaj nie tylko drozúsza,
lecz takzúe pochodzi od kontrahento´w niezwiaþzanych z ugrupowaniem instytuc-
jonalnie, a wieþc wzgleþdnie trwale i na zasadzie okres´lonej mieþdzynarodowej
wspo´lnoty intereso´w makroekonomicznych, z czego mozúe wynikac´ jej swoista
tendencyjnos´c´ konkurencyjna. Dlatego bardzo wazúne saþ przemys´lane, oparte
na poczuciu długofalowej wieþzi celo´w baþdz´ nawet niekto´rych motywach
ideologicznych daþzúenia do selekcji mozúliwych poteþzúnych partnero´w zewneþt-
rznych. Wybo´r Chin przez ASEAN czy Unii Europejskiej przez MERCOSUR
mozúe oczywis´cie tezú zawierac´ w sobie elementy błeþdnej kalkulacji, zagrazúajaþcej
przyszłymi komplikacjami. Poniewazú jednak w zmiennych procesach mieþdzy-
narodowych wciaþzú pojawiajaþ sieþ pewne alternatywne rozwiaþzania, oczekiwanie
na absolutne optimum mogłoby przynosic´ wieþcej szko´d nizú odwazúne zdecy-
dowanie sieþ na sprawdzonego partnera takiego wspo´łczes´nie jak Chiny baþdz´
Unia Europejska pomimo ich skaþdinaþd znanych słabos´ci. W kazúdym bowiem
razie te dwa podmioty o zasieþgu globalnym liczaþ sieþ – i aktualnie, i potencjalnie
– z pewnos´ciaþ bardziej nizú np. poszczego´lne byłe metropolie dla ro´zúnych
ugrupowan´ integracyjnych w Afryce. A jednoczes´nie saþ bardziej w polityce
elastyczne, skłonniejsze do empatii i usteþpstw w zestawieniu z jedynym juzú
s´wiatowym supermocarstwem, ze wzgleþdu na swo´j monopol przekonanym
zawsze o własnych racjach i przewagach.

Efekty zintegrowanego wspo´łdziałania – zwłaszcza na forum ekonomicznym

– pozostajaþ, poza rzadkimi przypadkami, zdecydowanie wieþksze w odniesieniu
do krajo´w wyzúej rozwinieþtych. Staþd ewidentny postulat, by mozúliwie konsek-
wentne i dynamiczne zblizúenie do wyzúszych parametro´w gospodarczej obfitos´ci
i jakos´ci utrzymywało sieþ na pierwszym planie zadan´ kazúdego racjonalnie
funkcjonujaþcego ugrupowania, kto´rego członkami saþ pan´stwa nisko lub s´rednio
zaawansowane.

W MERCOSUR najwieþksze obroty handlowe przypadajaþ na wymianeþ Bra-

zylii z Argentynaþ, nie tylko z powodu ich skali, lecz takzúe ze wzgleþdu na
relatywne uprzemysłowienie. Czeþs´ciowo podobnie jest w ramach ASEAN;

67

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

pan´stwa wyzúej rozwinieþte – zwłaszcza Singapur – saþ w stanie dostarczac´
swoim partnerom towary lub usługi beþdaþce uprzednio domenaþ eksportero´w
europejskich baþdz´ amerykan´skich. Specyficznaþ pozycjeþ w zmieniajaþcych sieþ
układach mogaþ uzyskac´ ze wzgleþdnaþ łatwos´ciaþ Chiny, kto´re wprawdzie pod
wzgleþdem znacznej czeþs´ci artykuło´w konsumpcyjnych saþ mniej atrakcyjnym
partnerem dla wieþkszos´ci krajo´w członkowskich, juzú obecnie natomiast – a tym
bardziej w przyszłos´ci – mogaþ stanowic´ zdecydowanie konkurencyjnego wobec
Europy, Japonii lub USA dostawceþ maszyn i urzaþdzen´ inwestycyjnych oraz
s´rodko´w transportu laþdowego i wodnego. Likwidacja wieþkszos´ci barier celnych
wewnaþtrz ASEAN i rozszerzonego MERCOSUR powinna ponadto przynies´c´
stopniowo zwieþkszajaþcaþ sieþ wymianeþ pomieþdzy s´rednio rozwinieþtymi krajami
ugrupowania, przede wszystkim z tytułu uruchamiania wzajemnych kontakto´w
o bardzo skromnych na ogo´ł dotaþd wymiarach.

