{118}{168}Żyjemy w świecie cudów.
{224}{304}W miejscu zdumiewającego piękna i złożoności.
{370}{481}Mamy ogromne oceany i niewiarygodne stany pogody.
{482}{584}Gigantyczne góry|i zapierające dech w piersiach krajobrazy.
{621}{674}Jeżeli myślicie, że na tym koniec,
{675}{752}że nasza planeta istnieje|w wielkim odosobnieniu,
{753}{798}to się mylicie.
{871}{961}Jako fizyk, jestem zafascynowany|tym jak prawa natury,
{962}{1014}które ukształtowały to wszystko,
{1015}{1120}ukształtowały także światy poza naszą planetą.
{1205}{1362}Uważam, że żyjemy w najwspanialszej epoce odkryć,|z tych jakie znała nasza cywilizacja.
{1363}{1468}Podróżowaliśmy do najdalszych obrębów|naszego układu słonecznego.
{1469}{1550}Sfotografowaliśmy zadziwiające nowe światy,
{1551}{1666}stąpaliśmy po nieznanych terenach,|smakowaliśmy obcego powietrza.
{1716}{1825}Lecz to co czyni cuda układu słonecznego|jeszcze bardziej zadziwiającymi,
{1826}{1944}to to, że wszystko zaczęło się|zaledwie od bezładnej chmury gazu i pyłu.
{1983}{2083}I to z tej chmury powstało|wszystko w układzie słonecznym.
{2084}{2156}Cały ten porządek, Słońce,
{2157}{2248}wirujące planety, ja
{2249}{2342}uformowany z rozpadu chmury pyłu.
{2438}{2487}W tym filmie odkryjemy
{2488}{2583}w jaki sposób układ słoneczny odbył podóż|od chaosu do porządku.
{2622}{2726}I zobaczymy jak ta chmura dała początek|najpiękniejszemu cudowi układu:
{2727}{2815}majestatycznym pierścieniom Saturna.
{2880}{2979}Odkryjemy jak zadziwiająco zróżnicowane|księżyce Saturna
{2980}{3052}tworzą skomplikowane wzory pierścieni
{3053}{3155}oraz o tym jak kolejny niedawno odkryty|na jednym z księżyców cud
{3156}{3211}zmienia nasze wyobrażenie
{3212}{3278}o naturze zewnętrznego układu słonecznego.
{3279}{3315}Fajne!
{3389}{3500}Będziemy świadkami tego jak podstawowe siły|rządzą wszechświatem.
{3501}{3569}Zaczyna się, koniec świata!
{3570}{3651}I zobaczymy jak te siły zostały uwolnione,
{3652}{3746}by stworzyć pięknie uporządkowany|układ słoneczny, w którym żyjemy.
{3828}{3926}Dopiero teraz zaczynamy rozumieć|powstanie tego porządku
{3927}{4036}a to wiąże się z naszym zrozumieniem|całego układu słonecznego
{4037}{4131}i ostatecznie dlaczego tu jesteśmy.
{4317}{4463}{y:b}CUDA UKŁADU SŁONECZNEGO
{4490}{4640}{y:b}Porządek powstały z chaosu
{4660}{4800}Tłumaczenie: irekm
{5006}{5103}To jest Wielki Meczet|w mieście Kairouan w Tunezji
{5104}{5195}i ten meczet jest czwartym|najświętszym miejscem w Islamie.
{5196}{5329}I tak przez ostatnie 14 stuleci|bezlitosne mijanie dni
{5330}{5471}uświęcane było przez modlących się|przed świtem o wschodzi słońca,
{5472}{5582}w południe, o zachodzie słońca i wieczorem.
{5668}{5742}Wezwanie do modlitwy wyznaczało
{5743}{5873}upływ czasu podczas jak Słońce|podróżuje poprzez niebo.
{5874}{5946}Lecz to nie Słońce się porusza.
{5947}{6059}To co naprawdę obserwujemy,|to ruch Ziemi poprzez kosmos.
{6237}{6329}To jest ta kula skały,|na której mieszkamy.
{6330}{6516}Niesie nas poprzez cykle nocy i dni,|jak zakręca na swojej osi co każde 24 godziny.
{6517}{6605}Rok, to czas jaki zajmuje|okrążenie Słońca,
{6606}{6742}a pory roku posiadamy, ponieważ oś Ziemi|jest przechylona o 23 stopnie.
{6807}{6887}By zobaczyć jak to działa,|musimy przyśpieszyć czas tak,
{6888}{6958}żeby rok mijał w dziesięć sekund.
{6959}{7008}W tym tempie
{7009}{7095}możemy zobaczyć jak południowa|i północna półkula
{7096}{7157}są nachylone do ciepła Słońca,
{7158}{7263}przeprowadzając nas poprzez roczne|cykle lata i zimy.
{7331}{7398}Cały rytm naszego życia|rządzony jest tym
{7399}{7492}jak Ziemia podróżuje poprzez kosmos,
{7493}{7594}a w Tunezji w kwietniu jest wiosna.
{7970}{8096}To jest sezonowy rynek kwiatowy w Kairouan|i jest tu czynny
{8097}{8157}jedynie przez dwa miesiące w roku,
{8158}{8255}ponieważ to wtedy kwitną te kwiaty.
{8256}{8414}I jest to piękny przykład tego|jak mechanizm zegarkowy układu słonecznego
{8415}{8518}wpływa na sprawy tu na Ziemi|w najbardziej nieoczekiwane sposoby,
{8519}{8650}gdyż jeśli oś naszej Ziemi nie byłaby|przechylona o 23 stopnie, nie byłoby pór roku,
{8651}{8767}a jeśli nie byłoby pór roku,|nie wykształciłyby się sezonowe kwiaty
{8768}{8818}i nie byłoby kwiatowego rynku.
{8997}{9041}Ale to nie dotyczy jedynie Ziemi.
{9042}{9139}Cały układ słoneczny|pełen jest rytmów.
{9140}{9243}Każda planeta okrąża Słońce|w swoim własnym indywidualnym tempie.
{9282}{9346}Merkury jest najszybszy.
{9347}{9408}Najbliższy Słońcu,|osiąga prędkości
{9409}{9568}200,000 kilometrów na godzinę|i kończy okrążenie jedynie w 88 dni.
{9746}{9864}Wenus obraca się tak powoli,|że dłużej zajmuje jej obrót wokół osi,
{9865}{9920}niż obiegnięcie Słońca,
{9921}{10018}więc przez to na Wenus|dzień jest dłuższy od roku.
{10103}{10216}Dalej, planety krążą bardziej|i bardziej powoli.
{10217}{10362}Jowiszowi, największej planecie, zakończenie|każdego okrążenia zajmuje 12 ziemskich lat.
{10401}{10485}A w najdalszych obrębach|układu słonecznego,
{10486}{10562}4,5 miliardów kilometrów od Słońca,
{10563}{10686}Neptun podróżuje tak wolno,|że nie ukończył jeszcze ani jednego okrążenia
{10687}{10749}odkąd został odkryty w 1846.
{10793}{10869}Układ słoneczny jest napędzany|takimi rytmami
{10870}{10997}tak dokładnie, że całość mogłaby być|mierzona zegarkiem.
{10998}{11090}Wydaje się to niewiarygodne,|że tak idealnie uporządkowany układ
{11091}{11175}mógł powstać spontanicznie,
{11176}{11229}lecz jest to zasadzie świetny przykład
{11230}{11345}piękna i symetrii, które leży|w sercu wszechświata.
