| 613

141.

Skałki Piekło pod Niekłaniem

The Piekło Rocks at Niekłań

Fantazyjne formy skalne wyrzeźbione w płytkomorskich osadach sztormowych

Fanciful tors incised in shallow-marine tempestite

Waloryzacja poznawcza

|

Cognitive valorization:



Waloryzacja turystyczna

|

Tourism valorization:



Lokalizacja:

województwo świętokrzyskie

powiat konecki

gmina Stąporków

Region geograficzny:

Wyżyna Kielecka

Garb Gielniowski

Jednostka geologiczna:

antyklinorium środkowopolskie

permsko-mezozoiczne obrzeżenie

Gór Świętokrzyskich

Location:

District: Holy Cross

County: Końskie

Commune: Stąporków

Geographical regionalization:

Kielce Upland

Gielniów Ridge

Geological unit:

Mid-Poland Anticlinorium

Permo-Mesozoic cover of the Holy

Cross Mountains

Niekłań Wielki

2km

1mile

Wólka Zychowa

Wąglów

Majdanki

Budki

GPS: 51°11′14.76″N 20°39′53.78″E

S

kałki Piekło pod Niekłaniem stanowią jedną

z największych atrakcji geologicznych regionu

świętokrzyskiego i sztandarową grupę skałek północnej

części województwa. Popularyzacji tego miejsca sprzyjają

wysokie walory estetyczne i krajobrazowe oraz dobre

zagospodarowanie turystyczne, na które składają się tablice

informacyjne oraz przyrodnicza

ścieżka dydaktyczna, prowadząca

do rezerwatu.

Rezerwat geologiczny

Skałki pod Niekłaniem poło-

żony jest na obszarze 6,3 ha

w gminie Stąporków, niedaleko

miejscowości Niekłań Wielki.

Zajmuje przyszczytową strefę

wzniesienia Piekło, będącego

fragmentem zachodniej części

pasma Wzgórz Niekłańsko – Bli-

żyńskich. Rezerwat w całości leży

w obrębie Konecko-Łopuszań-

skiego Obszaru Chronionego

Krajobrazu.

Przedmiotem ochrony

rezerwatowej są naturalne skał-

ki zbudowane z dolnojurajskich

(200-170 mln lat temu) pia-

skowców kwarcowych. Praw-

nej ochronie podlega również

T

he Piekło Rocks at Niekłań represent one of the

greatest geological attractions of the Holy Cross

Mts. region and the most spectacular group of rocks of

the northern part of this district. Attractivity of this place

is additionally enhanced by its high aesthetic and landscape

values as well, as by proper tourist infrastructure, consisting

photo Sławomir Bębenek

Fig. 1. Sztandarowa grupa skałek w rezerwacie

Fig. 1. Leading tor group in the reserve

614 |

stanowisko rzadkiego gatunku paproci – zanokcicy pół-

nocnej, stanowiącej relikt polodowcowy. Spośród zróż-

nicowanych form skalnych, najczęściej występują grzyby

skalne, baszty, ambony, stoły i progi o zróżnicowanych

wysokościach, wahających się od 2 do około 8 m. W obrę-

bie skałek występują ponadto trzy jaskinie pseudokrasowe

– Jama Agi, Tomkowa Dziura i Schronisko Sympozjalne.

Naturalne formy skałkowe skupione są w dwóch gru-

pach – zachodniej i wschodniej. Długość całego kompleksu

nie przekracza 600 m. Część zachodnia tworzy zwartą

grupę z dobrze wyeksponowanymi skałkami. Przeważają

tu ambony i grzyby skalne o fantazyjnych kształtach oraz

zróżnicowanych barwach, wynikających z obecności związ-

ków żelaza. W grupie tej występują dwie spośród trzech

jaskiń całego kompleksu. Grupa wschodnia jest nieco

niższa i bardziej rozczłonkowana. Poszczególne skałki nie

przekraczają 6 m. U ich podnóża zalegają przemieszczone

niewielkie bloki skalne. Grupa wschodnia jest bardziej

zróżnicowana morfologicznie. Prócz grzybów i ambon

występują tu baszty skalne, stoły i progi.

Osady budujące skałki wchodzą w skład permsko

-mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Są to

jasnobeżowe i żółte piaskowce kwarcowe, drobno- i śred-

nioziarniste, o spoiwie krzemionkowo-ilastym, należące

in placing information plates and establishing a educational

natual trail leading to the reserve.

The Piekło Rocks at Niekłań geological reserve covers

an area of 6,3 hectares in the Stąporków commune, not

far from the Niekłań Wielki village. It is situated in the

summit part of the Piekło (Hell) hill, placed in the western

part of the Niekłań-Bliżyn Range. The reserve is located

within the limits of the Końskie-Łopuszno Landscape

Protected Area.