W generalnym ujeþciu liczyc´ sieþ trzeba realnie z najszybszym wzgleþdnym

przyrostem ro´zúnych form i dziedzin wymiany pomieþdzy pan´stwami członkow-
skimi baþdz´ stowarzyszonymi obu ugrupowan´. W wielkos´ciach absolutnych
natomiast nastaþpi powazúne zwieþkszenie obroto´w pomieþdzy MERCOSUR a jego
zewneþtrznymi kontrahentami, chociazú nie musi odnosic´ sieþ to do ASEAN,
kto´ry uzyska znaczne dodatkowe mozúliwos´ci wymiany z najbardziej dynamicz-
nym w s´wiecie rynkiem Chin. W obu jednak sytuacjach obawiac´ sieþ mozúna,
zúe wiele krajo´w słabo rozwinieþtych, pozostajaþcych poza przywilejami inte-
gracyjnymi ugrupowan´, na ogo´ł ani nie zintensyfikuje handlu z MERCOSUR
czy ASEAN, ani nie uzyska nowych bodz´co´w do zro´wnowazúonej wymiany
z ekonomicznaþ czoło´wkaþ s´wiatowaþ (OECD).

Szanse pozornie łatwego i duzúego przyspieszenia wymiany krajo´w Południa

na wszystkich płaszczyznach mogaþ kryc´ sieþ juzú nie w samym handlu, lecz
w dziedzinie przepływu kapitało´w w ich licznych formach: bezpos´rednich
i pos´rednich, inwestycyjnych i pozúyczkowych, kredytowych (odreþbna kategoria
pozúyczek), prywatnych i publicznych, dwustronnych baþdz´ wielostronnych,
bezpiecznych i ryzykownych. Nie wdajaþc sieþ w analizeþ zwiaþzanych z tym
szans lub zagrozúen´, najogo´lniej mozúna saþdzic´, zúe im pozornie prostsze i korzyst-
niejsze dla krajo´w słabiej rozwinieþtych były i saþ owe transakcje, tym wieþksze
mogaþ zawsze okazac´ sieþ szanse wieþkszych, bardziej dos´wiadczonych, popraw-
niej wykorzystujaþcych sytuacjeþ pan´stw i gospodarek wyzúej zaawansowanych.
W przypadku południowych zespoło´w integracyjnych wypada w szczego´lnos´ci
brac´ tezú pod uwageþ nieekonomiczne aspekty transakcji, czeþsto pozostajaþce
poza polem widzenia przedsieþbiorstw, ministerstw gospodarczych oraz innych
elemento´w mieþdzynarodowych kontakto´w podmioto´w, s´cis´le nastawionych na
bilansowaþ kalkulacjeþ zysko´w i strat. Wtedy włas´nie poteþzúniejsze pan´stwa mogaþ
wykorzystywac´ rozpieþtos´ci w politycznym układzie sił, m.in. dla osłabienia
politycznej pozycji MERCOSUR czy ASEAN w ich staraniach o zespołowaþ
niezalezúnos´c´ mieþdzynarodowaþ danych obszaro´w.

Wypływajaþce staþd konkluzje powinny byc´ właþczone w tres´ci ugrupowan´

integracyjnych, kto´re nie ograniczajaþ sieþ do prostszych form wymiany i wspo´ł-

68

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

pracy. W s´lad za Uniaþ Europejskaþ warto zwłaszcza z go´ry nastawiac´ sieþ na
kompleksowe – chociazú rozłozúone w czasie – kształtowanie spo´jnos´ci zespoło´w.
Tylko wtedy bowiem ekonomicznie słabsza strona mozúe nadrabiac´ mieþdzy-
narodowy dystans z pomocaþ mechanizmo´w i instrumento´w politycznych oraz
społecznych, na kto´rych wykorzystaniu po´łnocnym poteþgom kapitałowym
zalezúałoby na ogo´ł bardziej nizú na prostych zyskach obliczonych na kro´tkaþ
budzúetowaþ skaleþ (Cantwell 2004).