{11393}{11517}Chcę wyjaśnić jak ten porządek wyłonił się|z kosmicznego chaosu,
{11518}{11607}gdyż zrozumienie tego|pomoże nam zrozumieć
{11608}{11688}pochodzenie i ułożenie układu słonecznego
{11689}{11745}oraz piękno jego cudów.
{12288}{12349}To są Góry Atlas w Północnej Afryce.
{12381}{12507}Zgodnie z rzymskimi legendami,|utrzymują niebiosa nad Ziemią.
{12607}{12725}Są też jednym z najlepszych miejsc,|by przyjść i oglądać gwiazdy.
{12840}{12942}W miejscach takich jak to, łatwo można|zdać sobie sprawę z tego, dlaczego nocne niebo
{12943}{13041}wywierało tak intensywne wrażenia|na naszych przodkach.
{13210}{13268}Wiecie, z nowoczesnej perspektywy
{13269}{13386}astronomia może wydawać się|odległą i tajemniczą,
{13387}{13487}ponieważ straciliśmy kontakt|z nocnym niebem.
{13488}{13644}Z miasta nie widzicie nieba,|które wyglądałoby tak jak to.
{13645}{13783}z Ciemności Gór Atlas,|jest to naprawdę, prawdziwie majestatyczne.
{13823}{13867}Więc dla naszych przodków
{13868}{13970}kontakt z nocnym niebem mógł być|naprawdę bliski.
{14010}{14101}Wpatrywali się w niebo,|by zrozumieć swoje miejsce w świecie
{14102}{14146}i ruch gwiazd
{14147}{14213}mówił im jedną rzecz:
{14214}{14293}byli w centrum wszechświata.
{14323}{14404}Tu na górze jest Polaris, Gwiazda Polarna
{14405}{14517}i jest ona prawie dokładnie zrównana|z osią obrotu Ziemi,
{14518}{14583}co oznacza, że kiedy obraca się Ziemia,
{14584}{14697}wszystkie gwiazdy obracają się|na niebie wokół tego punktu.
{15095}{15193}Więc dla całego świata|wygląda to tak, jakby Ziemia
{15194}{15324}była w centrum wszechświata,|a gwiazdy krążyły wokół niej.
{15469}{15597}I to jest oczywiście to, co myśleli starożytni|przez tysiące lat, a dlaczego nie?
{15598}{15676}Przecież to oczywiste...
{15677}{15735}...ale nieprawdziwe.
{15778}{15865}By zrozumieć prawdziwe położenie|Ziemi w układzie słonecznym,
{15866}{15919}musimy spojrzeć na ustawienie ciał,
{15920}{16012}które nie zachowują się tak przewidywalnie|jak gwiazdy.
{16013}{16125}Grecy nazywali je "planetes"|albo "wędrującymi gwiazdami",
{16126}{16207}a my zachowaliśmy nazwę "planeta",|aby je opisać.
{16274}{16411}To jest Mars fotografowany raz w tygodniu|przez okres miesięcy.
{16412}{16481}Zamiast podróżować po linii prostej
{16482}{16540}poprzez tło gwiazd,
{16541}{16648}sporadycznie zmienia kierunek|i robi pętlę.
{16687}{16769}Bardzo ciężko jest wyjaśnić|te pętle wstecz
{16770}{16859}jeżeli Ziemia miałaby być|w centrum wszechświata.
{16941}{17025}Zrozumienie ruchu wstecznego Marsa|nie przychodzi łatwo.
{17026}{17177}Dlatego rozpracowanie tego zajęło ponad 2,000 lat,|ale ja zamierzam wyjaśnić to używając kija i kilku kamieni.
{17178}{17297}Kluczową rzeczą jest to, że Ziemia|nie jest centrum wszechświata.
{17298}{17345}Słońce nim jest,
{17346}{17447}a Ziemia i Mars krążą wokół niego
{17448}{17493}po prawie
{17494}{17578}okrągłych orbitach.
{17579}{17645}Więc kiedy Mars jest oglądany z Ziemi,
{17646}{17734}widziany jest na niebie
{17735}{17821}w zasadzie w gwiazdozbiorach Zodiaku.
{17822}{17903}Więc podczas gdy Mars krąży w kółko|i Ziemia krąży w kółko,
{17904}{17943}to z tej pozycji
{17944}{18036}Mars będzie wyglądał jakby był|w tym miejscu na niebie.
{18037}{18139}Mars się porusza i Ziemia się porusza,|w tym miejscu...
{18171}{18308}...i Mars się porusza w tym kierunku|poprzez niebo i znowu,
{18309}{18354}w tym miejscu,
{18355}{18445}Mars będzie tutaj, Więc porusza się|wzdłuż prostej linii poprzez niebo.
{18519}{18616}Ale co się stanie,|kiedy Ziemia wyprzedzi Marsa?
{18617}{18675}Spójrzcie teraz na linię widzenia.
{18676}{18778}Mars wrócił tutaj.
{18779}{18825}odwrócił swój kierunek.
{18864}{18915}I porusza się tak dalej,
{18916}{19015}dopóki Ziemia nie znajdzie się|gdzieś tutaj,
{19016}{19056}a Mars tutaj,
{19057}{19139}wtedy linia widzenia mówi,|że z powrotem zaczął poruszać się w tą stronę.
{19231}{19341}Więc Mars wykonał na niebie|ten dziwny ruch po pętli,
{19342}{19504}ponieważ Ziemia wyprzedziła Marsa|po wewnętrznej i to dlatego
{19505}{19559}miał miejsce ruch wsteczny.
{19560}{19606}Proste.
{19665}{19822}Zrozumienie pętli wstecznych było jednym|z ważniejszych osiągnięć wczesnej astronomii.
{19823}{19904}Stworzyło koncepcję układu słonecznego
{19905}{19997}i pozwoliło nam stworzyć pierwsze|dokładne mapy planet
{19998}{20058}i ich orbit wokół Słońca.
{20097}{20160}Teraz, kiedy macie obraz układu słonecznego
{20161}{20208}poukładanego jak w zegarku,
{20209}{20296}Słońca otoczonego orbitującymi|wokół niego planetami,
{20297}{20366}możecie zacząć zadawać pytania|w stylu:
{20367}{20436}dlaczego układ słoneczny|jest tak uporządkowany
{20437}{20520}i jak zrodził się ten porządek.
{20521}{20687}Cóż, wskazówka leży w tych omiatających,|okrężnych ruchach planet.
{20967}{21086}{y:i}Gwałtowne burze nad zachodnią Oklahomą: 70%.
{21087}{21168}{y:i}Inne groźne stany pogodowe: 80%.
{21169}{21257}By zrozumieć jak układ słoneczny|został powołany do istnienia,
{21258}{21386}musimy zrozumieć zasady fizyki,|które rządzą całym wszechświatem.
{21387}{21520}Ale oczywiście te same prawa fizyki|kontrolują także świat, który MY zamieszkujemy,
{21521}{21599}więc by dowiedzieć się|jak powstał układ słoneczny
{21600}{21688}nie musimy nie musimy wyglądać w kosmos,|czy cofać się w czasie.
{21689}{21763}Musimy jedynie|rozejrzeć się wokół siebie.
{21764}{21880}Jedną ze wspaniałych rzeczy dotyczących|praw natury jest to, że są one uniwersalne,
{21881}{21989}a to znaczy, że te same prawa opisują|tworzenie układu słonecznego,
{21990}{22163}mogą również opisywać najzwyklejsze rzeczy tutaj|na Ziemi jak np. ruch wody spływającej do umywalki.
