WYDZIAA
BEZPIECZEC
STWA NARODOWEGO
Kierunek: BEZPIECZEC
STWO NARODOWE
Marlena BLICHARZ
Prawo obronne RP
Aspekty prawne
ogólnej organizacji obrony narodowej
1
WARSZAWA 2012
1. Legalistyczna koncepcja
Polskiego Państwa Podziemnego.
2. Zasady okupacji.
2
Legalistyczna koncepcja
polskiego państwa
podziemnego.
3
Podstawowe struktury i cechy
Polskiego Państwa Podziemnego
(I)
" Konstytucja kwietniowa z 1935r. podstawowym aktem
prawnym;
" 1 IX 1939r. wprowadzenie przez RM stanu wyjątkowy,
Sejm został rozwiązany, prezydent zyskał prawo do
wydawania dekretów z mocą ustawy;
" Rząd na emigracji działający na podstawie konstytucji
z 1935 r., był uznany przez wiele państw;
" Zachowała się ciągłość władz i państwa;
" Państwo podziemne zachowało struktury polityczno-
prawne wraz z systemem partii politycznych.
4
Podstawowe struktury i cechy
Polskiego Państwa Podziemnego
(II)
" Zachowanie prawnoustrojowych form państwa
polskiego było przesłanką konieczna do
zawierania umów międzynarodowych, w tym
wojskowych;
" Państwo pozostało podmiotem społeczności
międzynarodowej mino zawieszenia wielu jego
funkcji i czynności;
" Zachowano ciągłość praw i zobowiązań
międzynarodowych, korzystano z pożyczek
i dzierżawy na mocy ustawy o lend lease
Kongresu USA z 1941r.
5
Makrostruktura państwa
podziemnego (I)
" na emigracji: prezydent, Rada Ministrów,
Naczelne Dowództwo,
" w kraju (w konspiracji) współdziałające ze sobą
systemy: partyjne, władz państwowych, organów
wymiaru sprawiedliwości, organów wojskowych i
partyzanckich, stanowiących system obronny
oraz system organizacji społecznych;
" Podziemny parlament (17 osób) stanowiła
powołana w I 1944r. Rada Jedności Narodowej,
która wydała deklarację O co walczy naród polski
6
Makrostruktura państwa
podziemnego (II)
" RM mianowała Delegata Rządu na kraj,
ministra i wiceministra;
" Powołano Tymczasową Administrację Rządową
(na mocy dekretu prezydenta z 26 IV 1944),
" zalegalizowano RJN, siły zbrojne w kraju (AK)
" Delegat rządu powołał na okres powstania
warszawskiego Krajową Rade Ministrów;
" Podstawę odpowiedzialności przed organami
polskiego wymiaru sprawiedliwości stanowiły
Kodeks karny z 1932r. i Kodeks moralności
obywatelskiej opracowany przez Departament
Sprawiedliwości rządu emigracyjnego.
7
Nadzwyczajne uprawnienia prezydenta
na okres wojny (I)
" Konstytucja kwietniowa, za z
ródło i nosiciela władzy
państwowej uznała prezydenta;
" Posiada zwierzchnictwo nad:
Rządem, sejmem, senatem, siłami zbrojnymi, sądami i
kontrolą państwową;
" Kompetencje podzielone na: ustawodawcze, kontrolne,
nadzwyczajne w razie wojny;
" Na czas wojny: wyznaczanie następcy, mianowanie
naczelnego wodza, zarządzanie stanu wojennego, wydawanie
dekretów z zakresu całego ustawodawstwa państwowego,
przedłużanie kadencji izb ustawodawczych, powoływanie
sejmu i senatu w zmniejszonym składzie, rozwiązywanie
przed upływem kadencji.
8
Art. 2.
Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.
Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga
i historji za losy Państwa.
Jego obowiązkiem naczelnym jest troska o dobro
Państwa, gotowość obronną i stanowisko wśród
narodów świata.
W Jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna
władza państwowa.
9
Nadzwyczajne uprawnienia
prezydenta na okres wojny (II)
" Inne uprawnienia:
" Oddawanie członków rządu pod Trybunał stanu,
mianowanie i odwoływanie prezesa RM, prezesa
NIK, pierwszego prezesa SN;
" Władza niemal absolutna;
" 17 IX Ignacy Mościcki, wyznaczył na swojego
następcę gen. Bolesława Wieniawę-
Długoszowskiego, następnie 29 IX Władysława
Raczkiewicza, czym zapewnił ciągłość władzy i
istnienie państwa;
" Ograniczenie kompetencji prezydenta w wyniku
umowy premiera.
