{155}{267}Żyjemy w świecie cudów.
{271}{377}W miejscu zdumiewającego|piękna i złożoności.
{442}{550}Mamy ogromne oceany|i niewiarygodne stany pogody.
{554}{670}Gigantyczne góry|i zapierające dech w piersiach krajobrazy.
{674}{705}Jeżeli myślicie, że na tym koniec,
{709}{832}że nasza planeta istnieje|w wielkim odosobnieniu,
{836}{864}to się mylicie.
{889}{1007}Jesteśmy częścią o wiele większego ekosystemu,|który rozciąga się daleko
{1011}{1060}poza szczyt naszej atmosfery.
{1189}{1343}Uważam, że żyjemy w najwspanialszej epoce odkryć,|z tych jakie znała nasza cywilizacja.
{1347}{1427}Podróżowaliśmy do najdalszych obrębów|naszego układu słonecznego.
{1431}{1528}Sfotografowaliśmy zadziwiające nowe światy,
{1532}{1648}stąpaliśmy po nieznanych terenach,|smakowaliśmy obcego powietrza.
{1709}{1824}Prawa fizyki są proste|i są uniwersalne.
{1828}{1929}To co ma miejsce tutaj,|ma miejsce także gdziekolwiek indziej.
{1968}{2054}Lecz to fascynujące,|że mogą one objawiać się
{2058}{2166}na tak wiele różnych sposobów|po układzie słonecznym.
{2191}{2333}W tym programie zamierzam zobaczyć|jak uniwersalne siły natury,
{2337}{2484}które wszystko stworzyły, mogą również|siać spustoszenie po układzie słonecznym.
{2528}{2601}Jak mogą przyczynić się|do śmierci planet...
{2674}{2760}...i jak mogą utrzymywać|inne światy przy życiu.
{2908}{3034}Widzę kawałki stopionej skały|przelatujące przed moją twarzą.
{3105}{3222}Te siły sięgają tak daleko,|że łączą głębie kosmosu
{3226}{3304}i przekształcają świat|od dawna uważany za martwy
{3308}{3426}w świat nieustających zmian|i wiecznej młodości.
{3458}{3604}Intensywne źródło ciepła,|które zasila wieczne zmiany
{3608}{3721}również zapewnia najbardziej spektakularne|widoki w układzie słonecznym.
{4087}{4218}{y:b}CUDA UKŁADU SŁONECZNEGO
{4260}{4405}{y:b}Martwy lub żywy
{4484}{4634}Tłumaczenie: irekm
{4930}{5058}Przybyłem do jednego z naturalnych|cudów Ziemi,
{5062}{5130}Wielkiego Kanionu w Arizonie.
{5224}{5321}To dzieło natury pokazuje|jak jesteśmy malutcy.
{5359}{5409}Jest to bez wątpienia
{5413}{5493}jedno z najpiękniejszych miejsc|jakie widziałem na Ziemi.
{5533}{5584}Od wschodu do zachodu słońca,
{5588}{5726}zmieniające się światło przywodzi|te rozległe tereny do życia.
{5730}{5839}Słyszałem wzmianki o ludziach przychodzących|tutaj o wschodzie ze łzami w oczach
{5843}{5902}ze względu na majestatyczność|widoku i teraz wiem dlaczego.
{6003}{6084}To niezwykłe, kiedy pomyśli się,|że ta olbrzymia dolina
{6088}{6139}została wyżłobiona i wyrzeźbiona
{6143}{6262}przez bieżącą wodę przed|ponad paroma milionami lat.
{6353}{6443}Nasza wiedza o naturalnych cudach|takich jak Wielki Kanion
{6447}{6505}była niegdyś ograniczona|do naszej planety.
{6574}{6675}Lecz era kosmosu przyniosła|możliwość spojrzenia na nowe światy.
{6841}{6910}To jest Mars, "Czerwona Planeta".
{6914}{7022}Czwarta skała od Słońca|ma kanion tak rozległy,
{7026}{7122}że moglibyście wpasować nasz Wielki Kanion|w jeden z jego kanałów.
{7254}{7345}Nazwany po próbniku,|który ujrzał go pierwszy,
{7349}{7413}jest to Valles Marineris.
{7522}{7648}Głęboki na 8 kilometrów|i długi na ponad 3,000 kilometrów,
{7652}{7762}na Ziemi biegłby od Los Angeles|do Nowego Jorku.
{7938}{8061}Zaczynamy zdobywać gruntowną wiedzę
{8065}{8158}na temat tego jak Mars|geologicznie się rozwijał, ponieważ
{8162}{8258}teraz tam jesteśmy, ponieważ teraz|mamy oczy i uszy na powierzchni.
{8262}{8377}I nie ma substytutu|dla obecnej eksploracji,
{8381}{8472}udania się gdzieś i dotknięcia czegoś,|zrobienia zdjęć.
{8563}{8608}Spójrzcie na to zdjęcie.
{8648}{8706}To jest zdjęcie zachodu słońca.
{8728}{8769}To są zdjęcia chmur.
{8832}{8939}To niesamowite, kiedy pomysleć, że te|niewiarygodnie znajomo wyglądające fotografie
{8943}{9012}zostały zrobione na powierzchni Marsa.
{9065}{9087}To zdjęcie
{9091}{9155}albo to zadziwiające kolorowe zdjęcie...
{9159}{9242}Mógłbym przynieść tu aparat|i zrobić jakiekolwiek zdjęcie
{9246}{9309}i wyglądałoby dokładnie tak samo jak to.
{9313}{9379}W Wielkim Kanionie|możecie zobaczyć rzekę Colorado
{9383}{9427}płynącą po dnie doliny,
{9431}{9497}więc możecie zrozumieć|jak powstał ten krajobraz.
{9501}{9583}Tym czasem na Marsie|nie ma śladu wody.
{9621}{9705}Więc Mars jest zagadkowym miejscem.
{9779}{9863}Pomimo wszystkich podobieństw|pomiędzy Marsem a Ziemią,
{9867}{9976}to różnice pomiędzy tymi dwoma planetami|są najbardziej znaczące.
{9980}{10079}Mars jest obecnie|opuszczonym martwym pustkowiem,
{10083}{10195}światem gdzie procesy,|które rzeźbiły jego znajome krajobrazy
{10199}{10249}ustały dawno temu.
{10339}{10418}Dla mnie, jako fizyka,|to fascynujące zobaczyć jak
{10422}{10546}te same podstawowe proste|prawa natury mogą się manifestować
{10550}{10711}na tak radykalnie różne sposoby|i tworzyć tak zadziwiająco
{10715}{10869}zróżnicowane i piękne,|i gwałtowne, i martwe światy
{10873}{10934}gdzieś tam po układzie słonecznym.
{11412}{11497}Wielka Wyspa na Hawajach|na środku Oceanu Pacyficznego
{11501}{11573}dzierży klucz do zrozumienia tego|co wydarzyło się na Marsie.
{11612}{11715}Jest to doskonałe miejsce by być świadkiem tego|jak planeta może być utrzymywana przy życiu
{11719}{11813}przez nic więcej jak|prosty przepływ ciepła.
{11886}{11964}Możecie wyczuć wulkaniczny pył|dostający się...
{11968}{12061}...do helikoptera. I wszędzie|gdzie popatrzycie, wygląda to jak...
{12065}{12142}To jest prawie jak|scena z Apokalipsy.
{12215}{12342}Ten wulkan to Kilauea,|co znaczy "wypluwający".
{12346}{12463}Erupcja trwa w nim|niemal nieustannie od 1983.