{22250}{22331}Te obracające się spirale|widziane są po całym wszechświecie.
{22332}{22477}Widzimy je wszędzie, ponieważ prawa fizyki|wszędzie są takie same.
{22580}{22683}Przyjechałem tu, do Oklahomy, by zobaczyć|jak te prawa mogą wyzwalać siły,
{22684}{22822}które napędzają jedne z najpotężniejszych i najbardziej|niszczycielskich fenomenów w atmosferze naszej planety:
{22823}{22870}tornada.
{22909}{23006}Oklahoma jest pośrodku czegoś,|co znane jest jako Aleja Tornad.
{23007}{23067}{y:i}- Nie, nie, nie! Tornado! Tornado!|{y:i}- O mój Boże!
{23068}{23110}{y:i}Taa, jest ogromne...
{23111}{23178}{y:i}- Wow, duże, duże, duże.|{y:i}- Spójrz na to!
{23179}{23216}{y:i}Zobacz jak wiruje!
{23217}{23340}Każdego roku setki trąb powietrznych|rozdziera krajobrazy.
{23341}{23425}Są niezwykle groźne i niszczycielskie,
{23426}{23511}a ich kluczową cechą|jest ta sama wirująca spirala.
{23782}{23855}Don Giuliano jest zawodowym łowcą burz.
{23856}{23976}Zamierza mi pomóc spróbować|zbliżyć się do tornada.
{23977}{24069}Ta mała rozwijając się burza,|to jest to.
{24070}{24156}To jest ostra burza, która jest w stanie|przerodzić się w tornado.
{24157}{24293}Gdziekolwiek na purpurowym obszarze|może znajdować się tornado albo tam zmierzać.
{24294}{24428}A co się stanie jeśli w tym samochodzie,|zamierzenie lub nie, wjedziemy prosto w tornado?
{24429}{24492}Prawdopodobnie podniesie|nasz samochód i wyrzuci go
{24493}{24611}pół kilometra w powietrze,|i zgniecie go w małą piłeczkę, i...
{24612}{24660}Zamierzam po prostu zawrócić...
{24819}{24867}Dziwnie to brzmi,
{24868}{24953}ale procesy, które kierują tymi|rozległymi systemami burzowymi
{24954}{25100}są tymi samymi, które można było zobaczyć|5 miliardów lat temu, przy powstawaniu układu słonecznego.
{25231}{25350}Wszystko co wiemy i obserwujujemy|wokół siebie powstało z mgławicy,
{25351}{25426}gigantycznej chmury gazu i pyłu.
{25455}{25532}Dryfując w przestrzeni|przez lata świetlne,
{25533}{25662}ta chmura pozostaje niezmieniona|poprzez miliony lat.
{25663}{25760}Lecz potem stało się coś co spowodowało,|że zlała się ona w całość,
{25761}{25822}w układ słoneczny, który dzisiaj mamy.
{25913}{25967}Uważa się, że była to supernowa,
{25968}{26042}eksplodująca śmierć pobliskiej gwiazdy
{26043}{26116}posłała falę uderzeniową poprzez mgławicę.
{26117}{26234}To spowodowało zlepianie się|i formowanie serca chmury.
{26235}{26333}Ponieważ było ono gęstsze,|jego przyciąganie grawitacyjne było silniejsze
{26334}{26426}i zaczęło przyciągać więcej|i więcej gazu.
{26427}{26567}Więc cała chmura zaczęła rozpadać się,|a przede wszystkim zaczęła wirować.
{26684}{26761}Cechą wszystkich obiektów,|które wirują jest to,
{26762}{26834}że jeśli się kurczą,|to muszą również obracać się szybciej.
{26835}{26961}Jest to uniwersalna zasada|nazywaną zachowaniem momentu pędu.
{26962}{27005}Po prostu zatrzymaj się|gdzieś tutaj.
{27006}{27106}To jest to co prowadzi do powstawania|obracających się spirali
{27107}{27198}i dotyczyło to również|wczesnego układu słonecznego
{27199}{27263}i burz takich jak ta.
{27264}{27318}Podczas formowania się|burzowe giganty
{27319}{27403}zasysają gorące powietrze|i kurczą się.
{27404}{27491}I podobnie jak chmura,|która zbudowała układ słoneczny,
{27492}{27578}kiedy się kurczą,|wirują szybciej i szybciej.
{27660}{27722}Na Ziemi,|podczas takich burz jak ta,
{27723}{27844}zachowanie momentu pędu oznacza,|że otrzymujecie, w skrajnych przypadkach, tornada.
{27845}{27917}Macie bardzo gwałtownie wirujące|kolumny powietrza,
{27918}{28066}gdzie prędkość wiatru może sięgać do 300,400,|czasem nawet 500 kilometrów na godzinę.
{28067}{28180}To jest bardzo podobne do procesu, który miał|miejsce wcześniej przy tworzeniu się układu słonecznego,
{28181}{28302}kiedy rozpadająca się chmura pyłu zaczęła|z jakiegoś powodu lekko wirować
{28303}{28428}i kiedy ta chmura pyłu rozpadła się,|prędkość obrotów zaczęła wzrastać i wzrastać.
{28429}{28529}To jest to co możecie zobaczyć podczas burz|jak ta, kiedy tworzą się tornada.
{28530}{28667}Obroty układu wielkiej burzy|mogą zostać zagęszczone i przyśpieszone
{28668}{28736}w, cóż, tornado.
{28737}{28838}Otrzymujecie ogromne prędkości wiatru,|również teraz prędkość wiatru nie jest zbyt mała.
{28839}{28936}Wygląda to całkiem dziko,|muszę przyznać.
{28937}{28997}W zasadzie nigdy...|Spójrzcie na to!
{28998}{29082}Rzadko kiedy widziałem|tak dramatyczne chmury.
{29297}{29418}i najwidoczniej mamy około pięciu minut|zanim nastapi koniec świata,
{29419}{29478}więc musimy wracać do samochodu.
{29479}{29591}Widać tam grzmoty i błyskawice|i była wcześniej wiadomość o tej burzy,
{29592}{29695}o gradzie wielkości piłki do baseballa|i nie chcę takiej jednej na swojej głowie.
{29734}{29799}- Wracajmy do samochodu.|- Chodźmy.
{29800}{29891}Zaczyna się, koniec świata!
{30106}{30254}Ta burza nigdy nie przerodziła się w tornado,|lecz jeśli by tak się stało,
{30255}{30354}moglibyście naprawdę zobaczyć zachowanie|momentu pędu w akcji.
{30355}{30426}{y:i}Ogromne tornado, zobaczcie to!
{30427}{30571}Podczas gdy burza ścieśnia się,|jej ośrodek wiruje szybciej i szybciej,
{30572}{30680}dopóki kolumna gwałtownie obracającego|się powietrza nie opadnie z chmury.
{30681}{30728}{y:i}Człowieku, patrz na ten lej!
{30760}{30889}Potężna wirująca siła tornad|ma niezwykle niszczycielskie efekty,
{30890}{30946}ale jest to ten sam fenomen,
{30947}{31066}który jest odpowiedzialny za ustabilizowanie|układu słonecznego,
{31067}{31137}ponieważ to zachowanie momentu pędu
{31138}{31220}zatrzymało wczesny układ słoneczny|przed zupełnym rozpadem.
{31221}{31293}{y:i}O mój Boże, to będzie ostre.
