Bartosz Malinowski
Transport kosmiczny - otoczenie prawne,
społeczne, gospodarcze i polityczne
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju
transportu kosmicznego

uwarunkowania rynkowe

otoczenie polityczne

społeczeństwo a transport kosmiczny

otoczenie prawne
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
 No bucks, no Buck Rogers
Uwarunkowania rynkowe
 Usługi wynoszenia ładunków na orbitę
 Turystyka kosmiczna  suborbitalna i orbitalna
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Rynek usług wynoszenia na orbitę
l�
Rynek usług wynoszenia na orbitę jest rynkiem globalnym w odniesieniu do klientów
komercyjnych;
l�
Jak zauważa KE, rynki geograficzne w odniesieniu do wynoszenia ładunków rządowych są z
zasady regionalne lub krajowe  podmioty rządowe z reguły starają się nabywać usługi
wynoszenia od krajowego lub regionalnego dostawcy, jeżeli taki istnieje; np. rząd amerykański
nigdy nie zakupił usługi wyniesienia od dostawcy z poza Stanów Zjednoczonych.
l�
Powyższe nie oznacza, iż nie jest możliwe zaopatrywanie rynków zamówień rządowych przez
zagranicznych dostawców komponentów: vide przykład rakiety Atlas V, wyposażonej w rosyjski
silnik RD-180 tudzież indyjskich rakiet GSLV wyposażonych w rosyjski wyższy stopień.
l�
Jest to rynek oligopolistyczny, 3 dominujących dostawców (Arianespace, ILS, Sea Launch) i kilku
pozostałych (Starsem, ISC Kosmotrans, OSC, Eurockot);
l�
Odbiorcami są duzi klienci instytucjonalni, najczęściej instytucje publiczne;
l�
Wysoka konkurencja;
l�
Wysokie bariery wejścia  wysokie koszty infrastruktury, wytwarzania, ubezpieczeń itp;
l�
Wysokie bariery wyjścia  aktywa takie jak infrastruktura startowa, rakiety lub zakłady
produkcyjne tychże maja bardzo ograniczoną zdatność do alternatywnego wykorzystania;
l�
Znaczna pomoc publiczna dla krajowych dostawców:
l�
Możliwość korzystania przez dostawców amerykańskich z rządowych miejsc startowych po
minimalnych kosztach, a z drugiej strony współfinansowanie infrastruktury startowej
wykorzystywanej przez Arianespace w Gujanie w 50% przez ESA;
l�
Wsparcie dla budowy i rozwijania nowych rakiet nośnych  zarówno w Ameryce  poprzez
program EELV, COTS i Falcon , jak i w Europie, za pośrednictwem ESA;
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
��
W roku 2005 wyniesiono na orbitę 55 satelitów, z
czego tylko 18 (33%) to satelity komercyjne,
reszta zaś reszta to ładunki rządowe; jest to
sytuacja typowa dla ostatnich lat, w szczytowych
latach 1997-2001 ładunki komercyjne stanowiły
41% całości;
��
Udział w rynku komercyjnym w największej części
został wykonany przez operatorów rosyjskich  8
wyniesień (44% rynku), w dalszej kolejności
uplasowało się Arianespace z 5 wyniesieniami
(28% rynku) oraz międzynarodowe konsorcjum
Sea Launch z 4 wyniesieniami (22% rynku), zaś
operatorzy amerykańscy wykonali jedno
wyniesienie satelity komercyjnego;
��
Chiny, Japonia oraz Indie w roku 2005 nie
wykonały żadnych wyniesień komercyjnych;
��
Przychody związane z 18 komercyjnymi
wyniesieniami są oceniane na równowartość 1.2
mld USD, co stanowi 20% wzrost w odniesieniu do
całkowitych przychodów w kwocie około 1 mld
USD w roku 2004.
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
��Największym popytem cieszą się
tradycyjnie usługi wynoszenia na orbity
geosynchroniczne;
��Po znacznym spadku na rynku i dwóch
kolejnych latach najniższej liczby
startów od około 45 lat, spodziewana
jest przejściowa odbudowa popytu z
uwagi na konieczność wymiany
niektórych flot komercyjnych satelitów
w latach 2007-2008;
��Doszło wyrównania popytu i podaży, w
porównaniu z wcześniejszym
przerostem podaży;
��W przemyśle panuje umiarkowany
optymizm, obserwuje się przyrost
zamówień na odleglejsze terminy;
��Kluczem do przetrwania było wsparcie
rządów, także poprzez
zagwarantowanie rządowych
Prognoza ilości wyniesień satelitów komercyjnych na orbity
geosynchroniczne i nie-geosynchroniczne do roku 2015 (z
ródło: FAA, rok zamówień oraz tworzenie sojuszy.
