1

Chemia wokół nas

– poziom podstawowy

KLUCZ ODPOWIEDZI

Zadanie 1. (2 pkt)

Źródło: CKE 2009 (PP), zad. 25.

Chemia – poziom podstawowy

Klucz punktowania odpowiedzi

10

Zadanie 25.

a)

Wiadomości i rozumienie

Uzupełnienie równań reakcji przez dobranie

brakujących substratów lub produktów.

0–1

Zdający otrzymuje 1 punkt za identyfikację i podanie wzorów związków A i B.
Poprawna odpowiedź:
A: CH

2

Cl – CH

2

Cl

B: HCl

b)

Wiadomości i rozumienie

Zaklasyfikowanie reakcji przebiegających

z udziałem substancji organicznych do określonego

typu reakcji.

0–1

Zdający otrzymuje 1 punkt za określenie typów reakcji zilustrowanych schematem.
Poprawna odpowiedź:
Typ reakcji I: reakcja addycji

Typ reakcji II: reakcja eliminacji

Zadanie 26.

Korzystanie z informacji

Wykonanie obliczeń stechiometrycznych

na podstawie równania reakcji.

0–2

Zdający otrzymuje 2 punkty, jeśli w rozwiązaniu zadania zastosował właściwą metodę

(wynikającą ze stechiometrii równania reakcji zależność między danymi a szukaną) oraz

wykonał obliczenia i podał wynik liczbowy z jednostką.

Zdający otrzymuje 1 punkt, jeśli zastosował poprawną metodę rozwiązania, ale popełnił błąd

rachunkowy lub dokonał niewłaściwego zaokrąglenia wyniku, lub pominął jednostkę przy

ostatecznym wyniku liczbowym, lub podał błędną jednostkę przy ostatecznym wyniku

liczbowym.

Zdający otrzymuje 0 punktów, jeśli zastosował niepoprawną metodę rozwiązania.
Poprawne rozwiązanie:
M

etanalu

= 44 g·mol

–1

Zależność wynikająca ze stechiometrii równania reakcji:

3

44g

22,4dm

= 77,0g

x

Obliczenie objętości amoniaku:

V

amoniaku

= x =

3

77,0g 22,4 dm

44g

⋅

= 39,2 dm

3

Zadanie 2. (1 pkt)

Źródło: CKE 2008 (PP), zad. 24.

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

10

Zadanie 22. (2 pkt)

Scharakteryzuj etan i etanol (w temperaturze pokojowej i pod ciśnieniem

atmosferycznym), wybierając ich właściwości spośród podanych poniżej i wpisując je

w odpowiednie kolumny tabeli.

1. gaz, ciecz, ciało stałe

2. bezbarwny, barwny

3. dobrze rozpuszczalny w wodzie, praktycznie nierozpuszczalny w wodzie

4. palny, niepalny

Etan Etanol

1.

gaz

1.

ciecz

2.

bezbarwny

2.

bezbarwny

3.

praktycznie

nierozpuszczalny

w wodzie

3.

dobrze

rozpuszczalny

w

wodzie

4.

palny

4.

palny

Informacja do zadania 23. i 24.

W wyniku reakcji addycji chlorowodoru do węglowodoru X powstaje chloroeten (chlorek

winylu) o wzorze

Cl

CH

C

H

2

−

=

.

Zadanie 23. (2 pkt)

Napisz, stosując wzory półstrukturalne (grupowe) związków organicznych,

a) równanie reakcji węglowodoru X z chlorowodorem.

≡

→

−

2

HC CH+ HCl

H C = CH Cl

b) równanie reakcji chloroetenu z wodorem wobec katalizatora.

, ,

p T katalizator

2

2

3

2

H C CH Cl H

CH

CH

Cl

=

−

+

⎯⎯⎯⎯⎯→

−

−

Zadanie 24. (1 pkt)

Chloroeten ma zdolność ulegania reakcji polimeryzacji.

Spośród poniżej przedstawionych wzorów wybierz ten, który ilustruje budowę

fragmentu łańcucha produktu polimeryzacji chloroetenu (chlorku winylu). Zaznacz

odpowiedź A, B, C lub D.

A. B.

C. D.

C

C

C

C

H

H

H

H

H

H

H

H

C

C

C

C

H

H

Cl

H

H

H

Cl

H

C

C

C

C

H

H

H

H

C

C

C

C

H

Cl

H

Cl

2

Zadanie 3. (1 pkt)

Źródło: CKE 2007 (PP), zad. 13.

