{118}{168}Żyjemy w świecie cudów.
{224}{304}W miejscu zdumiewającego piękna i złożoności.
{370}{481}Mamy ogromne oceany i niewiarygodne stany pogody.
{482}{584}Gigantyczne góry|i zapierające dech w piersiach krajobrazy.
{621}{674}Jeżeli myślicie, że na tym koniec,
{675}{752}że nasza planeta istnieje|w wielkim odosobnieniu,
{753}{798}to się mylicie.
{871}{961}Jako fizyk, jestem zafascynowany|tym jak prawa natury,
{962}{1014}które ukształtowały to wszystko,
{1015}{1120}ukształtowały także światy poza naszą planetą.
{1205}{1362}Uważam, że żyjemy w najwspanialszej epoce odkryć,|z tych jakie znała nasza cywilizacja.
{1363}{1468}Podróżowaliśmy do najdalszych obrębów|naszego układu słonecznego.
{1469}{1550}Sfotografowaliśmy zadziwiające nowe światy,
{1551}{1666}stąpaliśmy po nieznanych terenach,|smakowaliśmy obcego powietrza.
{1716}{1825}Lecz to co czyni cuda układu słonecznego|jeszcze bardziej zadziwiającymi,
{1826}{1944}to to, że wszystko zaczęło się|zaledwie od bezładnej chmury gazu i pyłu.
{1983}{2083}I to z tej chmury powstało|wszystko w układzie słonecznym.
{2084}{2156}Cały ten porządek, Słońce,
{2157}{2248}wirujące planety, ja
{2249}{2342}uformowany z rozpadu chmury pyłu.
{2438}{2487}W tym filmie odkryjemy
{2488}{2583}w jaki sposób układ słoneczny odbył podóż|od chaosu do porządku.
{2622}{2726}I zobaczymy jak ta chmura dała początek|najpiękniejszemu cudowi układu:
{2727}{2815}majestatycznym pierścieniom Saturna.
{2880}{2979}Odkryjemy jak zadziwiająco zróżnicowane|księżyce Saturna
{2980}{3052}tworzą skomplikowane wzory pierścieni
{3053}{3155}oraz o tym jak kolejny niedawno odkryty|na jednym z księżyców cud
{3156}{3211}zmienia nasze wyobrażenie
{3212}{3278}o naturze zewnętrznego układu słonecznego.
{3279}{3315}Fajne!
{3389}{3500}Będziemy świadkami tego jak podstawowe siły|rządzą wszechświatem.
{3501}{3569}Zaczyna się, koniec świata!
{3570}{3651}I zobaczymy jak te siły zostały uwolnione,
{3652}{3746}by stworzyć pięknie uporządkowany|układ słoneczny, w którym żyjemy.
{3828}{3926}Dopiero teraz zaczynamy rozumieć|powstanie tego porządku
{3927}{4036}a to wiąże się z naszym zrozumieniem|całego układu słonecznego
{4037}{4131}i ostatecznie dlaczego tu jesteśmy.
{4317}{4463}{y:b}CUDA UKŁADU SŁONECZNEGO
{4490}{4640}{y:b}Porządek powstały z chaosu
{4660}{4800}Tłumaczenie: irekm
{5006}{5103}To jest Wielki Meczet|w mieście Kairouan w Tunezji
{5104}{5195}i ten meczet jest czwartym|najświętszym miejscem w Islamie.
{5196}{5329}I tak przez ostatnie 14 stuleci|bezlitosne mijanie dni
{5330}{5471}uświęcane było przez modlących się|przed świtem o wschodzi słońca,
{5472}{5582}w południe, o zachodzie słońca i wieczorem.
{5668}{5742}Wezwanie do modlitwy wyznaczało
{5743}{5873}upływ czasu podczas jak Słońce|podróżuje poprzez niebo.
{5874}{5946}Lecz to nie Słońce się porusza.
{5947}{6059}To co naprawdę obserwujemy,|to ruch Ziemi poprzez kosmos.
{6237}{6329}To jest ta kula skały,|na której mieszkamy.
{6330}{6516}Niesie nas poprzez cykle nocy i dni,|jak zakręca na swojej osi co każde 24 godziny.
{6517}{6605}Rok, to czas jaki zajmuje|okrążenie Słońca,
{6606}{6742}a pory roku posiadamy, ponieważ oś Ziemi|jest przechylona o 23 stopnie.
{6807}{6887}By zobaczyć jak to działa,|musimy przyśpieszyć czas tak,
{6888}{6958}żeby rok mijał w dziesięć sekund.
{6959}{7008}W tym tempie
{7009}{7095}możemy zobaczyć jak południowa|i północna półkula
{7096}{7157}są nachylone do ciepła Słońca,
{7158}{7263}przeprowadzając nas poprzez roczne|cykle lata i zimy.
{7331}{7398}Cały rytm naszego życia|rządzony jest tym
{7399}{7492}jak Ziemia podróżuje poprzez kosmos,
{7493}{7594}a w Tunezji w kwietniu jest wiosna.