10
Podziemne organizacje i ograny
podporządkowane rządowi na
emigracji (I)
" Struktura organów podziemnych oparta na
dualizmie pionów cywilno-politycznego i
wojskowego, w okresie wojny i okupacji pion
wojskowy zdobywał przewagę;
" Powołane pod koniec 1940 cywilne organy
stanowili: Delegat Rządu na Kraj i trzej zastępcy,
oraz podlegli mu delegaci, okręgowi i powiatowi;
" Dekret z 26 IV 1944 o tymczasowej organizacji
władz na terytorium Rzeczpospolitej przyznawał
Delegatowi Rządu rangę ministra sprawującego
funkcje wicepremiera.
11
Podziemne organizacje i ograny
podporządkowane rządowi na
emigracji (II)
" Zakres władzy wicepremiera obejmował
sprawy walki z okupantem oraz prowadzenie
prac przygotowawczych do objęcia władzy po
wyzwoleniu kraju;
" Delegat rządu powołał 26 VII 1944 Krajową
Radę Ministrów, do której wchodził on sam i 3
zastępcy;
" Aparatem pomocniczym była Delegatura,
podzielona na departamenty, odpowiadające
resortom, utworzyła także policję pod nazwa
Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa.
12
Podziemne organizacji i ograny
podporządkowane rządowi na
emigracji (III)
" Na początku 1940 r. powołano Polityczny Komitet
Porozumiewawczy;
" Skład: przedstawiciele Stronnictwa Ludowego,
Polskiej Partii Socjalistycznej  WRN;
" Funkcja opiniotwórcza w stosunku do delegata;
" 21 III 1943 PKP przemianowany na Krajową
Reprezentację Polityczną Narodu Polskiego;
" 9 I 1944 Delegat Rządu wydał dekret o powołaniu
Rady Jedności Narodowej (skład 17 osób).
13
Walka cywila (I)
" III 1941 powołanie pomocnika Komendanta
Głównego ZWZ ds. Walki Cywilnej;
" W ramach Biura Informacji Propagandy Komendy
ZWZ powołanie Kierownictwa Walki Cywilnej
(KWC)
" IV 1942 KWC podporządkowane Delegaturze
Rządu RP na Kraj, kierowało akcją szeroko
pojmowanego biernego oporu społeczeństwa;
14
Walka cywila (II)
" Początek 1943  powołanie zespołu
podejmującego decyzje dot. bieżącej walki oraz
formułującego drukowane w prasie akowskiej
komunikaty;
" VII 1943 - fuzja KWC i KWK w KWP (Kierownictwo
Walki Podziemnej);
" Na czele stanął komendant główny AK.
W skład KWP weszli Kierownik Oporu
Społecznego, dotychczasowy Szef KWC (Stefan
Karboński).
15
Ostatecznie ukształtowane
Polskie Państwo Podziemne
" Delegatura (póz
niej Rada Ministrów)  rząd
" AK- siła zbrojna
" Wojskowe i cywilne Sądy Specjalne 
sądownictwo państwowe
" Rada Jedności Narodowej  parlament.
16
Kierownictwo Walki Cywilnej
" Rozstrzyganie dylematów moralno-prawnych;
" Zespoły pracowały społecznie, aktywizowane w razie
potrzeby, składały się z niewielu osób, przedstawicieli
różnych warstw i zawodów;
" Przepisy walki cywilnej określone w tzw. Dziesięciu
przykazaniach walki cywilnej, opracowane i wydane
dla każdej warstwy ludności lub zawodu;
" Podstawowa zasada  stawianie oporu okupantowi,
zachowanie pozycji nieugiętej, sabotaż rozporządzeń i
praw przynoszących szkodę społeczeństwu polskiemu
lub korzyści dla okupanta
17
Działalność sądów specjalnych(I)
" 16 IV 1940 Komitet Ministrów dla Spraw Kraju wydał
w Londynie uchwałę, która brzmiała:
Wydawanie wyroków śmierci na prześladowców,
zdrajców, szpiegów, prowokatorów, należy do
kompetencji specjalnych sądów (& )
" Obowiązywało prawo karne i rozporządzenia
kompetentnych władz podziemnych, zwłaszcza KWC.
" Najczęściej stosowane artykuły to 99-133 Kodeksu
karnego z 1932r. oraz ustawy specjalne o
szpiegostwie.