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

6

Zadanie 13. (1 pkt)

W kolumnie I przedstawiono nazwy wybranych zjawisk, a w kolumnie II nazwy substancji,

których nadmiar może być przyczyną występowania tych zjawisk.

Przyporządkuj zjawiskom z kolumny I odpowiednie nazwy substancji z kolumny II.

I

Zjawisko

II

Substancje

I II

1. kwaśne deszcze

A. tlenek węgla(IV)

1.

C

2. eutrofizacja wód

B. fosforany(V)

2.

B

3. efekt cieplarniany

C. tlenki siarki i azotu

3.

A

D. freony

Zadanie 14. (4 pkt)

Na etykiecie wody mineralnej podano informację, że zawiera ona między innymi kationy:

Na

+

, K

+

, Ca

2+

oraz aniony: Cl

–

, SO

4

2–

.

W celu potwierdzenia obecności jonów w tej wodzie przeprowadzono doświadczenie, którego

przebieg przedstawiono na poniższym rysunku. Jako odczynników użyto stężonych roztworów

soli. We wszystkich probówkach zaobserwowano powstanie białych osadów.

AgNO

3

BaCl

2

Na

2

CO

3

I II III

badana woda

Podaj wzory jonów, których obecność potwierdzono, a następnie napisz w formie jonowej

skróconej równania reakcji, jakie przebiegały podczas doświadczenia.

Potwierdzono obecność jonów I:

Cl

–

II:

SO

4

2–

III:

Ca

2+

Równania reakcji (w formie jonowej skróconej):

I

Ag

+

+ Cl

–

→ AgCl ↓

II

Ba

2+

+ SO

4

2–

→ BaSO

4

↓

III

Ca

2+

+ CO

3

2–

→ CaCO

3

↓

Zadanie 4. (1 pkt)

Źródło: CKE 2006 (PP), zad. 26.

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz I

12

Zadanie 26. (1 pkt)

W kolumnie I poniższej tabeli przedstawiono skutki działania substancji chemicznych,

a w kolumnie II wymieniono nazwy substancji, które mogą je wywoływać.

Przyporządkuj każdemu skutkowi nazwę jednej substancji, która go wywołuje.

Kolumna I

Kolumna II

Przyporządkowanie:

A. Działanie rakotwórcze

1. fosforany(V)

A. –

2

B. Eutrofizacja zbiorników wodnych

prowadząca do ich zamierania

2. węglowodory

aromatyczne

B. –

1

C. Udział w powstawaniu kwaśnych

deszczów

3. tlenek węgla(II)

C. –

4

4. tlenek siarki(IV)

Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997

Zadanie 27. (1 pkt)

Ozon obecny w stratosferze (warstwie atmosfery położonej powyżej troposfery) pochłania

szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe. Zmniejszenie ilości ozonu w tej warstwie może mieć

istotny wpływ na funkcjonowanie organizmów. Stężenie ozonu w troposferze (przyziemnej

warstwie atmosfery) jest znacznie mniejsze niż w stratosferze. Wzrost ilości ozonu

troposferycznego pozostaje w ścisłym związku ze wzrostem liczby przypadków astmy

i problemów z układem oddechowym wśród populacji miejskiej.

Na podstawie: Peter O`Niell: Chemia środowiska, Warszawa 1997

Przeanalizuj przytoczony tekst i z poniższych zdań wybierz zdanie prawdziwe.

A. Zmniejszenie ilości ozonu stratosferycznego i wzrost ilości ozonu troposferycznego są

zjawiskami pozytywnymi.

B. Zmniejszenie ilości ozonu stratosferycznego jest zjawiskiem pozytywnym, a wzrost

ilości ozonu troposferycznego jest zjawiskiem negatywnym.

C. Zmniejszenie ilości ozonu stratosferycznego jest zjawiskiem negatywnym, a wzrost

ilości ozonu troposferycznego jest zjawiskiem pozytywnym.

D.

Zmniejszenie ilości ozonu stratosferycznego i wzrost ilości ozonu

troposferycznego są zjawiskami negatywnymi.