2006)
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Turystyka kosmiczna
Turystyka orbitalna
l�
W bieżącym okresie rynek ten jest szczątkowy, stanowi uboczną działalność rosyjskiej
RSC Energia w stosunku do przewozu zawodowych kosmonautów na pokład
Międzynarodowej Stacji Kosmicznej;
l�
Całkowicie uzależniony od dostępności miejsc na pokładzie jedynego środka
transportu (Soyuz), począwszy od wiosny 2007 co najmniej do jesieni 2008 nie będą
miały miejsca jakiekolwiek loty turystyczne;
l�
Bieżące ceny (21 mln USD) czynią wątpliwym jakikolwiek znaczący przyrost popytu w
najbliższych latach; badania opublikowane przez firmę Futron w roku 2002 wskazują
duże zwyżki popytu w przypadku obniżenia cen do kolejno 5 mln i 1 mln; w tym
ostatnim przypadku mowa o przyroście 4-krotnym;
l�
Rzeczywisty  start tego rynku możliwy dopiero w przypadku znacznego skoku
technologicznego w sektorze transportu orbitalnego umożliwiającego drastyczne
obniżenie kosztów  poprzez np. pojawienie się na rynku komercyjnym RLV, przez co
wyłonienie wiarygodnych prognoz rozwoju tego rynku jest wysoce utrudnione;
l�
Niektóre z
ródła wskazuja, iż dotychczasowy wieloletni zastój w kwestii budowy
orbitalnego RLV może związany z obawami dużych firm o możliwe załamanie popytu
ze strony podmiotów rządowych  co znamionuje brak zaufania w możliwość
pojawienia się rynku lotów pasażerskich w momencie zaoferowania usługi.
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Turystyka suborbitalna
l�
Pomimo iż w dalszym ciągu nie ma możliwości możliwości sprzętowych
wykonywania usług, należy uznać, iż rynek istnieje już teraz - występuje obrót;
l�
W najbliższym czasie możemy przewidywać rozpoczęcie wykonywania usług
przez Virgin Galactic oraz Rocketplane Kistler, począwszy od roku 2008;
l�
Virgin Galactic: przyjęto ponad 60,000 zgłoszeń, w całości lub w części cenę
biletu uiściło 200 osób, suma płatności za sprzedane bilety przekroczyła 16,4
mln USD;
l�
Początkowa cena biletu 200 tys. USD, z czasem ma ulec obniżeniu do ok. 80
tys. USD;
l�
Spośród pierwszych 100 osób, dla których zarezerwowano miejsca na pokładzie
SS2, 55% to amerykanie; wśród 60,000 zgłoszeń, 30% pochodzi z USA, 15% z
Wielkiej Brytanii oraz 10% z Australii;
l�
Konkurent Virgin Galactic  Space Adventures  zgromadził 3 mln dolarów z
przedsprzedaży, brak danych ze strony Rocketplane Kistler.
l�
Światowy wzrost gospodarczy, ze szczególnym uwzględnieniem USA, zwiększył
dostępne środki finansowe, a co za tym idzie, liczbę osób chętnych i zarazem
mających możliwość korzystania z turystyki kosmicznej. obok ww. danych z
przedsprzedaży wycieczek suborbitalnych, zwraca uwagę, iż łącznie z Ch.
Simonyi 4 turystów orbitalnych ma stałe miejsce zamieszkania w USA.
