Geografia polityczna  termin użyty po raz pierwszy przez A. R Turgot, w XVIIIw.
' Korzenie w starożytności
' Herodon. Platon, Straborn, Arystoteles
Wspólne atrybuty geografii politycznej proces polityczny + przestrzeń
Arystoteles (384-322 r. p.n.e.)
' filozof grecki
' stworzył model państwa, rozpatrywał zależności zachodzące pomiędzy ludnością, ustrojem
politycznym, sposobem rządzenia a środowiskiem geograficznym.
' poglądy deterministyczne
' uważał swoją ojczyznę za państwo idealne (etnocentryk)
' interesowały go funkcje stolic, armii
Straborn (62 r. p.n.e. - 24 r. n.e.)
' grecki geograf, podróżnik
' autor wielkiego dzieła "Geografia" �! 17 ksiąg, przeznaczone głównie dla wojska i
administracji, zarządzających imperium rzymskim
' determinista
' etnocentryk, podobnie jak Arystoteles wierzył, że jego państwo ojczyzna ma idealne
warunki przyrodnicze i stosuje najlepszą technikę rządzenia
Ibn Chaldun (XIV w.)
' rozpatrywał związek państw ze środowiskiem geograficznym
' podróżnik
' był autorem koncepcji cyklicznego rozwoju państwa
Jean Bodin (1530-1596)
' Francuz
' determinista ("ale inny") społeczeństwami rządzi nie przyroda a wola boża
Monteskiusz (1689-1755)
' Francuz
' skrajny determinizm geograficzny, podkreślał znaczenie krajobrazu i klimatu w formowaniu
systemów rządu
' omawiał związki między krajobrazem, klimatem a obszarem jego państwa,
George de Buffon (1707-1788)
' Francuz
' odrzucał determinizm
' dwustronny wpływ człowiek na środowisko i środowisko na człowieka
William Petty (1623-1683)
' geograf, kartograf, lekarz, wykładowca anatomii na Oxsfordzie
' próbował zmierzyć potęgę państwaczynniki terytorialne i demokratyczne
' potęga uzależniona od wielkości i zaludnienia państwa
Karl Ritter (1779-1859)
' Niemiec
' cykliczna teoria rozwoju państwa, podobną do teorii Chalduna, lecz oparta na analogii do
rozwoju organizmu
Karol Wyrwicz (II poł. XVIII w.)
' w Polsce termin geografii politycznej pojawił się właśnie u niego, w książce wydanej w
1768 roku
W wieku XIX ścierały się 2 grupy poglądówdeterminizm i indeterminizm.
Determinizm
przyrodniczy teokratyczny
geograficzny biologiczny
(warunki naturalne (uzależnienie od
są praprzyczyną, rasy)
determinizm
klasyczny)
Dla badaczy XVIII- XIX wieku państwo miało 3 formy wyrazu geograficznego:
' drogawyraz funkcji porządku geograficznego
' granicawyraz funkcji porządku zewnętrznego
' stolicawyraz funkcji administracyjnych
Geopolityka:
Fryderyk Ratzel (1844-1904)
' Niemiec, geograf, biolog, chemik, przedstawiciel geografii ekonomiczno-społecznej,
nawiązywał do Rittera, "Antropogeographie" i "Politische Geographie" , jemu
zawdzięczamy termin geopolityki, deterministyczne poglądy,
' wprowadził pojęcie państwo organiczne, przestrzeń życiowa naturalną potrzebą państwa,
państwa stale współzawodniczą o przestrzeń i surowce
' 7 praw rozwoju państwa (1896r):
I. przestrzeń państwa rozszerza się wraz z ekspansją ludności mającą tę samą kulturę
II. terytorialny wzrost następuje za innymi aspektami rozwoju państwa
III. państwo rośnie poprzez wchłanianie mniejszych jednostek politycznych
IV. granica jest peryferyjnym organem państwa, odzwierciedla jego siłę i rozwój, dlatego
nie jest stała
V. państwa w trakcie rozwoju szukają terenów do wchłonięcia
VI. kierunek ekspansji przesuwa się od państw bardziej do słabiej rozwiniętych
cywilizacyjnie
VII.dążenie do ekspansji terytorialnej rośnie w miarę poszerzania się obszaru
(Zasoby strategiczne to: woda, żywność, surowce energetyczne.)
