Przedmiot: ZarzÄ…dzanie systemami BHP
Temat 8-9 Zasady sporządzania regulaminów oraz instrukcji stanowiskowych zgodnych
z przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy.
Instrukcje bhp to obowiązkowy element wyposażenia każdego stanowiska pracy. Zgodnie
z art. 2374 Kodeksu pracy oraz ż 41 ust.1 rozporządzenia MPiPS z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bhp pracodawca ma obowiązek udostępnić pracownikom, do
stałego korzystania, aktualne instrukcje bhp dotyczące:
1) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych
z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;
2) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
3) postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
4) udzielania pierwszej pomocy.
Wyposażenie stanowisk w instrukcje bhp podlega kontroli PIP, a ich brak może skutkować
karą pieniężną. Podpisana instrukcja bhp jest dokumentem równie ważnym jak przepisy
wewnątrzzakładowe (np. regulamin pracy, zarządzenia wewnętrzne), który musi być
bezwzględnie przestrzegany przez wszystkich pracowników. Nieprzestrzeganie postanowień
stanowiskowych instrukcji bhp może spowodować poważne konsekwencje dla życia
i zdrowia pracowników.
Za nieprzestrzeganie postanowień instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawca
może nakładać na pracowników kary porządkowe określone w art. 108 ż 1 i 2 Kodeksu pracy.
Czy pracownik ma obowiązek potwierdzić na piśmie zapoznanie się z instrukcją BHP?
Jak wynika z art. 2374 Kodeksu pracy pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie
zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Instrukcje bhp są
traktowane jako zasady bhp a więc wynika, że zapoznanie się pracownika z instrukcją bhp
powinno być każdorazowo potwierdzone na piśmie.
Zawartość instrukcji BHP
Jak wynika z ż 41 ust. 2 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp instrukcje
stanowiskowe bhp powinny w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności,
które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego
1
wykonywania pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania
w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników.
Instrukcje bhp dotyczÄ…ce prac zwiÄ…zanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji
i preparatów chemicznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach
charakterystyki tych substancji i preparatów.
Wskazówki pomocne przy opracowywaniu instrukcji
Instrukcja bhp powinna składać się z następujących ogólnych elementów:
uwagi i informacje ogólne, np. kto jest upoważniony do obsługi urządzenia, informacje
dotyczące badań profilaktycznych, szkoleń bhp lub kwalifikacji zawodowych, uwagi
dotyczące odzieży, rękawic i obuwia ochronnego oraz środków ochrony indywidualnej,
podstawowe warunki bezpiecznej pracy tj. informacje dotyczÄ…ce organizacji stanowiska pracy
z punktu widzenia bezpieczeństwa, np. w zakresie wyznaczania i utrzymania dróg
transportowych, zabezpieczenia urządzeń ciśnieniowych przed gromadzeniem się ładunków
elektrostatycznych itp.),
czynności do wykonania przed rozpoczęciem pracy np. w zakresie kontroli stanu
technicznego urządzenia lub przygotowania materiału do obróbki,
czynności podczas pracy takie, których wykonywanie czy przestrzeganie zapewnia faktyczne
bezpieczeństwo pracy, np. niepalenie tytoniu na stanowisku pracy,
wykazu czynności zabronionych np. przy eksploatacji wózków jezdniowych podnośnikowych
zabrania się operatorowi podnoszenia innych osób na widłach wózka,
czynności do wykonania po zakończeniu pracy np. informacje o uporządkowaniu stanowiska
pracy,
uwagi końcowe np. jakie postępowanie obowiązuje, jeśli nastąpi wypadek na stanowisku
pracy, sposób przekazania stanowiska następcy przy pracy zmianowej.
Instrukcja bhp powinna opierać się oczywiście na uwarunkowaniach prawnych i normach,
lecz nie ma obowiązku przywoływania tychże przepisów prawnych i norm, gdyż wydłuża to
treść instrukcji, a samemu pracownikowi niewiele one mówią.