{31429}{31556}Podczas gdy grawitacja spowodowała, że mgławica|skurczyła się, jej stałe obracanie się
{31557}{31665}dało początek sile, która zrównoważyła|dośrodkowe przyciąganie grawitacji
{31666}{31741}i pozwoliło uformować stały dysk.
{31809}{31913}Kiedy zapłonęło słońce,|rozpaliło też wirujący dysk.
{31970}{32045}A z dysku uformowały się planety,
{32046}{32177}wszystkie obracając się wokół słońca|według swoich stałych wzorów jak w zegarku.
{32551}{32614}W jedyne paręset milionów lat
{32615}{32728}chmura rozpadła się,|by utworzyć układ słoneczny,
{32729}{32776}nasz układ słoneczny,
{32777}{32841}słońce otoczone planetami
{32842}{32964}i tak rozpoczęła się podróż|z chaosu do porządku.
{32965}{33048}I nie ma lepszego miejsca,|by zobaczyć rezultaty tej podróży,
{33049}{33153}niż to, które uważam za jeden|z cudów układu słonecznego.
{33322}{33379}Pośród wszystkich cudów układu słonecznego
{33380}{33507}istnieje miejsce gdzie procesy,|które zbudowały układ słoneczny
{33508}{33558}nadal dziś trwają.
{33604}{33732}Miejsce wybitnego piękna i złożoności.
{33783}{33899}Miejsce, które hipnotyzowało|astronomów od stuleci.
{33980}{34039}Planeta Saturn.
{34276}{34332}To jest Laboratorium Napędów Odrzutwych NASA
{34333}{34455}i wiedziałem o tym miejscu i jego adresie:|Oak Grove Drive, Pasadena, Kalifornia,
{34456}{34539}odkąd byłem bardzo mały,|ponieważ napisałem do nich w 1975,
{34540}{34664}żeby poprosić o zdjęcia powierzchni Marsa|zrobione przez Wikinga, a oni je wysłali.
{34665}{34769}Lecz dzisiaj jest to centrum kontroli Cassini,|który jest naszym jednym
{34770}{34870}i do tej pory jedynym statkiem|na orbicie wokół Saturna.
{35110}{35183}Cassini został wysłany w 1997.
{35184}{35328}Jest to największy i najbardziej wymyślny statek kosmiczny|kiedykolwiek wysłany do zewnętrznego układu słonecznego.
{35491}{35619}Jego celem jest badanie Saturna|i jego pierścieni, i od 2004
{35620}{35717}wysyłał z powrotem|najbardziej zadziwiające zdjęcia.
{35758}{35854}Odkrył, że pierścienie|są nieprawdopodobnie złożone,
{35855}{35997}stworzone z tysięcy nad tysiącami|osobnych wstęg i luk.
{36046}{36168}Cały układ otoczony jest|siecią księżyców.
{36237}{36321}Jednym z zadań Cassini|jest odkrycie dlaczego pierścienie
{36322}{36463}tak wyglądają, jak powstała|cała ta niebywała struktura.
{36513}{36566}Ponieważ, wydaje się to dziwne,
{36567}{36659}ale te piękne wzory są bardzo bliskie
{36660}{36755}dyskowi, który uformował układ słoneczny
{36756}{36898}i to dlatego saturnowy układ|ma nam tyle do powiedzenia.
{37000}{37085}Lubię myśleć o nim jako|o miniaturze układu słonecznego,
{37086}{37197}ponieważ księżyce są odpowiednikami planet,|a Saturn jest odpowiednikiem Słońca.
{37198}{37308}Carl Murray spędził swoje życie|na badaniu pierścieni Saturna.
{37328}{37440}W pierścieniach uczymy się czegoś|o swoim pochodzeniu - można powiedzieć,
{37441}{37516}ponieważ procesy fizyczne,|ktore trwają w pierścieniach
{37517}{37590}i ich interakcja z małymi księżycami
{37591}{37704}są prawdopodobnie bliskie temu co działo się|we wczesnym układzie słonecznym po powstaniu planet
{37705}{37840}i jest tam wciąż pierścień pozostałości|po kształtowaniu się planet.
{37841}{37971}Więc jeżeli spojrzałbyś na uklad słoneczny|4,5 miliardów lat temu, słońce pośrodku,
{37972}{38140}miałbyś dysk pyłu w przeciwieństwie do układu pierścieni Saturna?|- To prawda.
{38141}{38265}Ale jeśli nie możemy zrozumieć dysku materiału,|który mamy w swoim własnym ogródku,
{38266}{38322}to jaką szansę mamy na zrozumienie
{38323}{38432}dysku, który dawno temu zniknął,|tego z którego powstał układ słoneczny?
{38433}{38554}Więc to te same procesy,|ale z Cassini mamy niebywałą możliwość
{38555}{38629}obserwować jak te rzeczy|dzieją się na naszych oczach.
{38806}{38972}Wykorzystując dane od Cassini, jesteśmy w stanie odtworzyć|pierścienie Saturna z najdrobniejszymi detalami.
{39030}{39118}Możemy podróżować od ogromnych|rozmiarów dysku
{39119}{39212}do drobnych struktur|pojednynczych wstęg.
{39378}{39527}Wszystkie pierścienie pozostają w ruchu,|orbitując wokół Saturna z ogromnymi prędkościami.
{39528}{39625}Podobnie jak planety orbitujące wokól Słońca,|pierścienie najbliżej Saturna poruszają się
{39626}{39746}najszybciej, podróżując ponad 80,000|kilometrów na godzinę.
{39785}{39896}I podczas gdy pierścienie wydają się być jednolite,|rzucając cienie na planetę,
{39897}{39974}są także niezwykle cienkie.
{39975}{40086}Główny dysk pierścieni liczy|100,000 kilometrów wszerz,
{40087}{40165}lecz jest gruby jedynie na trzy metry.
{40566}{40643}Pierścienie Saturna są|bez wątpienia piękne
{40644}{40762}i kiedy oglądacie te|wspaniałe zdjęcia od Cassini,
{40763}{40899}jest praktycznie niemożliwe, by wyobrazić sobie,|że taki poziom złożoności i piękna, i symetrii
{40900}{41022}mógł powstać spontanicznie,|ale powstał spontanicznie.
{41023}{41163}I z tego powodu pierścienie Saturna|są jednym z moich cudów układu słonecznego.
{41164}{41340}Lecz jest to coś więcej, ponieważ badając|powstanie i ewolucję pierścieni Saturna,
{41341}{41506}zaczęliśmy zbierać wartościowe informacje na temat|powstania i rozwoju naszego własnego układu słonecznego.
{41989}{42142}Próbując zrozumieć prawdziwą naturę pierścieni Saturna,|przybyłem na tą lodową lagunę w Islandii.
{42295}{42417}Są dwie rzeczy na temat tych gór lodowych,|o których powiedział mi kierowca łódki.
{42418}{42511}Jeden to to, że mogą|wynurzać się z dna morza
{42512}{42565}bez żadnego ostrzeżenia,
{42566}{42699}wzlatywać na powierzchnię,|wywracać łodzie i wtedy umieracie.
{42700}{42873}Po drugie, jeżeli weźmiecie trochę do domu,|absolutnie genialnie nadaje się do whisky,
{42874}{43001}ponieważ woda jest czysta,|ma tysiąc lat,
{43002}{43081}nie ma w niej zanieczyszczeń|i sprawia, że whisky smakuje rewelacyjnie.
{43082}{43159}Więc albo śmierć, albo whisky.
{43160}{43218}To mi pasuje!