R. Kjellen (1864-1922)
' szwedzki prawnik
' terytorium "ciałem państwa", ważniejsze od ludności, utraty terytorium osłabiają państwo
' państwo współzawodniczy z sąsiadami mocarstwa i państwa satelickie, większe państwa
powinny rozciągać władzę lub zwierzchnictwo nas mniejszymi,
' na świecie powinno być kilka większych i silnych państw, "mocarstw"
Karl Haushofer (1869-1946)
' Niemiec, geograf, generał
' na podstawie koncepcji Ratzla i Kjellena powstał "Institut fur Geopolitik", Haushofer był tam
kierownikiem - placówka, skupiająca polityków, naukowców, dziennikarzy (przestrzeń
właściwa dla danej rasy, propaganda niemiecka), do powstałych wcześniej teorii
dodano kult rasy i wodza. Upadło w 1945 roku. Odrzucono ją jako teorię
usprawiedliwiającą przemoc i agresję.
Geopolityka Polska
Uzasadnienie konieczności przywrócenia państwa polskiego podstawy geograficzne (odrębność
Polski na mapie Europy)
Wacław Nałkowski"indywidualność geograficzna", J. Smoleński"obszar przyrodzony", E.
Romer przyrodzone podstawy", M. Kiełczewska i inni"podstawy geograficzne"
Polska:
' jako obszar pod władaniem kraju
' w ujęciu etnicznym
Niektóre ujęcia były bardziej szerokie (od morza do morza).
Po wojnie przesunięcie granic spowodowało brak konfliktów etnicznych.
Geostrategia
' w jej rozwoju wiodącą rolę odegrali amerykańscy i angielscy uczeni
' nauka rozwijana równolegle do geopolityki
Alfred Thayer Mahan (1840-1914)
' historyk, admirał
' podkreślał rolę morza w życiu państwa, przekonywał prezydenta do rozbudowy floty
' nawoływał prezydenta USA do zajmowania strategicznie ważnych miejsc (Pacyfik, chciał
baz morskich, 1892-zajęcie Filipin, Hawaj), rozwój był hamowany przez geografiębrak
połączenia wybrzeża wschodniego z zachodnim. Budowa kanału
panamskiego(wybudowany w 1914), doprowadzenie do odłączenia Panamy od Kolumbii.
' koncepcja nawalnarozwój marynarki USA
' 1900 r- "Problem Azji"- omówił problem dominacji rosyjskiej w Azji, pisał o możliwym
konflikcie Rosji-potęgi lądowej i Wielkiej Brytanii-potęgi morskiej o dominację w Azji
H. J Mackinder (1861-1947)
' Anglik, geograf, ekonomista, członek Parlamentu Brytyjskiego
' twierdził, że potęga morska to przeżytekwpływ na to ma zmiana technologii i rozwój
transportu kolejowego, zwolennik potęgi lądowej
' w 1904 roku przedstawił na posiedzeniu swoją koncepcję geostrategiczną, nazwał ją
"Geograficzna oś historii". Kontynenty starego świata (Europa, Azja i Afryka) tworzą "wyspę
świata", wokół tego rozciąga się tak zwana wewnętrzna strefa brzegowa. Reszta (Japonia,
Wielka Brytania, obie Ameryki, Japonia, Australia, Afryka Południowa) to strefa zewnętrzna.
Jądrem była oś historii, był to obszar azjatyckiej części Rosji, zachodnia część Chin, republiki
środkowoazjatyckie, część Wyżyny Irańskiej, Afganistan. Miał to być obszar najważniejszy.
"Kto rządzi Europą, ten rządzi Heartlandem,
kto rządzi Heartlandem, ten rządzi Wyspą Świata,
kto rządzi Wyspą Świata ten rządzi całym światem"
' W roli władców świata widział Niemcy, pod koniec życia, w czasie II WŚ zauważył
wzmacnianie się Rosji Sowieckiej.
N. J. Spykman (1893-1943)
' urodzony w Holandii, mieszkał w USA
' jego koncepcja powstała w opozycji do koncepcji Mackindera, wykazywał słabe strony
Heartlanduprzecenianie potencjalnych sił tego obszaru; jego znaczenie w rzeczywistości było
mniejsze z powodu niedostatków transportu wewnętrznego i słabego dostępu do niego.