Mimo licznych pomys´lnych oznak poprawy sytuacji koniunkturalnej obu

ugrupowan´ utrzymujaþ sieþ tam zarazem napieþcia zwiaþzane nie tylko ze stosun-
kami ze Stanami Zjednoczonymi, lecz takzúe odnoszaþce sieþ do kontrasto´w
wewneþtrznych i sposobo´w rozwiaþzywania krajowych problemo´w. Takzúe edu-
kacyjne zacofanie pokaz´nych czeþs´ci społeczen´stw pozwala zrozumiec´, dlaczego
i w MERCOSUR, i w ASEAN stosunek do proceso´w integracji regionalnej
oraz jej powiaþzan´ z wybranymi partnerami zewneþtrznymi napotyka wiele
uprzedzen´. Ujawniły sieþ one zresztaþ ostatnio zaskakujaþco w raczej dojrzałej
przeciezú Unii Europejskiej. Tym bardziej oczywiste saþ niekto´re opory społeczne
w integrujaþcych sieþ słabo baþdz´ s´rednio zaawansowanych młodych pan´stwach
Ameryki Południowej baþdz´ Azji Południowo-Wschodniej. Z ro´zúnych wzgleþdo´w
historycznych opinieþ publicznaþ kształtujaþ czeþsto bardzo skomplikowane ele-
menty s´wiadomos´ci społecznej, w tym kwestia podziału korzys´ci, jakie z tytułu
integracji mogaþ uzyskac´ warstwy zamozúniejsze, a jakie – ubozúsze. Staþd m.in.
wynika koniecznos´c´ obserwowania i analizowania nieprzewidywalnych niejed-
nokrotnie sukceso´w lub niepowodzen´ na drodze obu ugrupowan´ integracyjnych
do wytyczonych celo´w, odnoszaþcych sieþ tezú do sprawy systemo´w politycznych,
kto´re na ogo´ł z trudnos´ciaþ przejmowane saþ z liberalno-demokratycznych
wzorco´w europejskich baþdz´ po´łnocnoamerykan´skich (Davies, Nyland 2005).
Istota pomys´lnych przemian musi przeto lezúec´ w tym, aby narodowe ro´zúnice
ustrojowe, ideologiczne czy kulturowe nie były przeszkodaþ dla uzyskiwania
wspo´lnych efekto´w nadrzeþdnych.

W pragmatycznym podejs´ciu do konkreto´w tworzenia, doskonalenia i po-

szerzania złozúonego charakteru ugrupowan´ czeþsto traci sieþ z oczu – zaro´wno
w wymiarze rzaþdowo-politycznym, jak i społeczno-ideologicznym – długo-
falowe potencjalne nasteþpstwa samego procesu znacznego zblizúenia narodo´w
członkowskich polegajaþce nie tylko na zniesieniu barier utrudniajaþcych transak-
cje handlowe czy kapitałowe, lecz takzúe nieskomplikowane przenoszenie sieþ
z kraju do kraju, nawiaþzywanie kontakto´w towarzyskich, kulturalnych, turys-
tycznych, zawieranie zwiaþzko´w, podejmowanie pracy, przyjmowanie elemen-
to´w obyczajowych czy nabieranie szacunku dla odmiennos´ci – nawet jezúeli
powstałych w warunkach nizúszych dochodo´w i ubozúszych form cywilizacyj-
nych. Problem dotyczy sprawy zasadniczej. Jezúeli kilka, kilkanas´cie czy nawet
wieþcej narodo´w decyduje sieþ na wejs´cie z sobaþ w stosunki szczego´lnie bliskie,
przyjazne – muszaþ byc´ gotowe do wzajemnego traktowania sieþ na zasadach
pogłeþbionego poznania i stopniowego odchodzenia od relikto´w historycznych,
kto´re przeszkadzały lub nadal przeszkadzajaþ w autentycznym zintegrowaniu.