Kto opracowuje instrukcje stanowiskowe z zakresu bhp?
Ustawodawca nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia właściwych instrukcji bhp na
stanowiskach pracy, ale nie wskazuje kto jest zobowiÄ…zany do ich opracowania.
2
Z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa
i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z póz
n. zm.) nie wynika obowiÄ…zek ich opracowania
przez pracownika tej służby, lecz jedynie obowiązek opiniowania instrukcji bhp.
Wyłącznie od pracodawcy zależy, komu zleci opracowanie instrukcji.
Ze względu na rodzaj i zakres informacji, jakie powinna zawierać instrukcja bhp najlepiej
byłoby, gdyby przygotował ją pracownik nadzoru, osoba znająca specyfikę pracy na danym
stanowisku, sposób pracy urządzenia oraz zagrożenia z nim związane - np. kierownik działu
itp. przy współpracy z pracownikami obsługującymi dane urządzenie.
Pracodawca może również zlecić wykonanie takich instrukcji specjalistom z zewnątrz, którzy
przy udziale przedstawicieli pracowników macierzystego zakładu, stworzą instrukcje
dostosowane do specyfiki konkretnego zakładu pracy.
Z pomocą przychodzą przede wszystkim gotowe instrukcje bhp, opracowane do najczęściej
występujących stanowisk pracy. Ponieważ napisane są one stosunkowo ogólnikowo mogą
stanowić bazę do opracowania szczegółowych instrukcji.
Warto dodać, że zgodnie art. 23711a ż 1 Kodeksu pracy pracodawca powinien skonsultować
opracowane instrukcje z pracownikami lub ich przedstawicielami.
Zaleca się, aby treść instrukcji bhp przed jej wdrożeniem była skonsultowana z możliwie jak
najszerszym gronem załogi, od kierownictwa firmy do szeregowego pracownika, a przede
wszystkim z pracownikiem służby bhp.
Temat 11 Sporządzanie regulaminów oraz instrukcji stanowiskowych zgodnych z przepisami
o bezpieczeństwie i higienie pracy  ćwiczenia 
Temat 12 Ocena regulaminów i instrukcji stanowiskowych pod kątem zgodności z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy
Temat 13 Ocena regulaminów i instrukcji stanowiskowych pod kątem zgodności z przepisami
w zakresie ochrony środowiska
3
Tworzenie instrukcji
Instrukcje niezbędny element bhp Instrukcje stanowiskowe bezpieczeństwa i higieny pracy
należą do podstawowego pakietu zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie pracy. Bez
udostępnienia tego skutecznego elementu przemawiającego do pracownika, prawdopodobieństwo
popełniania pomyłek przez pracownika, zaistnienia zdarzeń potencjalnie wypadkowych
wzrosłaby, a nawet można pokusić się o stwierdzenie, iż brak instrukcji może wpłynąć w znaczny
sposób na wzrost wypadkowości w zakładzie, firmie, warsztacie.
Podstawa prawna
Podstawa prawna mówiąca o obowiązku posiadania w zakładzie instrukcji, zasadach tworzenia,
zagadnieniach, jakie powinny być ujęte w instrukcji to:
1. Kodeks pracy art. 2374
2. Rozporządzenie Ministra Polityki i Spraw Socjalnych z 26 września 1997 w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2003 nr 169 poz. 1650 ze
zm.) ż 41.
3. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z 30 paz
dziernika 2002 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. 2002 nr 191 poz. 1596) ż
30.
Tworzenie instrukcji
Instrukcje powinny być tworzone w oparciu o kilka podstawowych zasad:
·ð przepisy prawne, szczególnie dotyczÄ…ce bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy przy
wykonywaniu określonych prac,
·ð dokumentacjÄ™ techniczno-eksploatacyjnÄ… urzÄ…dzeÅ„,
·ð w oparciu ocenÄ™ ryzyka zawodowego na danym stanowisku pracy
·ð w oparciu o analizÄ™ wypadków i zdarzeÅ„ potencjalnie wypadkowych na danym
stanowisku pracy, jeżeli miały miejsce,
·ð e) uwzglÄ™dniajÄ…c konsultacje z doÅ›wiadczonymi pracownikami, oraz kadrÄ… nadzoru,
opierając się dobrych praktykach bezpiecznej pracy, stosowanych w zakładzie (firmie).