' najważniejsze strategiczne znaczenie miały według niego: obrzeżne części Eurazji,
Półwysep Apeniński, Arabski, Indie obrzeża Chin, Korea, Japonia, Tajwan. Jest to koncepcja
Rimlandu
"Kto kontroluje obrzeża rządzi Eurazją,
kto rządzi Eurazją kontroluje resztę świata"
A. P. Saversky (1894-1974)
' Amerykanin, urodzony w Rosji, służył w lotnictwie, konstruktor, strateg sił powietrznych
' zwolennik potęgi lotnictwa, w 1942 roku powstała książka "Victory Through Air Power", w
której pisał on o siłach powietrznych, zalecał ich rozbudowę, w kolejnej książce (1950)
powtórzył swoją teorię, ukazał bliskość Stanów Zjednoczonych i ZSRR oraz najkrótszą drogę z
ZSRR do Kanady i USA przez biegun północny Ameryka i Kanada po tej publikacji
zdecydowały się zbudować stacje radarowe, bazy lotnicze obejmujące Alaskę i Kanadę.
S. B. Cohen
' twórca koncepcji regionów geostrategicznych,, były to regiony w strefach wpływów,
' jest to koncepcja głównie z lat '70, trwa wtedy Zimna Wojna, słabnięcie ZSRR.
Przewidywał kilka stref wpływów: USA, Europa Zachodnia, Chiny, Związek Sowiecki
Globalny system polityczny ewoluował w stronę hierarchii (integracja hierarchiczna-opiera się
na istnieniu państw o różnych poziomach rozwoju, które są powiązane zarówno w skali
światowej, jak i regionalnej),
Istnienie państw o różnej wadze.
4 rangi:
I. Mocarstwa siły główne (USA, Związek Sowiecki, Wspólnota Europejska, Japonia,
Chiny) wytwarzają strefę wpływów, prowadzą politykę ogólnoświatową.
II. Siły regionalneznaczenie ogranicza się do własnych regionów geopolitycznych (Indie,
Brazylia, Niemcy, Wielka Brytania, Niemcy, Francja, RPA, Iran, Turcja)
III. ''Średnie''np. Polska
IV. Mikropaństwa
Kryteria, na podstawie których Cohen uznał, że można obliczyć rangę państw:
' wielkość zasobów ludzkich i materialnych (zarówno ilość jak i jakość)
' zaawansowana technologia jądrowa
' stopień zwartości narodowej (zależna pod względem etnicznym, religijnym, historycznym
' wielkość zasobów polityczno-militarnych (wielkość sił zbrojnych, jakość, militarna i
ekonomiczna pomoc, liczba ambasad i przedstawicielstw, aktywność w organizacjach
międzynarodowych)
' ranga geograficzna (wynika z lokalizacji, położenie geograficzne względem innych państw)
' rodzaj i gęstość sieci powiązań międzynarodowych
' stopień jawności systemu międzynarodowego
' cele i strategia rozszerzania wpływów poza granicami państwa
' liczba i złożoność spraw międzynarodowych, w których państwo może brać udział
jednocześnie
' percepcja o swoim miejscu w świecie
Mapa polityczna świata
Charakterystyczne cechy stosunków panujących do czasów wielkich odkryć geograficznych:
' rozbicie ówczesnego świata na izolowane obszary o bardzo zróżnicowanym poziomie
cywilizacyjnym
' strefowy charakter granic
' istnienie "ziem niczyich"
Okres wielkich odkryć geograficznych:
' odkrycie Ameryki przez Kolumba 1492 r.
' podróż Vasco da Gamy do Indii, 1498 r.,
' podróż dookoła świata Magellana, 1519-1522
Traktat z Tordesillas (1494 r.)
' umowa zawarta między Portugalią a Hiszpanią
' dotyczyła obszarów odkrytych w wyniku wielkich odkryć geograficznych, granicą podziału
został południk 46�W, na zachód od Wysp Zielonego Przylądka Portugalia miała mieć
wybrzeża Afryki, Hiszpania tereny na zachód, tereny Ameryki A
acińskiej oprócz Brazylii.
(Dopiero w 74-75r. Andora i Mozambik odzyskały niepodległość. W latach 20 XIX w. tereny w
Ameryce przestały należeć do Hiszpanii)
Traktat w Saragossie (1529 r.)