{12467}{12551}W zasadzie możecie zobaczyć stopioną skałę|spływającą po zboczu
{12555}{12648}góry wycinającą sobie drogę|pooprzez drzewa.
{12682}{12776}To może wyglądać jak|powszechne zniszczenie,
{12780}{12879}lecz erupcje wulkaniczne są|geologicznym pulsem serca Ziemi.
{12883}{13000}Aktywne wulkany czynią naszą planetę|tętniącym życiem światem.
{13004}{13088}Jest to najbardziej spektakularna demonstracja
{13092}{13195}naszej planety będącej aktywną geologicznie,|jaką kiedykolwiek widziałem.
{13411}{13465}Kilka kilometrów na północ od Kilauea'y
{13469}{13546}możecie zobaczyć co może stworzyć|aktywność wulkanów
{13550}{13593}mając dość czasu.
{13667}{13799}Wyspy Hawaje zostały zbudowane|w całości przez wulkany.
{13803}{13957}Dzisiaj te góry są największymi|wulkanami na naszej planecie
{13961}{14066}i widzieliśmy identyczne krajobrazy|na Marsie.
{14162}{14231}To ciekawe doświadczenie|znajdować się 4 kilometry w górze.
{14235}{14347}Trudno się oddycha i często kicha,|ponieważ wasze nosy są...
{14351}{14424}To sprawia, że czujecie się|jak po paru drinkach.
{14462}{14494}To jest Mauna Kea,
{14498}{14575}jeden z pięciu wulkanów,|które tworzą Wielką Wyspę na Hawajach.
{14579}{14631}Wiedziałem o jej istnieją|kiedy bylem jeszcze bardzo mały,
{14635}{14716}ponieważ jest to jedno z najsławniejszych|obserwatoriów na planecie.
{14720}{14884}Gdziekolwiek spojrzycie, jesteście otoczeni|przez nasze oczy na kosmos.
{14888}{14987}Jakkolwiek ta góra znajduje się|4 kilometry nad powierzchnią Pacyfiku,
{14991}{15112}znajduje się faktycznie 10 kilometrów|nad powierzchnią dna Pacyfiku.
{15116}{15179}To czyni ją najwyższą górą na Ziemi,
{15183}{15245}ponad kilometr wyższą|niż Mount Everest.
{15249}{15425}Lecz jest maleńkim wulkanem w porównaniu|do najwyższego wulkanu na powierzchni Marsa.
{15710}{15752}To jest Olympus Mons,
{15756}{15890}nazwany po Górze Olimp,|mitologicznym domu greckich bogów.
{15894}{16072}Te rozległe wylewiska lawy rozciągają się|na ponad 550 kilometrów w poprzek,
{16076}{16172}ale to wysokość tego wulkanu|zapiera dech w piersiach.
{16210}{16318}Wznosi się na 25 kilometrów|w marsjańskie niebo,
{16322}{16437}to blisko trzy razy|pełna wysokość Mauny Kei.
{16441}{16549}Lecz Olympus Mons nie jest jedynie|najwyższym wulkanem w układzie słonecznym,
{16553}{16625}jest najwyższą górą jaką znamy.
{16681}{16790}Istnieją uderzające podobieństwa|pomiędzy wulkanicznymi krajobrazami
{16794}{16880}tu, na Hawajach, a gigantycznymi wulkanami|odkrytymi na Marsie.
{16884}{17001}Te podobieństwa prowadzą|miliardy lat wstecz
{17005}{17057}do ognistych narodzin układu słonecznego.
{17147}{17257}Całe to ciepło, które możecie zobaczyć,|sterujące tą spektakularną aktywnością wulkaniczną
{17261}{17343}jest pamiątką,|kacem po tworzeniu Ziemi.
{17347}{17518}Wszystkie skaliste planety: Ziemia, Mars, Wenus,|Mercury zostały utworzone w ten sam sposób.
{17522}{17667}Powstały z zapadającej się chmury pyłu|ponad 4,5 miliarda lat temu.
{17845}{17936}Razem z zapłonem Słońca,|narodził się nasz układ słoneczny.
{17978}{18053}Krok po kroku,|skaliste ciała rosły,
{18057}{18128}łącząc się pod wpływem|ich własnej grawitacji.
{18132}{18224}Ten proces nie tylko wytworzył|ogromne ilości ciepła,
{18228}{18333}ale też dostarczył radioaktywny materiał|do ich jąder.
{18439}{18597}Te dwa prastare źródła ciepła|zasilają ziemskie wulkany po dziś dzień,
{18601}{18783}lecz wulkany na Marsie są czymś nieco więcej|niż skamieniałymi pamiątkami odległej przeszłości.
{18787}{18850}Kiedy patrzymy na powierzchnię Marsa,
{18854}{18938}widzimy brak dowodów|na ten rodzaj wulkanicznej aktywności.
{18942}{19035}Jak do tej pory,|Mars jest martwym światem.
{19090}{19217}Mars musiał mieć podobne do Ziemi|wewnętrzne ciepło, by wykształcić swoje wulkany.
{19221}{19279}Jednak, oczywiście, wydarzyło się coś,
{19283}{19362}co zatrzymało geologiczny puls|Czerwonej Planety.
{19408}{19517}Wszyscy, którzy zostawili kiedyś na stole|gorący kubek herbaty wiedzą,
{19521}{19606}że gorące przedmioty oddają ciepło|do chłodniejszego otoczenia
{19610}{19741}i to co tyczy się kubków herbaty,|w fizyce tyczy się też planet.
{19745}{19871}To jest gorące, a tamto, kosmos,|jest zimny.
{19875}{19935}Więc planety oddają ciepło do kosmosu.
{20027}{20085}Mars jest o wiele mniejszą planetą|od Ziemi.
{20089}{20221}Jest dwa razy mniejszy w przekroju,|jest 8 razy mniejszy ojbętościowo,
{20225}{20327}więc zaczynał z o wiele mniejszą ilością|uwięzionego ciepła.
{20331}{20432}Planety oddają ciepło do kosmosu|poprzez swoje powierzchnie,
{20436}{20537}a mniejsze przedmioty|mają większe powierzchnie
{20541}{20627}w stosunku do ich objętości,|niż większe przedmioty.
{20631}{20787}A to znaczy, że Mars będzie oddawał swoje ciepło|do kosmosu o wiele szybciej niż Ziemia.
{20884}{20948}Kiedy wnętrze Marsa stało się zimne,
{20952}{21037}potężne wulkany|straciły życiodajną krew.
{21041}{21124}Geologiczne serce Czerwonej Planety umarło
{21128}{21258}i miliony lat temu powierzchnia Marsa|przestała się zmieniać.
{21296}{21369}Los całej planety|został przesądzony
{21373}{21444}przez najprostsze z praw fizyki.
{21795}{21922}Od świtu ludzkiej historii|wpatrywaliśmy się w nocne niebo,
{21926}{22011}ale mieliśmy szczęście, gdyż byliśmy|pierwszym pokoleniem, które było w stanie
{22015}{22123}zbudować maszyny, by udać się|na te planety i księżyce.
{22127}{22222}I odkryliśmy, że są piękniejsze,|gwałtowniejsze,
{22226}{22274}wspanialsze i bardziej fascynujące,
{22278}{22336}niż moglibyśmy sobie to wyobrazić.
{22409}{22491}Im więcej światów badamy,|tym mocniej zdajemy sobie sprawę z tego,
{22495}{22585}że nasz układ słoneczny|jest kosmicznym laboratorium.
{22589}{22688}Nawet najdrobniejsze różnice|w rozmiarach i ułożeniu
{22692}{22777}mogą stworzyć świat radykalnie|różniący się od jego sąsiadów.
