Postępowanie w przypadku podejrzenia choroby zawodowej
UWAGA !
Od 3 lipca 2009r. obowiązuje nowe rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca
2009r. w sprawie chorób zawodowych (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz. 869).
Dotychczas obowiązujące rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie
wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania
podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w
tych sprawach (Dz.U. z 2002r. Nr 132, poz. 1115) zostało uchylone wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 19.06.2008r. i straciło moc z dniem 2 lipca 2009r.
Nieścisłości będące podstawą do wyroku TK z 19.06.2008r. zostały uregulowane
wprowadzeniem ostatnich zmian w Kodeksie pracy (ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie
ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw - Dz.U. Nr 99 z 26 czerwca 2009,
poz. 825). Obecnie w zapisie ustawowym Kodeksu pracy ujęta została definicja choroby
zawodowej. Wskazane zostały także podmioty uprawnione do kierowania podejrzeń chorób
zawodowych do dalszej diagnostyki w PChZ.
Nadal obowiązuje natomiast rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie
sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dziennik Ustaw z dnia 19
sierpnia 2002 r., Nr 132. poz. 1121), tak więc dotychczas używane druki skierowań, orzeczeń oraz
karta oceny narażenia zawodowego są nadal aktualne.
Tryb postępowania przy podejrzeniu choroby zawodowej według obecnie obowiązujących
przepisów został opisany w nowym rozporządzeniu (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz.
869), ale częściowo także w Kodeksie pracy - poprzez zmiany wprowadzone ustawą z dnia 22 maja
2009r. (Dz.U. Nr 99, poz. 825). W nowym rozporządzeniu znalazł się również nowy wykaz chorób
zawodowych. Wprowadzone zmiany są miejscami dość istotne, a więc warto się z nimi zapoznać
już teraz.
Nowy wykaz chorób zawodowych
Dotychczas obowiązująca procedura, oparta o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30
lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w
sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz
podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. z 2002r. Nr 132, poz. 1115), jest stosowana jeszcze
tylko dla procedur rozpoczętych przed 3 lipca 2002r. (a po 3 września 2002r.) i została opisana
poniżej
Procedura przy podejrzeniu choroby zawodowej wg przepisów z 30.07.2002r.
(Dz.U. z 2002r. Nr 132, poz. 1115)
Za choroby zawodowe uznaje się tylko takie choroby, które zostały "ujęte w wykazie chorób
zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim
prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla
zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy" (ż
2. Rozp. Dz.U. 02/132/1115).
Wymagane jest zatem udowodnienie, że stwierdzane schorzenie (1. warunek - zostało ujęte w
wykazie) jest skutkiem narażenia zawodowego (2. warunek - objawy choroby odpowiadają znanym
skutkom biologicznym działania danego czynnika), którego wielkość, rodzaj i czas trwania zostały
potwierdzone w ocenie narażenia (dochodzeniu epidemiologicznym) na poziomie stwarzającym
ryzyko wystąpienia danej choroby (3. warunek - udowodnione istotne narażenie zawodowe).
Przykład
Do stwierdzenia zawodowego uszkodzenia słuchu wymagane jest rozpoznanie u pracownika
"obustronnego trwałego ubytku słuchu typu ślimakowego (...) wyrażonego podwyższeniem progu
słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczonego jako średnia
arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz" (kryteria określone w p.21 wykazu -
spełniony warunek 1.), przy udowodnionym narażeniu na hałas ponadnormatywny na stanowisku
pracy (poziom natężenia hałasu LA,eq,8h>85dB - spełniony warunek 3.). Wiadomo bowiem, że tylko
taki rodzaj ubytku słuchu jest skutkiem przewlekłego działania hałasu (spełniony warunek 2.).
Objawy uszkodzenia słuchu winny być udokumentowane wynikami badań wykonanych nie póz
niej
niż 2 lata od ustąpienia narażenia.