Protected are natural rocks, built up of Lower Jurassic

(Liassic) quarzitic sandstones. Legal protection concerns

as well the site of the rare species of northern spleenwort

(Asplenium septentrionale) fern, a postglacial relict. Among

different rocky landforms, the most frequent are rock

mushrooms, towers, pulpits, tables and rock steps of vari-

able heights changing between 2 and ca. 8 m. In addition,

three pseudokarst caves: Jama Agi, Tomkowa Dziura and

Schronisko Sympozjalne, occur within the rocks.

Natural rock forms compose two clusters: the west-

ern and eastern one. The length of the entire com-

plex does not exceed 600 m. The western cluster forms

a compact group bearing well-exposed rocks dominated

by pulpits and rock mushrooms of fanciful shapes and

variable colours, resulting from the presence of iron

compounds. This group contains two from the three caves

occurring in the entire complex. The eastern cluster is

a little bit less high and more dismembered. Individual

rock forms do not exceed 6 m in height, and their feet

are covered by displaced small rock blocks. This group

is also more differentiated morphologically: apart from

rock mushrooms and pulpits, there are rock towers, tables

and rock steps.

Rock-building strata belong to the Permo-Mesozoic

cover of the Holy Cross Mts. These are light-beige and

yellow, fine- to medium-grained quartz sandstones of

siliceous-clayey cement, and are assigned to the lower

part of the Ostrowiec Formation (Sinemurian stage).

These sediments represent a brackish environment and

photo Sławomir Bębenek

photo Sławomir Bębenek

Fig. 2. Struktury arkadowe zachowane na kolumnach jaskini Tomkowa

Dziura

Fig. 2. Arcade structures preserved in columns of the Tomkowa Dziura

cave

Fig. 3. Mikrorzeźba na powierzchniach skałek – struktury komórkowe

Fig. 3. Microrelief at the surfaces of tors - cellular structures

| 615

are indicative of a slowly prograding marine transgression.

Strata are arranged sub-horizontally or dip at small angles

to the northeast. Their thickness does not exceed a few

meters. The entire sequence is cut by an irregular system

of subvertical joints.

The rocks are built of platy and bedded sandstone

complexes of differentiated thicknesses. The lower com-

plex is composed of thick-bedded, parallel or cross-lam-

inated sandstones and thin-bedded sandstones showing

dome-like, hummocky-type cross-stratification. This part

of the sequence refers to the upper near-shore zone domi-

nated by strong currents and storms. The part showing

hummocky-type cross-stratification, in turn, represents

a slightly shallower shore zone, wherein – following storm

periods – small ridges originate, which form a characteristic

structure when migrating towards the shoreline.

The upper part is composed of vary-grained sand-

stones, showing inferior sorting measures, and typified by

large-scale tabular cross stratification. The origin of this

part of the sequence relates to a shallower barrier zone,

typified by high energy of waves and currents.

Spectacular rock landforms are also typified by unique

and original microrelief. Irregular microforms, such as

niches or groves, are chaotically oriented, particularly

in lower parts of the rocks. Fissility surfaces are usually

accompanied by furrows or arcade structures, passing

sometimes into chain structures. In places, honeycomb and

– not infrequently – cellular structures can be found. Of

interest are single hollows developed on fissility surfaces,

representing remnants left after tree trunks drifting in the

near-shore zone. Limonitic cementation crusts, sometimes

large-scale ones, are also common.

Original shapes of the rocks result from intensive Pleisto-

cene weathering, initiated after

the Middle-Polish glaciations,

as well as from corrasion-

deflational aeolian activity of

predominantly westerly winds

during accumulation of the

younger loesses in the Holy

Cross Mts. area. Both subter-

raneous and surface erosion,

leading to the formation of

caves, have also played an

important relief-forming role.

Three small caves are

developed horizontally and

their relief does not exceed

1 m. The Aga’s Hole (Jama

Agi) cave has originated itself

along joints at the base of

a rock pulpit. Its shape resem-

bles a small corridor, ca. 8 m

long, tapering towards the end.

do niższej części formacji ostrowieckiej (piętro synemur,

195-190 mln lat temu). Osady te reprezentują środowisko

brakiczne i dokumentują powolną transgresję morską. War-

stwy zalegają poziomo lub wychylone są pod niewielkim

kątem ku NE. Miąższość nie przekracza kilku metrów.

Całość przecina nieregularny system niemal pionowych

spękań ciosowych.