{22878}{22993}Więc tu na Ziemi mamy jeden|piękny przejaw tego jak te
{22997}{23128}proste prawa natury mogą wszystkim pokierować,|jak mogą zbudować planetę.
{23132}{23192}Na Marsie mamy kolejny tego przykład.
{23196}{23276}Co się stanie kiedy weźmiecie planetę|mniejszą niż Ziemia
{23280}{23328}i przesuniecie ją dalej od słońca?
{23332}{23436}Traci swoje ciepło szybciej|i staje się nieaktywna geologicznie.
{23440}{23524}Ale co by się stało kiedy byście wzięli|planetę taką jak Ziemia
{23528}{23591}i przesunęli ją|nieco bliżej słońca?
{23665}{23737}Cóż, znamy taką planetę.
{23785}{23872}Jest najjaśniejszym punktem|świetlnym na naszym niebie.
{23919}{23989}Tak bardzo podobna w rozmiarach|do naszego świata,
{23993}{24088}ta planeta jest nazywana|bliźniakiem Ziemi.
{24131}{24174}To jest Wenus.
{24212}{24357}Orbitująca bliżej słońca, Wenus została|nazwana tak ze względu na swoje lśniące piękno.
{24407}{24497}Lecz nasz planetarny bliźniak|ukrywa swoje prawdziwe oblicze
{24501}{24575}pod grubym kocem chmur.
{24826}{24890}Przez ostatnie ponad 4,5 miliarda lat
{24894}{25024}Wenus zmieniła się w niewyobrażalnie|nieprzyjazny świat.
{25028}{25126}Atmosfera jest tak gęsta,|że ciśnienie jest miażdżące.
{25130}{25196}Jest 90-krotnie wyższe od cisnienia|atmosferycznego na Ziemi.
{25257}{25363}Wenus jeden obrót na osi|zajmuje 243 dni.
{25367}{25468}To znaczy, że jej dzień|jest dłuższy niż jej rok.
{25527}{25599}Więc Wenus posiada najgorętszą|średnią temperaturę powierzchni,
{25603}{25719}zaraz po Słońcu, w całym|układzie słonecznym: 470 stopni Celsjusza.
{25912}{26006}Przybyłem do Indii, do miejsca|zwanego Deccan Traps.
{26107}{26208}Ukryte w bujnym,|zielonym krajobrazie wskazówki
{26212}{26333}pozwolą zrozumieć jak ogromne ciepło|spowodowało, że Wenus zadusiła się na śmierć.
{26372}{26425}Kiedy spoglądacie na|ten krajobraz dzisiaj,
{26429}{26542}widzicie niezwykle spokojne|i piękne faliste zielone wzgórza.
{26546}{26624}Lecz myślę, że to zaskakujące|kiedy pomyśleć,
{26628}{26715}że wszystko co tutaj widzicie,|to lawa.
{26719}{26844}Ten cały krajobraz, pół miliona|kilometrów kwadratowych, powstało
{26848}{26980}w trakcie erupcji wulkanicznej,|która trwała przez milion lat.
{27041}{27158}Kiedy ściągniecie zielone pokrycie,|znajdujący się pod nim krajobraz lawy
{27162}{27259}jest właściwie bardzo podobny|do tego co widzimy na Wenus.
{27341}{27423}Używając radaru,|by przejrzeć przez chmury,
{27427}{27507}powierzchnia Wenus|została nareszcie odkryta.
{27511}{27652}Pokryta jest potokami zastygniętej lawy,|tak jak miało to miejesce w Indiach,
{27656}{27746}lecz na skalę większą|o wiele tysięcy razy.
{27750}{27852}Naliczyliśmy także|ponad 50,000 wulkanów,
{27856}{27956}najwięcej ze wszystkich planet|w układzie słonecznym.
{27960}{28021}Wenus jest podobnego rozmiaru do Ziemi,
{28025}{28109}więc wciąż może posiadać|gorące serce geologiczne
{28113}{28258}zasilające jego wulkany, lecz jak do tej pory|nie byliśmy świadkami żadnych erupcji.
{28341}{28401}Prastare potoki lawy,|które widzimy na Wenus
{28405}{28510}i tutaj w Indiach, powstały|w bardzo podobny sposób.
{28558}{28645}Dla obu planet była to|podwyższona aktywność wulkaniczna.
{28649}{28728}Erupcje tu w Indiach|65 milionów lat temu
{28732}{28826}miały tak wielki wpływ na ziemski klimat,|że uważano, iż odegrały
{28830}{28931}główną rolę w masowych wyginięciach|przy końcu okresu kredy,
{28935}{29028}które zgładziły ponad dwie trzecie|gatunków na Ziemi.
{29032}{29155}Życie na Ziemi ozdrowiało,|lecz Wenus nie miała tyle szczęścia.
{29265}{29335}Intensywna aktywność wulkaniczna|na obu planetach
{29339}{29391}nie tylko wyrzucała stopioną skałę.
{29395}{29552}Uwolniła obfite ilości gazów|takich jak dwutlenek węgla.
{29614}{29711}Lecz drobne różnice w sposobie|działania praw fizyki na Wenus
{29715}{29855}pomogły zepchnąć naszego kosmicznego|bliźniaka na tor bez powrotu.
{29901}{30033}Wenus i Ziemia zareagowały zupełnie różnie|na taki sam rodzaj wulkanicznego kataklizmu,
{30037}{30122}a powodem tego jest coś,|co zdarza się tak często na Ziemi,
{30126}{30196}że bierzemy to za oczywistość|i jedynie na to narzekamy.
{30417}{30549}Deszcz odgrywa znaczącą rolę w utrzymywaniu|naszej planety jako sprzyjającej życiu.
{30617}{30695}Występując jako część|globalnego systemu recyklingu,
{30699}{30768}deszcz utrzymuje naszą atmosferę|w równowadze,
{30772}{30881}zmywając gaz cieplarniany,|dwutlenek węgla,
{30885}{30982}gotowy do zamknięcia w skałach|w naszych oceanach.
{31057}{31147}Lecz na Wenus prawa fizyki|uczyniły to niemożliwym
{31151}{31215}dla opadów deszczu,|by oczyszczały jej atmosferę.
{31219}{31305}W zasadzie, nie ma tam|w ogóle ciekłej wody.
{31366}{31474}Wenus straciła swoją wodę w całości,|ponieważ jest gorętsza od Ziemi.
{31478}{31593}Widzicie, temperatura jest miarą tego|jak szybko rzeczy poruszają się.
{31597}{31685}Więc na Wenus oceany wyparowałyby|do atmosfery,
{31689}{31762}a ta woda w atmosferze|poruszałaby się
{31766}{31824}niezwykle szybko,|po prostu dlatego, że jest gorąco.
{31828}{31901}I Wenus jest tak blisko Słońca|i jest tak gorąca,
{31905}{31996}że te molekuły wody poruszają się tak szybko,|że grawitacja planety
{32000}{32084}nie może ich utrzymać|w atmosferze
{32088}{32197}i dlatego po prostu|uciekają do kosmosu.
{32273}{32368}Bez wody|nie ma deszczu na Wenus.
{32372}{32447}Od miliardów lat|nie było niczego,
{32451}{32553}by zahamować wzrost ilości|wulkanicznych gazów w jej atmosferze.
{32647}{32746}Wenus skończyła pokryta kokonem|grubym, gęstym,
{32750}{32816}kocem dwutlenku węgla|o wysokim ciśnieniu.
