Przedmiot: Zarządzanie systemami bezpieczeństwa i higieny pracy
Termin zajęć: 11.10.2015 r.
1. Organizacja pracy  omówienie zakresu materiału w semestrze I, kryteriów oceniania, form zaliczenia.
Podręcznik:
1. PODSTAWY SYSTEMOWEGO ZARZ
DZANIA BEZPIECZEC
STWEMI HIGIEN
PRACY pod redakcją D. Podgórskiego
i Z. Pawłowskiej
2. SYSTEM ZARZ
DZANIA BEZPIECZEC
STWEM I HIGIEN
PRACY W PRZEDSI
BIORSTWIE Z. Pawłowska
Materiały pomocnicze: materiały z
ródłowe, akty prawne, karty pracy, prezentacje multimedialne.
Kryteria oceniania: skala sześciostopniowa.
Praca kontrolna, ćwiczenie - zaliczone  50%+1 odpowiedzi poprawnych. Zadanie pisemne, ćwiczenie  zaliczone, 51% treści
prawidłowych.
Oceny w semestrze: liczba ocen: 4 tj.:
2 oceny z pracy kontrolnej. Praca kontrolna ma formę testu zamkniętego, jednokrotnego wyboru.
1 ocena z ćwiczeń indywidualnych wykonanych samodzielnie lub w grupach.
1 ocena z egzaminu egzaminu ustnego.
Egzamin ustny jest zaliczony gdy zawiera 51% poprawnych treści dot. zadanego zagadnienia.
Zakres tematów 40h
Organizacja pracy  omówienie zakresu materiału w semestrze I, kryteriów oceniania, form zaliczenia
Analiza podstawowych aktów prawnych, praw i obowiązków pracownika oraz pracodawcy związanych z bezpieczeństwem
i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową i ochroną środowiska
Obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
Ocena stanowisk pracy pod względem bezpieczeństwa i ergonomii
Organizacja wybranych stanowisk pracy zgodnie z wymogami ergonomii, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska
Organizacja wybranych stanowisk pracy zgodnie z wymogami ergonomii, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska
Organizacja wybranych stanowisk pracy zgodnie z wymogami ergonomii, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska
Zasady sporządzania regulaminów oraz instrukcji stanowiskowych zgodnych z przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy.
Zasady sporządzania regulaminów oraz instrukcji stanowiskowych zgodnych z przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy.
Sporządzanie regulaminów oraz instrukcji stanowiskowych zgodnych z przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy 
ćwiczenia
Sporządzanie regulaminów oraz instrukcji stanowiskowych zgodnych z przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy 
ćwiczenia
Ocena regulaminów i instrukcji stanowiskowych pod kątem zgodności z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
Ocena regulaminów i instrukcji stanowiskowych pod kątem zgodności z przepisami w zakresie ochrony środowiska
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac na określonym stanowisku
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac na określonym stanowisku
Interpretacja wymagań zawartych w aktach prawnych i normach z zakresu ochrony środowiska
Techniki ochrony środowiska stosowane w przemyśle
Zasady prowadzenia gospodarki odpadami, gospodarki wodno ściekowej oraz w zakresie ochrony środowiska
w przedsiębiorstwie
Opracowanie instrukcji prowadzenia gospodarki wodno ściekowej w przedsiębiorstwie  ćwiczenia
Powtórzenie wiadomości z zakresu tematów 2-19. Ćwiczenia kontrolne, aktywizujące, dyskusja panelowa.
Praca kontrolna  test wyboru tematy 2-19
Opracowanie instrukcji prowadzenia gospodarki odpadami i opakowaniami w przedsiębiorstwie  ćwiczenia
1
Ocena rozwiązań ograniczających lub eliminujących emisję zanieczyszczeń do środowiska stosowanych przedsiębiorstwach
Konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zadań zawodowych
Sposoby likwidacji lub ograniczenia zagrożeń związanych z występowaniem w procesach pracy czynników niebezpiecznych,
szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia
Interpretacja wymagań zawartych w aktach prawnych dotyczących ochrony przeciwpożarowej
Zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia w miejscu wykonywania czynności zawodowych technika bezpieczeństwa i higieny
pracy
Zagrożenia pożarowe, chemiczne, wybuchowe oraz metody prewencji i ch zwalczania w przedsiębiorstwie
Podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze  zastosowanie zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej
Zastosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia pożaru  ćwiczenia
System pomocy medycznej w przypadku sytuacji stanowiącej zagrożenie zdrowia i życia
Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia i zdrowia
Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia i zdrowia
Udzielanie pierwszej pomocy przy urazach mechanicznych, porażeniu prądem oraz zatruciach substancjami chemicznymi 
ćwiczenia
Udzielanie pierwszej pomocy przy urazach mechanicznych, porażeniu prądem oraz zatruciach substancjami chemicznymi 
ćwiczenia
Charakterystyka wymagań dotyczących bezpiecznej eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych
Charakterystyka wymagań dotyczących bezpiecznej eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych
Analiza działania maszyn i urządzeń technicznych pod katem przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
Analiza działania maszyn i urządzeń technicznych pod katem przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
Raport z przeprowadzonej kontroli maszyn i urządzeń technicznych w przedsiębiorstwie
Powtórzenie wiadomości i umiejętności z zakresu tematów 21-38. Ćwiczenia kontrolne, aktywizujące, dyskusja panelowa
Praca kontrolna  test wyboru
2. Analiza podstawowych aktów prawnych, praw i obowiązków pracownika oraz pracodawcy związanych
z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową i ochroną środowiska
3. Obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
PRZEPISY OGÓLNE związane z BHP
Kodeks pracy (ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tj. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost. zm. Dz.U. z 2006 r.
Nr 221, poz. 1615)
Rozp. Min. Pracy i Polit. Socjal. z 26.9.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 169,
poz. 1650)
BHP W RÓŻNYCH BRANŻACH
Rozporządzenie Ministrów Pracy i Opieki Społ., Przem. Ciężkiego oraz Zdr. z 13.4.1951 r. w sprawie
bezpieczeństwa pracy przy sprężarkach powietrznych (Dz.U. Nr 22, poz. 174)
Rozporządzenie Min. Gosp. z 6.9.1999 r. w sprawie bhp przy magazynowaniu, napełnianiu i rozprowadzaniu
gazów płynnych (Dz.U. Nr 75, poz. 846, zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 43 poz. 395)
BUDYNKI I POMIESZCZENIA
Ustawa z 7.7.1994 r. Prawo budowlane (tj. Dz.U. z 2006 r. Nr 156 poz. 1118; zm. Dz.U. 2006 Nr 170, poz.
1217)
2
Ustawa z 10.4.1997 r. Prawo energetyczne (tj. Dz.U. z 2006 r. Nr 89 poz. 625; zm. Dz.U. 2006 Nr 170, poz.
1217)
CHOROBY ZAWODOWE
Rozporządzenie Rady Ministrów z 30.7.2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad
postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz
podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. Nr 132, poz. 1115)
Rozporządzenie Min. Zdr. z 1.8.2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków
tych chorób (Dz.U. Nr 132, poz. 1121)
CZYNNIKI SZKODLIWE DLA ZDROWIA
Rozp. Min. Pracy i Polityki Społ. z 29.11.2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 217, poz. 1833, zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 212,
poz. 1796)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 6.6.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji
w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. Nr 87, poz. 796)
INSPEKCJE
Ustawa z 6.3.1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t. jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362, ost. zm. Dz.U. z
2005 r. Nr 167, poz. 1399)
Ustawa z 14.3.1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t. jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 90, poz. 575, ost. zm. Dz.U.
z 2006 r. Nr 104, poz. 708)
KOBIETY I PRACOWNICY MA
ODOCIANI
Rozporządzenie Rady Ministrów z 10.9.1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub
szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545; zm. Dz.U. z 2002 r. Nr 127, poz.1092)
Rozporządzenie Rady Ministrów z 24.8.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym
i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz. 2047, zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 107
poz. 724)
KWALIFIKACJE ZAWODOWE I SZKOLENIA
Rozporządzenie Min. Gosp. i Pracy z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 116, poz. 972)
Rozporządzenie Min. Gosp., Pracy i Polityki Społ. z 28.4.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania
posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (Dz.U. Nr 89, poz.
828, zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 141 poz. 1189)
MASZYNY, URZ
DZENIA
Ustawa z 21.12.2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. Nr 122, poz. 1321; ost. zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 249, poz.
1832)
Rozp. Min. Gosp. z 20.12.2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa
(Dz.U. Nr 259, poz. 2170)
MATERIAA
Y I SUBSTANCJE NIEBEZPIECZNE
3
Ustawa z 11.1.2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. Nr 11, poz. 84; ost. zm. Dz.U. z 2006 r.