{43318}{43383}Ale tak naprawdę jestemu tu|z powodu struktury pierścieni
{43384}{43540}niezwykle podobnej do sposobu|w jaki te góry lodowe unoszą się na lagunie,
{43580}{43688}ponieważ, pomimo pozoru,|pierścienie nie są jednolite.
{43689}{43780}Każdy pierścień zbudowany jest|z setek wstęg,
{43781}{43900}a każda wstęga zbudowana jest|z miliardów osobnych kawałków.
{43939}{44050}Schwytane w uścisku grawitacji Saturna,|cząstki pierścieni
{44051}{44189}niezależnie orbitują wokół planety|w postaci niewiarygodnie cienkiej warstwy.
{44190}{44301}- Dzięki, widzimy się za chwilę.|- Taa, miejmy nadzieję.
{44319}{44399}Ale podobieństwo nie kończy się|na ułożeniu.
{44400}{44499}Leży także w tym, z czego pierścienie|i góry lodowe są zbudowane,
{44500}{44608}a to wyjaśnia dlaczego pierścienie|są takie jasne.
{44863}{44961}Cóż, właśnie dlatego możemy|zobaczyć pierścienie Saturna z Ziemi,
{44962}{45020}ponieważ to jest to|z czego są zbudowane.
{45021}{45153}Są zbudowane z cudownie czystego lodu|połyskującego w świetle Słońca;
{45154}{45255}miliardy takich kawałków,|miliardy kilometrów od Ziemi.
{45447}{45592}Większość z takich kawałków jest, cóż,|mniejsza niż ten, mają mniej niż centymetr.
{45593}{45745}Wiele z nich, to lodowe kryształy rozmiarów mikronów,|lecz niektóre są tak ogromne jak ta góra lodowa.
{45746}{45788}Niektóre są wielkie niczym domy.
{45789}{45874}Niektóre mogą mieć kilometr średnicy.
{45875}{45938}Wyobraźcie sobie siedzenie na takim!
{45939}{46031}Wyobraźcie sobie, że to odłamek|z pierścieni Saturna. Co za widok.
{46187}{46276}To jest najbliżej jak możemy dostać się|na pierścienie Saturna na Ziemi
{46277}{46365}i widok byłby zadziwiająco podobny.
{46470}{46621}Miliardy brył lodu lśniących jasno,|pochwytując światło słońca.
{46691}{46832}A powodem tak jasnego lśnienia pierścieni|jest to, że tak samo jak góry lodowe,
{46833}{46900}pierścienie stale się zmieniają.
{46963}{47030}Podczas jak cząstki pierścieni|orbitują wokół Saturna,
{47031}{47144}nieustannie rozbijają się o siebie|i zbijają w gigantyczne
{47145}{47251}bryły, które w nieskończoność|formują się i rozpadają.
{47296}{47363}Kiedy się zderzają,|cząstki roztrzaskują się
{47364}{47502}odsłaniając zupełnie nowe oblicza lodu,|które chwytają światło słoneczne.
{47503}{47590}To przez ten nieustanny recykling|pierścienie są w stanie
{47591}{47703}pozostać tak jasne i tak świetliste|jak były po utworzeniu się.
{47967}{48077}Dla mnie jedną z najbardziej nadzwyczajnych|rzeczy w pierścieniach Saturna
{48078}{48183}jest ich dynamika,|ich ciągła odnowa.
{48184}{48269}To przez tą dynamikę|możemy je w ogóle dostrzec.
{48270}{48399}Dlatego są czyste, to dlatego odbijają|światło słoneczne i możemy je zobaczyć z Ziemi.
{48400}{48571}Przypuszczam, że to trochę jak z miastami,|do których ludzie przychodzą i odchodzą,
{48572}{48675}budynki są burzone i odbudowywane,|ale miasto zawsze pozostaje to samo.
{48676}{48731}Tak się też dzieje|z pierścieniami Saturna.
{48732}{48822}Dzisiaj są inne niż były|tysiąc lat temu.
{48823}{48900}Będą inne za sto lub tysiąc lat,
{48901}{49095}ale ta struktura i to piękno,|ta wspaniałość pozostanie na zawsze.
{49378}{49506}Pierścienie Saturna są wspaniałe|ze względu na coś więcej niż jedynie piękno.
{49542}{49589}Ponieważ patrząc na pierścienie
{49590}{49696}możemy zacząć poznawać|nasze własne pochodzenie.
{49838}{49974}I klucze do poznania pierścieni|można znaleźć podczas gdy krążą wokół niego.
{50181}{50273}To absolutnie nieprawdopodobne...
{50274}{50381}Możecie zobaczyć|całą długość pierścieni.
{50382}{50459}To znaczy, kiedy to widzicie...|Patrzyłem na niebo, patrzyłem na Saturna
{50460}{50563}setki razy, ale nigdy nie patrzyłem|na niego poprzez teleskop taki jak ten,
{50564}{50653}gdzie naprawdę doznajecie wrażenia,|że to jest planeta.
{50692}{50805}Wiem co miał na myśli Galileo,|kiedy powiedział, że planety mają uszy.
{50806}{50886}Nie posiadał jednak|jednego z takich teleskopów.
{50887}{50997}I mogę dostrzec jeden, dwa, trzy,
{50998}{51114}cztery, pięć księżyców wokół planety.
{51115}{51167}To nieprawdopodobnie piękne.
{51269}{51359}Patrząc w ten sposób, łatwo jest|zdać sobie sprawę, że Saturn
{51360}{51528}jest jak mini układ słoneczny z księżycami|krążącymi niczym planety wokół Słońca.
{51529}{51623}Z Ziemi możemy dostrzec jedynie|kilka z większych księżyców.
{51660}{51755}Ale razem Saturn ma|ponad 60 księżyców,
{51756}{51850}a widziane z bliska są dziwaczną|i zdumiewającą zgrają.
{51912}{51987}Dion jest typowym z lodowych|księżyców Saturna.
{51988}{52135}Wygląda podobnie do naszego własnego księżyca,|ale jego skład bardzo się różni.
{52136}{52257}Składa się około w 2/3 z wody,|ale temperatura powierzchni wynosi
{52258}{52439}minus 190 stopni Celsjusza i przy tych temperaturach|powierzchnia zachowuje się całkiem jak lita skała.
{52521}{52623}Japet znany jest jako|księżyc yin i yang.
{52624}{52696}Jedna połowa to czysty lód,
{52697}{52789}druga okryta jest|czarnymi pokładami pyłu.
{52927}{53016}Gigantyczny księżyc, Tytan,|jest większy od planety Merkury.
{53017}{53080}Ale czymś wyjątkowym na Tytanie
{53081}{53226}jest jego atmosfera, która jest|cztery razy gęstsza niż ziemska.
{53227}{53306}Jest bogata w organiczne molekuły|i uważa się, że jej skład chemiczny
{53307}{53467}jest bardzo podobny do pierwotnego składu Ziemi,|zanim zaczęło się życie.
{53570}{53675}Hyperion jest księżycem|niepodobnym do innych.
{53676}{53784}Nie jest nawet okrągły, a jego zbombardowana|powierzchnia ma fakturę gąbki.
{53912}{54004}Jedna z teorii co do tego głosi,|że jest to właściwie schwytana kometa,
{54005}{54194}która dryfowała z odległych obszarów układu|słonecznego i została pochwycona przez grawitację Saturna.
{54234}{54325}Lecz księżyce Saturna, to nie tylko|kosmiczne wystawa dziwolągów.
{54326}{54482}Są one siłą napędową chowającą się|za pięknem i układem pierścieni.