Należy zauważyć, że w aktualnie obowiązującym wykazie chorób zawodowych dla każdego punktu
ustalony został "okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych
upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia
zawodowego" (dla niektórych schorzeń takiego okresu nie określa się np. w odniesieniu do zatruć
przewlekłych, pylic płuc, niektórych skutków działania azbestu, czy chorób zakaz
nych).
Kto może dokonać zgłoszenia choroby zawodowej?
W przypadku podejrzenia choroby zawodowej u pracownika, jego zgłoszenia dokonuje:
1. pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową;
2. lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie choroby zawodowej u
pracownika (niezależnie do specjalności lekarskiej).
Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać:
1. pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką
chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem
lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną;
2. lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia u
pacjenta choroby zawodowej;
3. lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwierdził u pracownika mającego
kontakt z chorymi zwierzętami objawy mogące nasuwać podejrzenie choroby zawodowej.
Były pracownik może zgłosić podejrzenie choroby zawodowej w dwojaki sposób:
1. poprzez druk zgłoszenia podejrzenia ch. zaw. (wg wzoru określonego w zał. 1 Rozp. Dz.U.
02/132/1121) adresowany do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego oraz do
Okręgowego Inspektora Pracy
2. poprzez lekarza leczącego, który wypełnia skierowanie do Poradni Chorób Zawodowych.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się na drukach, których wzory określone zostały w formie
załączników do Rozp. Dz.U. 02/132/1121:
" zał. 1 - Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej; druk wypełniany przez pracodawcę
lub byłego pracownika podejmującego podejrzenie a kierowany do właściwego (według
miejsca pracy) państwowego inspektora sanitarnego i właściwego inspektora pracy;
wówczas państwowy powiatowy inspektor sanitarny kieruje pracownika na badania do
właściwej jednostki orzeczniczej (skierowanie wg wzoru jak w zał. 3)
" zał. 2 - Skierowanie na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej; druk
wypełniany przez lekarza podejmującego podejrzenie, którego kopię wysyła do właściwego
państwowego inspektora sanitarnego i inspektora pracy.
Lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad danym pracownikiem wypełnia także kartę oceny
narażenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby zawodowej (wg wzoru określonego w
zał. nr 4 do Rozp. Dz.U. 02/132/1121).
Placówki służby zdrowia właściwe do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej
W procedurze orzekania o chorobie zawodowej przewidziany jest tryb dwóch instancji, z możli-
wością odwołania od orzeczenia I instancji (wniosku o badanie ponowne w jednostce II instancji).
W związku z tym wyróżnia się jako jednostki orzecznicze l stopnia :
1. poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
2. katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych;
3. przychodnie i oddziały chorób zakaz
nych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób
zawodowych zakaz
nych i inwazyjnych;
4. jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja - w
zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu
wystąpienia ostrych objawów choroby (np. zatrucia ostre, wstrząs anafilaktyczny).
Jednostkami orzeczniczymi II stopnia:
1. od orzeczeń wydanych w jednostkach orzeczniczych I stopnia wymienionych wyżej w pkt.
1, 2 i 4 są przychodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badawczo-
rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy (instytuty medycyny pracy);
2. od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych, o których
mowa w ust. 2 pkt 3, są katedry, poradnie i kliniki chorób zakaz
nych i inwazyjnych
akademii medycznych, a w odniesieniu do gruz
licy także jednostki badawczo-rozwojowe
prowadzące rozpoznawanie i leczenie gruz
licy.
Właściwość jednostki orzeczniczej l stopnia ustala się według miejsca pracy pracownika (lub
według krajowej siedziby pracodawcy w przypadku, gdy dokumentacja dotycząca narażenia
zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie), a w przypadku gdy pracownik zamieszkuje w innym
województwie, niż była wykonywana praca powodująca zagrożenie zawodowe, właściwość
jednostki orzeczniczej l stopnia ustala się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika.
Orzeczenie - i co dalej?