Nr 171, poz. 1225)
Rozporządzenie Min. Gosp. Przestrz. i Budown. z 27.1.1994 r. w sprawie bhp przy stosowaniu środków
chemicznych do uzdatniania wody i oczyszczania ścieków (Dz.U. Nr 21, poz. 73)
PRACE WYMAGAJ
CE SZCZEGÓLNEJ SPRAWNOŚCI PSYCHOFIZYCZNEJ
Rozporządzenie Min. Pracy i Polit. Socjal. z 28.5.1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej (Dz.U. Nr 62, poz. 287)
Rozporządzenie Min. Pracy i Polit. Socjal. z 28.5.1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być
wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz.U. Nr 62, poz. 288)
PROFILAKTYCZNE POSIA
KI I NAPOJE
Rozporządzenie Rady Ministrów z 28.5.1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. Nr 60,
poz. 279)
PRZEPISY PRZECIWPOŻAROWE
Ustawa z 24.8.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229; ost. zm.
Dz.U. z 2006 r. Nr 191, poz. 1410)
Ustawa z 24.8.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 96, poz. 667; ost. zm. Dz.U.
z 2006 r. Nr 104, poz. 711)
SZKOA
Y I PLACÓWKI PUBLICZNE
Rozp. Min. Edukacji Narodowej i Sportu z 31.12.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych
i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69)
Rozp. Min. Edukacji Narod. z 11.3.1998 r. w sprawie przepisów bhp w szkołach wyższych (Dz.U. Nr 37, poz.
209)
ÅšRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Rozp. Min. Gosp. z 21.12.2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U.
Nr 259, poz. 2173)
TRANSPORT I MAGAZYNOWANIE
Rozporządzenie Min. Pracy i Polit. Społ. z 14.3.2000 r. w sprawie bhp przy ręcznych pracach transportowych
(Dz.U. Nr 26, poz. 313, zm. Dz.U. z 2000 r. Nr 82, poz. 930)
Rozporządzenie Min. Gosp. z 10.5.2002 r. w sprawie bhp przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem
silnikowym (Dz.U. Nr 70, poz. 650; zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 65, poz. 603)
PRAWA I OBOWI
ZKI PRACODAWCY
Obowiązek pracodawcy zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy został
określony w art.15 jako podstawowa zasada prawa pracy. Również wśród obowiązków pracodawcy
wymienianych w art. 94 Kodeksu pracy (Tab. nr 1) znajduje siÄ™ obowiÄ…zek (pkt. 4) dotyczÄ…cy zapewnienia
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenia systematycznego szkolenia pracowników w
4
 zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednakże szczegółowo obowiązki pracodawcy w tym zakresie zostały
określone w rozdziale I działu X Kodeksu pracy.
ObowiÄ…zki pracodawcy (1)
Kodeks pracy ustawa z dnia 26 czerwca 1974 (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z póz
n.
zm.)
DZIAA
PIERWSZY
Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy
Art.15. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy
DZIAA
CZWARTY
Rozdział I. Obowiązki pracodawcy
Art.94. Pracodawca jest obowiązany w szczególności [...]:
4) zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie
pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Tab. nr 1
Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi pracodawca (art. 207 ż 1),
(Tab. nr 2). Oznacza to, że tylko pracodawca jest odpowiedzialny za ten stan, a nie żadna inna osoba, np.
pracownik służby bhp. Potwierdza to zdanie drugie tego artykułu, w którym ustawodawca wyraz
nie ustalił, że na
zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza
zakładu. Rozpatrując tę kwestię na gruncie prawa, odpowiedzialność ta może być odpowiedzialnością za
wykroczenia popełnione przeciwko prawom pracownika (dział XIII k.p.), odpowiedzialnością za popełnione
przestępstwa (odpowiedzialność karna) oraz odpowiedzialnością cywilną za wyrządzone szkody na osobie lub
w mieniu.
ObowiÄ…zki pracodawcy (2)
Kodeks pracy
DZIAA
DZIESI
TY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy
Art. 207. ż 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.
Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza
zakładu pracy, o których mowa w art. 23711 ż 2.
ż2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
W szczególności pracodawca jest obowiązany:
5
1. organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
2. zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
3. reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki
podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc
pod uwagÄ™ zmieniajÄ…ce siÄ™ warunki wykonywania pracy,
4. zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym
uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz
wpływ czynników środowiska pracy,
5. uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz
pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
6. zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad
warunkami pracy,
7. zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
ż 21 Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w żaden
sposób nie mogą obciążać pracowników.
ż 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do
wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Art. 2071 ż 1. Pracodawca jest obowiązany przekazywać pracownikom informacje o:
1. zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach
pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych
sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,
2. działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń,
o których mowa w pkt 1,
3. pracownikach wyznaczonych do:
a) udzielania pierwszej pomocy,
b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.
Tab. nr 2
Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały określone
w rozdziale I, działu X Kodeksu pracy.
Zgodnie z przepisem art. 207 ż 2, pracodawca zobowiązany jest do ochrony zdrowia i życia pracowników.
Należy zwrócić uwagę na sprecyzowanie, że wartością podlegającą ochronie jest zdrowie i życie pracowników.
Obowiązek ten powinien być realizowany poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. To, czy dany pracodawca, w określonych
warunkach, wykorzystał w sposób odpowiedni osiągnięcia nauki, podlega indywidualnej ocenie właściwych
organów nadzoru, np. Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub sądu w toku
postępowania sądowego.
Ogólny obowiązek pracodawcy jest uszczegółowiony przez wymienienie obowiązków szczególnych, które
zobowiÄ…zujÄ… pracodawcÄ™ do:
·ð organizowania pracy w sposób zapewniajÄ…cy bezpieczne i higieniczne warunki pracy
·ð zapewnienia przestrzegania w zakÅ‚adzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy,
wydawania poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowania wykonania tych poleceń
·ð reagowania na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy dostosowywania
środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia
pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy
6
·ð zapewnienia rozwoju spójnej polityki zapobiegajÄ…cej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym
uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz
wpływ czynników środowiska pracy
·ð uwzglÄ™dniania ochrony zdrowia mÅ‚odocianych, pracownic w ciąży lub karmiÄ…cych piersiÄ… oraz
pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych
·ð zapewnienia wykonania nakazów, wystÄ…pieÅ„, decyzji i zarzÄ…dzeÅ„ organów nadzoru nad warunkami pracy
·ð zapewnienia wykonania zaleceÅ„ spoÅ‚ecznego inspektora pracy.
Wydzielenie obowiązku dotyczącego zapewnienia wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy wynikało
z faktu, iż społeczny inspektor pracy nie jest  organem nadzoru oraz było podyktowane potrzebą
wyraz
niejszego zaakcentowania roli społecznego nadzoru nad warunkami pracy jako trwałego elementu
polskiego systemu ochrony pracy.
W systemie tym społeczny inspektor pracy spełniać będzie także rolę przedstawiciela pracowników w sprawach
bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidzianego w konwencjach MOP i dyrektywach Wspólnoty Europejskiej.
W ż 21 ustawodawca wyraz
nie podkreślił, że koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników.
Do rangi obowiązku podstawowego podniesiono obowiązek pracodawcy dotyczący znajomości przepisów
o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Znajomość tych przepisów
i zasad musi odpowiadać zakresowi, jaki jest niezbędny do wykonywania ciążących na pracodawcy obowiązków
(art. 207 ż 3). Przez pojęcie  zasady bezpieczeństwa i higieny pracy rozumie się zasady pozaprawne,
wynikające z nabytej wiedzy i doświadczenia życiowego, których przestrzeganie, w określonych warunkach, jest
niezbędne w celu zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
W przypadku jednoczesnego wykonywania prac w tym samym miejscu przez różnych pracodawców,
pracodawcy ci mają obowiązek współpracować ze sobą w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 208 ż
1), (Tab. nr 3) Obowiązek współpracy różnych przedsiębiorstw, jednocześnie działających w tym samym
miejscu, wynika wprost z art. 17 konwencji nr 155 MOP dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników
i środowiska pracy oraz z art. 6 ust. 4 dyrektywy 89/391/ EWG. Zgodnie z Kodeksem pracy, współpraca ta
powinna polegać m.in. na ustaleniu zasad współdziałania, uwzględniających sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników oraz na wyznaczeniu koordynatora, który będzie
sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy. Ustalenie sposobów postępowania w przypadku
występowania zagrożeń wymaga uprzedniego dokonania analizy tych zagrożeń i oceny ryzyka.
ObowiÄ…zki pracodawcy (3)
Kodeks pracy
DZIAA
DZIESI
TY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy
Art. 208. ż 1. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez
różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
1. współpracować ze sobą,
2. wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich
pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
3. ustalić zasady współdziałania, uwzględniające sposoby postępowania w razie wystąpienia zagrożeń dla
zdrowia lub życia pracowników.
7
4. informować siebie nawzajem oraz pracowników lub ich przedstawicieli o działaniach w zakresie
zapobiegania zagrożeniom zawodowym występującym podczas wykonywanych przez nich prac.
ż 2. Wyznaczenie koordynatora, o którym mowa w ż 1, nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku
zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.
ż 3. Pracodawca, na którego terenie wykonują prace pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, jest
obowiązany dostarczać tym pracodawcom, w celu przekazania pracownikom, informacje, o których mowa w art.
2071.
Tab. nr 3
Sposób postępowania, poza ustaleniem środków ochrony zbiorowej i indywidualnej stosownie do rodzaju
zagrożenia i warunków jego występowania, powinien uwzględniać także: zasady powiadamiania pracowników
i innych osób o zagrożeniu i jego ewentualnych skutkach, zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku,
sposoby neutralizacji niebezpiecznych środków chemicznych, zasady postępowania w razie pożaru itp.
wskazówki.