{54601}{54730}Najbardziej zadziwiajaca z nich|ukryta jest w jednym z zewnętrznych pierścieni.
{54731}{54862}Zakopany w sercu pierścienia E|księżyc, który szybko staje się
{54863}{55005}jednym z najbardziej fascynujących miejsc|w układzie słonecznym - Enceladus.
{55058}{55169}Enceladus długo był|astronomiczną ciekawostką,
{55170}{55272}ponieważ jest najbardziej odbijającym|obiektem w układzie słonecznym,
{55273}{55396}lecz wiemy o nim mało,|gdyż Enceladus jest mały,
{55397}{55555}liczy jedynie 400 kilometrów średnicy|i jest ponad miliard kilometrów od nas.
{55556}{55640}Dopiero teraz mamy te zdumiewające|zdjęcia z Cassini,
{55641}{55756}gdzie możemy się przekonać|jak jest niezwykły.
{55757}{55889}Jego gęsto usiana kraterami północna półkula|wygląda jak każdy inny lodowy księżyc,
{55890}{55989}lecz południowa półkula|opowiada zupełnie inną historię.
{55990}{56063}Jest niemal zupełnie|wolna od kraterów,
{56064}{56182}co znaczy, że powierzchnia jest prawdopodobnie|świeżo uformowana.
{56183}{56276}Jest pokryta bliznami kanionów|i porozdzierana pęknięciami.
{56277}{56461}Wszystko to wygląda niezwykle podobnie do geologii Ziemi,|lecz wyrzeźbionej w lodzie, a nie w skale.
{56532}{56639}A tutaj na biegunie południowym|znajdują się "tygrysie pasy",
{56640}{56807}cztery równoległe rowy długie na ponad 130 kilometrów|i prawdopodobnie głębokie na setki metrów.
{56855}{56921}Wyglądają zupełnie jak|uskoki tektoniczne.
{57185}{57262}Tak wyglądają uskoki tektoniczne|na Ziemi.
{57322}{57493}To jest granica kontynentów na Islandii,|gdzie rozdzielają się płyty amerykańska i europejska.
{57541}{57663}Te klify na krawędziach płyt|wyglądają ponad równiną nowej skorupy
{57664}{57783}uformowanej z płynnej lawy|naciskającej z centra Ziemi.
{58010}{58101}Carolyn Porco,|szef ekipy zdjęciowej Cassini,
{58102}{58212}uważa, że coś podobnego może|dziać się na Enceladusie.
{58263}{58423}To jest jedno z najbardziej wyjątkowych miejsc w całym układzie|słonecznym i możesz to stwierdzić jedynie na nie patrząc.
{58424}{58503}I uważamy, że możliwe,|iż jest tam coś podobnego do tego
{58504}{58589}co dzieje się tutaj,|gdzie możesz znaleźć błotnisty lód,
{58590}{58684}lepki lód, który wychodzi|poprzez szczeliny, tak?
{58685}{58814}Tworzy się więcej powierzchniowego lodu,|w ten sposób otrzymujesz więcej skorupy tam powstałej,
{58815}{58942}spychającej wszystko ze swojej drogi, która|z czasem się nawarstwia, tworząc obecne góry.
{58943}{59038}Więc jest to naprawdę podobny do Islandii,|gdzie masz lawę
{59039}{59150}tryskającą z powierzchni, tworzącą nowe lądy.|I w ten sam sposób działa tam lód?
{59151}{59300}Tak myślimy. W zasadzie daje nam to wskazówkę|jak ten cały system może tam działać.
{59345}{59442}Następna wskazówka, że coś działo się|pod powierzchnią
{59443}{59552}nadeszła kiedy Cassini przeleciał|centralnie nad biegunem południowym.
{59553}{59655}Odczyty termiczne pokazały|gorące miejsca pod "tygrysimi pasami".
{59656}{59777}Z jakiegoś powodu pasy były o wiele|cieplejsze niż reszta księżyca.
{59778}{59860}Cassini znalazł coś nie do pomyślenia.
{59861}{59989}Odkrył, że ten południowy koniuszek|Enceladusa jest nader gorący.
{59990}{60076}Jest więcej ciepła wychodzącego z południowej|korony okołobiegunowej, jeśli wolisz,
{60077}{60153}Enceladusa, niż tego wychodzącego|z regionów równikowych.
{60154}{60274}To brzmi jak stwierdzenie, że więcej ciepła|wychodzi z Antarktyki niż z równika na Ziemi.
{60275}{60354}Później, pewnego dnia w listopadzie 2005,
{60355}{60479}Cassini sfotografował Enceladusa w momencie|kiedy słońce właśnie ustawiało się za nim.
{60555}{60732}To co zobaczył, stało się jednym z najbardziej niezwykłych|odkryć kiedykolwiek dokonanych w zewnętrznym układzie słonecznym.
{60733}{60908}Podświetlone zdjęcia ukazują gigantyczne fontanny|wystrzeliwujące z południowego bieguna,
{60909}{61030}wulkany wyrzucające|lód zamiast skały.
{61031}{61098}I te zdjęcia zwaliły|wszystkich z nóg.
{61099}{61169}To znaczy, to było jak|"koniec gry", rozumiesz?
{61170}{61349}Masz tutaj te kilkanaście albo więcej|wyładowań wyglądających upiornie i fantastycznie.
{61432}{61499}Jedyne kilkanaście kilometrów|od granicy kontynentów
{61500}{61609}znajduje się obszar, który może nam pomóc|w zrozumieniu lodowych fontann.
{61674}{61775}To jest jeden z ziemskich gorących punktów,|gdzie wulkaniczne ciepło
{61776}{61877}z jądra planety uchodzi do góry|zaraz pod powierzchnię.
{61878}{61968}Przed kilkoma laty,|Enceladus uważany był
{61969}{62130}za niewyróżniający się świat:|małą, zamarzniętą, jałową bryłę skały i lodu.
{62131}{62288}Ale te fontanny lodu strzelające|na tysiące kilometrów w kosmos oznaczają,
{62289}{62362}że pod powierzchnią dzieje się|coś niezwykle interesującego.
{62633}{62732}To tutaj znajdziemy ziemski fenomen|podobny do lodowych fontann.
{62818}{62853}Gejzery.
{62883}{62962}Formują się, kiedy podziemne|kieszenie wody nagle zaczynają się gotować
{62963}{63047}i eksplodują w powietrze.
{63262}{63354}Gejzery na Ziemi|wymagają trzech rzeczy:
{63355}{63425}wymagają gotowego źródła wody,|wymagają...
{63464}{63559}...źródła intensywnego ciepła|tuż pod powierzchnią
{63560}{63647}i potrzebują właściwej|geologicznej instalacji kanalizacyjnej.
{63648}{63740}Więc jeśli gejzery na Enceladusie|są podobne, to podnosi to
{63741}{63909}szanse na możliwość istnienia tam oceanów|płynnej wody pod powierzchnią księżyca.
{63910}{64015}I nasuwa to bardzo ciekawe pytanie,|ponieważ Enceladus jest o wiele za mały,
{64016}{64170}by zachowywać jakiekolwiek znaczące źródło|ciepła w swoim jądrze, więc skąd pochodzi to ciepło?
{64370}{64471}Na Ziemi gejzery napędzane są|przez intensywne temperatury wewnątrz planety,
{64472}{64581}wystarczająco gorące, by stopić skałę|i zasilać wulkany.
{64697}{64846}Lecz Enceladus jest tak malutki,|że jego jądro powinno być zmarznięte na kość.
