1

Wprowadzenie

Co najmniej 15 proc. pracowników w Polsce odczuwa hałas przez cały czas

pracy. Hałas powoduje zmęczenie, stres i nieracjonalne zachowanie, niekorzystnie

wpływa na funkcjonowanie organizmu człowieka. Nadmierny hałas w pracy skutkuje

utratą sprawności narządu słuchu, a w konsekwencji trwałym, obustronnym ubytkiem

słuchu – zaliczanym do grupy chorób zawodowych.

Hałas jest wciąż podstawowym szkodliwym czynnikiem fizycznym,

występującym w środowisku pracy. Pomimo stałego spadku liczby osób

zatrudnionych w warunkach zagrożenia hałasem, nie zmienia się praktycznie

wskaźnik zatrudnienia w warunkach zagrożenia (na 1000 zatrudnionych w

zbiorowości objętej badaniami statystycznymi). Zagrożenie związane z nadmiernym

hałasem wzrasta prawie dwukrotnie w przemyśle (zakłady prowadzące działalność

produkcyjną, zakłady wydobywcze lub energetyczne). Stan powyższy przedstawiają

wykresy:

Hałas w miejscu pracy kojarzy się zazwyczaj z określonymi czynnościami,

maszynami lub procesami technologicznymi. Pomimo restrukturyzacji i modernizacji

znacznej części przemysłu, zmian w zakresie technologii i organizacji pracy,

przenoszenia się dużych grup pracowniczych do sektora usług i handlu, nie ulega

większym zmianom struktura poszczególnych rodzajów działalności, w których

odnotowuje się największą liczbę zatrudnionych w warunkach zagrożenia

związanego z hałasem.

213,0

218,9

236,6

241,6

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

2000

2001

2002

2003

ZATRUDNIENI W WARUNKACH

ZAGROŻEŃ HAŁASEM

(osobozagrożenia*) w tys.

Źródło: dane GUS

* - suma działających na pracownika
szkodliwych czynników

46,0

46,9

46,2

45,2

82,1

84,1

84,7

85,7

2000

2001

2002

2003

Ogółem
Przemysł

ZATRUDNIENI W WARUNKACH

ZAGROŻEŃ HAŁASEM

Ogółem i w Przemyśle

(osobozagrożenia*) na 1 000 zatr. w danej

zbiorowości

Źródło: dane GUS

* - suma działających na pracownika
szkodliwych czynników

2

Poniżej przedstawiono poszczególne rodzaje działalności, charakteryzujące się

wysoką liczbą osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia hałasem:

Nadmierny hałas w pracy skutkuje utratą sprawności narządu słuchu, a w

konsekwencji stwierdzeniem choroby zawodowej obustronnego trwałego ubytku

słuchu spowodowanego hałasem. Poniżej przedstawiono stałą tendencję

zmniejszania się liczby zawodowego ubytku słuchu oraz rozkład tej choroby wg.

sekcji i podsekcji gospodarki narodowej na podstawie danych Instytutu Medycyny

Pracy w Łodzi dotyczących 2003 r.:

213,0

29,4 20,7

17,2 13,6 12,7 11,6

C

28

20

27

17

35

OGÓ

Ł

EM

ZATRUDNIENI W WARUNKACH

ZAGROŻEŃ HAŁASEM w 2003 r.

(osobozagrożenia*) w tys.

Źródło: dane GUS

* - suma działających na pracownika
szkodliwych czynników

213,0

206,5

193,4

179,9

176,3

154,4

131,8

20

27

35

17

C

28

OGÓ

Ł

EM

ZATRUDNIENI W WARUNKACH

ZAGROŻEŃ HAŁASEM w 2003 r.

(osobozagrożenia*) na 1 000 zatr. w

danej zbiorowości

Źródło: dane GUS

* - suma działających na pracownika
szkodliwych czynników

C - GÓRNICTWO I KOPALNICTWO
17 - Włókiennictwo
20 - Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (oprócz mebli), artykułów ze słomy i materiałów
używanych do wyplatania
27 - Produkcja metali
28 - Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyjątkiem maszyn i urządzeń
35 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego

1 597

1 206

915

738

2000

2001

2002

2003

OBUSTRONNY TRWAŁY

UBYTEK SŁUCHU

SPOWODOWANY HAŁASEM

(liczba przypadków)

Źródło: dane IMP w Łodzi

173

92

75

62

40

10

F

35

29

28

OBUSTRONNY TRWAŁY UBYTEK SŁUCHU

SPOWODOWANY HAŁASEM wg sekcji i działów

gosp. narodowej

(liczba przypadków)

Źródło: dane IMP w Łodzi

F - BUDOWNICTWO
10 - Górnictwo węgla kamiennego i brunatnego;
wydobywanie torfu
28 - Produkcja metalowych wyrobów gotowych,
z wyjątkiem maszyn i urządzeń
29 - Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie
sklasyfikowana
35 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego

3

Wprawdzie liczba zachorowań na zawodowe uszkodzenie słuchu maleje w

Polsce systematycznie, to jednak wciąż zbyt wielu pracowników zatrudnionych jest w

warunkach zagrożenia na nadmierny hałas.