Nr zadania

26

27

Maks. liczba pkt

1

1

Wypełnia

egzaminator! Uzyskana liczba pkt

3

2

4⋅120 g FeS

2

 8⋅22,4 dm

3

30 g  V

2

SO

--------------------------------------------------------------

V

2

SO

=

g

120

4

dm

4

,

22

8

g

30

3

⋅

⋅

⋅

7. - za podanie poprawnej przyczyny, np.: (obecność w powietrzu)

tlenków siarki i azotu, spalanie (zasiarczonego) węgla

(kamiennego) (przez zakłady przemysłowe, elektrownie

węglowe, koksownie, huty), spalanie benzyny w samochodach

bez katalizatorów, erupcje wulkanów lub inne poprawne

przyczyny

1

1

8. - za podanie dwóch właściwości fizycznych sodu,

np.: ciało stałe, srebrzystobiały, mała gęstość, miękki

lub inne prawidłowe odpowiedzi

- za podanie dwóch właściwości fizycznych siarki,

np.: ciało stałe, żółta, krucha, nierozpuszczalna w wodzie,

rozpuszczalna w dwusiarczku węgla, nie przewodzi prądu

elektrycznego lub inne prawidłowe odpowiedzi

Nie uznaje się odpowiedzi „metal”, „niemetal”.

1

1

2

9. - za odp. D

1

1

10. - za odp. probówka I: H

+

+ OH

-

→ H

2

O

lub H

3

O

+

+ OH

-

→ 2H

2

O

probówka II: K

2

O + 2H

+

→ 2K

+

+ H

2

O

lub K

2

O + 2H

3

O

+

→ 2K

+

+ 3H

2

O

probówka III: reakcja nie zachodzi

1

1

1

3

11. - za odp. I i III lub Zn i Mg

- za wyjaśnienie, np.: cynk i magnez reagują z kwasem solnym,

ponieważ w szeregu aktywności znajdują się przed wodorem;

lub ... ponieważ są metalami aktywnymi lub nieszlachetnymi;

lub ... ponieważ są aktywniejsze od wodoru (i wypierają wodór z

kwasów);

lub .... ponieważ mają ujemne wartości potencjałów redoks.

1
1

2

12. - za obserwację, np.: wydzielanie się (pęcherzyków) gazu,

pienienie się cieczy (roztworu)

1 1

13. - za odp. (reakcja) endoenergetyczna

1 1

14. - za schemat doświadczenia przedstawiający dwie probówki

zawierające tlenki i wodę (reagenty mogą być podane w

dowolnej kolejności; nie musi być zaznaczony papierek)

1

Zadanie 6. (1 pkt)

Zadanie 7. (2 pkt)

Źródło: CKE 2007 (PP), zad. 7.

Źródło: CKE 2006 (PP), zad. 16.

3

- za spostrzeżenia,

odpowiednie do zaprojektowanego

doświadczenia np.: w probówce, w której do wody dodano

P

4

O

10

, papierek uniwersalny zabarwił się na czerwono (różowo),

a w probówce, w której do wody dodano Na

2

O, papierek

uniwersalny zabarwił się na niebiesko lub niebiesko-zielono lub

zielono

1

- za wnioski: P

4

O

10

– (charakter) kwasowy

Na

2

O – (charakter) zasadowy

1

3

- za odp. I, II i III

1

15.

- za podanie wniosku, np.: najaktywniejszy jest chlor (Cl, Cl

2

),

(mniej aktywny brom (Br, Br

2

)), a najmniej aktywny jod (I, I

2

)

lub:

aktywność fluorowców maleje ze wzrostem masy (liczby)

atomowej

1

2

16. - za podanie nazwy zjawiska: eutrofizacja, użyźnianie

- za określenie skutku, np.: gwałtowny rozwój flory bakteryjnej

lub glonów, nadmierne zarastanie zbiorników wodnych,

zmniejszenie zawartości tlenu w wodzie, obumieranie

organizmów typowych dla określonych zbiorników, zanik życia

w zbiornikach wodnych, obumieranie zbiorników wodnych i za

inne prawidłowe odpowiedzi

1
1

2

17. - za zastosowanie poprawnej metody obliczenia

- za obliczenie masy roztworu m

r

= 80 g

- za prawidłowy wynik z jednostką C

p

= 10%

Przykładowe poprawne obliczenie:
C

p

=

=

⋅

%

100

m

m

r

s

%

100

g

80

g

8 ⋅

1
1
1

3

18. - za odp. D

1

1

19. - za podanie nazw kwasów o właściwościach silnie

utleniających: stężony kwas siarkowy(VI) i stężony kwas

azotowy(V) lub podanie wzorów: H

2

SO

4

i HNO

3

- za podanie nazw kwasów słabych: kwas siarkowodorowy

i kwas octowy lub podanie wzorów H

2

S i CH

3

COOH

1

1

2

- za napisanie równania reakcji:
3NaOH+ H

3

PO

4

→Na

3

PO

4

+ 3H

2

O

1

20.