{64896}{65023}Enceladus musi czerpać swoje|ciepło z innego źródła
{65024}{65153}i uważa się, że może ono pochodzić|z jego specyficznej orbity wokół Saturna.
{65192}{65292}Więc następną rzeczą do prześledzenia było,|czy występują lub nie występują,
{65293}{65413}jak je nazywamy, naprężenia sił|pływowych na Enceladusie,
{65414}{65539}a to się łatwo nasuwa, ponieważ orbita Enceladusa|jest niewspółśrodkowa, to znaczy jest eliptyczna,
{65540}{65644}nie okrężna i kiedy obiega Saturna|po jego orbicie,
{65645}{65729}przybliża się do Saturna i oddala,|przybliża i oddala,
{65730}{65831}a przyciąganie grawitacyjne|zmienia się kiedy porusza się po orbicie,
{65832}{65900}więc znaczy to, że ciało rozciąga się|i skoro się rozciąga,
{65901}{65962}to znaczy,|że ma w nim miejsce tarcie.
{65963}{66142}Jest to ważny proces dający zastrzyk energii,|która przeradza się w ciepło w ciele takim jak Enceladus.
{66181}{66339}Podczas jak Enceladus krąży, grawitacja Saturna|faktycznie zmienia kształt księżyca.
{66340}{66448}Uważa się, że podgrzewa to wnętrze|księżyca wystarczająco,
{66449}{66568}by wytopić mały podziemny|ocean wodny.
{66569}{66713}Kiedy spotyka się on z próżnią kosmosu,|woda wyparowuje i wybucha
{66714}{66808}na zewnątrz księżyca, tworząc|ten cud układu słonecznego.
{66990}{67120}Te gejzery są niezwykle imponującym|naturalnym fenomenem,
{67121}{67269}lecz bledną w porównaniu|z lodowymi fontannami Enceladusa.
{67332}{67373}To jest takie fajne!
{67458}{67611}Podczas gdy te gejzery wybuchają co kilka minut,|wyrzucając gotującą się wodę 20 metrów w powietrze...
{67676}{67808}...na Enceladusie pióropusze zdają się|buchać bez ustanku.
{67809}{67868}Dla nich granicą jest niebo.
{68050}{68156}Wyrzynając się poprzez powierzchnię|z prędkością 1,300 kilometrów na godzinę,
{68157}{68255}wzbijają się w przestrzeń|na tysiące kilometrów.
{68297}{68403}Muszą być jednym z najbardziej imponujących|widoków w układzie słonecznym.
{68442}{68559}Jakakolwiek ciekła woda natychmiast|zamarza w malutkie kryształki lodu.
{68560}{68698}Niektóre z nich opadają z powrotem na powierzchnię,|dając księżycowi jego lodową tarczę odblaskową.
{68737}{68847}Lecz reszta wędruje wokół Saturna.
{68848}{68995}Lodowe fontanny tworzą jeden|z pierścieni Saturna, podczas gdy patrzymy.
{68996}{69112}Cały pierścień E stworzony jest|z kawałków Enceladusa.
{69171}{69268}Lecz Enceladus nie jest jedynym księżycem,|który kształtuje pierścienie.
{69307}{69420}Inne księżyce Saturna także odgrywają|kluczową rolę w tworzeniu tych
{69421}{69554}pięknych wzorów i robią to|tajemniczymi sposobami.
{69967}{70121}Pustynia Sahara może wydawać się nieoczekiwanym|wyborem, by przyjść i objaśniać działanie pierścieni Saturna,
{70122}{70283}lecz zachowanie piasku na pustyni może pomóc nam|zrozumieć jak księżyce kształtują wzory w pierścieniach.
{70390}{70513}Na pierwszy rzut oka Sahara|wydaje się być bardzo chaotycznym miejscem,
{70514}{70697}po prostu miliardy ziaren piasku będącego|losowo rozdmuchiwanym przez wiatry pustyni,
{70698}{70814}lecz przyjrzyjcie się nieco uważniej,|a zaczniecie dostrzegać porządek.
{70815}{70901}Gdzie wzrokiem sięgnąć - wydmy piaskowe
{70902}{71032}i niewiarygodne jest to,|że kąty przodów
{71033}{71108}wszystkich wydm piaskowych|są dokładnie takie same.
{71109}{71245}Obecnie na Saharze pojawienie się|tego porządku spowodowane jest
{71246}{71336}wiatrami pustynnymi wiejącymi|zawsze w tym samym kierunku,
{71337}{71426}dzień po dniu, rok po roku,|rozmieszczającymi piasek.
{71427}{71560}W systemie saturniańskim,|porządek i piękno, i zawiłość
{71561}{71650}pierścieni dyktowana jest|oczywiście nie wiatrami,
{71651}{71728}lecz inną siłą, siłą grawitacji.
{71906}{72049}Podczas jak księżyce okrążają Saturna,|ich grawitacyja wpływa na pierścienie.
{72161}{72306}Na tych niesamowitych zdjęciach|możemy zobaczyć księżyce podczas pracy.
{72350}{72433}Możemy zobaczyć grawitację w akcji.
{72434}{72539}Podczas gdy księżyce przelatują blisko pierścieni,|ich przyciąganie grawitacyjne
{72540}{72678}wyszarpuje części pierścienia w ich kierunku,|zniekształcając wygląd pierścieni.
{72718}{72851}Pierścień F, jeden z zewnętrznych pierścieni,|skręcony jest na kształt spirali
{72852}{72955}przez dwa księżyce:|Prometeusza i Pandorę.
{72956}{73051}Na tym filmie nakręconym przez Cassini,|możecie zobaczyć jak Prometeusz
{73052}{73186}wyciąga smugi materiału,|kiedy przelatuje blisko pierścieni.
{73225}{73389}Te krótkiego zasięgu efekty grawitacyjne|mają na koncie utworzenie wielu wzorów w pierścieniach.
{73473}{73639}Lecz niekiedy księżyce mogą wywierać|swój wpływ na o wiele większe odległości,
{73640}{73775}a sposób w jaki to robią ukazuje subtelność,|z jaką potrafi pracować grawitacja.
{73865}{73990}Więc mamy tutaj model systemu Saturna|z Saturnem pośrodku
{73991}{74080}i wspaniały system|pierścieni wokół niego,
{74081}{74241}i pierwszą rzeczą, którą możecie zauważyć kiedy poglądacie|na pierścienie, jest ogromna przerwa nazywana Przerwą Cassiniego.
{74242}{74308}A teraz: co mogło spowodować coś takiego?
{74309}{74432}Cóż, wszystko sprowadza się do jednego|z księżyców Saturna nazwanego Mimas,
{74433}{74517}który okrąża system|pierścieni z zewnątrz.
{74518}{74591}A jak coś położonego|tak daleko od pierścieni
{74592}{74696}może mieć jakikolwiek wpływ|na cząstki wewnątrz pierścienia?
{74697}{74797}Cóż, wszystko sprowadza się do fenomenu|nazywanego rezonansem orbitalnym.
{74798}{74923}Teraz cząstki w Przerwie Cassiniego|mają ciekawy związek z księżycem Mimas,
{74924}{75010}gdyż okrążają Saturna dwa razy na jedno
{75011}{75118}okrążenie Mimasa, a to pociąga|za sobą ciekawe następstwo.
{75119}{75208}Wyobraźcie sobie cząstkę|w Przerwie Cassiniego.
{75209}{75369}Teraz co dwa lata dla tej cząstki,|spotykają się z Mimasem.