W budowie skałek zaznaczają się zróżnicowanej

miąższości kompleksy piaskowców, płytowych i uławi-

conych. Kompleks niższy złożony jest z gruboławico-

wych piaskowców, laminowanych równolegle lub prze-

kątnie, oraz cienkopłytowych piaskowców z kopułowym

warstwowaniem przekątnym typu hummocky. Część ta

odpowiada strefie wyższego przybrzeża, zdominowanego

przez silne prądy i sztormy. Część warstwowana przekąt-

nie o typie hummocky odpowiada nieco płytszej strefie

brzegowej, w której po okresach sztormów powstają

grzbieciki, które migrując ku brzegowi tworzą charak-

terystyczną strukturę.

Górną część budują średnioziarniste piaskowce, sła-

biej wysortowane, z wielkoskalowym warstwowaniem

przekątnym typu tabularnego. Powstanie tej części wiąże

się z płytszą strefą barierową, w której panuje wysoka

energia fal i prądów.

Efektowne formy skałkowe podkreśla unikalna i ory-

ginalna mikrorzeźba. Nieregularne mikroformy, takie jak

nisze czy żłobki występują chaotycznie, szczególnie w niż-

szych partiach skałek. Wzdłuż powierzchni oddzielności

rozwinięte są najczęściej bruzdy lub struktury arkadowe,

przechodzące niekiedy w struktury łańcuchowe. Gdzienie-

gdzie występują struktury plastrowe, a nierzadko komór-

kowe. Ciekawostką są pojedyncze zagłębienia na grani-

cy oddzielności, będące pozostałością po pniach drzew

photo Sławomir Bębenek

Fig. 4. Jaskinia Jama Agi wypreparowana w ambonie skalnej

Fig. 4. The Aga Cave dissected in a pulpit rock

616 |

The cave bears three natural entrance holes, and its height

is nearly 2 m. The Tomek’s Hole cave (Tomkowa Dziura)

comprises three small halls developed within a large rock

pulpit. Larger halls bear two entrance holes, and the small-

est hall is linked with the other ones by a short narrow.

The third cave is situated in the southeastern part of the

complex. It is composed of niches separated by a void,

developed within a large-scale rock table.

In the vicinity of this nature reserve, historical monu-

ments are located, causing the region to attract tourists.

Most famous are the neogothic church of St. Lawrence

in Niekłań Wielki, Malachowski Palace and Saint Nicolas

church in Końskie and neoromanesque – neogothic church

of St.Louis in Bliżyn. Most interesting is the world biggest

heaer located in Stąporków.

dryfujących w strefie przybrzeża. Powszechne są, często

znacznych rozmiarów, limonityczne skorupy cementacyjne.

Oryginalne kształty skałek są wynikiem zapoczątko-

wanego po zlodowaceniu środkowopolskim intensywne-

go działania plejstoceńskich procesów wietrzeniowych,

jak również korazyjno-deflacyjnej działalności eolicznej,

szczególnie działaniu wiatrów zachodnich podczas aku-

mulacji lessów młodszych w obszarze świętokrzyskim.

Dużą rolę rzeźbotwórczą odegrała i nadal odgrywa erozja

podziemna i naziemna, dzięki której doszło do powstania

form jaskiniowych.

Trzy niewielkie jaskinie rozwinięte są w poziomie,

a ich deniwelacja nie przekracza 1m. Jama Agi powsta-

ła w podstawie ambony, wzdłuż spękań ciosowych. Ma

kształt niewielkiego korytarza, którego długość dochodzi

do około 8 m, zwężającego się ku końcowi. Prowadzą

do niej trzy naturalne otwory wejściowe, a maksymalna

wysokość wynosi blisko 2m. Tomkową Dziurę tworzą

3 niewielkie sale rozwinięte w znacznej wielkości ambonie.

Do większych salek prowadzą dwa otwory wejściowe.

Kolejna, najmniejsza salka połączona jest z nimi krótkim

zwężeniem. Trzecia jaskinia znajduje się w południowo-

-wschodniej części kompleksu. Tworzą ją oddzielone pustką

nisze, rozwinięte w dużych rozmiarów stole skalnym.

W sąsiedztwie rezerwatu znajdują się obiekty antropo-

geniczne, wpływające na atrakcyjność turystyczną regionu.

Należą do nich neogotycki kościół pw św. Wawrzyńca

z 1835 roku w Niekłaniu Wielkim, pałac Małachowskich

i kościół św. Mikołaja w Końskich czy neoromańsko –

neogotycki kościół św. Ludwika w Bliżynie. Ciekawostką

jest również największy grzejnik świata zlokalizowany

w Stąporkowie.

photo Sławomir Bębenek

Fig. 5. Ślady po pniach drzew

Fig. 5. Traces of tree trunks

Wybrane pozycje literatury

| Random bibliography:

241, 265, 320, 321, 322,

326

Autorzy

| Authors:

Sławomir Bębenek, Krzysztof Miśkiewicz