69

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

Ma ono wszak polegac´ włas´nie na maksymalnym zblizúeniu członko´w społe-
czen´stw przy odpowiednich warunkach i s´wiadomych bodz´cach ze strony
administracji publicznej. Nie zacierajaþc ro´zúnic kulturowych, nie likwidujaþc
tradycyjnych sympatii artystycznych, sportowych, obyczajowych, integracja
powoduje, zúe Szkoci, Anglicy, Walijczycy czy imigranci z Indii mogaþ czuc´
sieþ rzeczywistymi członkami okres´lonej wspo´lnoty.

Zwolennicy teorii ewolucyjnej poprawy s´wiatowych stosunko´w mieþdzyludz-

kich – w tym mieþdzynarodowych – saþ przekonani o szansach stopniowego
konstruktywnego scementowania nawet wyraz´nie antagonistycznych w prze-
szłos´ci elemento´w. Przytacza sieþ tu jako przykład obecnaþ przyjaz´n´ niemiecko-
-francuskaþ, jakkolwiek analitycy starajaþ sieþ uwzgleþdniac´ nie tylko dominanty
wielkiej polityki i wspo´łpracy, lecz takzúe nie zawsze ujawnione elementy
krytycznej masowej s´wiadomos´ci.

Dla społecznos´ci Ameryki Południowej oraz Azji Południowo-Wschodniej

szanse znacznego zblizúenia integrujaþcych sieþ narodo´w saþ wprawdzie pod
niekto´rymi wzgleþdami zdecydowanie trudniejsze nizú pomys´lnie, choc´ powoli
na ogo´ł przebiegajaþce zmiany na szczeblach wyzúszego zaawansowania eko-
nomicznego, edukacyjnego i cywilizacyjnego. Efekty pokonania utrzymujaþcych
sieþ barier mogaþ natomiast na zapo´z´nionych ekonomicznie terenach przynies´c´
zainteresowanym stronom wartos´ci nieporo´wnanie wieþksze, a wreþcz zasadnicze.

Duzúe mocarstwa s´wiata rozwinieþtego baþdz´ ich bliscy mniejsi partnerzy

i sojusznicy o zblizúonych parametrach rozwojowych włas´ciwie od dłuzúszego
juzú czasu uwazúajaþ sieþ za zespoły – jak Unia Europejska – w przewazúajaþcym
sensie jednolite, scementowane pomimo wielu codziennych ro´zúnic opinii,
a nawet okresowych sprzecznos´ci. Natomiast pan´stwowe podmioty takie jak
MERCOSUR czy ASEAN, znajdujaþce sieþ z reguły jedynie na s´rednim baþdz´
niskim poziomie rozwojowego zaawansowania, muszaþ traktowac´ mozúliwos´ci
integracyjne jako decydujaþcaþ szanseþ, kto´ra dopiero – ze wzgleþdu na swojaþ
skaleþ oraz przyspieszony dzieþki niej wzrost – zostanie na mieþdzynarodowej
arenie zauwazúona i traktowana jako nowy wielki partner globalny, godny
systematycznej uwagi, poparcia i stopniowego zaliczenia do relatywnie nielicz-
nej grupy podmioto´w, z reguły uwzgleþdnianych, konsultowanych, pytanych
o opinieþ politycznaþ w przypadkach istotniejszych mieþdzynarodowych przemian,
pro´b reformatorskich baþdz´ narastajaþcych konflikto´w. I w taki włas´nie sposo´b
obywatele nieco marginalnych dotaþd krajo´w, nawet np. Laosu czy Ekwadoru,
znajdaþ sieþ pos´rednio w strukturze władzy powstajaþcej „globalnej wioski”.