18
Działalność sadów specjalnych
(II)
" Komplet sędziowski - 3 osoby, w tym
przewodniczący, w rozprawie powinien
uczestniczyć prokurator, i obrońca z urzędu;
" Postępowanie mogło być zaoczne;
" Sad mógł wydać wyrok uniewinniający, przekazać
sprawę do rozpatrzenia po wojnie i orzec kare
śmierci, nie przewidywano środków
odwoławczych;
" Wyrok zatwierdzał okręgowy delegat rządu;
" Przypadki nagle i nie budzące wątpliwości 
Kierownik Walki Cywilnej mógł zarządzić
egzekucje.
19
Komisje sądzące Walki Cywilnej
i doraz
ny tryb postępowania (I)
" Skład komisji: 3 obywateli polskich o
nieskazitelnej przeszłości;
" W kraju istniało kilkadziesiąt komisji;
" Miały charakter sądów obywatelskich, posiadały
uprawnione do orzekania kar infamii, nagany,
upomnienia, w zależności od rozmiaru szkody
wyrządzonej interesowi polskiemu, a także
stanowiska społeczne danej osoby;
" Kary infamii i nagany publikowano w prasie
podziemnej, upomnienie na piśmie otrzymywał
tylko skazany.
20
Komisje sądzące Walki Cywilnej
i doraz
ny tryb postępowania (II)
" Doraz
ny tryb postępowania  chłosta,
strzyżenie włosów (mało poważna sprawa, a
nagana i infamiia nie podziałają odstraszająco)
" Ocena danego wypadku należała do lokalnego
Kierownik Walki Cywilnej
Np. Kara chłosty na wsi za udział w zabawie
niemieckiej, wyrąb państwowego lasu,
przywłaszczenie majątku ruchomego rodaków,
strzyżenie włosów w stosunku do kobiet
przebywających w towarzystwie Niemców
21
Zasady okupacji
1. Konwencja o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach
czynnych z 12 sierpnia 1949 r. (I Konwencja Genewska).
2. Konwencja o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił
zbrojnych na morzu Genewa, 12 sierpnia 1949r. (II Konwencja
Genewska).
3. Konwencja o traktowaniu jeńców wojennych Genewa, 12
sierpnia 1949 r. (III Konwencja Genewska).
4. Konwencja genewska o ochronie osób cywilnych podczas
wojny Genewa, 12 sierpnia 1949 r. (IV Konwencja Genewska).
5. Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej ( IV
konwencja haska ), Haga,18 paz
dziernika 1907 r.
22
Prawo okupacyjne
" Terytorium okupowane, znajduje się pod faktyczną władzą sił
zbrojnych nieprzyjaciela; okupacja rozciąga się tylko na
terytorium, gdzie władza jest ustalona
i może być sprawowana.
" Okupacja bez oporu, gdy okupacja nie napotka żadnego oporu
zbrojnego.
" Napaść , siły zbrojne nieprzyjaciela przebywają lub walczą na
danym terytorium, ale władza nieprzyjaciela nie jest jeszcze
ustanowiona.
" Status prawny danego terytorium nie zostaje zmieniony
23
podczas okupacji.
Odpowiedzialność
" Odpowiedzialność mocarstwa okupacyjnego za
bezpieczeństwo i porządek;
" Siły zbrojne mocarstwa okupacyjnego
zobowiązane do przestrzeganie prawa wojennego;
" Od mieszkańców okupowanego terytorium
wymagane minimum współpracy z mocarstwem
okupacyjnym.
24
Szczegółowe postanowienia
dotyczące okupacji
Administracja (I)
" Zasada funkcjonowania administracji (ciągłość);
" Utrzymanie istniejącego systemu prawnego (poza wyjątkami);
" Urzędnicy publiczni, sędziowie (zachowują swój status);
" Policja nie może być zmuszana do udziału w działaniach wojennych;
" Rekwizycje - usługi, zakłady i środki transportu medyczne, żywność
(tylko gdy potrzeby mieszkańców zaspokojone)
" Pobieranie podatków (gdy mocarstwo okupacyjne pokrywa koszty
administracyjne okupowanego państwa);
" Kontrybucje pieniężne (tylko na potrzeby okupacyjnych sił
zbrojnych);
" Służba medyczna (zapewnienie szpitali, służby zdrowia publicznego
przez mocarstwo okupacyjne);
" Zaopatrzenie ludności w żywność i leki;
" Obiekty kulturalne (opieka nad zabytkami, środki konserwatorskie 25
ze strony mocarstwa okupacyjnego).