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Prognoza popytu na loty suborbitalne (z
ródło: Futron, rok 2006)
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Prognoza przychodów sektora turystyki suborbitalnej (z
ródło: Futron, rok 2006)
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Transport kosmiczny w polityce USA
Dyrektywy w zakresie polityki rządu USA względem transportu kosmicznego zostały
zgromadzone w pojedynczym dokumencie: U.S. Space Transportation Policy,
zatwierdzonym przez Prezydenta w dniu 24 grudnia 2004 i opublikowanym w styczniu
2005. Kierując się wskazaniami tegoż dokumentu, Rząd USA powinien:
l�
zapewnić dostępność amerykańskich kosmicznych zdolności transportowych,
niezbędnych dla zapewnienia niezawodnego i cenowo przystępnego dostępu do
przestrzeni kosmicznej, włączając w to także transport poprzez przestrzeń i powrót z
przestrzeni kosmicznej;
l�
Fundamentem dostępu do przestrzeni kosmicznej będą dla Rządu zdolności
rozwinięte w ramach programu EELV; DoD będzie pokrywał roczne koszty stałe
działalności dostawców usług (w tym momencie pojedynczego dostawcy: ULA);
l�
Rząd zademonstruje wstępną zdolność w zakresie umożliwiającego szybką reakcję
dostępu do i - wykorzystania przestrzeni kosmicznej (Program Falcon prowadzony
przez USAF/DARPA);
l�
Rząd rozwinie kosmiczne zdolności transportowe umożliwiające załogową eksplorację
poza niską orbitą okołoziemską; Ponadto, NASA zadba o rozwój ciężkiego transportu
kosmicznego na cele eksploracyjne, przekraczające możliwości EELV oraz o
zaawansowane technologie w zakresie napędów w celu szybkiego, przystępnego i
bezpiecznego rozszerzenia zasięgu eksploracji na układ społeczny i dalej;
l�
Rząd utrzyma dedykowany program rozwoju technologii w zakresie zaawansowanych
zdolności transportowych dramatycznie zwiększających niezawodność, możliwości
szybkiego reagowania, koszt dostępu do, transportu poprzez oraz powrotu z
przestrzeni kosmicznej;
l�
Rząd będzie stymulował i ułatwiał funkcjonowanie amerykańskiego przemysłu
transportu kosmicznego, bazę przemysłową tegoż przemysłu, włączając w to systemy
wynoszenia, infrastrukturę, siłę roboczą;
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
l�
Utrzyma regulacje w zakresie współuczestniczenia przez Rząd w odpowiedzialności
odszkodowawczej;
l�
Rząd zapewni stały i przewidywalny dostęp do federalnych stanowisk startowych na
cele komercyjne, po kosztach utrzymania;
l�
Powstrzyma się od prowadzenia działalności o zastosowaniu komercyjnym, która
wyłączałyby lub była konkurencyjna w stosunku do amerykańskiej komercyjnej
działalności transportowej, chyba ze wymaga tego bezpieczeństwo narodowe; będzie
angażował amerykański sektor prywatny w procesy projektowania i rozwijania
zdolności w zakresie transportu kosmicznego w celu zaspokojenia potrzeb rządowych
(za wyraz tej dyrektywy można uznać program COTS prowadzony przez NASA  około
500 mln USD);
l�
Rząd powinien wspierać komercyjne programy lotów załogowych;
l�
Rząd powinien w najszerszym możliwym zakresie nabywać dostępne na rynku
produkty i usługi z pochodzące z amerykańskiego sektora transportu kosmicznego.
A
adunki Rządu Stanów Zjednoczonych powinny być wynoszone za pomocą pojazdów
wytworzonych w USA, co nie odnosi się do międzynarodowych programów
badawczych i umów międzyrządowych; dopuszcza się na stosowanie zagranicznych
komponentów oraz udział obcych rządów i innych jednostek w amerykańskich
systemach transportowych;
l�
Nadmiarowe pociski balistyczne powinny być używane na potrzeby rządowe lub
niszczone; jednostki rządowe mogą używać tego rodzaju rakiet w indywidualnych
przypadkach, jeżeli zaświadczą iż takie zastosowanie skutkuje oszczędnościami dla
budżetu i ma ograniczony wpływ na przemysł; Władze będą wydawały indywidualne
zgody na używanie zagranicznych pocisków balistycznych na cele wynoszenia
ładunków.