Ustalenia dotyczące wyznaczenia koordynatora i zasad współdziałania powinny być dokonane przed
przystąpieniem do wykonywania wspólnych robót, najlepiej w ramach zawieranych umów o wykonanie robót
albo w aneksach do tych umów. Wyznaczenie koordynatora, o którym była mowa wyżej, nie zwalnia
pracodawców z obowiązku zapewnienia swoim pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
(art. 208 ż 2).
ObowiÄ…zki pracodawcy (4)
Kodeks pracy
DZIAA
DZIESI
TY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy
ż 4. Właściwy okręgowy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może zobowiązać
pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników do
okresowej aktualizacji informacji, o której mowa w ż 1.
Tab. nr 3a
Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy również (art. 2091) zapewnienie środków niezbędnych do
udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, w tym -
wyznaczenie pracowników do udzielania pierwszej pomocy, wykonywania czynności w zakresie zwalczania
pożarów i ewakuacji pracowników oraz zapewnienie łączności ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi
w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz
ochrony przeciwpożarowej. Działania te powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej
działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy oraz
rodzaju i poziomu występujących zagrożeń.
W przypadku możliwości wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany (art. 2092)
niezwłocznie poinformować o tym pracowników oraz podjąć działania w celu zapewnienia im ochrony.
W ramach tych działań pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikom instrukcje umożliwiające
przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne. Jeżeli jednak już wystąpi
bezpośrednie zagrożenie pracodawca ma obowiązek wstrzymać prace i wydać pracownikom polecenie oddalenia
8
się w miejsca bezpieczne. Pracodawca nie może wydawać polecenia wznowienia pracy do czasu usunięcia
zagrożenia.
W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników lub innych osób
pracodawca ma ponadto obowiązek (art. 2093) umożliwić pracownikom podjęcie działań w celu uniknięcia
bezpieczeństwa. Działania te mogą być podejmowane nawet bez porozumienia z przełożonym. Zakres i rodzaj
podjętych działań powinny być na miarę wiedzy i dostępnych środków technicznych.
Pracownicy, którzy podjęli stosowne działania w celu odwrócenia zagrożenia nie mogą ponosić jakichkolwiek
niekorzystnych dla nich konsekwencji, pod warunkiem, że nie zaniedbali swoich obowiązków.
W związku z obowiązkami określonymi dla pracodawcy a związanymi z ograniczeniem skutków zagrożeń
w środowisku pracy pracodawca ma nałożone określone obowiązki informacyjne w stosunku do pracowników.
Musi on poinformować pracowników o:
·ð zagrożeniach dla zdrowia i życia wystÄ™pujÄ…cych w zakÅ‚adzie pracy, na poszczególnych stanowiskach
pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych
sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,
·ð dziaÅ‚aniach ochronnych i zapobiegawczych podjÄ™tych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeÅ„,
pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy, wykonywania czynności
przeciwpożarowych i ewakuacji pracowników.
Informacja o wyznaczonych pracownikach powinna zawierać imię i nazwisko; miejsce wykonywania pracy oraz
numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej.
PRAWA I OBOWI
ZKI PRACOWNIKA
W Kodeksie pracy, w dziale X dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy, gwarantuje się pracownikowi
szereg uprawnień związanych z ochroną jego życia i zdrowia.
Do istotnych praw pracowniczych należy prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy wówczas, gdy
warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim
niebezpieczeństwem innym osobom.
Pracownik ma także prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usunęło
tego zagrożenia. W obu przypadkach, tj. powstrzymania się od wykonywania pracy oraz oddalenia się z miejsca
zagrożenia, pracownik ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia o tym fakcie przełożonego.
Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik
zachowuje prawo do (pełnego) wynagrodzenia (art. 210 ż 1, 2 i 3), (Tab. nr 4). Zagrożenie dla życia lub
zdrowia musi mieć charakter zagrożenia bezpośredniego i może także dotyczyć innych pracowników lub osób.
Pracownik ma prawo podjąć decyzję w sprawie skorzystania z tego uprawnienia na podstawie samodzielnie
dokonanej oceny sytuacji. Przy podejmowaniu decyzji pracownik powinien zwrócić uwagę na to, czy został
naruszony konkretny przepis dotyczący bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiÄ…zki pracownika (1)
Kodeks pracy
DZIAA
DZIESI
TY
9
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika
Art. 210. ż 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy wykonywana przez niego
praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od
wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
ż 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa w ż 1, pracownik
ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
ż 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach,
o których mowa w ż 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Tab. nr 4
Naruszenie samych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, powodujące zagrożenie dla życia i zdrowia, może być
podstawą do powstrzymania się od wykonywania pracy, ale nie gwarantuje prawa do pełnego wynagrodzenia.
W takim przypadku może mieć zastosowanie art. 81 ż 1 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracownikowi, który
był gotów do pracy, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, za czas niewykonywania pracy
przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub
miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków
wynagrodzenia - 60% wynagrodzenia.
Drugie uprawnienie dotyczy pracowników wykonujących prace wymagające szczególnej sprawności
psychofizycznej, określone w załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 28 maja
1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz.U. 1996 nr 62,
poz. 287). Pracownik wykonujący pracę wymienioną w tym załączniku może, po uprzednim powiadomieniu
przełożonego, powstrzymać się od jej wykonywania, jeżeli stwierdzi, że jego stan psychofizyczny nie zapewnia
bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
Ponieważ przyczyna powstrzymania się od wykonywania pracy leży po stronie pracownika, ustawodawca nie
przewidział w tym przypadku prawa do zachowania wynagrodzenia.
W załączniku do ww. rozporządzenia są wymienione m.in. prace:
·ð przy obsÅ‚udze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych
·ð przy obsÅ‚udze żurawi wieżowych i samojezdnych
·ð operatorów pulpitów sterowniczych urzÄ…dzeÅ„ technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych
·ð drużyn trakcyjnych oraz maszynistów-operatorów samojezdnych ciężkich maszyn torowych i kierowców
drezyn motorowych
·ð nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakÅ‚adowych bocznicach kolejowych oraz prace
dyżurnego ruchu na kolei
·ð kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiaÅ‚y niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej
masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów
·ð przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych
·ð przy liniach napowietrznych niskich, Å›rednich i wysokich napięć
·ð przy obsÅ‚udze urzÄ…dzeÅ„ ciÅ›nieniowych, podlegajÄ…cych peÅ‚nemu dozorowi technicznemu
·ð przy obsÅ‚udze instalacji chemicznych do produkcji gazów toksycznych lub tworzÄ…cych mieszaniny
wybuchowe z powietrzem
·ð przy materiaÅ‚ach Å‚atwo palnych, Å›rodkach toksycznych i materiaÅ‚ach biologicznie zakaz
nych
·ð doÅ›wiadczalne z nowymi rodzajami uzbrojenia i amunicji
·ð maszynisty maszyn wyciÄ…gowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych,
operatora pojazdów pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych, maszynisty lokomotyw
pod ziemią, rewidenta urządzeń wyciągowych - w podziemnych zakładach górniczych
·ð pilota morskiego
·ð na wysokoÅ›ci, na masztach i wieżach antenowych
10
·ð pilota samolotowego, Å›migÅ‚owcowego i szybowcowego,
balonu wolnego oraz skoczka spadochronowego zawodowego
·ð nawigatora lotniczego i mechanika pokÅ‚adowego w lotnictwie
·ð kontrolera ruchu lotniczego.
Wykaz zawiera 36 pozycji i po weryfikacji jego stosowania w praktyce, na wniosek właściwych ministrów,
będzie uzupełniany.
Zarówno brzmienie ż 4 art. 210 Kodeksu pracy, jak i rodzaje prac wymienionych w załączniku do
rozporządzenia wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w ż 6 świadczą, że przedmiotem ochrony nie
jest tylko życie i zdrowie pracownika wykonującego prace wymienione w tych przepisach, ale ochrona ta
dotyczy głównie innych osób, np. pasażerów samolotu, pociągu, autobusu lub innych osób, które mogłyby
znalez
ć się w zasięgu zagrożenia. Tak więc, intencją ustawodawcy jest przeciwdziałanie katastrofom
i wypadkom zbiorowym powstałym w wyniku błędu popełnionego przez człowieka z powodu niedyspozycji
psychofizycznej.
Należy podkreślić, iż w załączniku tym minister pracy i polityki socjalnej określił jedynie rodzaje prac, których
wykonywanie uprawnia do powstrzymania się od pracy na podstawie art. 210 ż 4 Kodeksu pracy. Przepis ten nie
stanowi podstawy do określenia zakresu wstępnych i okresowych badań lekarskich pracowników, gdyż kwestie
te regulują odrębne przepisy wydane na podstawie art. 229 ż 8 k.p., tj. przepisy rozporządzenia ministra zdrowia
i opieki społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu
profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów
przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. nr 69. poz. 332 ze zm.). Mogą tu mieć zastosowanie także inne
(pozakodeksowe) przepisy określające wymóg poddania się badaniom psychofizycznym warunkującym
dopuszczenie do określonej pracy (np. pilota, kontrolera ruchu lotniczego, maszynisty, kierowcy).