Sytuacja ludności cywilnej
" Nienaruszalność praw mieszkańców terytorium okupowanego;
" Członkowie sił zbrojnych okupowanego terytorium mogą być internowani;
" Okręgi niebezpieczne  zakaz zatrzymywania mieszkańców na takim
obszarze;
" Poszanowanie własności prywatnej;
" Religia ( poszanowanie religii i wykonywania obrządków, zezwolenie
duchownym na niesieni pomocy);
" Zakaz powoływania do służby wojskowej mieszkańców okupowanego
terytorium;
" Praca: (od18 lat, tylko praca na rzecz sił zbrojnych, bezpieczeństwa lub
użyteczności publicznej może zostać narzucona przez mocarstwo
okupacyjne);
" Pomoc  zgoda na akcje pomocy z zagranicy na rzecz ludności cywilnej;
" Krajowe stowarzyszenia Czerwonego Krzyża
i inne stowarzyszenia  zgoda na kontynuowanie dzialalności.
26
Ruchy osób cywilnych
" Zakaz przesiedlania własnej ludności
mocarstwa okupacyjnego na okupowane
terytorium;
" Prawo do opuszczenia terytorium da
mieszkańców okupowanego terytorium;
" Zakaz deportacji z terytorium okupowanego
na terytorium mocarstwa okupacyjnego;
" Możliwa ewakuacja gdy wymagają tego
względy bezpieczeństwa ludności.
27
Środki bezpieczeństwa wobec
mieszkańców
" Możliwość wyznaczenia przymusowego miejsca
zamieszkania zw. na bezpieczeństwo;
" Ustawodawstwo okupowanego terenu pozostaje w mocy,
jednak jest możliwość ustanowienia nowych przez
mocarstwo okupacyjne;
" Sądy okupywanego terytorium nadal będą sadziły wszystkie
sprawy o przestępstwa na podstawie prawa z okresu przed
okupacją;
" Mieszkańcy nie mogą być ścigani za czyny popełnione przed
okupacja, wyjątek to naruszenie prawa wojennego;
" Dopuszczalna kara śmierci za szpiegostwo, sabotaż
przeciwko urządzeniom wojskowym mocarstwa
okupacyjnego, umyślne przestępstwa, które spowodowały
śmierć osób;
28
" Postępowanie karne.
Kontrola okupacji
Środki podejmowane
Środki podejmowane
przez władze okupowanego
przez mocarstwa okupacyjne
terytorium:
" Przestrzeganie obowiązków
" Utrzymanie kontroli nad
mocarstwa okupacyjnego i
zachowaniem i działaniami
praw władzy i mieszkańców
mieszkańców okupowanego
okupowanego terytorium;
terytorium wobec mocarstwa
" Wydawanie wytycznych
okupacyjnego;
władzom okupacyjnym.
" Wytyczne dla władz lokalnych i
mieszkańców;
" Mieszkańcy okupowanego
terytorium mogą organizować się
w uchy oporu.
29
Działania zbrojne na
okupowanym terytorium
" Zagrożenie dla ludności cywilnej, więc obie
strony są zainteresowane utrzymaniem
pod kontrolą działań zbrojnych i ich
eskalacji;
" Prawo wojenne dot. przygotowania,
prowadzenia operacji i działań stosuje się
także do akcji zbrojnych podejmowanych
na obszarach okupowanych.
30
Literatura
1. Konwencja o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych z
12 sierpnia 1949 r. (I Konwencja Genewska).
2. Konwencja o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił
zbrojnych na morzu Genewa, 12 sierpnia 1949r. (II Konwencja
Genewska).
3. Konwencja o traktowaniu jeńców wojennych Genewa, 12 sierpnia 1949
r. (III Konwencja Genewska).
4. Konwencja genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny
Genewa, 12 sierpnia 1949 r. (IV Konwencja Genewska).
4. Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej ( IV konwencja
haska ), Haga,. 18 paz
dziernika 1907 r.
5. Podręcznik prawa wojennego dla sił zbrojnych, Frederic de Mulinen,
Bellona, Warszawa 1998.
6. Państwo podziemne : wybrane problemy / oprac. zespół pod kier. Józef
Marczak, Akademia Obrony Narodowej. Wydział Strategiczno-Obronny.
Katedra Obrony Terytorialnej i Cywilnej, AON, 1999, Warszawa.
31
Dziękuję za uwagę
32