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Europejska Polityka Kosmiczna
l�
Znaczne rozbicie organizacyjne (ESA, UE, agencje narodowe)  a przez to wielość
podmiotów zdolnych do kształtowania swoich własnych polityk, połączone z
rozdrobnieniem budżetów; postępuje jednak harmonizacja; problemem może być
niespójny zasięg członkostwa w ESA i UE (żaden z nowych krajów członkowskich
UE nie należy do ESA);
l�
11 Listopada 2003 r.: Komisja Europejska publikuje tzw. Białą Księgę, mającą za
zadanie omówić pełen zakres Europejskiej Polityki Kosmicznej: COM(2003) 673, 11
Listopad 2003 r.  Przestrzeń kosmiczna: nowa europejska granica dla
rozszerzającej się Unii - Plan Działania w zakresie wdrażania Europejskiej Polityki
Kosmicznej ;
l�
Biała Księga określa plan wdrożenia Europejskiej Polityki Kosmicznej, podkreślając
iż przestrzeń kosmiczna jest narzędziem realizacji rozlicznych potrzeb Unii,
występujących m.in. w obszarze transportu, środowiska, rolnictwa, rybołówstwa,
telekomunikacji i bezpieczeństwa;
l�
ESA  obawa przed utratą swojej specjalizowanej niszy, w przypadku przejęcia
całości kompetencji przez UE;
l�
Wskazywanie na niebezpieczeństwo wygaszenia działalności kosmicznej w wyniku
nierównego poziomu poparcia dla działalności kosmicznej u poszczególnych
członków UE;
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
l�
Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 23 maja 2005 r. -
Europejska Polityka Kosmiczna  Elementy Wstępne - COM(2005) 208 final;
l�
Dokument ten został stworzony przez wspólny sekretariat Wspólnoty i ESA; zawiera
wspólne stanowisko w sprawie podziału ról w Europejskiej Polityce Kosmicznej.
Rola UE to m.in.:
 określanie priorytetów i wymogów odnośnie systemów kosmicznych w służbie
głównych celów i polityk Unii oraz potrzeb obywateli
  sumowanie woli politycznej i popytu użytkowników w celu wsparcia tychże
priorytetów
 zapewnianie stałości i ciągłości usług wspomagających polityki Unii
 tworzenie optymalnego środowiska prawnego w celu ułatwiania innowacyjności
Rola ESA to m.in.:
 wspomaganie specyfikacji technicznej segmentu kosmicznego programów
aplikacyjnych, przy uwzględnieniu wymagań UE
 rozwijanie i wdrażanie technologii kosmicznych, w szczególności dotyczących
dostępu do przestrzeni kosmicznej, nauki oraz eksploracji
 zmierzanie do doskonałości w badaniach naukowych prowadzonych w kosmosie,
dotyczących kosmosu lub też  prowadzonych z kosmosu
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Skutki przyjętego podziału kompetencji 
wsparcie dla sektora oferowane przez UE w ramach 7 Programu
Ramowego
l�
Według porozumienia zawartego na Radzie Konkurencyjności w lipcu 2006,
całość środków w FP7 (lata 2007 - 2013) to 50.521 mld Euro, w tym na
Element  Space będący częścią programu roboczego  Cooperation 1.430 mln
Euro. Element  Space jest jednoznacznie zdominowany przez aplikacje, przede
wszystkim GMES.
l�
SPA.2007.2.2.2 Transport kosmiczny: Zaawansowane systemy napędowe;
Przewiduje się wsparcie około 3-4 mln Euro.
l�
Wymowa wskazuje, że wsparcie uzyska pojedynczy projekt: mowa o  a
Collaborative Project , odmiennie od innych działań, w których stosowana jest w
tym miejscu liczba mnoga; preferowane będą projekty angażujące najlepsze
zaplecze eksperckie oraz znaczną ilość środków.
l�
Szansa na finansowanie ze środków UE  paradoksalnie tam, gdzie Europejska
Polityka Kosmiczna nie odcisnęła swojego piętna: Fundusze strukturalne np.
projekt Phoenix.
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Europejska Agencja Kosmiczna
Program Ariane
l�
Sprawowanie wewnętrznej kontroli nad Arianespace;
l�
ARTA (Ariane Research and Technology Accompaniment)  zapewnianie
niezawodności Ariane, wspomaganie i kontrola procesów produkcji;
l�
ACEP (Ariane-5 Consolidation and Evolution Preparation) - modernizacja rakiet
Ariane;
l�
EGAS Ariane (European Guaranteed Access to Space)  wsparcie dla programu
Ariane poprzez zabezpieczanie dla Ariane europejskiego rynku instucjonalnego
poprzez oferowanie pierwszeństwa w wynoszeniu oraz preferencyjnych oraz
finansowanie niektórych stałych kosztów funkcjonowania systemu;
l�
Vega Research and Technology Accompaniment (VERTA)  program budowy małych
rakiet VEGA;
l�
Future Launchers Preparatory Programme (FLPP)  studia nad środkami transportu
kosmicznego nowej generacji;
l�
 The Survey of European Privately-funded Vehicles for Commercial Human
Spaceflight , w ramach  General Studies Programme (GSP)  wsparcie dla trzech firm
z sektora turystyki kosmicznej; 150 tys. Euro na sporzadzenie studium systemu
transportu kosmicznego;
l�
Soyuz w CSG;
l�
Advanced Crew Transportation System (ACTS)  dwuletnie studium budowy
załogowego pojazdu do eksploracji dalekiej przestrzeni kosmicznej we współpracy z
Rosją, jako reakcja na brak możliwości współpracy z NASA.