Uprawnienia określone w paragrafach 1, 2 i 4 art. 210 nie dotyczą pracowników, których obowiązkiem
pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia, np. strażaków, ratowników górniczych, ratowników
ratownictwa chemicznego, ratowników górskich. Zgodnie z brzmieniem art. 100 ż 2, pkt. 3 Kodeksu pracy,
pracownik jest obowiązany w szczególności do przestrzegania: przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy, a także przepisów przeciwpożarowych. Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
zostały sprecyzowane w rozdziale II działu X Kodeksu pracy.
Przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy należy do podstawowych obowiązków
pracownika (art. 211), (Tab. nr 5).
W szczególności pracownik jest obowiązany:
·ð znać przepisy oraz zasady bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy, brać udziaÅ‚ w szkoleniu i instruktażu z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym
·ð wykonywać pracÄ™ w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy oraz
stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych
·ð dbać o należyty stan maszyn, urzÄ…dzeÅ„, narzÄ™dzi i sprzÄ™tu oraz porzÄ…dek i Å‚ad w miejscu pracy
·ð stosować Å›rodki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych Å›rodków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem
·ð poddawać siÄ™ wstÄ™pnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim
i stosować się do wskazań lekarskich
·ð niezwÅ‚ocznie zawiadomić przeÅ‚ożonego o zauważonym w zakÅ‚adzie pracy wypadku albo zagrożeniu
życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie
zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie
·ð współdziaÅ‚ać z pracodawcÄ… i przeÅ‚ożonymi w wypeÅ‚nianiu obowiÄ…zków dotyczÄ…cych bezpieczeÅ„stwa
i higieny pracy.
Prawa i obowiÄ…zki pracownika (2)
Kodeks pracy
11
DZIAA
DZIESI
TY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika
Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
1. znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
2. wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, [...]
7. współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Tab. nr 5
Obowiązek współdziałania pracownika z pracodawcą w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy wynika
z prawa międzynarodowego, m.in. z art. 19 konwencji MOP nr 155 dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia
pracowników i środowiska pracy oraz z art. 13 ust. 2, pkt. e dyrektywy 89/391/EWG. Oznacza to w praktyce, że
niestosowanie środków ochrony zbiorowej, np. urządzeń wentylacyjnych czy odpylających, lub świadome
uchylanie się od współpracy, o której mowa w art. 211 pkt. 7 Kodeksu pracy, może być podstawą do
zastosowania w odniesieniu do pracownika odpowiedzialności porządkowej za nieprzestrzeganie podstawowych
obowiązków pracowniczych, określonej w art. 108 k. p. W Kodeksie pracy wyróżniono pracowników, którzy
kierujÄ… innymi pracownikami, i nazwano ich osobami kierujÄ…cymi pracownikami. W praktyce dotyczy to
każdego pracownika, który kieruje co najmniej jednym innym pracownikiem, bez względu na nazwę stanowiska,
na którym został zatrudniony, np. kierownik, mistrz, brygadzista, sztygar.
Osoba kierujÄ…ca pracownikami jest obowiÄ…zana:
·ð organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy
·ð dbać o sprawność Å›rodków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem
·ð organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzglÄ™dniajÄ…c zabezpieczenie pracowników przed
wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami zwiÄ…zanymi z warunkami
środowiska pracy
·ð dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeÅ„ pracy i wyposażenia technicznego, a także
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem
·ð egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów oraz zasad bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy
·ð zapewniać wykonanie zaleceÅ„ lekarza sprawujÄ…cego opiekÄ™ zdrowotnÄ… nad pracownikami.
Należy podkreślić, że w przypadku niewykonywania ww. obowiązków, osoba kierująca pracownikami podlega
odpowiedzialności porządkowej określonej w art. 108 Kodeksu pracy, a także odpowiedzialności za
wykroczenia określonej w art. 283 k.p. i w Kodeksie wykroczeń (Tab. nr 6).
Wykroczenia przeciwko prawom pracownika
Kodeks pracy
DZIAA
TRZYNASTY
Rozdział I. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika
Art. 283. ż 1. Kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy
albo kierując pracownikami, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
12
podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł.
ż 2. Tej samej karze podlega, kto:
1. wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 14 dni właściwego...
2. wbrew obowiÄ…zkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa...
3. wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny...
4. wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony...
5. wbrew obowiązkowi stosuje: a) materiały i procesy technologiczne...
6. wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy...
7. nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegajÄ…cego wykonaniu...
8. utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy...
9. bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania...
Tab. nr 6
W kodeksie pracy wyraz
nie zostały rozdzielone obowiązki osób kierujących pracownikami od obowiązków
pracodawcy. Dokonano także modyfikacji zapisu punktu drugiego przez wprowadzenie obowiązku dbałości
o sprawność środków ochrony indywidualnej, zamiast dotychczasowego obowiązku zapewnienia pracownikom
odzieży ochronnej i sprzętu ochronnego, który spoczywał na pracodawcy. W punkcie czwartym wprowadzono
obowiązek dbałości o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem.
Obowiązki osób kierujących pracownikami zostały uzupełnione także o nowy obowiązek dotyczący zapewnienia
wykonania zaleceń lekarskich.
PODSTAWY PRAWNE OCHRONY ÅšRODOWSKA W POLSCE
Ochrona środowiska jest obecnie jednym z głównych zadań współczesnego społeczeństwa
i państwa.
Zgodnie z KonstytucjÄ… Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. /Dz.U.z 20Nr 78 poz.483 zm. Dz.U.z
20 Nr 200/2006 poz.1471/ jedną z podstawowych funkcji państwa polskiego jest zapewnienie ochrony
środowiska, U podstaw realizacji tej i innych funkcji leży zasada zrównoważonego rozwoju  takiego rozwoju
społeczno-gospodarczego, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych
i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów
przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych
społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń1 (art. 5).
Na potrzeby ochrony środowiska Konstytucja pozwala na wprowadzanie pewnych  określonych ustawami -
ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw (art. 31) oraz zobowiązuje władze publiczne2 (art.
74):
·ð do prowadzenia polityki zapewniajÄ…cej bezpieczeÅ„stwo ekologiczne współczesnemu i przyszÅ‚ym
pokoleniom,
·ð do ochrony Å›rodowiska,
·ð do wspierania dziaÅ‚ania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu Å›rodowiska.
Daje również prawo każdemu - każdej osobie fizycznej i prawnej, niezależnie od narodowości czy kraju
pochodzenia
·ð do informacji o stanie i ochronie Å›rodowiska.
Równocześnie Konstytucja zobowiązuje każdego (art. 86)
·ð do dbaÅ‚oÅ›ci o stan Å›rodowiska,
·ð do ponoszenia odpowiedzialnoÅ›ci za spowodowane przez siebie pogorszenie stanu Å›rodowiska.
13
Szczegółowe regulacje w powyższym zakresie określają ustawy i akty wykonawcze do ustaw . Uwzględniają
one wymagania wynikające z dyrektyw Unii Europejskiej i konwencji międzynarodowych.
PodstawowÄ… ustawÄ… w tym przedmiocie jest:
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.
(tekst jednolity Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz.150 z póz
n.zm.)
jednak z uwagi na szeroki zakres zagadnień szereg uregulowań znalazło się w wielu innych ustawach, jak np.:
Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy  Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz
o zmianie niektórych ustaw. (tekst pierwotny Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1085, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 3 paz
dziernika 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
(tekst pierwotny Dz.U. z 2008 nr 199 poz. 1227, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.
(tekst pierwotny Dz.U. z 2007 Nr 75, poz. 493, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. (tekst pierwotny Dz.U. z 2004r. Nr 92, poz.880,
z póz
n.zm
Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach. (tekst pierwotny Dz.U. z 1991 nr 101 poz. 444, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 03 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. (tekst pierwotny Dz.U. z 1995 nr 16 poz.
78, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji
(tekst pierwotny Dz.U. 2009 nr 130 poz. 1070, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (tekst pierwotny Dz.U. z 2004r. Nr 11, poz.94, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierzÄ…t (tekst pierwotny Dz.U. z 1997 nr 111 poz. 724, z
póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych
(tekst pierwotny Dz.U. z 2001 nr 76 poz. 811, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju
(tekst pierwotny Dz.U. z 2001r. Nr 97, poz.1051, z póz
n.zm.)
Ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. 2011 nr 163 poz. 981)
14
Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (tekst pierwotny Dz.U. z 2001 nr 3 poz. 18, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst pierwotny Dz.U. z 2001 nr 62 poz. 628, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (tekst pierwotny Dz.U. z 2001r. Nr
63, poz.638, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi
odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (tekst pierwotny Dz.U. z 2001 nr 63 poz. 639,
z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów.
(tekst pierwotny Dz.U. z 2007r. Nr 124, poz.859, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (tekst pierwotny Dz.U.
z 2005r. Nr 180, poz.1495, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (tekst pierwotny Dz.U. z 2009r. Nr 79, poz.666,
z póz
n.zm.
Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji
(tekst pierwotny Dz.U. z 2005r. Nr 25, poz.202, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (tekst pierwotny Dz.U. z 2008r. Nr 138, poz.865,
z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych
substancji
(tekst pierwotny Dz.U. z 2004r. Nr 281, poz.2784, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst pierwotny Dz.U. z 2001r. Nr 138, poz.1545, z póz
n.zm.
)
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne(tekst pierwotny Dz.U. z 2001 nr 115 poz. 1229, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 24 czerwca 2010 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi
z maja i czerwca 2010 r. (tekst pierwotny Dz.U. 2010 nr 123 poz. 835, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 13 paz
dziernika 1995 r. Prawo Å‚owieckie (tekst pierwotny Dz.U. z 1995 nr 147 poz. 713,
z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 19 lutego 2004 r. o rybołówstwie (tekst pierwotny Dz.U. z 2004r. Nr 62, poz.574, z póz
n.zm.)
15
Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (tekst pierwotny Dz.U. z 2009 nr 116 poz. 975, z
póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (tekst pierwotny Dz.U. z 2006r. Nr
171, poz.1225, z póz
n.zm.)
art. 92 Ustawy z dnia 06 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst pierwotny Dz.U. z 2001 nr 125 poz.
1371, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (tekst pierwotny Dz.U. z 1985 nr 21 poz. 91,
z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (tekst pierwotny Dz.U. z 2001 nr 5 poz. 43,
z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (tekst pierwotny Dz.U.
z 1995 nr 47 poz. 243, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o leśnym materiale rozmnożeniowym
(tekst pierwotny Dz.U. z 2001r. Nr 73, poz.761, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (tekst pierwotny Dz.U. z 2007, poz.147, poz.1033, z
póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst pierwotny Dz.U. z
1997 nr 101 poz. 628, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (tekst pierwotny Dz.U. z 2001r. Nr
11, poz.84, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (tekst pierwotny Dz.U. z 2006 Nr
169 poz. 1199, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (tekst pierwotny Dz.U.
z 2004r. Nr 121, poz.1263, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Åšrodowiska (tekst pierwotny Dz.U. 1991 nr 77 poz. 335,
z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst pierwotny Dz.U. z 1996
nr 132 poz. 622, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o krajowym systemie ekozarzÄ…dzania i audytu (EMAS) (tekst pierwotny Dz.U.
z 2011r. Nr 178, poz.1060)
16
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(tekst pierwotny Dz.U. z 2003r. Nr 80, poz.717, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst pierwotny Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414, z póz
n.zm.)
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego. (tekst pierwotny Dz.U. 1960 nr 30
poz. 168, z póz
n.zm.)
Ekologiczne obowiÄ…zki pracodawcy
Każdy przedsiębiorca musi wywiązać się z wielu obowiązków dotyczących ochrony środowiska. Są to opłaty za
zanieczyszczanie powietrza, wód, za odpady, opłata produktowa. Na przedsiębiorcach ciążą też obowiązki
związane z recyklingiem sprzętu agd i pojazdów.
OPA
ATY ZA ZANIECZYSZCZANIE POWIETRZA
Do rozliczenia z tytułu zanieczyszczania powietrza zobowiązany jest przedsiębiorca używający pojazdy (w tym
osobowe) na potrzeby prowadzonej działalności oraz maszyny napędzane ropą, benzyną lub olejem opałowym.
Ustawowe obowiązki takiego przedsiębiorcy to:
prowadzenie ciągłych i okresowych pomiarów emisji zanieczyszczeń do powietrza (zgodnie z rozporządzeniem
Ministra Środowiska z 23 grudnia 2004 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości
emisji (Dz.U. nr 283, poz. 2842) oraz aktualizowanej co pół roku ewidencji, zawierającej informację o ilości
i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzonych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości,
składanie co pół roku marszałkowi województwa oraz wojewódzkiemu i inspektorowi ochrony środowiska
(WIOŚ) sprawozdania i wykazu zawierającego wymienione informacje, uiszczenie opłaty za korzystanie ze
środowiska w terminie do końca miesiąca następującego po upływie każdego półrocza, jeżeli jej półroczna
wysokość przekroczy 400 zł.
Zastosowanie mają tu przepisy rozporządzeń Ministra Środowiska: z 15 grudnia 2005 r. w sprawie wzorów
wykazów zawierajÄ…cych informacje i dane o zakresie korzystania ze Å›rodowiska (É) (Dz.U. nr 252, poz. 2128)
oraz z 20 grudnia 2005 r. o opłatach za korzystanie ze środowiska (Dz.U. nr 260, poz. 2176).
OPA
ATY ZA ZANIECZYSZCZANIE WÓD
Do rozliczenia zobowiązany jest każdy przedsiębiorca, który:
pobiera zarówno wodę podziemną, jak i powierzchniową, odprowadza ścieki do wód lub ziemi, wprowadza
wody chłodnicze do wód lub ziemi, odprowadza wody opadowe lub roztopowe, odprowadza wody
z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni (parkingów, dróg wewnątrzzakładowych czy terenów
przemysłowych), z których ścieki trafiają do innych systemów kanalizacyjnych niż ogólnospławna, hoduje ryby
i inne organizmy wodne - opłata z tego tytułu zależy od przyrostu masy. Przedsiębiorca składa sprawozdanie raz
w roku do końca maja, a stosowną opłatę wnosi raz w roku, do końca czerwca.
Jeżeli podmiot korzysta z wody wodociągowej i odprowadza ścieki do kanalizacji (tę sprawę reguluje umowa
z firmą wodociągowo-kanalizacyjną), a wysokość opłaty za okres półroczny nie przekroczy 400 zł,
przedsiębiorca nie wnosi opłaty.
Wysokość opłaty za pobór wody zależy od ilości pobranej wody, od tego, czy jest to woda powierzchniowa, czy
podziemna, a także od jej przeznaczenia. Wysokość opłat za ścieki zależy od ich rodzaju i ilości, jakie
17
wprowadzamy. Jeżeli firma posiada własne ujęcie wody, ponosi opłaty środowiskowe zgodnie z prawem
ochrony środowiska oraz rozporządzeniem o opłatach za korzystanie ze środowiska.
Ustawowe obowiązki podmiotu korzystającego z wód lub wprowadzającego do wód substancje
zanieczyszczajÄ…ce:
prowadzenie ewidencji, aktualizowanej co pół roku, zawierającej informację o ilości i jakości pobranej wody
powierzchniowej i podziemnej oraz informacji o ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzonych do wód lub do
ziemi,
wnoszenie opłaty za wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi oraz pobór wód co pół roku do końca miesiąca
następującego po upływie każdego półrocza, do marszałka województwa,
składanie sprawozdań marszałkowi województwa oraz WIOŚ.
OPA
ATY ZA ODPADY
Do rozliczenia za składowanie lub magazynowanie odpadów zobowiązany jest zarządzający składowiskiem
odpadów, a nie przedsiębiorca, który je wytwarza. Ustawowe obowiązki wytwórcy odpadów:
uzyskanie pozwoleń (gdy wytwarza więcej niż 5 tys. ton odpadów rocznie i powyżej tony rocznie odpadów
niebezpiecznych) i zezwoleń (podmiot zajmujący się zbieraniem, transportem, odzyskiem czy
unieszkodliwieniem odpadów),
prowadzenie pełnej lub uproszczonej ewidencji (karta przekazania odpadów) zgodnie z art. 36 ustawy
o odpadach,
złożenie marszałkowi województwa raz w roku i WIOŚ (do końca marca za poprzedni rok) sprawozdania -
zbiorczego zestawienia danych (wzór sprawozdania znajduje się w Dz.U. z 2001 r. nr152, poz.1737).
W przypadku gdy:
zakład wytwarza odpady inne niż niebezpieczne (z wyłączeniem komunalnych i do 5 ton rocznie) - prowadzi
ewidencję uproszczoną, stosując kartę przekazania odpadów (wynika to z rozporządzenia Ministra Środowiska
z 11 grudnia 2001 r. o rodzajach odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji
odpadów (É) (Dz.U. nr 152, poz. 1735),
firma, która posiada odpowiednie zezwolenie, jeśli przyjmie odpady, to wypełnia kartę przekazania odpadu,
prowadzi sprawozdawczość danej opłaty (wzór sprawozdania zamieszczony jest w Dz.U. z 2005 r. nr 252, poz.
2128), a co pół roku się rozlicza. Jeżeli opłata z tego tytułu przekracza 400 zł, wpłaca ją na konto urzędu
marszałkowskiego.