Działalność kontrolna

Realizując ustawowe zadania Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie kontroli

stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym, inspektorzy pracy

kontrolują przestrzeganie przez pracodawców obowiązków w zakresie zapewnienia

ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w

szczególności:

ƒ

przeprowadzania badań i pomiarów hałasu w środowisku pracy i

udostępniania ich pracownikom,

ƒ

stosowania programu działań technicznych i organizacyjnych mających na

celu ograniczenie narażenia pracowników na hałas, w przypadkach, gdy

jego poziom przekracza dopuszczalne normy,

ƒ

wyposażania pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do

wielkości charakteryzujących hałas oraz ich stosowania,

ƒ

oznakowania stref zagrożonych hałasem.

Wyniki kontroli ujętych w programie działania Państwowej Inspekcji Pracy na

2004 r. wykazały wysoki odsetek nieprawidłowości w zakresie ww. zagadnień.

Stwierdzono m.in. :

ƒ

brak aktualnych badań i pomiarów hałasu w 1 283 zakładach, w których

zatrudnionych było 18 850 pracowników,

ƒ

brak opracowania i zastosowania w praktyce programu działań (rozwiązań

technicznych i organizacyjnych ograniczających narażenie pracowników) w

przypadkach przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu w 147

zakładach, w których zatrudnionych było 4 602 pracowników,

ƒ

nieinformowanie pracowników o przekroczeniach wartości dopuszczalnych

hałasu w 126 zakładach, w których zatrudnionych było 1 499 pracowników,

ƒ

niewyznaczenie stref zagrożenia hałasem w 448 zakładach, w których

zatrudnionych było 8 392 pracowników,

ƒ

brak odpowiednich indywidualnych ochron słuchu w 325 zakładach, w

których zatrudnionych było 1 286 pracowników,

4

ƒ

niewłaściwy dobór indywidualnych ochron słuchu w 35 zakładach,

zatrudniających 1 129 pracowników.

Środki prawne i uzyskane efekty

W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami zastosowano:

ƒ

1 408 decyzji dotyczących wykonania aktualnych badań i pomiarów hałasu

(do momentu sporządzenia niniejszej informacji wykonano 75 % wydanych

decyzji, które dotyczyły 12 324 pracowników),

ƒ

275 decyzji (w tym 21 wstrzymujących prace) nakazujących opracowania i

wdrożenia działań ograniczających narażenie na hałas (dotyczyły zakładów,

w których stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu) –

wykonano 55 % decyzji, które dotyczyły 1 993 pracowników,

ƒ

138 decyzji dotyczących poinformowania pracowników o przekroczonych

wartościach dopuszczalnych hałasu – wykonano 75 % decyzji, które

dotyczyły 754 pracowników,

ƒ

503 decyzje dotyczących wyznaczenia stref zagrożenia hałasem –

wykonano 80 % decyzji, które dotyczyły 5 497 pracowników,

ƒ

369 decyzji (w tym 39 decyzji wstrzymujących prace) dotyczących braku

wyposażenia pracowników w indywidualne ochrony słuchu – wykonano

72 % decyzji, które dotyczyły 848 pracowników,

ƒ

36 decyzji dotyczących niewłaściwego doboru indywidualnych ochron

słuchu – wykonano 67 % wydanych decyzji, które dotyczyły

655 pracowników.

Nieprawidłowości w zakresie zapewnienia ochrony pracowników przed

zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas stwierdzano w takich rodzajach

działalności, jak: zakłady obróbki drewna, zakłady produkcji metali i wyrobów z

metali, zakłady produkcji sprzętu transportowego, zakłady prowadzące procesy

obróbki cieplnej, zakłady energetyki zawodowej, zakłady prowadzące działalność

budowlaną. Zakłady różnych branż charakteryzujące się największym nasileniem

zagrożeń zawodowych, w których stwierdzono szczególnie wysoki poziom zagrożeń

wypadkowych i chorobowych, objęte były, jak w poprzednich latach długofalowym

programem wzmożonego nadzoru nad warunkami pracy. W ramach programu

realizowanego w latach 2001-2003, którym objęto 137 zakładów, liczba

zatrudnionych w warunkach zagrożenia zmniejszyła się z 36 tys. osób do 29 tys.