Mozúna sieþ zastanawiac´, czy daþzúenie do jednoczenia poszczego´lnych krajo´w

i społeczen´stw nie złozúy sieþ tam na pewien zanik oryginalnych, odmiennych
wartos´ci kulturowych, istniejaþcych przeciezú w najbardziej nawet cywilizacyjnie
zapo´z´nionych pan´stwach i narodach. Byc´ mozúe nalezúałoby sformułowac´ przeto
wyraz´nie uzasadnione przekonanie, zúe bezpieczne, rozwijajaþce sieþ pomys´lnie
w ugrupowaniu podmioty mieþdzynarodowe tego typu beþdaþ w stanie bez
wieþkszych trudnos´ci zachowac´ w warunkach mieþdzynarodowej ro´wnos´ci praw
wieþkszos´c´ swoich specyficznych, interesujaþcych cech narodowych jako wkład

70

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

w mozaikeþ łaþczaþcych sieþ integracyjnie pan´stw; tym wartos´ciowszaþ, zúe na
wyzúszych szczeblach rozwoju s´wiat poszukiwał beþdzie nie stereotypowego
powtarzania kilku schemato´w wywodzaþcych sieþ z imponujaþcej zamozúnos´ci
metropolii, lecz autentycznego bogactwa nietłumionych etnicznych odreþbnos´ci
oraz innowacyjnos´ci, charakterystycznej dla kazúdej niezalezúnej grupy społecz-
nej, bez wzgleþdu na poziom ogo´lnego zaawansowania.

W procesie łaþczenia w trudnaþ spo´jnaþ całos´c´ musi oczywis´cie pojawic´ sieþ

wiele przejs´ciowych nieporozumien´, zahamowan´, załaman´. Podobnie jak w pro-
cesach powstawania s´wiadomos´ci narodowej, dotyczy to ro´wniezú poczucia
przywiaþzania do nowych wspo´lnych jakos´ci integracyjnych, z kto´rych wieþk-
szos´c´ społeczen´stw członkowskich jest przeciezú w znacznej mierze dumna. To
samo zapewne uda sieþ – w atmosferze otwartos´ci, kontakto´w z partnerami, ale
tezú rodzaþcego sieþ przywiaþzania do nowej wspo´lnoty – zjednoczonym społeczen´-
stwom ASEAN oraz MERCOSUR. Wspo´łpracujaþc na ro´zúne sposoby takzúe
z blizúszym i dalszym otoczeniem zewneþtrznym, stopniowo reprezentowac´ one
beþdaþ podmiot wysokiej rangi polityczno-ekonomicznej w skali uniwersalnej.
Ale zarazem – z czasem – okres´lonaþ, mozúe nawet fascynujaþcaþ, scalonaþ grupeþ
wielu przenikajaþcych sieþ kultur i rozwiaþzan´ społecznych (Jasin´ska-Kania
2005–2006).

Unia Europejska, pomimo słabej koniunktury kilku gło´wnych poteþg pan´-

stwowych i ograniczonej innowacyjnos´ci w zestawieniu z USA, nadal oparta
jest na silnym zro´zúnicowaniu kulturowym i oryginalnos´ci warianto´w rozwoju.
Dzieþki temu stanowi swoistaþ przeciwwageþ dla obecnej uniformizacji globalnych
rozwiaþzan´ systemowych i praþdo´w kulturowych, umozúliwiajaþc s´wiatu tworzenie
i krystalizacjeþ modeli odbiegajaþcych od wzorca powstajaþcego w jedynym
supermocarstwie. Takie szanse majaþ tezú członkowie innych ugrupowan´ inte-
gracyjnych na kolejnych etapach ich wzrostu.