OPA
ATA PRODUKTOWA
Do rozliczenia się z opłaty produktowej zobowiązany jest każdy przedsiębiorca, który wprowadza na rynek
towary w opakowaniach oraz niektóre szkodliwe dla środowiska produkty. Ustawowe obowiązki przedsiębiorcy
wytwarzajÄ…cego lub importujÄ…cego produkty w opakowaniach:
powiadomienie marszałka województwa o wprowadzaniu towarów w opakowaniach na rynek w ciągu 30 dni od
rozpoczęcia takiej działalności,
prowadzenie ewidencji potwierdzającej odrębnie odzysk, odrębnie recykling odpadów opakowaniowych
i poużytkowych,
wnioskowanie o wydanie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk, odrębnie recykling odpadów przez
prowadzącego taką działalność,
18
prowadzenie ewidencji opakowań wprowadzanych na rynek wraz z wyrobami, zgodnie z ustawą z 11 maja 2001
r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej
i opłacie depozytowej (Dz.U. nr 63, poz. 839 ze zm.),
prowadzenie ewidencji pozaksięgowej w przypadku, gdy firma korzysta z usług organizacji zajmującej się
odzyskiem i recyklingiem oraz obowiązkowym rozliczeniem z marszałkiem województwa,
składanie sprawozdania rocznego za poprzedni rok kalendarzowy do 31 marca br. marszałkowi województwa,
złożenie sprawozdania dotyczącego opłaty produktowej w terminie do 31 marca za poprzedni rok marszałkowi
województwa na druku OPAK-3, w przypadku gdy firma wprowadza produkty w opakowaniach nie tylko na
rynek krajowy, ale też je eksportuje,
rozliczenie opłaty produktowej za poprzedni rok do 31 marca następnego roku kalendarzowego i, jeżeli firma nie
osiągnęła odpowiedniego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych, a kwota do zapłaty przekracza 50 zł,
uiszczenia opłaty na konto urzędu marszałkowskiego (rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 sierpnia 2005 r.
w sprawie stawek opłat produktowych na 2006 rok; Dz.U. nr 157, poz. 1325).
WARTO WIEDZIEĆ
Pomocne w wywiązaniu się ze zobowiązań z tytułu korzystania ze środowiska mogą się okazać, znajdujące się
na stronie: www.demel.pl, specjalne programy służące do rozliczeń i opracowania ewidencji.
Opłaty podwyższone (płaci się je za wprowadzanie do powietrza gazów lub pyłów, pobór wód, wprowadzanie
ścieków do wód lub do ziemi) do końca 2006 r. były o 100 proc. wyższe od opłat normalnych za korzystanie ze
środowiska.
Od 2007 i 2008 r. trzeba płacić o 200 proc. więcej, a od 2009 r. - o 500 proc. więcej (art. 292 ustawy z 27
kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska; j.t. Dz.U. z 2006 r. nr 129, poz. 902). Odsetki od nieuiszczonych
opłat podwyższonych nalicza się jak od zaległości podatkowych.
Pomiarów emisji zanieczyszczeń mogą dokonywać tylko laboratoria, mające certyfikat systemu jakości albo
certyfikat akredytacji (zgodnie z ustawą z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności; j.t. Dz.U. z 2004 r. nr
204, poz. 2087), a także uprawnione do badania odpowiednich właściwości substancji i preparatów zgodnie z
ustawÄ… o substancjach i preparatach chemicznych.
Jakie są podstawowe obowiązki w zakresie ppoż.?
Zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr
147, poz. 1229 z póz
n. zm.: Dz. U. z 2003 r. Nr 52, poz. 452, Dz. U. z 2005 r. Nr 100, poz. 835, Dz. U. z 2008 r.
Nr 163, poz. 1015, Dz. U. z 2009 r. Nr 11, poz. 59) właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu,
zapewniając ich ochronę przeciwpożarową, jest obowiązany:
przestrzegać przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,
wyposażyć budynek, obiekt budowlany lub teren w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice,
zapewnić konserwację oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne
i niezawodne funkcjonowanie,
zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwo
i możliwość ewakuacji,
przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,
zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
19
ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego
zagrożenia.
Nowelizacja Kodeksu pracy (art. 2091), obowiązująca od 18 stycznia 2009 r., nakłada na pracodawcę obowiązek
wyznaczenia pracownika do wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji
pracowników, zgodnie z przepisami o ochronie przeciwpożarowej.
Jednym z ważniejszych, jeśli nie najważniejszym obowiązkiem w zakresie ochrony przeciwpożarowej jest
obowiązek, o którym mowa jest w art. 9 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej:
 Każdy kto zauważy pożar, klęskę żywiołową lub inne miejscowe zagrożenie, jest zobowiązany niezwłocznie
zawiadomić osoby znajdujące w strefie zagrożenia oraz: centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostkę
ochrony przeciwpożarowej albo Policję bądz
wójta albo sołtysa .
Kodeks pracy.
Art.209 mówi o obowiązkach pracodawcy w zakresie ochrony przeciwpożarowej:
1. Zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów
i ewakuacji pracowników.
2. Wyznaczyć pracowników do:
a. Udzielania pierwszej pomocy.
b. Wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.
c. Zapewnić łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie
udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony
przeciwpożarowej.
Działania powyższe powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzenia działalności
gospodarczej, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy oraz
rodzaju i poziomu występujących zagrożeń. Ponadto zgodnie z art. 207 KP pracodawca jest zobowiązany
przekazać pracownikom informacje o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz
wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników. Informacja o pracownikach
wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów
i ewakuacji pracowników powinna zawierać:
- imiÄ™ i nazwisko,
- miejsce wykonywania pracy,
- numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej.
Ponadto pracodawca ma obowiÄ…zek przekazania pracownikom informacji o:
20
1. Zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy na poszczególnych stanowiskach pracy
i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji
zagrażających zdrowiu i życiu pracowników.
2. Działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń
o których mowa w pkt.1.
Zaznaczyć należy, że obowiązek udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej osobom poszkodowanym wynika
także innych przepisów nie tylko z przepisów o ochronie przeciwpożarowej i spoczywa na nas wszystkich.
Obowiązek przestrzegania przepisów o ochronie przeciwpożarowej wynika z art.3 Ustawy o ochronie
przeciwpożarowej oraz z art. 100 KP. Kto nie przestrzega w/w obowiązku podlega odpowiedzialności w trybie
i na zasadach ustalonych w innych przepisach min. Kodeksie karnym w art. 163 i 164 określono
odpowiedzialność karną za spowodowanie zdarzeń zagrażających zdrowiu i życiu oraz art. 82, 82a i 83 Kodeksu
wykroczeń.
Art. 4 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej nakłada dodatkowe obowiązki na właścicieli budynków, obiektów
budowlanych lub terenów, którzy zapewniając ich ochronę przeciwpożarową zobowiązani są w szczególności
do:
żð przestrzegania przeciwpożarowych wymagaÅ„ techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,
żð wyposażenia budynku, obiektu budowlanego lub terenu w wymagane urzÄ…dzenia przeciwpożarowe i gaÅ›nice,
żð zapewnienia konserwacji oraz naprawy urzÄ…dzeÅ„ przeciwpożarowych i gaÅ›nic w sposób gwarantujÄ…cy ich
sprawne i niezawodne funkcjonowanie,
żð zapewnieni osobom przebywajÄ…cym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeÅ„stwo
i możliwość ewakuacji,
żð przygotowania budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej,
żð zapoznania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
żð ustalenia sposobów postÄ™powania na wypadek powstania pożaru, klÄ™ski żywioÅ‚owej lub innego miejscowego
zagrożenia.
Na terenie zakładu pracy mogą występować wszelkiego rodzaju zdarzenia niebezpieczne do których
możemy zaliczyć pożary i miejscowe zagrożenia. Rodzaj i wielkość zdarzeń niebezpiecznych jest związana
z wieloma czynnikami m.in.: ilością i rodzajem substancji magazynowanych i przetwarzanych w zakładzie,
rodzajem prowadzonej działalności zakładu, umiejscowieniem, ilością osób zatrudnionych i wieloma
innymi czynnikami wpływającymi na ryzyko wystąpienia i rozprzestrzeniania się zdarzeń niebezpiecznych.
Ponadto właściciele budynków, zarządcy lub użytkownicy budynków oraz placów składowych i wiat,
z wyjątkiem budynków jednorodzinnych zobowiązani są do:
1. Utrzymywania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w stanie pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej.
2. Wyposażenia obiektów, zgodnie z wymaganiami przepisów techniczno-budowlanych, w przeciwpożarowe
wyłączniki prądu.
3. Umieszczania w widocznych miejscach instrukcji postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem telefonów
alarmowych.
4. Oznakowania znakami zgodnymi z Polskimi Normami:
a. Dróg i wyjść ewakuacyjnych w sposób zapewniający dostarczenie informacji niezbędnych do
ewakuacji.
21
b. Miejsc usytuowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic.
c. Miejsc usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi.
d. Miejsc usytuowania nasady umożliwiającej zasilanie instalacji wodociągowej przeciwpożarowej,
kurków głównych instalacji gazowej oraz materiałów niebezpiecznych pożarowo.
e. Pomieszczeń i terenów z materiałami niebezpiecznymi pożarowo.
f. Drabin ewakuacyjnych, rękawów ratowniczych, pojemników z maskami ucieczkowymi, miejsc
zbiórki do ewakuacji, miejsc lokalizacji kluczy do wyjść ewakuacyjnych.
g. Dz
wigów dla straży pożarnej.
h. Przeciwpożarowych zbiorników wodnych, zbiorników technologicznych stanowiących uzupełniające
z
ródło wody do celów przeciwpożarowych, punktów poboru wody, stanowisk czerpani wody.
i. Drzwi przeciwpożarowych.
j. Dróg pożarowych.
k. Miejsc zaklasyfikowanych jako strefy zagrożenia wybuchem.