- za podanie stosunku molowego n

NaOH

: n

4

3

PO

H

= 3:1

- za określenie stosunku masowego m

NaOH

: m

4

3

PO

H

= 60:49

lub podanie innego poprawnego stosunku matematycznego

1
1

3

21. - za wskazanie probówki II

1

1

22. - za prawidłowe określenie stopni utlenienia azotu:

NH

3

NO

2

-

N

2

O

-III III I

2

1

MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

ARKUSZA EGZAMINACYJNEGO I

•

Zdający otrzymuje punkty tylko za poprawne rozwiązania, precyzyjnie odpowiadające

poleceniom zawartym w zadaniach.

•

Gdy do jednego polecenia zdający poda dwie odpowiedzi (z których jedna jest

prawidłowa, druga nieprawidłowa), to nie otrzymuje punktów za żadną z nich.

•

Jeżeli polecenie brzmi: Napisz równanie reakcji..., to w odpowiedzi zdający powinien

napisać równanie reakcji chemicznej, a nie jej schemat.

•

Dobór współczynników w równaniach reakcji chemicznych może różnić się od

zalecanego (np. mogą być zwielokrotnione). Niewłaściwy dobór lub brak

współczynników powoduje utratę 1 punktu.

•

W rozwiązaniach zadań rachunkowych błędny zapis jednostki lub jej brak przy

ostatecznym wyniku liczbowym powoduje utratę 1 punktu.

•

Za poprawne obliczenia będące konsekwencją zastosowania niepoprawnej metody

zdający nie otrzymuje punktów.

•

Całkowicie poprawne rozwiązanie zadań rachunkowych, uwzględniające inny tok

rozumowania niż podany w modelu, oceniane jest pełną liczbą punktów.

Punktacja

Nr

zad.

Model odpowiedzi

(w nawiasach podano elementy poprawne, ale niewymagane)

za

czynność sumaryczna

1. - za odp. C

1

1

2. - za podanie (liczby masowej A): 34 i (liczby atomowej Z): 16

- za podanie symbolu pierwiastka – S
Dopuszczalne formy zapisu:
16, 34, S lub 34, 16, S lub

S

34

16

lub

E

34

16

, S.

1
1 2

3. - za odpowiedzi: KBr – (wiązanie) jonowe

HBr – (wiązanie) kowalencyjne spolaryzowane

lub atomowe spolaryzowane

1

1

2

4. - za wpisanie każdej wartości - po 1 punkcie:

1 mol O

2

184 g NO

2

lub 4· 46 g NO

2

44,8 dm

3

N

2

O

5

lub 2· 22,4 dm

3

N

2

O

5

1
1
1

3

5. - za uszeregowanie zgodne z zapisem : MgO, CaO, Na

2

O

Zamiast wzorów mogą być podane nazwy tlenków.

1 1

6. - za prawidłową interpretację równania

- za obliczenia
- za wynik z poprawną jednostką V

2

SO

= 11,2 dm

3

Przykładowe poprawne obliczenie:
z 4 moli FeS

2

powstaje 8 moli SO

2

,

mol

g

120

M

2

FeS

=

, więc:

1
1
1

3

1

MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

ARKUSZA EGZAMINACYJNEGO I

•

Zdający otrzymuje punkty tylko za poprawne rozwiązania, precyzyjnie odpowiadające

poleceniom zawartym w zadaniach.

•

Gdy do jednego polecenia zdający poda dwie odpowiedzi (z których jedna jest

prawidłowa, druga nieprawidłowa), to nie otrzymuje punktów za żadną z nich.

•

Jeżeli polecenie brzmi: Napisz równanie reakcji..., to w odpowiedzi zdający powinien

napisać równanie reakcji chemicznej, a nie jej schemat.

•

Dobór współczynników w równaniach reakcji chemicznych może różnić się od

zalecanego (np. mogą być zwielokrotnione). Niewłaściwy dobór lub brak

współczynników powoduje utratę 1 punktu.