{32820}{32934}I to sprawiło, że temperatura|rosła i rosła, i rosła...
{32938}{33061}...zmieniając Wenus w piekłopodobny|świat, który widzimy dzisiaj.
{33375}{33459}Porównywany do spieczonej Wenus|i zmarznietego Marsa,
{33463}{33547}nasz dom jest bardzo wyjątkową|bryłą skały.
{33596}{33691}Zatem rządzona tym samym|uniwersalnym zestawem reguł,
{33695}{33794}nasza planeta nie jest zbyt duża,|zbyt mała,
{33798}{33897}zbyt gorąca, zbyt zimna.
{33901}{33985}Ziemia nazywana jest|Złotowłosą Planetą,
{33989}{34038}gdyż wszystko jest|po prostu idealne.
{34042}{34088}{y:i}[Od historii o Złotowłosej i Trzech Niedźwiadkach:|{y:i}dziewczynka wybierała z grupy 3 przedmiotów
{34092}{34139}{y:i}i odrzucała te skrajne - niebezpieczne,|{y:i}wybierając wypośrodkowane - idealne]
{34143}{34261}Nasz świat jest wyjątkowy, lecz nie istnieje|w totalnym odosobnieniu.
{34265}{34391}Jest blisko powiązany|ze swoimi kosmicznymi sąsiadami.
{34395}{34523}Ziemia nie jest panią|swojego losu i nigdy nie była.
{34527}{34626}Na życie i śmierć naszej planety|wpływają siły
{34630}{34720}emanujące z odległych głębin kosmosu.
{34854}{34937}Im lepiej poznajemy|nasze miejsce w przestrzeni,
{34941}{35063}tym bardziej zdajemy sobie sprawę z tego,|że dzielenie tych samych praw fizyki
{35067}{35119}z innymi światami|w układzie słonecznym
{35123}{35192}nie jest jedynym powiązaniem,|które z nimi mamy,
{35196}{35372}gdyż te same prawa prowadzą|do bezpośredniego połączenia fizycznego
{35376}{35462}pomiędzy Ziemią i innymi światami|gdzieś tam,
{35466}{35655}które jest delikatne, jest skomplikowane,|lecz czasami może być ekstremalnie potężne.
{35803}{35921}W najdalszych obrębach układu słonecznego|istnieją rozległe światy,
{35925}{36020}które mają bezpośredni wpływ|na nasze istnienie.
{36115}{36224}To jest nasze słońce|z odległości 10 miliardów kilometrów,
{36228}{36305}po prostu kolejna gwiazda|w morzu gwiazd.
{36309}{36431}Lecz kiedy kierujecie się w stronę światła,|wkraczacie do królestwa gigantów.
{36517}{36601}Najdalszą planetą od Słońca|jest lodowy Neptun,
{36605}{36680}ze swoją grubą,|niebieską, metanową atmosferą.
{36799}{36912}Uran jest następny, jedyna planeta,|która leży na grzbiecie.
{37021}{37124}Dalej w stronę Słońca|i planety stają się jeszcze większe.
{37128}{37229}Saturn ze swoimi|pięknymi pierścieniami lodu.
{37357}{37472}Wreszcie osiągamy|króla gigantów, Jowisza.
{37526}{37609}Jowisz jest największą planetą|w układzie słonecznym,
{37613}{37762}tak wielką, że moglibyście zmieścić|w nim Ziemię ponad 1,000 razy.
{37766}{37876}Jest stworzony z tego samego|co nasze słońce: wodór i hel,
{37880}{37953}najpopularniejsze pierwiastki|we wszechświecie.
{37957}{38016}W jego grubej,|kłębiącej się atmosferze,
{38020}{38102}gigantyczne burze szaleją od stuleci.
{38187}{38319}Astrolodzy mówili od lat,|że Jowisz oddziałuje na nasze życia,
{38323}{38443}a teraz mamy naukowe dowody,|że ta potężna planeta rzeczywiście posiada
{38447}{38568}znaczące powiązanie|z naszym własnym małym światem.
{38572}{38642}Jowisz jest tak inny|od naszej planety,
{38646}{38742}rozumiecie, wielka kula gazu,|pół miliona kilometrów od nas.
{38746}{38858}Trudno jest dostrzec jak niby miałby mieć|z nami w ogóle cokolwiek wspólnego.
{38862}{38977}Lecz pomimo faktu,|że astrologia jest stekiem bzdur,
{38981}{39084}Jowisz może rzeczywiście mieć|silny wpływ na naszą planetę
{39088}{39234}i to poprzez siłę, która, cóż,|otacza nas i przenika,
{39238}{39339}i trzyma galaktykę w całości:|grawitację.
{39466}{39577}Grawitacja jest jedną z fundamentalnych|sił natury.
{39581}{39662}Występuje pomiędzy wszystkimi obiektami,|a efekty
{39666}{39808}pola grawitacyjnego rozciągają się|poza planetę, która je wytwarza.
{39901}{40016}Grawitacja jest jak do tej pory najsłabszą|siłą natury. Ale jest jedyną siłą,
{40020}{40087}która ma wpływ na wszystko|w układzie słonecznym,
{40091}{40179}a to ponieważ, pomimo tego że jest słaba,|ma nieograniczony zasięg.
{40183}{40216}Właściwie nigdy nie zanika.
{40220}{40329}Więc, nie ważne jak daleko się udacie,|odczuwacie siłę grawitacji
{40333}{40426}tak jak planety, jednak coraz słabiej|i słabiej, i słabiej.
{40500}{40617}Jowisz ma najpotężniejsze pole grawitacyjne|ze wszystkich planet
{40621}{40725}i to właśnie grawitacja gazowego giganta|może bezpośrednio mieć wpływ
{40729}{40871}na orbity asteroidów|i innych wędrujących kosmicznych odpadków.
{40878}{40993}Jowisz jest tak olbrzymi, jak do tej pory|jest największą planetą w układzie słonecznym,
{40997}{41133}że jego pole grawitacyjne może mieć silny wpływ|na przelatujące obiekty interplanetarne.
{41137}{41169}Może działać na trzy sposoby.
{41173}{41263}Po pierwsze, może przechwytywać obiekty,|dosłownie z nich odkurzać.
{41267}{41329}Po drugie, może odbijać obiekty,
{41333}{41400}to jest: wyrzucać je|z układu słonecznego.
{41404}{41484}I po trzecie,|co jest dla nas najważniejsze,
{41488}{41628}może odbijać obiekty będące|na kursie kolizyjnym z naszą planetą.
{41801}{41873}Pod wpływem grawitacji Jowisza,
{41877}{42005}dzisiaj, w tej chwili, jesteśmy bardzo|podatni na uderzenia asteroidów.
{42030}{42109}Lecz mamy wartowników na straży.
{42192}{42318}Na szczycie góry Heleakala|na hawajskiej wyspie Maui,
{42322}{42408}Przybyłem spotkać się z profesorem|Nickiem Kaiserem, który przeszukuje
{42412}{42507}nasz układ słoneczny pod kątem|potencjalnych wrogich odpadków kosmicznych.
{42550}{42647}Głównym zadaniem jest próba|odnalezienia asteroidów-zabójców,
{42651}{42715}obiektów, które krążą gdzieś tam|po układzie słonecznym
{42719}{42753}i które mogą uderzyć w Ziemię.
{42757}{42841}Była pewna produkcja z Hollywood|na ten temat, prawda, w pewnym sensie?
{42845}{42938}Cóż, to prawda. Powiedziałbym,|że więcej środków zostało wydanych
{42942}{43036}na produkcję filmów o zabójczych asteroidach,|niż na rzeczywiste ich poszukiwanie.