Proces orzekania o chorobie zawodowej jest czasem długotrwały. Wymagane jest bowiem nie tylko
ustalenie dokładnego rozpoznania klinicznego choroby, ale przede wszystkim rozstrzygnięcie w
sposób jednoznaczny, lub zgodnie z zasadą przeważającego prawdopodobieństwa, o przyczynie
zmian chorobowych. Wiele z chorób ujętych w wykazie występuje przecież także w populacji
generalnej i ma identyczny obraz kliniczny (objawy, dynamika choroby) niezależnie od tego, czy
wywołał je czynnik związany z pracą, czy nie (np. astma oskrzelowa z tytułu uczulenia na sierść
kota lub uczulenia na pył mączny).
Orzeczenie o rozpoznaniu (bądz
nie) choroby zawodowej przesyłane jest do pracownika, jednostki
kierującej oraz właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Stanowi ono podstawę do
wydania przez inspektora sanitarnego decyzji stwierdzającej (bądz
nie) chorobę zawodową.
Postępowanie przed państwowym inspektorem sanitarnym również charakteryzuje się dwu-
instancyjnością. I stopień administracyjny stanowi Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny.
Wydana przez niego decyzja adresowana jest do pracownika, pracodawców, u których pracownik
zatrudniony był na potencjalny czynnik sprawczy podejrzewanej choroby zawodowej oraz do
jednostki orzeczniczej, która wydała orzeczenie. Od tej decyzji przysługuje dowołanie do
Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, który jako organ II stopnia wydaje decyzję ostateczną.
Dopiero uprawomocniona decyzja stwierdzająca chorobę zawodową (nikt się od niej nie odwołał w
terminie przewidzianym przez KPA) pozwala na zgłoszenie swojego schorzenia, jako choroby
zawodowej, do oddziału ZUS, celem ustalenia przez lekarza orzecznika ZUS stopnia uszczerbku na
zdrowiu (w %) i wynikającego z niego prawa do jednorazowego odszkodowania (wielkość zależna
od ilości punktów procentowych) bądz
innych świadczeń (renta szkoleniowa, świadczenie
rehabilitacyjne, renta z tytułu niezdolności do pracy ...).
Tryb odwoławczy
Jak wyżej wspomniano, zarówno w trakcie orzekania o chorobie zawodowej (procedura medyczna),
jak i podejmowania decyzji o chorobie zawodowej (postępowanie administracyjne) obowiązuje
model 2-stopniowy. Od orzeczenia/decyzji ustalonego w I instancji można odwołać się do
placówki/organu II instancji. Prawo do odwołania od treści orzeczenia lekarskiego przysługuje
pracownikowi - w terminie 2 tygodni od otrzymania orzeczenia, w formie wniosku o badanie
ponowne (nie ustalono obowiązującego wzoru pisma) złożonego za pośrednictwem jednostki, która
wydała orzeczenie. Od decyzji inspektora sanitarnego odwołać się może natomiast zarówno
pracownik, jak i pracodawca. Orzeczenie i decyzja wydane w II instancji mają charakter ostateczny
(nie przysługuje odwołanie od nich). Od decyzji Państwowego Wojewódzkiego Inspektora
Sanitarnego przysługuje natomiast skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Uproszczony schemat postępowania w przypadku podejrzenia choroby zawodowej
Wzory druków
Poniżej znajdują się odnośniki do wzorów obowiązujących druków (pliki MS Word spakowane
jako .zip - kliknij na odnośnik i wybierz polecenie "Zapisz" podając następnie miejsce docelowe):
" Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej
(wg wzoru określonego w zał. 1 Rozp. Dz.U. 02/132/1121) - wypełnia pracodawca, były
pracownik, lub lekarz weterynarii
" Skierowanie na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej
(wg wzoru określonego w zał. 2 Rozp. Dz.U. 02/132/1121) - wypełnia lekarz kierujący
" Karta oceny narażenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby zawodowej
(wg wzoru określonego w zał. nr 4 do Rozp. Dz.U. 02/132/1121) - wypełnia lekarz
sprawujący nad pracownikiem opiekę profilaktyczną