5

Znacznemu zmniejszeniu uległa też liczba chorób zawodowych narządu słuchu – z

119 przypadków zarejestrowanych w 2001 r. do 57 przypadków w 2003 r.

W programie na lata 2004-2006 wzmożonym nadzorem objęto 92 zakłady, w tym

45 zakładów, które objęte były nadzorem w latach 2001-2003.

W kontrolowanych zakładach stwierdzono:

ƒ

brak aktualnych badań i pomiarów hałasu w 5 zakładach – wydano 10

decyzji, z których wykonano 9 (dotyczyło to 454 pracowników),

ƒ

brak wdrożonego programu działań ograniczających narażenie

pracowników w związku ze stwierdzonym przekroczeniem wartości

dopuszczalnych hałasu w 8 zakładach – wydano 16 decyzji, z których

wykonano 5 (dotyczyło to 481 pracowników).

Wieloletnie doświadczenia wskazują, że forma wzmożonego nadzoru

sprawdza się jako efektywne narzędzie zapewniania systematycznej poprawy

warunków pracy, na co wskazuje zmniejszająca się w trakcie realizacji programu

liczba pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Trudna sytuacja

finansowa większości pracodawców ogranicza wprawdzie możliwości radykalnego

eliminowania procesów technologicznych, maszyn i urządzeń technicznych,

powodujących nadmierny hałas, niemniej systematyczne kontrole i zwiększenie

częstotliwości kontroli wymuszają podejmowanie w tych zakładach działań

zapobiegawczych lub korygujących na miarę posiadanych możliwości.

Inspektorzy pracy oczekują, że wdrożenie w 2006 r. drugiego etapu

zróżnicowanej składki ubezpieczenia wypadkowego – na poziomie płatników składek

– zmobilizuje pracodawców do radykalniejszych, niż dotychczas inwestycji w

modernizację stanowisk pracy, mających na celu ograniczanie liczby osób

zatrudnionych w warunkach zagrożenia, w tym także zagrożenia związanego z

hałasem. Należy podkreślić, iż inspektorzy pracy w ramach sprawdzania

poprawności informacji składanych do ZUS przez płatników składek, w tym

dotyczących liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia, udzielali informacji

dotyczących praktycznych sposobów i metod umożliwiających osiągnięcie trwałej

poprawy warunków pracy, podkreślając równocześnie opłacalność takich działań w

kontekście trybu i zasad ustalania zróżnicowanej składki wypadkowej. Potrzebę

takich działań ilustruje fakt, iż wielu płatników składek jeszcze w czasie trwania

kontroli poprawiało informacje ZUS IWA i niezwłoczne za pośrednictwem łączy

internetowych przesyłało skorygowane dane do ZUS-u.

6

Zakładowe programy ochrony słuchu

Rok 2004 był piątym rokiem wdrażania „Wojewódzkiego programu promocji

zdrowia w miejscu pracy – zakładowe programy ochrony słuchu” w 23 zakładach

województwa świętokrzyskiego przy współudziale Wojewódzkiego Ośrodka

Medycyny Pracy w Kielcach, Okręgowego Inspektoratu Pracy oraz Państwowego

Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego. Celem programu jest ochrona słuchu

poprzez ograniczenie emisji hałasu, zapewnienie stosowania odpowiednich ochron

indywidualnych słuchu, zapewnienie lepszej opieki medycznej oraz przestrzeganie

wymagań przepisów prawa w tym zakresie. Niemniej ważnym zadaniem

realizowanego programu jest wyrobienie u pracowników nawyku dbałości o własne

zdrowie. Udział zakładów jest dobrowolny i wynika z chęci uzyskania trwałej i

znaczącej poprawy w walce z hałasem, skutkującej zmniejszeniem liczby chorób

zawodowych narządu słuchu. Przyjęte formy i metody pracy to przede wszystkim:

promocja medialna programu, szkolenia uczestników i partnerów, kontrole (przez 2

lata) oraz wizytacje i monitoring zmian w warunkach pracy, wspólne robocze

warsztaty, sympozja służb medycyny pracy. Corocznie zakłady uczestniczące w

programie składają szczegółową informację na temat realizacji zaplanowanych

przedsięwzięć organizacyjnych, technicznych, inwestycyjnych w zakresie ochrony

pracowników przed hałasem, w tym również tych, które z różnych powodów nie

zostały zrealizowane (najczęściej dotyczy to zmian w zatrudnieniu i trudności

ekonomicznych). Realizacji programu przyczyniła się do ustalenia zakładowych

programów poprawy warunków pracy, weryfikacji ryzyka zawodowego,

systematycznych pomiarów hałasu, dodatkowej opieki medycznej i szkoleń w

dziedzinie bhp.