{43040}{43159}Wszystko co ma kilometr,|jeżeli uderzy w Ziemię, będzie zabójcze.
{43163}{43248}Prawdopodobnie zabije|prawie wszystkich na planecie.
{43351}{43487}Każdej nocy, przy pomocy rewolucyjnego|miliard-pikselowego cyfrowego sensora,
{43491}{43569}zespół skanuje rozległe|połacie nieba.
{43573}{43598}Uważaj na głowę.
{43602}{43746}Poszukują jakichkolwiek niezidentyfikowanych obiektów,|które mogłyby się do nas zbliżać.
{43750}{43831}Więc jakiekolwiek z tych jasnych punktów|mogłyby być asteroidami?
{43835}{43890}Tak jest.|I to bardzo prawdopodobne,
{43894}{44004}w zasadzie prawie pewne,|że na tym zdjęciu są asteroidy.
{44008}{44086}Problem w tym, jak dojdziesz do tego|które to z nich?
{44090}{44117}Ta.
{44170}{44299}Aparat robi kilka zdjęć tego samego skrawka|nieba uchwyconego w przedziale kilku minut.
{44303}{44377}Zespół może wtedy zobaczyć,|czy cokolwiek się ruszyło
{44381}{44445}w odniesieniu do tła gwiazd.
{44449}{44537}To co tu zrobiliśmy, to zrobienie|dwóch zdjęć i odjęcie ich
{44541}{44607}i możecie zobaczyć,|że gwiazdy prawie zniknęły.
{44611}{44672}Pozostało kilka interesujących rzeczy.
{44676}{44774}Jeśli spójrzcie tutaj,|zobaczycie coś ciemnego i coś białego,
{44778}{44895}więc to jest coś co było|TUTAJ na pierwszym zdjęciu,
{44899}{44991}jest tutaj na drugim zdjęciu.|A tutaj jest następna.
{44995}{45081}Więc nawet na tym malutkim skrawku nieba|już wychwyciliśmy dwa obiekty.
{45085}{45164}Znaczy to, że kiedy robimy|tego typu analizy
{45168}{45250}na całym polu widzenia,|wykryjemy setki obiektów.
{45368}{45519}Piękno naszego nocnego nieba skrywa|potencjalne niebezpieczeństwa.
{45523}{45666}Ponad 2,000 obiektów zostało zidentyfikowanych|jako przelatujące blisko Ziemi,
{45670}{45790}z czego około 400 może znajdować się|w przyszłości na kursie kolizyjnym.
{45838}{45937}I wszystkie te groźne bryły skały|w pewnym sensie
{45941}{46035}nadlatują pod wpływem|grawitacji Jowisza.
{46039}{46205}Jeśli kiedykolwiek potrzebowaliście dowodów na to|jak tłoczno jest w kosmosie wokół Ziemi,
{46209}{46332}tylko spójrzcie na ten film|o obiektach będących blisko Ziemi.
{46336}{46467}Więc tu jest Merkury, Wenus, Ziemia,|Mars i tam jest Jowisz.
{46471}{46560}Tu jest pas asteroidów, ale spójrzcie|na to zagęszczenie tam.
{46564}{46702}Każden jeden z tych świecących punktów|jest asteroidą, o której wiemy.
{46706}{46836}Tylko spójrzcie na Ziemię pływającą wokół nich.|Więc kiedy zerkniecie w górę na spokojne, czyste nocne niebo
{46840}{46912}i będziecie chcieli być pewni,|że wszyscy jesteśmy bezpieczni,
{46916}{46961}pamiętajcie o tym filmie.
{47070}{47167}Nasza planeta jest|na śmiertelnej wyprawie.
{47171}{47288}Ziemia jest uwięziona w kosmicznej grze|w dwa ognie podczas gdy okrąża słońce,
{47292}{47479}grze, gdzie grawitacyjny uścisk Jowisza|regularnie rzuca nam asteroidy pod nogi.
{47801}{47899}Grawitacyjny wpływ Jowisza|na przelatujące kosmiczne odpadki
{47903}{48002}sprawił, że nasza planeta|jest stale bombardowanym światem.
{48056}{48175}Jednym z najbardziej znanych miejsc gdzie|uderzyły meteoryty jest Krater Barringera w Arizonie.
{48215}{48300}50,000 lat temu
{48304}{48486}300,000-tonowa, mająca 50 metrów średnicy bryła|żelaza i niklu weszła w ziemską atmosferę
{48490}{48595}i utworzyła ten krater.|I to powinno przypominać nam,
{48599}{48684}że nasze środowisko nie kończy się|na górze atmosfery.
{48688}{48777}Nasze środowisko rozciaga się|na układ słoneczny,
{48781}{48873}do odległych krawędzi układu słonecznego,|do gdziekolwiek skąd przybyła ta skała.
{48959}{49017}Ogólnie rzecz biorąc,
{49021}{49163}asteroida, która tu się rozbiła,|była relatywnie mała i nieszkodliwa.
{49439}{49525}Lecz istnieją o wiele większe|kratery po uderzeniach ukryte w ziemskich krajobrazach,
{49529}{49649}które mają do opowiedzenia|ciekawsze historie o spustoszeniu.
{49756}{49922}200 lat temu biali osadnicy przekroczyli|starożytne Appalachy tu w Ameryce
{49926}{50002}w poszukiwaniu nowych ziem|na zachodzie.
{50006}{50086}Nie do końca wiedzieli|dokąd trafili.
{50133}{50252}Cóż, to miejsce jest dla mnie definicją|małego amerykańskiego miasta.
{50256}{50358}Leży na granicy pomiędzy Virginią,|Kentucky i Tennessee.
{50362}{50428}Jest to rodzaj miasta|gdzie czujecie,
{50432}{50512}że nic się za bardzo nie zmieniło|przez ostatnie 100 lat.
{50570}{50626}Lecz było to miejsce,
{50630}{50749}gdzie dawno temu doszło do|gwałtownej kosmicznej interwencji.
{50825}{50907}To jest Middlesboro w Kentucky.
{50911}{51041}Jest to miasto wybudowane|wewnątrz krateru po uderzeniu meteorytu.
{51168}{51309}Asteroida, która się tu rozbiła musiała|być ogromna, około pół kilometra w poprzek,
{51313}{51409}uderzając w Ziemię ponad|200 milionów lat temu.
{51484}{51627}Dla mnie jest to fascynujące, że kiedy spojrzcie|z tego miejsca, nie zauważacie krateru.
{51631}{51748}I w rzeczy samej, to było przed latami '60,|kiedy nikt nie miał pojęcia, że miało tu miejsce
{51752}{51839}potężne uderzenie z kosmosu,
{51843}{51972}właśnie tam, dokładnie na prawo|przy 18-tym dołku.
{52078}{52207}Teraz wiemy skąd mógł pochodzić|gigantyczny asteroida, który się tu rozbił.
{52414}{52485}Zlokalizowany pomiędzy Jowiszem|a Marsem mieści się rozległy
{52489}{52609}rezerwuar skalnych odpadków,|które tworzą pas asteroidów
{52613}{52764}i to właśnie tym prastarym gruzem nasz gigantyczny|sąsiad Jowisz może rzucać w Ziemię.
{52943}{53004}Tu jest mój model|układu słonecznego.
{53008}{53071}Pośrodku jest Słońce,
{53075}{53225}później Ziemia, Mars, Jowisz
{53229}{53342}i asteroidy rozsiane|po ogromnym obszarze pomiędzy
{53346}{53395}Marsem a Jowiszem.