' drugi podział Nowego Świata, zawarty również między Hiszpanią a Portugalią, dotyczył
terenów podbijanych na wschodniej półkuli
' linia graniczna między strefami wpływów - 145�E
' prawie cała Ameryka (oprócz Brazylii) dla Hiszpanii, natomiast tereny Azji i Afryki w
strefie wpływów Portugalii
Od końca XVII w do początku wieku XIX trwała rywalizacja o hegemonię między Wielką Brytanią
i Francją w Afryce, Azji i Ameryce.
Pod koniec XVI w. Rosja zaczęła podbijać Ural i tereny za nim, państwa zakaukaskie i
środkowoazjatyckie w XIX w.
Rozwój terytorialny USA
' założone w 1776 r (kongres ogłosił Deklarację Niepodległości)., początkowo 13 kolonii
Doktryna Monroe'a (1823 r.)
' hasło "Ameryka dla Amerykanów" .
' stała się narzędziem Stanów Zjednoczonych w walce z innymi państwami o wpływy na
kontynentach obu Ameryk
' rozwój terytorialny Stanów Zjednoczonych dokonywał się drogą podbojów, aneksji i
wykupów
Przyczyny kolonizacji:
' chęć zapewnienia sobie surowców
' chęć zapewnienia sobie rynków zbytu
' pewne względy prestiżowe
' znaczenie baz militarnych - Gibraltar, Malta, Cypr, Sues, Adel, Singapur, Guan, Hawaje z
wyspą Midway, strefa kanału Panamskiego,
Stany Zjednoczone stały się graczem, Japonia również
I WŚ:
' miała na celu nowy porządek świata,
' doprowadziła do głębokich zmian na mapie politycznej, granice państw ukształtowane
zostały przez traktaty
Traktat Wersalski
' 1919
' powołano Ligę Narodów, USA odmówiło wstąpienia, gdyż sądzili, że traktaty za bardzo
umacniają wpływy Japonii w Azji i Oceanii
' traktat ten nie przyczynił się do usunięcia sprzeczności istniejących przed wojną, a
spowodował nowe konflikty
Traktat Sevres (1920r.)
' traktat pokojowy z Turcją, zlikwidowano Imperium Osmańskie, posiadłości tureckie na
Bliskim Wschodzie terytoria mandatowe Ligi Narodów (Syria, Liban, Irak, Palestyna)
' traktat nigdy nie wszedł w życie, w 1921 Mustafa Pasza (Ataturk) zorganizował powstanie
Zmiany po I wojnie światowej:
' klęska mocarstw, z których większość była zaborcami Polski (rosyjski, niemiecki, turecki,
austrowęgierski)
' w Europie odrodziły się państwa narodowe (Polska, Czechosłowacja, Litwa, A
otwa,
Estonia, Węgry, Rumunia, Albania, Grecja, Jugosławia, Bułgaria)
' granice, które wtedy były wytyczone zbliżone są do dzisiejszych
Okres międzywojenny:
' zmiana granic Polski: 1920wojna polsko-bolszewicka zakończyła się pokojem w Rydze;
1920 Najazd generała Żeligowskiego, zajął Wileńszczyznę wraz z Wilnem
' 1931-1932 Japończycy zajmują Mandżurię i część Mongolii, tworząc tam państwo
Mandżukuo
' 1935Włosi podbili Etiopię, Somali i Erytreę, dążyły do stworzenia imperium
afrykańskiego
' 1938Niemcy zajęli Czechy i Austrię
' 1939 Niemcy wymusili na Litwie zrzeczenie się portów w Kłajpedzie
Zmiany po II wojnie światowej:
' Czesi mieli ambicję stworzenia własnego państwa
' trzy grupy państw: socjalistyczne, kapitalistyczne i trzeciego świata
' państwa sowieckie (13) na czele ze Związkiem Sowieckim, do 1991 r.
' Węgry, Bułgaria, Rumunia, Chorwacja-państwa sprzymierzone z państwami osi (Niemcy)
' część państw utrzymała status neutralności (Szwajcaria, Portugalia)
' kraje nadbałtyckie zostają zajęte przez Związek Sowiecki
' od Rumunii zostaje oderwana republika Mołdawii
' Rosjanie zajęli Besarabie i nazwali Mołdawią, północną część Prus wschodnich
' granice Polski po II wojnie nie zostały ostatecznie ukształtowane
' w 1950 roku Polska wymieniła część terytorium ze Związkiem Sowieckim (rejon Sokala dla
Ukrainy)
Granice po II wojnie światowej były omawiane na 3 konferencjach pokojowych:
Konferencja w Teheranie (1943 r.)