W 2004 r. w ramach świętokrzyskiego programu ochrony słuchu uzyskano

konkretne efekty w ograniczaniu lub eliminowaniu źródeł hałasu, tzn:

ƒ

zmodernizowano 83 stanowiska pracy,

ƒ

zlikwidowano 22 miejsca niebezpieczne,

ƒ

zmieniono

technologię na 17 stanowiskach pracy,

ƒ

zastosowano ochrony zbiorowe na 43 stanowiskach.

Pozwoliło to na ograniczenie zagrożenia hałasem oraz w wielu przypadkach

wielokrotne obniżenie poziomu dźwięku. Kompleksowa ocena programu ochrony

słuchu w województwie świętokrzyskim nastąpi po jego zakończeniu w 2005 r.

7

Pośrednie efekty programu świętokrzyskiego to możliwość upowszechniania dobrej

praktyki przez uczestników programu oraz wykorzystanie jego dorobku w realizacji

tegorocznego programu ochrony słuchu, realizowanego przez PIP na terenie całego

kraju.

Kampania „Hałas w miejscu pracy”

Państwowa Inspekcja Pracy realizując w roku 2005 Kampanię „Hałas w

miejscu pracy” włączyła się w ramy ogólnoeuropejskiej kampanii informacyjnej pod

hasłem walki z hałasem. Działania prewencyjne, informacyjno-promocyjne i

szkoleniowe prowadzone będą w formie:

ƒ

kampanii medialnej nt. skutków oddziaływania ponadnormatywnego hałasu

w miejscu pracy i sposobów przeciwdziałania,

ƒ

przekazywania najszerszej liczbie adresatów publikacji i materiałów

szkoleniowo-informacyjnych, w tym również publikacji merytorycznie

przygotowanych przez Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy

Instytut Badawczy,

ƒ

szkolenia dla przedstawicieli organizacji związkowych i pracodawców,

działających w branżach szczególnie narażonych na hałas.

Podczas Europejskiego Tygodnia BHP w okręgowych inspektoratach pracy

zostaną ogłoszone dni otwarte, w trakcie których udostępnione zostaną materiały

dotyczące zagrożenia hałasem oraz przykłady dobrych praktycznych rozwiązań

dotyczących eliminowania lub ograniczania hałasu w miejscu pracy. Szczególny

nacisk położony będzie na przekonywanie pracodawców, że działania prozdrowotne,

modernizowanie stanowisk pracy i wprowadzanie nowych bezpiecznych dla zdrowia

rozwiązań technicznych i organizacyjnych jest ściśle związane z interesem firmy,

poprzez poprawienie jakości produkcji oraz ilościowych efektów pracy zatrudnionych

pracowników.

Wnioski

Doświadczenia z dotychczasowej działalności organów Państwowej Inspekcji

Pracy w zakresie zapobiegania nadmiernemu hałasowi w środowisku pracy, jak

również nowe formy działania podejmowane w ramach tegorocznej kampanii

8

zwalczania hałasu w miejscu pracy, wskazują, iż osiągnięcie trwałej i znaczącej

poprawy tym zakresie powinno wynikać w szczególności z:

ƒ

doskonalenia dotychczasowych form nadzoru i kontroli, w tym programu

wzmożonego nadzoru w tych zakładach, w których stwierdza się najwyższą

skalę zagrożeń zawodowych, w tym zagrożeń związanych z hałasem,

ƒ

mocnego akcentowania wśród pracodawców potrzeby inwestowania w

modernizację stanowisk pracy, na których występowały zagrożenia

związane z hałasem w kontekście korzyści i interesów przedsiębiorstwa,

takich jak poprawa wyniku finansowego i pozycji na rynku,

ƒ

kontynuacji działalności promocyjno-informacyjnej, mającej na celu

upowszechnianie systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną

pracy, w tym zwłaszcza metodyki oceny ryzyka zdrowotnego, badań i

pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

profilaktycznych badań lekarskich,

ƒ

upowszechniania za pośrednictwem stron internetowych materiałów

informacyjno-promocyjnych i szkoleniowych w zakresie zwalczania hałasu

na stanowiskach pracy dla różnych odbiorców, w szczególności

pracodawców, osób prowadzących sprawy z zakresu bhp oraz młodzieży.