{53399}{53469}W rzeczywistości rozciąga się on|na ponad 240 milionów kilometrów,
{53473}{53577}co jest odległością większą|niż dystans od Ziemi do Słońca.
{53616}{53715}To jest moja kawa, która - przy okazji -|nie symbolizuje niczego.
{53755}{53823}Odstawię ją tutaj.|Wracając do tematu,
{53827}{53903}z powodu zderzeń w pasie asteroidów,|zabłąkany asteroida
{53907}{54046}zostaje rzucony na pozycję gdzie okresowo|spotyka się z Jowiszem znowu i znowu.
{54050}{54107}I ponieważ Jowisz jest|tak potężną planetą,
{54111}{54212}znaczy to, że dostaje kopa,|dostaje grawitacyjnego kopa.
{54216}{54312}A to zmienia orbitę tych asteroidów|i z czasem ich orbita
{54316}{54442}może zostać, cóż, rozciągnięta|lub raczej eliptyczna niż okrągła.
{54446}{54494}To znaczy, że mogą|zostać rzucone
{54498}{54583}do wewnętrznego układu słonecznego|i przejść przez orbity
{54587}{54679}wewnętrznych planet,|włączając w to orbitę Ziemi.
{54683}{54772}I otrzymujecie potencjalnie|katastrofalne zderzenie.
{54934}{55029}Jowisz był kiedyś uważany|za znaszego obrońcę,
{55033}{55172}że jego olbrzymia grawitacja|połyka groźne asteroidy.
{55176}{55240}Obecnie zdaliśmy sobie sprawę z tego,|że jego wpływ grawitacyjny
{55244}{55338}może popychać niektóre z tych asteroidów|w naszym kierunku.
{55386}{55521}Lecz niespodziewanie, katastrofalne zderzenia|z odpadkami kosmicznymi nie muszą być czymś złym,
{55525}{55610}a przynajmniej|w przeszłości Ziemi.
{55677}{55759}Uderzenia z kosmosu|ukształtowały naszą planetę
{55763}{55813}Stworzyły nasz świat|tym czym jest dzisiaj.
{55817}{55888}Weźmy na przykład|życie na Ziemi.
{55892}{55959}Teraz jest to możliwe,|a nawet prawdopodobne,
{55963}{56073}że zderzenia w ogromnym stopniu|zmieniły klimat tak bardzo,
{56077}{56160}że ogromna liczba gatunków życia|na Ziemi została zgładzona,
{56164}{56300}tworząc ekologiczne nisze,|w których inne gatunki mogły się wykształcić,
{56304}{56341}na przykład my.
{56410}{56489}Niewiarygodne kiedy pomyśli się,|że planeta
{56493}{56635}oddalona o pół miliarda kilometrów|może kierować losami naszego świata.
{56639}{56746}Potężna grawitacja Jowisza|łączy głębiny kosmosu
{56750}{56862}i nawet gdyby pewnego dnia|jego moc zniszczyła Ziemię,
{56866}{57047}to samo pole grawitacyjne zaniesie życie|do innych zakątków układu słonecznego.
{57051}{57089}Na lepsze lub gorsze,
{57093}{57233}potężne pole grawitacyjne Jowisza miało|bezpośredni wpływ na naszą planetę.
{57237}{57303}Jesteśmy częścią|o wiele szerszego ekosystemu,
{57307}{57382}który rozciąga się do najodleglejszych|krawędzi układu słonecznego,
{57386}{57499}i cały ten ekosystem jest|związany siłą grawitacji,
{57503}{57629}a jego grawitacja ma moc|powoływać świat do życia.
{57854}{57994}Nasze zrozumienie układu słonecznego|zaczęło się o wiele bliżej domu.
{58032}{58154}Wpatrujący się w nas, to nasz księżyc|ze swoją regularnie zmieniającą się twarzą
{58158}{58276}rozpalił nasze zainteresowanie|światami innymi niż nasz własny.
{58332}{58463}Kiedy mogliśmy wyjrzeć dalej na zewnątrz,|odkryliśmy, że układ słoneczny jest pełen
{58467}{58616}księżyców - każdy w niewidoczny sposób powiązany|do swojej macierzystej planety poprzez grawitację.
{58745}{58888}Nasz księżyc jest zimnym, geologicznie|martwym światem, lecz potężna więź grawitacyjna,
{58892}{59079}która istnieje pomiędzy innym księżycem i jego|macierzystą planetą, stworzyła coś zdumiewającego.
{59083}{59136}Powołała ten księżyc do życia,
{59140}{59265}czyniąc go najbardziej gwałtownym miejscem|w układzie słonecznym.
{59293}{59470}400 lat temu to Galileusz był tym, który pierwszy|spojrzał w górę na nocne niebo poprzez teleskop.
{59474}{59633}Skupiając swoją uwagę na Jowiszu zauważył,|że ta gigantyczna planeta nie była sama.
{59710}{59746}O tak...
{59750}{59808}Absolutnie wspaniałe.
{59846}{59902}Widzicie dysk otoczony przez...
{59906}{59964}Cóż, widzę trzy punkty światła.
{59968}{60044}Galileusz poprzez kilka nocy|widział cztery punkty światła.
{60048}{60197}I poprawnie wywnioskował, że są to w rzeczywistości|księżyce, inne światy na orbitach wokół Jowisza.
{60326}{60487}Cztery największe księżyce Jowisza są nazwane|po czterech kochankach greckiego boga, Zeusa.
{60545}{60620}Najdalej jest Kallisto.
{60624}{60744}Później jest olbrzymia Ganimedes,|największy księżyc w układzie słonecznym.
{60782}{60856}Następna jest lodowa Europa
{60860}{61019}i wreszcie mały, zabarwiony na żółto|księżyc najbliżej Jowisza, Io.
{61079}{61202}Więc legenda głosi, że Zeus próbował chronić|swoją kochankę, Io, zmieniając ją w krowę,
{61206}{61296}by ukryć ją przed zazdrosnym spojrzeniem|swojej żony, Hery.
{61300}{61453}Ale to nie zadziałało i Hera|zesłała gzy, by te dręczyły Io.
{61457}{61625}I był to słuszny wybór, by nazwać tą|satelitę - Io dręczonym księżycem.
{61629}{61767}Ponieważ, czego się wcześniej dowiedzieliśmy,|jest on w rzeczy samej niezwykle dręczonym księżycem.
{61852}{61975}Przez 400 lat sądziliśmy, że Io jest|tak samo martwa jak nasz własny księżyc.
{62013}{62167}Lecz w późnych latach 70-tych,|kiedy pierwszy statek minął Jowisza,
{62171}{62235}wreszcie zobaczyliśmy Io z bliska.
{62318}{62475}Lecz nie miało to żadnego sensu, że istnieje|księżyc nie posiadający kraterów po uderzeniach meteorytów.
{62568}{62666}Trudno uwierzyć w to,|że Io mogłaby uchronić się
{62670}{62752}przed bombardowaniem, którego ślady widzimy|na naszym księżycu i praktycznie na każdym
{62756}{62888}innym ciele w układzie słonecznym, więc jedynym|wyjaśnieniem jest to, że jej powierzchnia jest młoda.
{62892}{63024}Musiała zostać niedawno ukształtowana,|a to z kolei oznacza, że Io,
{63028}{63223}ten mały księżyc Jowisza,|musi być geologicznie aktywnym światem.
{63263}{63354}Prawda o Io|powali nas na kolana.
{63581}{63674}Może i nie stąpaliśmy po Io,|lecz na Ziemi istnieją miejsca,
{63678}{63774}na które możemy się udać i które pomogą nam|rozwikłać jej sekrety.