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Społeczeństwo a transport kosmiczny
��Społeczne wsparcie dla publicznych programów w zakresie transportu kosmicznego,
jak również potencjalne zainteresowanie turystyką kosmiczną jest uzależnione od
 inspiracyjnych / motywacyjnych walorów programów kosmicznych;
��Można zaobserwować znaczne różnice w kładzeniu nacisku na ten aspekt pomiędzy
Europą a Stanami Zjednoczonymi, na oczywistą różnicą niekorzyść Europy;
��Dla podtrzymania funkcjonowania przemysłu kosmicznego niezbędny jest właściwy
rodzaj kapitału społecznego. W Europie doświadcza się znacznego spadku
zainteresowania studiami naukowymi i technicznymi, co skutkuje starzeniem się kadr i
pogłębianiem się niedoboru młodych talentów. Odznaczające się wysoką motywacją
pokolenie, które rozpoczęło kariery w latach 60' (pokrywające się z amerykańskim
 pokoleniem Apollo ) odchodzi na emerytury, równocześnie drastycznie spada liczba
inżynierów i naukowców poniżej 30 roku życia  co grozi utratą cennych zdolności i
know-how ( Biała Księga );
��zaangażowanie znacznej siły roboczej w amerykańskim przemyśle kosmicznym (130
tys. osób) stanowi niewątpliwe zaplecze dla wsparcia politycznego na rzecz
działalności kosmicznej.
Transport kosmiczny  otoczenie sektora
Otoczenie prawne
Sektor transportu kosmicznego napotyka aktualnie na kilka podstawowych problemów
prawnych:
A) Zgodnie z art. VI Układu o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania
przestrzeni kosmicznej łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi z 1967 roku,
działalność pozarządowych osób prawnych w przestrzeni kosmicznej, wymaga
upoważnienia i stałego nadzoru ze strony danego Państwa Strony Układu  w większości
państw europejskich brak regulacji w zakresie uzyskiwania takich obowiązkowych
upoważnień.
B) Brak specyficznych regulacji dotyczących bezpieczeństwa lotów oraz odpowiedzialności
odszkodowawczej operatorów środków transportu kosmicznego w Europie  np. w
zakresie dotyczącym ubezpieczeń, ew. współodpowiedzialności odszkodowawczej
Rządów.
C) Amerykańskie regulacje eksportowe dot. technologii podwójnego zastosowania (cywilnego i
wojskowego)  International Traffic in Arms Regulations (ITAR):
-�
Zapora uniemożliwiająca lub poważnie utrudniająca firmom europejskim i innym dostęp do
większości technologii kosmicznych rozwiniętych w USA, korzystanie z wyprodukowanych
w USA komponentów.
-�
System ograniczeń eksportowych rozciąga się na wszystkie państwa, w tym także
najbliższych sojuszników USA.
-�
Skutecznie utrudnia to zawiązywanie wspólnych przedsięwzięć pomiędzy firmami z USA i z
poza USA (najlepszym przykładem jest partnerstwo VG ze Scaled Composites, w ramach
którego pracownicy VG są ograniczeni w dostępie do danych techn. SS2, jest też bardzo
problematyczna możliwość oferowania przelotów SS2 z obszaru np. Wielkiej Brytanii, gdyż
stanowiłoby to eksport.
-�
Utrudnione jest wystrzeliwanie niektórych amerykańskich ładunków orbitalnych z terenu
państwa innego niż USA (problemy BA w wysłaniu Genesis-1 do Rosji w celu wyniesienia),
co grozi rozbiciem światowego rynku usług wynoszenia ładunków komercyjnych.