' wspólna walka z Rzeszą
' wschodnia granica Polski- linia Curzona, zachodnia na linii Odry
Konferencja w Jałcie (luty 1945 r.)
' Niemcy mają zostać podzielone na cztery strefy okupacyjne
' zdemilitaryzowanie Niemiec
' ma powstać Organizacja Narodów Zjednoczonych
Konferencja w Poczdamie (lipiec, sierpień 1945 r.)
' potwierdzenie podziału Niemiec, powstanie Sojuszniczej Rady Kontroli
' kontynuowanie wojny z Japonią aż do jej kapitulacji
Przejawy rywalizacji między Związkiem Sowieckim a USA:
' Wojna koreańska- 1950 i podział Korei, który trwa do tej pory, między dwoma państwami
koreańskimi nie ma granicy, państwa są w stanie wojny, mimo że nie prowadzi się żadnych
działań (linia zawieszenia ognia)
' Wojna w Wietnamie
1949- utworzenie chińskiej Republiki Ludowej, komuniści wygrali, przegrani uciekli na Tajwan i
tam utworzyli państwo o gospodarce kapitalistycznej (status polityczny: państwo nieuznawane na
arenie narodowej)
Chiny-1950- zajęcie Tybetu
Indie-1947-uzyskują niepodległość, perła w koronie brytyjskiej, zaczynają się konflikty wewnątrz-
indyjskie (religijne), podział państwa na hinduistów (Indie) i muzułmanie (Pakistan-składał się z 2
spójnych części, różniące się etnicznie-bengalowie (delta Gangesu) byli dyskryminowani)
1971- utworzenie Bangladeszu
NRD, RFN, Berlin Zachodni po wojnie 3 państwa
Państwa o nieuregulowanym statusie:
' Tajwan, uznawany za część Chin
' byłe republiki sowieckie
' Cypr
' Somalia
' Kaszmir
Współczesne terytoria zależne:
' Posiadłości brytyjskie:
europejskie: Akrotiri, Dhekelia, Gibraltar, Guernsey, Jersey
pozostałe: Anguilla, Bermudy, Beyt. Teryt. Antarktyczne, Bryt. Teryt. Oceanu Ind.,
bryt. Wyspy Dziewicze, Falklandy, Georgia Płd i Sandwich Płd
' Posiadłości duńskie: Grenlandia, Wyspy Owcze
' Posiadłości norweskie: Jan Mayen, Svalbardeuropejskie; W. Bourete, W. Piotra, Ziemia
Królowej Maudantarktyczne
' Ponadto terytoria zamorskie posiadają: Francja, Holandia, Australia, Nowa Zelandia, USA
PAC
STWO
Wyróżnia się dwie grupy teorii (definicji) państwa
Pierwsze-wynikają z monteskiuszowskiej koncepcji umowy społecznej
' państwo jest przedstawicielem społeczeństwa jako całości
' stoi ono ponad partykularnymi i cząstkowymi interesami grupowymi i klasowymi
' dąży do tego,by rywalizacja między interesami/grupami/klasami toczyła się bez narażania
na szwank interesu narodowego
' interes narodowy dobrem nadrzędnym.
Drugie-wynikają z teorii marksistowskiej
' państwo jest formą ucisku klasowego
' państwo społeczeństwem klasowym
' zakłada się sprzeczność interesów różnych klas społecznych
' państwo w pewnym stopniu działa na rzecz podtrzymania sprzeczności tych interesów
' mogą być podtrzymywane i kontrolowane
Definicja państwa (  sensowna  ):
Państwo jest terytorialną i suwerenną organizacją przymusu, działającą w interesach politycznych,
gospodarczych, ideologicznych, ludzi zamieszkujących określone terytorium.