{63829}{63893}To jest Etiopia we Wschodniej Afryce.
{63897}{64021}Wylecieliśmy wojskowym helikopterem|do bardzo gorącego,
{64025}{64161}bardzo nieprzyjaznego regionu Afar|na północnym wschodzie kraju.
{64290}{64351}A to jest to, co przybyłem zobaczyć.
{64582}{64696}Jest to jeden z najrzadszych fenomenów|geologicznych na naszej planecie,
{64700}{64797}wulkan z jeziorem stopionej lawy.
{64857}{64978}Podczas gdy słońce zachodzi,|jezioro lawy ożywa.
{65134}{65249}Ten wulkan zwany jest Erta Ale|przez lokalnych ludzi z Afaru.
{65253}{65324}Znaczy to: "dymiąca góra".
{65414}{65505}Dla wielu to miejsce jest|wizją piekła.
{65654}{65839}Dzierży też klucz do zrozumienia Io,|świata ponad pół miliarda kilometrów stąd.
{65895}{66040}Ten gorący, udręczony krajobraz lawy|będzie naszym domem przez następne trzy dni.
{66044}{66217}Temperatury sięgają tu 50 stopni Celsjusza|w cieniu, a my obozujemy na szczycie wulkanu.
{66312}{66440}Ale jesteśmy w dobrych rękach, jeśli specjalista|dr Ashley Davies jest członkiem zespołu.
{66549}{66613}To absolutnie spektakularne, prawda?
{66617}{66745}Nadzwyczajnie piękne. Czujesz jak gdybyś|spoglądał do jądra planety.
{66749}{66856}To jest okno do wnętrza Ziemi.|Magma podnosi się
{66860}{66990}na kilka kilometrów, przenikając przez|powierzchnię i znowu wsiąkaja.
{66994}{67088}Bardzo trudno jest oddychać,|jest bardzo kwasowo i bardzo gorzko.
{67092}{67185}Magma zawiera w sobie gazy
{67189}{67270}i podczas gdy podchodzi do powierzchni,|tak jakbyś otwierał
{67274}{67360}butelkę Coca-Coli,|gazy się wydostają.
{67364}{67455}Więc to co tu mamy,|to dwutlenek siarki, siarkowodór,
{67459}{67573}parująca woda, dwutlenek węgla,|wydostające się z magmy
{67577}{67720}przed tym jak magma się ochłodzi i wsiąknie i to jest to|czym teraz oddychamy, to bardzo nieprzyjemne.
{67825}{67920}Ten wulkaniczny fenomen|jest produktem ogromnych ilości
{67924}{68049}pierwotnego ciepła uciekającego|z wnętrza naszej planety.
{68090}{68209}Widzieliśmy już coś podobnego|w dalekich obrębach układu słonecznego.
{68305}{68434}Io jest tego samego rozmiaru co nasz księżyc|i powinna być zimnym, martwym światem.
{68559}{68738}Już nasze pierwsze spojrzenia na Io odkryły,|że aż wrze ze wściekłości, jest aktywna wulkanicznie.
{68795}{68973}Jedno z wielu jezior lawy na Io uwalnia więcej|ciepła niż wszystkie wulkany na Ziemi razem wzięte.
{69130}{69192}Gdybyśmy teraz mieli stanąć|na powierzchni Io,
{69196}{69278}jakie byłyby podobieństwa,|a jakie różnice?
{69282}{69390}Jezioro byłoby prawdopodobnie bardzo,|bardzo podobne do tego, poza rozmiarem.
{69394}{69466}Jeziora lawy na Io|są o zdecydowanie większe.
{69470}{69548}Twierdzimy, że największe|ma 180 kilometrów średnicy.
{69552}{69664}180 kilometrów? Więc rozciągałoby się|zdecydowanie daleko poza horyzont na Ziemi!
{69668}{69741}Taa, to prawie nie do opisania,
{69745}{69859}zobaczyć coś tego rozmiaru i jest to|ogromne jezioro stopionej lawy.
{69992}{70091}Io jest najbardziej wulkanicznym|miejscem w układzie słonecznym,
{70095}{70226}nieskończenie wypompowującym ciepło|do zimnej próżni kosmosu.
{70384}{70474}Lecz tym co jest naprawdę interesujące|jest to, że jest tak mała,
{70478}{70541}że w ogóle nie powinno|być na niej wulkanów.
{70702}{70778}To była jedna z największych|niespodzianek nauki planetarnej
{70782}{70849}kiedy te ogromne wulkany|zostały odkryte na Io.
{70853}{70934}Potężne planety jak Mars|mają duże wulkany.
{70938}{71023}Nie są już aktywne,|nie były aktywne od dawna.
{71027}{71155}Wenus, wiele na niej wulkanów, lecz prawdopodobnie|od dawna nie są aktywne.
{71159}{71228}A tu nagle mamy Io, która jest|szalenie aktywna wulkanicznie.
{71232}{71319}Po prostu wypompowuje niezmierzone ilości|energii w strefie, w części
{71323}{71414}układu słonecznego gdzie uważano,|że wszystko jest martwe.
{71576}{71712}Wszystko co teraz wiemy o Io|bierze się z obserwowania jej z dystansu,
{71716}{71792}lecz mierząc ciepło wypompowywane|z tego jeziora lawy
{71796}{71917}da nam lepsze pojęcie rzeczywistej|skali utraty ciepła na Io.
{71986}{72044}Daleki od bycia łagodnym,|bulgoczący kocioł.
{72048}{72195}Ten wulkan ma moc,|by wystrzelić w każdej chwili.
{72292}{72436}Mogę dostrzec kawałki stopionej skały|podnoszące się tuż pod moim podbródkiem
{72440}{72542}i razem z tą chmurą ciepła,|zupełnie przytłaczające ciepło.
{72546}{72661}Tam musi być piekło...|piekło erupcji w toku.
{72781}{72882}Widok aktywności wulkanicznej jakiej jak ta|na tak małym księżycu jak Io
{72886}{72971}zmienił nasz punkt widzenia|pracy układu słonecznego.
{73022}{73189}Świat taki jak Io, mający tak potężne źródło|wewnętrznego ciepła, aż woła o wyjaśnienia.
{73193}{73362}Widzicie, Io jest o wiele za małym światem,|by zatrzymać jakiekolwiek ciepło wewnętrzne,
{73366}{73508}by mieć takie samo źródło ciepła|jak to zasilające ziemskie wulkany.
{73512}{73663}Więc coś jeszcze musi zasilać|ten potężny wulkanizm na Io.
{73756}{73862}Nowe zdjęcia nadesłane przez ostatnie|próbniki kosmiczne potwierdzają,
{73866}{73949}że Io jest zaskakującym|i dziwnym światem.
{74076}{74190}Będąc tak daleko od słońca,|powierzchnia Io jest raczej bardzo zimna.
{74231}{74320}Jest pokryta zamarzniętą siarką,|co daje jej ten żółty kolor.
{74390}{74510}A jednak Io jest poznaczona|kotłami stopionej lawy.
{74570}{74688}Myślę, że to niezwykłe|i fortunne w pewnym sensie,
{74692}{74812}że możecie przybyć do miajsca|jak to na naszej planecie i po prostu
{74816}{74911}w najmniejszym stopniu dowiedzieć się|jak to musi wyglądać:
{74915}{75026}stać na krawędzi jednego z tych|wspaniałych jezior lawy na Io.
{75110}{75191}Kiedy po raz pierwszy ujrzeliśmy|gorące wulkaniczne procesy na Io,
{75195}{75285}to było zupełnie zaskakujące|dla większości badaczy planetarnych.