4. Ocena stanowisk pracy pod względem bezpieczeństwa i ergonomii
Kryteria ergonomiczne, ocena warunków pracy
Gdy wystąpi potrzeba utworzenia nowego stanowiska pracy lub modernizacji takiego, które już istnieje,
pracownik służby bhp może zostać wskazany przez pracodawcę jako osoba, która doradzi mu, jak przygotować
stanowisko pracy lub je zmienić, aby spełniało wszystkie wymogi ergonomii. Pracownik służby bhp powinien
wiedzieć, na jakie kryteria ergonomiczne warto zwrócić uwagę, aby najlepiej doradzić pracodawcy.
Kryteria ergonomiczne, które powinien brać pod uwagę pracodawca oraz pracownik służby bhp w trakcie
tworzenia nowych stanowisk pracy lub modernizacji obecnych
Poniżej przedstawiono role kryteriów ergonomicznych, ich rodzaje oraz zastosowanie.
Kryteria ergonomiczne spełniają trzy ważne role, wzajemnie się uzupełniające:
" sÄ… z
ródłem informacji ergonomicznej,
" uruchamiają mechanizmy skojarzeń i analogii, kierunkując myśli oceniającego w stronę rozwiązań poprawnych
z punktu widzenia ergonomii,
" mogą wskazywać możliwości zastosowania gotowych rozwiązań, sprawdzonych w praktyce, wzorcowych pod
względem ergonomicznym.
Ergonomiczne kryteria wynikają z przyjętego w ergonomii podejścia, wymagającego dostosowania maszyn,
urządzeń, narzędzi oraz całego środowiska pracy do indywidualnych cech każdego człowieka tzn. psychicznych,
fizjologicznych i kulturowych.
22
Do kryteriów ogólnych zaliczyć można proces pracy, przestrzeń pracy, urządzenia kontrolno-sterownicze oraz
materialne środowisko pracy.
Ogólne kryteria ergonomiczne:
1. Kryteria ergonomiczne dla procesu pracy
Ergonomiczne organizowanie stanowisk w procesie pracy polega na nowych formach zaangażowania człowieka
w proces produkcyjny, zgodny z jego rytmem fizjologicznym i potrzebami psychofizycznymi.
Sprowadza siÄ™ to do:
" grupowania zadań, w taki sposób by stworzyć jak najbardziej optymalne warunki pracy;
" istotne jest aby dobrze został dobrany stopień autonomii stanowiska;
" przydzielenia człowiekowi zadania, w których jest lepszy od maszyny, a maszynie tych, w których człowiek nie
daje sobie rady bÄ…dz
zadania są dla niego zbyt uciążliwe lub niebezpieczne.
W tym celu:
" wykorzystuje się dane dotyczące wysiłku fizycznego i psychicznego związanego z wykonywaniem
poszczególnych czynności, zadań, operacji;
" uwzględnia reguły biomechaniki ruchów i wskazówki dotyczące percepcji i przetwarzania informacji.
Ważnymi czynnikami w organizowaniu procesu pracy są:
" rozszerzanie pracy - technika zwiększania zakresu pracy pracownika przez przydzielenie mu większej liczby
zadań tego samego rodzaju;
" wzbogacanie pracy - technika zwiększania zakresu pracy pracownika przez wprowadzenie w zakres jego
obowiązków czynności o różnym stopniu trudności w ramach jednego zadania; pozwala to na zwiększenie
stopnia swobody i podejmowania decyzji w zakresie wykonywanych przez pracownika czynności, zwiększenie
samodzielności i odpowiedzialności w planowaniu i kontrolowaniu swojej pracy i jej wyników; próby
wzbogacenia pracy zmierzają do lepszego wykorzystania umiejętności pracownika;
" rotacja wykonywanych zadań - technika zwiększania zakresu pracy przez cykliczną zmianę wykonywanych
przez niego zadań w ciągu zmiany roboczej; okres rotacji ustala się w taki sposób, aby nastąpiło skrócenie czasu
pracy powodującej uczucie monotonii; dzięki zmianie zadań uzyskuje się równomierniejsze obciążenie fizyczne
i mniejsze wyczerpanie psychiczne, praca bowiem jest mniej nużąca; wzmaga się ponadto zrozumienie
znaczenia wykonywanych czynności i zainteresowanie nimi, przez co wzrasta wydajność pracy;
" wymienność stanowisk pracy - technika zwiększania zakresu pracy pracownika przez zmianę miejsca pracy
w ciągu dnia, tygodnia i dłuższych okresów; celem jest zwiększenie elastyczności systemu produkcji przez
zapoznanie pracowników z operacjami sąsiadującymi; zmniejsza to negatywne skutki ewentualnej absencji
i ułatwia rekrutację nowych pracowników.
2. Kryteria ergonomiczne dla przestrzeni pracy
Przestrzeń pracy to wszelkiego rodzaju zagadnienia związane z przybraną pozycją pracy na stanowisku pracy,
przestrzenią czynności ruchowych oraz architekturą obiektu technicznego. Istotnymi elementami są tu:
23
a) właściwe zaprojektowanie stosunków przestrzennych na stanowisku roboczym.
Zagwarantowanie człowiekowi pracy w dogodnym dla niego, zasięgu rąk, wygodnej pozycji
ciała, możliwości wykonywania ruchów swobodnie i bez zbytniego wysiłku. Na to kryterium
składa się również zapewnienie w granicach przestrzeni roboczej strefy wygodnej obserwacji
i identyfikacji wzrokowej. Dobra widoczność pola pracy na co się składają elementy
informacyjne, oznaczenia graficzne i barwne oraz otoczenie jest warunkiem niezbędnym
i bardzo ułatwiającym prawidłowe i bezpieczne wykonywanie zadań na stanowisku pracy.
b) ustalenie kształtu obiektu technicznego (stanowiska roboczego, maszyny, urządzenia)
oraz rozmieszczenia jego zespołów funkcjonalnych, elementów ochrony itp.
Zgodnie z zajmowaną przez pracownika przestrzenią, pozycją ciała, strefami zasięgu rąk, nóg
i wzroku. Zwrócenie uwagi na skomponowanie estetycznej całości oraz na to, że w warunkach
ergonomicznych to sprzęt powinien znajdować się naokoło pracownika.
2. Kryteria ergonomiczne dla układów kontrolno  sterowniczych
Dzięki procesom uwagi człowiek nie reaguje w równym stopniu na wszystkie sygnały, które
do niego docierajÄ…, odbiera tylko te bodz
ce, których pojawienia się oczekuje albo te, które
wyróżniają się jakimiś swoistymi właściwościami, koncentrując na sobie uwagę.
Do tych czynników zaliczyć można siłę danego sygnału, kształt, położenie, wielkość i czas
trwania. Skuteczność i wydajność wielu działań ludzkich zależy od:
" stopnia wyuczenia się odpowiedzi na określone sytuacje życiowe;
" ukształtowania układów, aby reakcja była natychmiastowa oraz prawdopodobieństwo
popełnienia błędu, wynikające z trudności w rozróżnieniu elementów sterowniczych, jak
najmniejsze;
" prawidłowe rozmieszczenie w przestrzeni wszystkich punktów, które człowiek musi dostrzec
(układy wskaz
nikowe) i na które musi oddziaływać (układy sterownicze oraz bezpośrednia
interwencja w procesie).
Do układów sterowniczych zalicza się przyrządy, za pomocą których człowiek kieruje
mechanizmami i maszynami (dz
wignie, pedały, kierownice, przełączniki, przyciski itp.).
Ważnym elementem jest zlokalizowanie układów sterowniczych w strefie zasięgu nie tylko
rąk ale i wzroku operatora oraz właściwy dobór elementów do funkcji, które mają spełniać, ich
kształtów, wymiarów, właściwości powierzchni.
4. Kryteria ergonomiczne dla materialnego środowiska pracy
Maszynę lub urządzenie oraz realizowane za ich pomocą technologię, należy traktować jako
potencjalne z
ródła zakłóceń czynników środowiskowych, utrudniające pracę człowiekowi
i narażające go na pewne zagrożenia np. drgania, hałas, ciepło, zanieczyszczenia powietrza,
promieniowanie elektromagnetyczne, pole elektrostatyczne. y
ródła tych czynników powinny
być odizolowane od człowieka i otoczenia oraz maksymalnie oddalone od strefy przebywania
ludzi. Na kryterium materialnego środowiska pracy składają się wszelkiego rodzaju
zagadnienia zwiÄ…zane ze z
ródłami zanieczyszczeń powietrza, z zakłóceniami mikroklimatu,
z drganiami mechanicznymi i hałasem, z
ródłami szkodliwego promieniowania oraz z
ródłami
światła.