{75370}{75531}Kończą w tym samym miejscu w przestrzeni,|a to oznacza, że ta cząstka dostanie kopa
{75532}{75662}albo dozna szarpnięcia ze strony|grawitacji Mimasa regularnie co drugi rok.
{75663}{75780}Bang, bang, bang!|I zmienia to orbitę wszystkiego,
{75781}{75937}co znajduje się w Przerwie Cassiniego i daje|efekt wyrzucania, tworzenia luki w pierścieniach.
{75938}{76086}I właściwie większość ze złożonej i pięknej|struktury pierścieni Saturna
{76087}{76154}związana jest z tymi|rezonansami orbitalnymi,
{76155}{76301}Nie tylko ze strony Mimasa,|ale także jednego lub wielu z 61 znanych
{76302}{76467}księżyców Saturna, które krążą na zewnątrz,|a także wewnątrz pierścieni.
{76716}{76806}I dla mnie jest to część|cudu pierścieni Saturna.
{76807}{76974}Ich piękno jest bardzo dobrą ilustracją tego|jak grawitacja może z chaosu stworzyć porządek.
{77079}{77208}Ale co więcej, zrozumienie tego jak|księżyce Saturna kształtują pierścienie
{77209}{77328}może rzucić światło na wydarzenia,|które kształtowały wczesny układ słoneczny,
{77329}{77419}wydarzenia, które pomogły|stworzyć świat, w ktorym żyjemy.
{77458}{77553}Rezonans może być czymś więcej|niż delikatnym rzeźbiarzem,
{77554}{77663}ponieważ nie tylko małe księżyce|mogą wejść w rezonans orbitalny.
{77664}{77815}Obecnie uważa się, że miliardy lat temu|dwaj giganci układu słonecznego, Jowisz i Saturn,
{77816}{77941}weszli w rezonans, co wyzwoliło siły|mogące poruszać całe planety
{77942}{78090}i to stworzyło układ słoneczny|niezwykle burzliwym i gwałtownym miejscem.
{78242}{78418}Układ słoneczny pełen jest kraterów,|zapisu długiej historii katastrofalnych uderzeń.
{78620}{78718}Lecz 3,6 miliarda lat temu|miał miejsce okres,
{78719}{78805}kiedy cały układ słoneczny|został wywrócony do góry nogami
{78806}{78937}przez te same siły rezonansu orbitalnego,|które kształtują pierścienie Saturna.
{79019}{79171}Obecnie wierzymy, że gigantyczne planety|powstały o wiele bliżej słońca niż gdzie znajdują się dzisiaj.
{79230}{79327}Ich orbity przesuwały się|przez setki milionów lat,
{79328}{79469}dopóki Jowisz i Saturn|nie wpadły w układ rezonansowy.
{79470}{79595}Raz na każdy cykl, dwie planety|ułożone w dokładnie tym samym punkcie,
{79596}{79677}tworzące falę grawitacyjną,
{79678}{79792}która sieje spustoszenie w orbitach|wszystkich planet.
{79793}{79914}Neptun został katapultowany na zewnątrz|i rąbnął w pierścień komet
{79915}{80022}otaczający układ słoneczny,|co wywołało dramatyczne konsekwencje.
{80194}{80284}Na setki milionów lat,|układ słoneczny zamienił się
{80285}{80403}w strzelnicę, podczas gdy|orał go deszcz komet.
{80487}{80632}Miliony komet zostało rozsianych|we wszystkich kierunkach dziurawiąc planety.
{80633}{80717}Zostało to nazwane Wielkim Bombardowaniem.
{80849}{80985}Potworzyło ono wiele kraterów,|które dzisiaj możemy zobaczyć w układzie słonecznym.
{80986}{81086}Pozostawiło blizny na całym|naszym księżycu.
{81124}{81217}I pozostawiło trwałe ślady|także na Ziemi.
{81300}{81367}Jedyne kratery po uderzeniach,|które możemy zobaczyć dzisiaj na Ziemi,
{81368}{81459}jak ten w Arizonie,|powstały o wiele później,
{81460}{81551}ale ukazują skalę tych zderzeń.
{81744}{81827}Obecnie zderzenia jak te|mają miejsce stosunkowo rzadko,
{81828}{81872}jednak wydarzą się ponownie.
{81873}{81925}Lecz podczas Wielkiego Bombardowania,
{81926}{81999}w Ziemię uderzyły tysiące|obiektów rozmiarów
{82000}{82081}znacznie przekraczających rozmiary|obiektu, który stworzył ten krater,
{82082}{82198}a środowisko zostało|radykalnie i dramatycznie zmienione.
{82199}{82324}Lecz te zmiany niekoniecznie były katastrofalne,|ponieważ obecnie uważa się,
{82325}{82473}Ze znaczną część wody w ziemskich oceanach|dostarczyły zderzenia
{82474}{82607}z bogatymi w wodę kometami i innymi obiekatmi,|podczas Wielkiego Bombardowania,
{82608}{82775}a to znaczy, że zderzenia mogły odegrać|kluczową rolę w rozwoju życia na Ziemi.
{82922}{83042}Przed Wielkim Bombardowaniem,|Ziemia była jałową skałą.
{83131}{83266}Następnie mieściła oceany,|które stały się podstawą dla życia.
{83546}{83712}Bez wody dostarczonej w Wielkim Bombardowaniu,|życie na Ziemi mogłoby nigdy nie powstać.
{83842}{83934}Dosyć ciężko przyjąć,|że wszystko to mogło być
{83935}{84073}spowodowane przez potężny rezonans|wytworzony przez krążące planety.
{84212}{84367}Historia układu słonecznego jest historią|powstawania porządku z chaosu.
{84392}{84511}Planety i ich księżyce zostały stworzone|przez te same uniwersalne prawa,
{84512}{84624}delikatną interakcję pomiędzy|grawitacją a momentem pędu,
{84625}{84707}która prowadziła do wzorów wirowania,|jakie obserwujemy wokół siebie dzisiaj.
{84969}{85133}Ostatecznie ta podróż ukazała|najlepsze przykłady tych sił w akcji.
{85175}{85249}Ponieważ przy tworzeniu|układu słonecznego
{85250}{85376}te siły, które wyrzeźbiły|porządek z chaosu, również stworzyły
{85377}{85572}najlepsze i najpiękniejsze laboratorium,|by badać jak działa układ słoneczny: pierścienie Saturna.
{85807}{85906}To częsty przypadek w nauce, że odpowiedzi|na najbardziej fundamentalne pytania
{85907}{86016}mogą zostać znalezione|w najbardziej nieoczekiwanych miejscach.
{86017}{86142}Pierścienie Saturna były początkowo badane|ze względu na swoje piękno, lecz zrozumienie
{86143}{86253}ich ułożenia i powstania zaprowadziło|do głębokiego poznania tego
{86254}{86398}jak kształt i piękno, i porządek|mogą powstać z gwałtowności i chaosu.
{86399}{86520}I to poznanie może być szerzone|po całym układzie słonecznym
{86521}{86609}i zapamiętajcie, że wy i ja|jesteśmy częścią układu słonecznego.
{86610}{86721}Wy i ja jesteśmy uporządkowanymi konstrukcjami|ukształtowanymi z chaosu
{86722}{86828}pierwotnej chmury pyłu|sprzed 4,5 miliardów lat,
{86829}{86927}a to jest jeden z cudów układu słonecznego.
{87000}{87140}Tłumaczenie: irekm
{87188}{87560}{c:$00ccff}..:: (XviD asd) :: www.xvidasd.com ::..