•

W rozwiązaniach zadań rachunkowych błędny zapis jednostki lub jej brak przy

ostatecznym wyniku liczbowym powoduje utratę 1 punktu.

•

Za poprawne obliczenia będące konsekwencją zastosowania niepoprawnej metody

zdający nie otrzymuje punktów.

•

Całkowicie poprawne rozwiązanie zadań rachunkowych, uwzględniające inny tok

rozumowania niż podany w modelu, oceniane jest pełną liczbą punktów.

Punktacja

Nr

zad.

Model odpowiedzi

(w nawiasach podano elementy poprawne, ale niewymagane)

za

czynność sumaryczna

1. - za odp. C

1

1

2. - za podanie (liczby masowej A): 34 i (liczby atomowej Z): 16

- za podanie symbolu pierwiastka – S
Dopuszczalne formy zapisu:
16, 34, S lub 34, 16, S lub

S

34

16

lub

E

34

16

, S.

1
1 2

3. - za odpowiedzi: KBr – (wiązanie) jonowe

HBr – (wiązanie) kowalencyjne spolaryzowane

lub atomowe spolaryzowane

1

1

2

4. - za wpisanie każdej wartości - po 1 punkcie:

1 mol O

2

184 g NO

2

lub 4· 46 g NO

2

44,8 dm

3

N

2

O

5

lub 2· 22,4 dm

3

N

2

O

5

1
1
1

3

5. - za uszeregowanie zgodne z zapisem : MgO, CaO, Na

2

O

Zamiast wzorów mogą być podane nazwy tlenków.

1 1

6. - za prawidłową interpretację równania

- za obliczenia
- za wynik z poprawną jednostką V

2

SO

= 11,2 dm

3

Przykładowe poprawne obliczenie:
z 4 moli FeS

2

powstaje 8 moli SO

2

,

mol

g

120

M

2

FeS

=

, więc:

1
1
1

3

Zadanie 5. (1 pkt)

Źródło: CKE 2006 (PP), zad. 27.

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz I

12

Zadanie 26. (1 pkt)

W kolumnie I poniższej tabeli przedstawiono skutki działania substancji chemicznych,

a w kolumnie II wymieniono nazwy substancji, które mogą je wywoływać.

Przyporządkuj każdemu skutkowi nazwę jednej substancji, która go wywołuje.

Kolumna I

Kolumna II

Przyporządkowanie:

A. Działanie rakotwórcze

1. fosforany(V)

A. –

2

B. Eutrofizacja zbiorników wodnych

prowadząca do ich zamierania

2. węglowodory

aromatyczne

B. –

1

C. Udział w powstawaniu kwaśnych

deszczów

3. tlenek węgla(II)

C. –

4

4. tlenek siarki(IV)

Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997

Zadanie 27. (1 pkt)

Ozon obecny w stratosferze (warstwie atmosfery położonej powyżej troposfery) pochłania

szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe. Zmniejszenie ilości ozonu w tej warstwie może mieć

istotny wpływ na funkcjonowanie organizmów. Stężenie ozonu w troposferze (przyziemnej

warstwie atmosfery) jest znacznie mniejsze niż w stratosferze. Wzrost ilości ozonu

troposferycznego pozostaje w ścisłym związku ze wzrostem liczby przypadków astmy

i problemów z układem oddechowym wśród populacji miejskiej.

Na podstawie: Peter O`Niell: Chemia środowiska, Warszawa 1997

Przeanalizuj przytoczony tekst i z poniższych zdań wybierz zdanie prawdziwe.

A. Zmniejszenie ilości ozonu stratosferycznego i wzrost ilości ozonu troposferycznego są

zjawiskami pozytywnymi.

B. Zmniejszenie ilości ozonu stratosferycznego jest zjawiskiem pozytywnym, a wzrost

ilości ozonu troposferycznego jest zjawiskiem negatywnym.

C. Zmniejszenie ilości ozonu stratosferycznego jest zjawiskiem negatywnym, a wzrost

ilości ozonu troposferycznego jest zjawiskiem pozytywnym.

D.

Zmniejszenie ilości ozonu stratosferycznego i wzrost ilości ozonu

troposferycznego są zjawiskami negatywnymi.

Nr zadania

26

27

Maks. liczba pkt

1

1

Wypełnia

egzaminator! Uzyskana liczba pkt