MERCOSUR juzú w jego obecnej postaci, dzieþki wielkiemu posteþpowi

gospodarki Brazylii oraz samodzielnej postawie politycznej członko´w i pan´stw
stowarzyszonych, reprezentuje podmiotowos´c´ zdecydowanie odbiegajaþcaþ od
po´łnocnoamerykan´skiego nacisku kontynentalnego. Szacunek dla własnej tozú-
samos´ci, wyraz´nie zwiaþzany z zachodnioeuropejskaþ koncepcjaþ socjaldemokracji
(Brazylia, Argentyna, Urugwaj, Chile, Wenezuela, Boliwia, Peru), nie dopusz-
cza do kontynuacji jankeskich aspiracji pankontynentalnych. W ASEAN ro´w-
niezú obserwuje sieþ czeþs´ciowe zainteresowanie wzorcami zachodnioeuropejskimi
(Singapur, Malezja, Tajlandia), opro´cz geopolitycznie naturalnej skłonnos´ci
do nas´ladowania wybranych elemento´w sukcesu chin´skiego (Wietnam, Myan-
mar, Kambodzúa). W obu jednak ugrupowaniach dominuje szacunek dla naro-
dowych odmiennos´ci partnero´w integracyjnych – cenny warunek wypracowania
zjednoczonej unii strategicznej.

W perspektywie do endogennych czynniko´w przyspieszonego wzrostu

oraz posteþpu s´wiadomos´ciowego beþdaþ mogły dołaþczac´ sieþ – z narastajaþcaþ
szybkos´ciaþ – regionalne i mieþdzykontynentalne przepływy zagranicznych

71

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU

inwestycji bezpos´rednich (w samym 2005 r. s´wiatowa wielkos´c´ BIZ sieþgneþła
900 mld USD)

2

, przenoszenie miejsc pracy, fuzje i przejeþcia. Mogaþ one takzúe

dotyczyc´ stosunko´w ASEAN i MERCOSUR z Uniaþ Europejskaþ. Ukształ-
towanie pozycji ugrupowan´ w nowoczesnym mieþdzynarodowym podziale
pracy w zakresie produkcji i usług pozostaje sprawaþ czasu, w tym charakteru,
zasieþgu i efektywnos´ci polityki gospodarczej (kto´rej ranga wszeþdzie w s´wiecie
– łaþcznie z USA – utrzymuje sieþ na wysokiej pozycji) pan´stw i zespoło´w
europejskich, południowoamerykan´skich oraz wschodnioazjatyckich, ro´wniezú
w ich wzajemnych relacjach.

Oczekiwanie na wyłaþcznie optymistyczny rozwo´j proceso´w integracyjnych

byłoby naiwnos´ciaþ nawet w przypadku Unii Europejskiej. Sprzecznos´ci po-
mieþdzy interesami poszczego´lnych pan´stw członkowskich, ich standardami
czy kulturowymi nawarstwieniami, w relacjach wzajemnych oraz w stosunku
do koncepcji zespołowych beþdaþ ro´wniezú w tym wzgleþdnie dojrzałym regionie
wysteþpowały jeszcze przez długi czas, by wspomniec´ chociazú o kwestii jed-
nolitos´ci podatko´w i wspo´lnej waluty, prioryteto´w badan´ naukowych, jednos´ci
edukacyjnej, konkurencji z poteþgami zewneþtrznymi, bezpieczen´stwa ener-
getycznego, systemowych podstaw prawnych, pomocy dla słabszych ogniw
ugrupowania itd. Przypuszczalny przebieg wydarzen´ w ASEAN czy w MER-
COSUR okazúe sieþ tym bardziej złozúony. Pomimo przejs´ciowych zaburzen´
i wstrzaþso´w zúaden jednak liczaþcy sieþ członek UE nigdy nie wykazał powazúnej
gotowos´ci do rezygnacji z członkostwa UE i wynikajaþcych z niego korzys´ci.
Tym bardziej odnosic´ sieþ to musi do MERCOSUR, ASEAN baþdz´ innych
zespoło´w, kto´re muszaþ bardziej radykalnie nizú członkowie Unii poszukiwac´
realnych dro´g wyjs´cia z opo´z´nien´ rozwojowych. I dopo´ki nie powstanaþ lepsze
nizú dotaþd, sprawdzone instytucje oraz mechanizmy pogłeþbionej wspo´łpracy
mieþdzynarodowej, dopo´ty procesy integracji regionalnej wychodzic´ beþdaþ zwy-
cieþsko z konflikto´w mieþdzy izolacjonizmem czy separatyzmem pan´stw a filo-
zofiaþ i politykaþ zespołowego działania. W tym włas´nie tkwiaþ długofalowe
przesłanki sukceso´w takich koncepcji jak ASEAN lub MERCOSUR, juzú
obecnie stanowiaþcych czaþstkowy model – skaþdinaþd wciaþzú mało doskonały
– dla wazúnych przyszłos´ciowych rozwiaþzan´ Południa. Model realizowany
ro´wnoległe do tendencji globalizacyjnych, lecz bardziej od nich realny, wy-
wazúony i samodzielny, zdolny przeciwstawic´ sieþ imperialnym zagrozúeniom.