Co przez to rozumieć? Na pewno instrukcja to nie przepisywanie ustaw, w oparciu o nie można
stworzyć szkielet instrukcji, skorzystać wyszczególniając podstawowe tematy, ale aby była
dobrze napisana powinna uwzględniać dokumentację producenta, który jest w pełni świadomy
zagrożeń, jakie mogą wystąpić podczas eksploatacji. Ponadto należy zapoznać się i uwzględnić
zagrożenia wyszczególnione w ocenie ryzyka, gdyż to przed nimi trzeba się zabezpieczyć. Jak
najbardziej wskazane jest wykorzystanie zapisów dotyczących zdarzeń potencjalnie
wypadkowych lub niebezpiecznych. Na koniec, najlepiej poddać pod dyskusję z doświadczonymi
pracownikami, którzy ocenią treść instrukcji pod względem zrozumienia zawartych w niej
sformułowań oraz podpowiedzą o bezpiecznych czynnościach podczas obsługi, które
niekoniecznie znajdziemy w przepisach, a jednocześnie mogli doświadczyć nietypowych sytuacji.
Treść instrukcji
4
Instrukcje powinny być pisane w sposób prosty zrozumiały dla każdego pracownika, a co za tym
idzie podstawowe cechy to prostota sformułowań, krótkie treściwe zdania, mogą być o
charakterze hasłowym, niebudzącym wątpliwości, wskazującym kolejność czynności i sposób
postępowania. Najlepiej ułożone w chronologiczny logiczny ciąg czynności, następujących po
sobie uszeregowany w podstawowe punkty:
1. Tytuł instrukcji
2. Uwagi ogólne:
3. Czynności pracownika przed rozpoczęciem pracy:
4. Czynności podczas pracy:
5. Czynności zabronione pracownikowi.
6. Postępowanie w sytuacjach awaryjnych.
7. Czynności po zakończeniu pracy.
8. W przypadku stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych powinno się
uwzględnić informacje z z kart charakterystyki tych substancji i preparatów.
Dostępność instrukcji
Jednoznacznie w rozporządzeniu o minimalnych wymaganiach bhp przy użytkowaniu maszyn jest
określone, iż pracownik powinien mieć możliwość skorzystania z instrukcji, ale jak to rozumieć?
Wywieszanie instrukcji przy maszynach stanowi powszechnÄ… praktykÄ™, ale nie jest to
obowiązkowe, nie ma szczególnego określenia o miejscu umieszczania instrukcji. Należy spełnić
tylko warunek o możliwości skorzystania przez pracownika z instrukcji. Przykłady,
pomieszczenie biurowe w segregatorze, rozsyłanie pocztą elektroniczną, pomieszczeniach
kierowników, mistrzów, w punktach informacyjnych w firmie. W taki rozumieniu pracodawca
spełnił warunki dostępności, pracownikowi pozostaje wg kodeksu pracy zaznajomić się
i podpisać.