{75289}{75413}Lecz biorąc pod uwagę proste prawa fizyki,|to nie zaskoczyło nikogo.
{75417}{75569}Jedynie tygodnie przed przybyciem Voyagera|na Jowisza, trzech naukowców postawiło hipotezę,
{75573}{75722}a była to jedna z tych hipotez,|które kiedy usłyszysz, są niemal oczywiste.
{75726}{75841}To było przy pomocy fizyki znanej od setek lat,|lecz nikt o niej nie pomyślał.
{75845}{75966}Przewidzieli, że Io powinna mieć|intensywne wewnętrzne źródło ciepła
{75970}{76014}ze względu na swoje|unikatowe położenie
{76018}{76179}w układzie słonecznym, bardzo blisko do gigantycznej|planety i otoczone innymi wielkimi księżycami.
{76308}{76459}Io leży prawie w tej odległości od Jowisza|co nasz księżyc od Ziemi,
{76463}{76615}lecz nie zapominajcie, że za Io orbitują|jej siostry-księżyce, Europa i Ganimedes.
{76654}{76752}Io jest pod wpływem nie tylko|potężnego przyciągania grawitacyjnego Jowisza,
{76756}{76881}ale też dodatkowego przyciągania|ze strony swoich sąsiednich księżyców.
{76885}{77057}To ten grawitacyjny wir walki|roznieca płomień życia na Io.
{77114}{77240}Io posiada bardzo interesujące relacje|z Europą i Ganimedes,
{77244}{77354}ponieważ na każde cztery okrążenia,|które Io robi wokół planety,
{77358}{77480}Europa robi prawie dokładnie|dwa razy tyle
{77484}{77595}i Ganimedes leci dookoła|jedynie raz.
{77599}{77717}Okresowo ustawiają się razem w linii:|bang, bang, bang i Io dostaje
{77721}{77848}regularnie potężnego|kopa grawitacyjnego.
{77852}{78010}A to daje efekt przesuwania Io|z ładnej okrągłej orbity
{78014}{78083}na eliptyczną lub|niewspółśrodkową orbitę.
{78087}{78245}Io podlatuje blisko Jowisza, a później daleko|i potem znowu blisko Jowisza.
{78249}{78392}A ponieważ grawitacja Jowisza jest tak duża,|daje efekt rozciągania i miażdżenia Io.
{78396}{78449}Teraz wyobraźcie sobie,|że to jest piłka do squasha.
{78453}{78505}Jeżeli ją rozciągacie i miażdżycie,|rozciągacie i miażdżycie,
{78509}{78594}staje się ciepła od tarcia|i to samo przytrafia się temu księżycowi.
{78598}{78768}Siła oddziaływania grawitacyjnego pomiędzy|Jowiszem i Io jest nadzwyczajna.
{78772}{78932}Wykrzywia kształt tego małego księżyca|trzęsąc skałą jak gdyby była niczym więcej jak wodą.
{78982}{79113}Ten krater ma około ile?|30 metrów od podstawy,
{79117}{79199}którą widzicie tam|przy krawędzi stropu.
{79203}{79327}Teraz Io, kiedy orbituje|wokół Jowisza co 1,8 dnia,
{79331}{79417}odkształca się o jakieś 100 metrów.
{79421}{79505}To jest trzy razy|wysokość tego krateru.
{79509}{79596}Pamiętajcie: powierzchnia Io|jest całkiem podobna do tego,
{79600}{79727}litej skały, więc wyobraźcie sobie|jak dużo energii to wymaga
{79731}{79837}i cała ta energia pochodzi|od pola grawitacyjnego Jowisza
{79841}{79910}i to jest energia,|która zasila wulkany.
{80180}{80269}Io jest światem poza|zasięgiem naszej wyobraźni.
{80273}{80347}Jej wyjątkowe powiązania grawitacyjne
{80351}{80449}zapewniają pozornie niewyczerpane|zapasy ciepła.
{80453}{80558}Podobnie jak te jeziora lawy,|ciepło również zasila
{80562}{80653}największe erupcje wulkaniczne|w układzie słonecznym.
{80863}{80993}Stopiona skała i gaz wystrzeliwują|z lodowatej powierzchni.
{80997}{81157}Gaz się rozszerza rozbijając lawę|na gigantyczną fontannę drobnych cząsteczek.
{81323}{81411}Przy słabej grawitacji|i skąpej atmosferze,
{81415}{81542}Pióropusze wulkaiczne Io mogą sięgać|500 kilometrów ponad powierzchnię księżyca.
{82032}{82227}Ten nieprawdopodobny fenomen, wulkanizm,|bierze się z najprostszego prawa fizyki,
{82231}{82324}prawa, które mówi, że ciepło|przetrzymywane w planecie
{82328}{82453}musi ostatecznie znaleźć drogę,|by uciec do zimniejszej przestrzeni.
{82457}{82589}Ale cóż za spektakularny sposób|z jakim manifestują się prawa fizyki.
{82627}{82704}W najbardziej nieoczekiwanych miejscach,
{82708}{82792}w najzimniejszych obrębach|układu słonecznego,
{82796}{82902}prawa fizyki stworzyły|bajkowy świat cudów,
{82906}{82966}a Io nie jest sama.
{82970}{83053}Wiele setek księżyców|w układzie słonecznym
{83057}{83172}nie jest martwymi, jałowymi|i nieinteresującymi światami,
{83176}{83355}lecz aktywnymi, często gwałtownymi|i zawsze pięknymi światami cudów.
{83467}{83525}Io jest fascynująca.
{83529}{83665}Nie czerpie swojej energii z wewnętrznego źródła|w taki sam sposób, w jaki robi to Ziemia.
{83669}{83774}Wydobywa energię z orbitowania wokół|swojej gigantycznej planety macierzystej, Jowisza
{83778}{83939}i ze wszystkich tych powodów|Io jest cudem układu słonecznego.
{84560}{84649}Nasza eksploracja planet i księżyców|orbitujących wokół naszej gwiazdy
{84653}{84774}dała nam cenny wgląd|w naturę naszego własnego świata.
{84827}{84983}Nasz obraz miejsca Ziemi w przestrzeni|został wywrócony do góry nogami.
{84987}{85148}Gdzieś tam istnieje wiele naprawdę|gwałtownych i nieprzyjaznych światów,
{85152}{85332}lecz są one napędzane tymi samymi prawami,|które kształtują i kontrolują nasz własny świat.
{85336}{85378}I dlatego przypuszczam,
{85382}{85514}jest to na wiele sposobów cud,|że w ogóle istniejemy.
{85573}{85687}Nasz układ słoneczny jest|jak kosmiczne laboratorium.
{85691}{85831}Dopóki się do niego nie udamy, nie będziemy mieli|pojęcia o tym co prawa natury mogą stworzyć.
{85866}{85943}Myślę, że jedną z najważniejszych lekcji,|których nauczyła nas nasza eksploracja
{85947}{86078}układu słonecznego,|jest to, że prawa natury
{86082}{86233}mogą tworzyć zupełnie różne światy|przy najdrobniejszych zmianach.
{86304}{86421}Teraz widzimy jak życie i śmierć|planet i księżyców
{86425}{86549}są dyktowane korelacjami,|które istnieją w układzie słonecznym
{86553}{86665}i nie byłoby nas tutaj,|gdyby nie te powiązania.
{86732}{86800}Tłumaczenie: irekm
{86801}{86999}{c:$00ccff}..:: (XviD asd) :: www.xvidasd.com ::..