Literatura

Arestis P., M. Baddeley, McCombie J. (red.), 2003, Globalisation, Regionalism

and Economic Activity, Northampton: Edward Elgar.

„Brasil resurgent”, 2006, IMF Survey, 23 stycznia.
Cantwell J. (red.), 2004, Globalization and the Location of Firms, Cheltenham:

Edward Elgar.

2

Dane United Nations Conference on Trade and Development, Geneva 2006.

72

MICHAŁ DOBROCZYN

´

SKI

Das D., 2004, Regionalism in Global Trade, Cheltenham: Edward Elgar.
Davies G., Nyland Ch. (red.), 2005, Globalization in the Asian Region,

Cheltenham: Edward Elgar.

Dobroczyn´ski M., 1961, „Integracja gospodarcza Ameryki Łacin´skiej”, Sprawy

Mieþdzynarodowe, nr 6.

Dobroczyn´ski M., 2005a, „Chiny w s´wiatowych przyspieszeniach rozwojo-

wych”, Polityka Wschodnia, nr 1–2.

Dobroczyn´ski M., 2005b, „Unijna polityka saþsiedztwa zewneþtrznego”, Eko-

nomia, nr 14.

Gottschalk R., Justino P., 2005, Overcoming Inequality in Latin America,

Brighton: Routledge.

Grinberg R., 2001, „Dziesieþciolecie WNP: iluzja integracji i czynnik rosyjski”,

Polityka Wschodnia, nr 1.

Guerrieri P. (red.), 2005, Cultural Diversity and International Economic

Integration, Cheltenham: Edward Elgar.

Hoekman B., Ozden C. (red.), 2006, Trade Preferences and Differential

Treatment of Developing Countries, Cheltenham: Edward Elgar.

Jasin´ska-Kania A. (red.), 2005–2006, „Changing identities of Europeans”,

International Journal of Sociology, t. 35, nr 4.

Jovanovic M., 2006, The Economics of International Integration, Cheltenham:

Edward Elgar.

Krawiec A., 2005, „Procesy integracji w Ameryce Łacin´skiej”, „Dzis´”. Prze-

glaþd Społeczny, nr 5.

Mc Bride E., 2006, „Kompromisy tygryso´w”, S

´

wiat i Polska 2006 (The

Economist–Polityka, nr 1).

The New Light of Myanmar, 2004, 30 listopada.
Weintraub S., Rugman A., Boyd G. (red.), 2004, Free Trade in the Americas,

Cheltenham: Edward Elgar.

ASEAN and MERCOSUR – Original Patterns

of the Southern Integration

Among various attempts to create international associations integrating the

countries of the South, two cases: Association of Southeast Asian Nations and
Mercado Comun del Cono Sur deserve particular attention. Not because of
their, rather modest, achievements, but due to the institutional characteristics,
economic, political and cultural ambitions and the determination to search for
original ways of development. ASEAN and MERCOSUR countries are ready
to cooperate with the important global partners but, at the same time, have
their own, independent views on many issues, in which in other circumstances,
they would rather do easy concessions in favor of the powerful global or-
ganizations and countries.

73

ASEAN I MERCOSUR – ORYGINALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE NA POŁUDNIU