Przykładowa instrukcja
1. Tytuł instrukcji
2. Uwagi ogólne:
a) wskazane podać podstawę prawną, aczkolwiek niekoniecznie
b) opis wymagań wobec pracownika, jak wykształcenie, badania, szkolenie, instruktaże,
dodatkowe wymagania (trzez
wy,
5
wypoczęty,)
3. Czynności pracownika przed rozpoczęciem pracy:
a) zapoznać się z dokumentacją techniczno ruchową producenta,
b) założyć ubrania robocze, oraz środki ochrony indywidualnej,
c) wykonać czynności przed rozpoczęciem pracy:
" sprawdzić: przestrzeń na stanowisku pracy, stan podłogi, przewody elektryczne, oświetlenie,
wtyczki, wentylacja, czy nie występuje zagrożenie względem innych osób,
d) usunąć zbędne przedmioty na stanowisku,
e) przygotować niezbędne materiały do wykonania zadania (czynności),
f) inne czynności,
g) upewnić się czy rozpoczęcia pracy nie spowoduje zagrożenia innych osób przebywających w
pobliżu,
h) dokonać próbnego rozruchu celem sprawdzenia działania,
W przypadku stwierdzenia usterek, uszkodzeń, nie podejmować pracy, powiadomić przełożonego
w celu likwidacji zagrożenia, po usunięciu przystąpić do pracy.
4. Czynności podczas pracy:
a) stosować się do DTR, poleceń przełożonego,
b) koncentrować się na wykonywanych czynnościach, pracować w ustalonym rytmie,
c) elementy wykonane, jak i odpady z procesu technologicznego, odstawiać na wyznaczone
miejsca,
d) w przypadku zatrzymania maszyny z przyczyn zewnętrznych niezależnych wyłączyć maszynę
(urzÄ…dzenie)
e) w przypadku konieczności oddalenia się od maszyny (urządzenia) wyłączyć maszynę następnie
oddalić się,
5. Czynności zabronione pracownikowi:
a) stosowanie niebezpiecznych metod pracy,
b) pracować na niesprawnych maszynach,
6
c) pracować bez środków ochrony indywidualnej,
d) samodzielne naprawianie maszyn,
e) kontakt z ruchomymi częściami maszyn,
f) czyszczenie i smarowanie części maszyn w ruchu,
g) naprawianie urządzeń pod napięciem,
h) dopuszczać do maszyn osoby postronne,
6. Postępowanie w sytuacjach awaryjnych.
7. Czynności po zakończeniu pracy.
a) wyłączyć obsługiwaną maszynę,
b) posprzątać stanowisko pracy,
c) odłożyć narzędzia na miejsce,
d) oczyścić i odłożyć na miejsce środki ochrony indywidualnej,
USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141)
Art. 237 4ż 1. Pracodawca jest obowiązany zaznajamia pracowników z przepisami i zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac.
ż 2. Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.
ż 3. Pracownik jest obowiązany potwierdzi na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rozporządzenie Ministra Polityki i Spraw Socjalnych z 26 września 1997 r., w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.)
Na podstawie art. 237 ż 1 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:
ż 41. 1. Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne
instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące: 1) stosowanych w zakładzie procesów
technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub
zagrożeniami zdrowia pracowników; 2) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych; 3)
postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;4) udzielania pierwszej
pomocy.
2. Instrukcje, o których mowa w ust. 1, powinny w sposób zrozumiały dla pracowników
wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby
7
bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady
postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia
pracowników. Instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji
i preparatów chemicznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki
tych substancji i preparatów.
ROZPORZ
DZENIE MINISTRA GOSPODARKI1z dnia 30 paz
dziernika 2002 r.
w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.(Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z dnia 18
listopada 2002 r.)(Tekst jednolity uwzględniający postanowienia rozporządzenia z dnia 30
września 2003 r. (Dz. U. Nr 178, poz. 1745 zdnia 16 paz
dziernika 2003 r.)2) [1].) Rozdział
5Współdziałanie pracodawcy z pracownikami w celu zapewnienia bezpieczeństwa przy
użytkowaniu maszynż 30. 1. Pracodawca powinien zapewnić pracownikom dostęp do informacji,
w tym pisemnych instrukcji dotyczących użytkowania maszyn, zwanych dalej  instrukcjami .
2. Instrukcje zawierają, co najmniej informacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w
zakresie:
1) warunków użytkowania maszyn;2) występowania możliwych do przewidzenia sytuacji
nietypowych;
3) praktyki użytkowania maszyn.3. Instrukcje powinny być zrozumiałe dla pracowników, których
dotyczÄ….
8