2. Ocena warunków pracy na istniejącym stanowisku przy uwzględnieniu wymagań
ergonomii
Ocena warunków na stanowisku pracy przy uwzględnieniu wymagań ergonomii nie może się
ograniczać tylko do określenia stopnia dostosowania stanowiska do pracującego na nim człowieka
oraz wysiłków fizycznych i psychicznych, jakie są związane z daną pracą. Do wykonania oceny
24
ważne są także informacje o rozmieszczeniu układów kontrolno-sterowniczych oraz znajomość
parametrów materialnego środowiska pracy na danym stanowisku.
c) Kompleksowa ocena warunków pracy składa się z pięciu etapów:
1)określenie obciążenia fizycznego pracą,
2)określenie obciążenia psychicznego pracą,
3)ocena antropometryczna stanowiska pracy,
4)ocena rozmieszczenia układów kontrolno-sterowniczych oraz możliwości odbioru sygnałów
przez pracownika,
5)ocena materialnego środowiska pracy.
Poniżej przedstawiono schemat wykonania oceny warunków pracy na danym stanowisku przy
uwzględnieniem wymagań ergonomii w pięciu krokach. Poszczególne kroki podzielono na
bardziej dokładnie działania np. określenie wysiłku fizycznego podzielono na określenie
wydatku energetycznego, obciążenia statycznego oraz monotypowości ruchów roboczych.
Wykonanie wszystkich pięciu etapów oceny powinno dać pracownikowi służby bhp całkowity
pogląd na stan warunków pracy na danym stanowisku i ewentualne usprawnienia na
stanowisku pracy.
25
Ocena warunków pracy na danym stanowisku i jego otoczeniu obejmuje rozpoznanie
aktualnego stanu warunków pracy, wyjaśnienie przyczyn takiego stanu oraz określenie
możliwych zmian w przyszłości. W trakcie oceny warunków pracy uzyskuje się dane,
26
uzupełniające informacje o człowieku i obiekcie technicznym o dane opisujące relacje
w układzie człowiek - obiekt techniczny, dotyczący zarówno układu jako całości, jak i samego
człowieka w procesie pracy. Podstawowym celem oceny warunków pracy systemu człowiek -
obiekt techniczny jest określenie poziomu jego ergonomiczności w fazie eksploatacji.
Dotyczy to, zagadnień głównie z zakresu tzw. psychologii inżynieryjnej (np. konstrukcja
i rozmieszczenie układów kontrolno - sterowniczych), fizjologii pracy (pozycje ciała przy
pracy, biomechanika ruchów) oraz antropometrii (relacje przestrzenne między ciałem
człowieka a obiektem technicznym).
Ocena obciążenia fizycznego pracą na danym stanowisku
Definicje:
Trudność pracy fizycznej można odwzorować na podstawie wydatku energetycznego,
rozumianego jako uzyskiwaną ze spalania pokarmów ilość energii, którą ciało potrzebuje na
jednostkę czasu, do spełnienia określonej funkcji. Na poziom zmęczenia, oprócz wydatku
energetycznego, wpływa również obciążenie statyczne, zależne od pozycji przy pracy. Jest to
wysiłek powstały w warunkach bezruchu, przy długotrwałym skurczu mięśni. Wymuszona,
niewygodna pozycja przy pracy, np. praca z rękami ponad głową, w pozycji pochylonej albo
ze skręconym tułowiem, powoduje nieprawidłowy obieg krwi w pracujących mięśniach
i znacznie przyspiesza zmęczenie. Zachodzi to nawet wówczas, gdy nie ma pracy w sensie
fizycznym, np. gdy trzymamy nieruchomo ciężar w wyciągniętej ręce. Obciążenie statyczne
stanowi jeden z elementów każdej pracy i zawsze w dużym stopniu wpływa na jej
uciążliwość. Często jest elementem warunkującym czas i możliwości wykonania danej
czynności. Kolejny czynnik, wpływający na powstawanie zmęczenia fizycznego, to
monotypowość - jednostajność ruchów pracownika. Jeśli te same ruchy są stałe powtarzane,
to angażują one te same grupy mięśni. Wpływa to, na znaczne przyspieszenie procesów
zmęczeniowych mięśni, utrudniając regenerację sił. Z tego względu ruchy jednostajne są
często odczuwane jako uciążliwe.
Metody badania wydatku energetycznego:
Badania wydatku energetycznego można wykonać za pomocą jednej z poniższych metod:
a)kalorymetrii
Polega na pomiarach wskaz
ników wymiany gazowej, to znaczy wentylacji płuc i zużycia
tlenu. W metodzie tej stosowane mogą być liczniki gazowe do pomiaru wentylacji, maski
z wentylami oraz analizatory gazów, jakie się wytworzyły. Z racji stosowania ustnika lub
maski, utrudniających oddychanie metoda ta nie jest zalecania, zwłaszcza przy dużych
wysiłkach podczas badania.
b)fizjologiczna
W metodzie tej uwzględniane są wyniki badań układu krążenia oraz oddechowego,
z których wynika, że ciśnienie krwi oraz temperatura ciała wzrastają wraz ze wzrostem
obciążenia pracą.
c)tabelaryczna
W metodzie tej wykorzystywane są badania G. Lehmanna oraz jego uczniów. Podstawą
metody jest analiza dokładnego czasu pracy. Wydatek energetyczny określa się na podstawie
analizy czasu pracy, a także pozycji ciała i wykorzystywanych przy wysiłku różnych grup
mięśniowych.
Metoda oceny obciążenia fizycznego pracą (WF):
Najczęściej wykorzystywaną metodą jest metoda chronometrażowo-tabelaryczna Lehmanna.
27
Podstawą oceny wydatku energetycznego WE, obciążenia statycznego OS oraz
monotypowości ruchów roboczych MRR jest wykonanie chronometrażu pracy. Polega, to na
pomiarze i zapisie w tabelach czasu trwania wszystkich czynności wykonywanych w trakcie
pracy.
" wydatek energetyczny (WE): Przy określaniu jednostkowych wydatków energetycznych
korzystamy z tabel G. Lehmanna, dotyczących wartości wydatku energetycznego dla różnych
wykonywanych czynności. Poniżej podano przykładowe czynności oraz czasy ich trwania.
Wydatek energetyczny wynika z sumy iloczynów czasu wykonywania poszczególnych
czynności (w minutach) w ciągu zmiany oraz jednostkowego wydatku energetycznego
(kJ/min lub kcal/min). W tabelach G. Lehmanna są zawarte wartości jednostkowego wydatku
energetycznego dla najczęściej występujących czynności. Tak uzyskany wynik można
porównać z normatywami wynikającymi np. z przepisu o napojach i posiłkach
profilaktycznych.
" obciążenie statyczne (OS):
Dalsze działania to określenie pozycji najbardziej obciążającej statycznie, biorąc pod uwagę
czynności wykonywane często przy różnych pozycjach ciała.
Jeżeli praca składa się z operacji lub czynności wykonywanych w zasadniczo różnych
pozycjach ciała, to wówczas należy przy dokonywaniu oceny wziąć pod uwagę pozycję
28
najbardziej obciążającą statycznie, pod warunkiem, że czas trwania tej czynności wynosi nie
mniej niż 3 h. Na stopień uciążliwości pracy, wynikający z obciążenia statycznego, wpływa
również udział w procesie pracy elementów związanych z podtrzymywaniem ciężarów, np.
trzymanie narzędzi, przenoszenie oburącz. Jeśli czynności tego rodzaju powtarzają się
systematycznie, to wówczas należy podnieść kategorię oceny, określoną na podstawie analizy
pozycji ciała, o jeden stopień ciężkości. Należy pamiętać, że im pozycja bardziej swobodna,
tym obciążenie mniejsze. Poniżej podano przykładowe pozycje ciała przy pracy oraz oceny
słowne i punktowe
" monotypowość ruchów roboczych (MRR): Duża uciążliwość fizyczna występuje przy
pracach monotypowych, związanych z jednostronnym przeciążeniem pewnych grup
mięśniowych. Ruchy często powtarzane przez człowieka, angażujące te same grupy mięśni,
wywołują w efekcie szybsze narastanie zmęczenia niż ruchy wykonywane przy
zaangażowaniu różnych grup mięśni. Monotypowość ruchów występuje często przy pracach
zautomatyzowanych lub zmechanizowanych.Oceniając monotypowość ruchów roboczych
należy wziąć pod uwagę: liczbę stereotypowych powtórzeń, wielkość rozwijanych sił
mięśniowych przy wykonywanej pracy. Poniżej podano przykładową liczbę powtórzeń
stereotypowych oraz oceny słowne i punktowe.
" wysiłek fizyczny (WF): Ocena końcowa wysiłku fizycznego WF składa się z sumy punktów
składowych: wydatku energetycznego, obciążenia statycznego oraz monotypowości ruchów
roboczych.
WF = WE + OS + MRR Poniżej podano przykładową ocenę słowną i punktową wysiłku
fizycznego.
Stosowana metoda chronometrażowo-tabelaryczna nie jest trudna. Wymaga jedynie ustalenia
czasu wykonywania poszczególnych czynności, korzystania z tablic G. Lehmanna
i wykonania kilku obliczeń matematycznych. Uzyskane wyniki co do wielkości obciążenia
fizycznego pracą przez pracowników służby bhp oraz pracodawców mogą być wykorzystane
w ocenie ryzyka zawodowego dla danego stanowiska, w celu określenia poziomu ryzyka
i podjęcia ewentualnych działań korygujących w zakresie ergonomii.
5-7 Organizacja wybranych stanowisk pracy zgodnie
z wymogami ergonomii, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska  wymagania zawarte w tematach w/w
29