(Każde państwo jest jakąś organizacją przymusu, nie ma państwa bez terytorium )
Prawne kryteria państwowości zostały przyjęte na mocy konwencji w Monte Video w roku 1933,
państwo posiada następujące atrybuty:
' stałą ludność,
' określone terytorium oddzielone granicą
' suwerenną władzę
' zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe
do utrzymywania stosunków dyplomatycznych,
zawierania umów międzynarodowych,
występowania przed sądami międzynarodowymi,
do ponoszenia odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej za naruszenie praw
innych państw
' określone zasady prawne
' struktury karne aparat przymusu
Podmiotami prawa międzynarodowego są wszystkie państwa, niezależnie od:
' wielkości
' potęgi
' siły ekonomicznej
' formy rządów itd.
Terytorium państwowe stanowi część powierzchni ziemi należąca do określonego państwa,
ograniczona wytyczoną granicą państwową. Terytorium obejmuje ląd z wodami wewnętrznymi,
również przybrzeżne wody terytorialne, przestrzeń nad i pod powierzchnią lądu., grunt znajdujący
się pod ambasadami danego państwa, ruchome części terytorium państwa pokłady statków
morskich, pokłady samolotu.
Kwestia suwerenności:
Suwerenność niezależność władzy państwowej od wszelkiej innej władzy
' zewnętrzna samodzielność, niezawisłość w stosunkach danego państwa z innymi
państwami i organizacjami.
' wewnętrznawładza zwierzchnia i wyłączna władzy państwowej na własnym terytorium w
stosunku do osób/organizacji/przedsiębiorstw tam działających. Niezależność organów
państwowych od obywateli, organizacji zewnętrznych.
Suwerenność absolutna- (niby nie ma takiego pojęcia) to suwerenność, która realizuje swoje
interesy mogące godzić w interesy innych państw.
Ograniczona suwerenność to np. lenno, kolonia, protektorat, terytorium mandatowe, terytorium
powiernicze, dominium, tzw. opieka, państwo stowarzyszone (powiązanie z drugim państwem,
najwięcej takich terytorium mają Stany Zjednoczone-np. Portoryko. Nowa Kaledonia ma taki status
w stosunku do Francji)
Liczba państw na świecie
Na początku XX w. istniało około 50 państw,
w tej chwili liczba członków ONZ, gdzie jest większość państw to 190 +parę, którzy nie są
członkami.
Razem około 200 państw, liczba ta wzrosła czterokrotnie.
Niepodległość państw jest formalna i niepodzielna, natomiast suwerenność-stopniowana i
faktyczna.
Liczba państw suwerennych na świecie:
Europa
Rok Azja Afryka Ameryka Oceania Razem
+WNP
1900 23 9 3 20 0 55
1918-1939 32 13 4 22 2 73
1947 29 19 4 22 2 76
1966 34 38 39 25 3 139
2006 43 48 53 35 14 193
Ustroje i formy państwa- wyróżnia się 4 podstawowe.
Despotyzm
' władza pochodzi z własnego nadania;
' odmianą despotyzmu jest cezaryzm- władza pochodzi z uzurpacji;
' cezaryzm bardziej oświecony niż despotyzm;
Monarchia:
' władza u podstaw usankcjonowana religijnie;
Teokracja:
' władza nie tyle usankcjonowana religijnie, ile pochodzi z nadania, bardzo często
nadprzyrodzonego;
' zwykle sprawowana przez duchownych
' np.: Watykan, Tybet pod władzą Dalajlamy, Afganistan pod władzą Talibów
Republika:
' forma ustrojowa, gdzie władza pochodzi z wyboru
System sprawowania władzy związany z formą rządów- wyróżnia się 3 podstawowe, jako:
Monarchia
' w systemie monarchicznym władza dożywotnia, w rękach jednej osoby
' sukcesja następuje na podstawie pokrewieństwa
' wyróżnia się podsystemy:
monarchia absolutna- władca sprawuje usankcjonowaną prawnie albo zwyczajowo,
niczym nie ograniczą władzę ustawodawczą, sądowniczą, wykonawcą
absolutyzm oświecony-ograniczenia władzy monarszej wynikają częściej ze zwyczaju
albo z dobrej woli władcy niż z przepisów prawa
monarchia konstytucyjna- zakres władzy monarszej ograniczony konstytucyjnie
(np. Dania szwecja norwegia, holandia, belgia, luxemburg, wielka brytania
Republika
' władza obieralna i kadencyjna,
Despotyzm