{7970}{8096}To jest sezonowy rynek kwiatowy w Kairouan|i jest tu czynny
{8097}{8157}jedynie przez dwa miesiące w roku,
{8158}{8255}ponieważ to wtedy kwitną te kwiaty.
{8256}{8414}I jest to piękny przykład tego|jak mechanizm zegarkowy układu słonecznego
{8415}{8518}wpływa na sprawy tu na Ziemi|w najbardziej nieoczekiwane sposoby,
{8519}{8650}gdyż jeśli oś naszej Ziemi nie byłaby|przechylona o 23 stopnie, nie byłoby pór roku,
{8651}{8767}a jeśli nie byłoby pór roku,|nie wykształciłyby się sezonowe kwiaty
{8768}{8818}i nie byłoby kwiatowego rynku.
{8997}{9041}Ale to nie dotyczy jedynie Ziemi.
{9042}{9139}Cały układ słoneczny|pełen jest rytmów.
{9140}{9243}Każda planeta okrąża Słońce|w swoim własnym indywidualnym tempie.
{9282}{9346}Merkury jest najszybszy.
{9347}{9408}Najbliższy Słońcu,|osiąga prędkości
{9409}{9568}200,000 kilometrów na godzinę|i kończy okrążenie jedynie w 88 dni.
{9746}{9864}Wenus obraca się tak powoli,|że dłużej zajmuje jej obrót wokół osi,
{9865}{9920}niż obiegnięcie Słońca,
{9921}{10018}więc przez to na Wenus|dzień jest dłuższy od roku.
{10103}{10216}Dalej, planety krążą bardziej|i bardziej powoli.
{10217}{10362}Jowiszowi, największej planecie, zakończenie|każdego okrążenia zajmuje 12 ziemskich lat.
{10401}{10485}A w najdalszych obrębach|układu słonecznego,
{10486}{10562}4,5 miliardów kilometrów od Słońca,
{10563}{10686}Neptun podróżuje tak wolno,|że nie ukończył jeszcze ani jednego okrążenia
{10687}{10749}odkąd został odkryty w 1846.
{10793}{10869}Układ słoneczny jest napędzany|takimi rytmami
{10870}{10997}tak dokładnie, że całość mogłaby być|mierzona zegarkiem.
{10998}{11090}Wydaje się to niewiarygodne,|że tak idealnie uporządkowany układ
{11091}{11175}mógł powstać spontanicznie,
{11176}{11229}lecz jest to zasadzie świetny przykład
{11230}{11345}piękna i symetrii, które leży|w sercu wszechświata.
{11393}{11517}Chcę wyjaśnić jak ten porządek wyłonił się|z kosmicznego chaosu,
{11518}{11607}gdyż zrozumienie tego|pomoże nam zrozumieć
{11608}{11688}pochodzenie i ułożenie układu słonecznego
{11689}{11745}oraz piękno jego cudów.
{12288}{12349}To są Góry Atlas w Północnej Afryce.
{12381}{12507}Zgodnie z rzymskimi legendami,|utrzymują niebiosa nad Ziemią.
{12607}{12725}Są też jednym z najlepszych miejsc,|by przyjść i oglądać gwiazdy.
{12840}{12942}W miejscach takich jak to, łatwo można|zdać sobie sprawę z tego, dlaczego nocne niebo
{12943}{13041}wywierało tak intensywne wrażenia|na naszych przodkach.
{13210}{13268}Wiecie, z nowoczesnej perspektywy
{13269}{13386}astronomia może wydawać się|odległą i tajemniczą,
{13387}{13487}ponieważ straciliśmy kontakt|z nocnym niebem.
{13488}{13644}Z miasta nie widzicie nieba,|które wyglądałoby tak jak to.
{13645}{13783}z Ciemności Gór Atlas,|jest to naprawdę, prawdziwie majestatyczne.
{13823}{13867}Więc dla naszych przodków
{13868}{13970}kontakt z nocnym niebem mógł być|naprawdę bliski.
{14010}{14101}Wpatrywali się w niebo,|by zrozumieć swoje miejsce w świecie
{14102}{14146}i ruch gwiazd
{14147}{14213}mówił im jedną rzecz:
{14214}{14293}byli w centrum wszechświata.
{14323}{14404}Tu na górze jest Polaris, Gwiazda Polarna
{14405}{14517}i jest ona prawie dokładnie zrównana|z osią obrotu Ziemi,
{14518}{14583}co oznacza, że kiedy obraca się Ziemia,
{14584}{14697}wszystkie gwiazdy obracają się|na niebie wokół tego punktu.
{15095}{15193}Więc dla całego świata|wygląda to tak, jakby Ziemia
{15194}{15324}była w centrum wszechświata,|a gwiazdy krążyły wokół niej.
{15469}{15597}I to jest oczywiście to, co myśleli starożytni|przez tysiące lat, a dlaczego nie?
{15598}{15676}Przecież to oczywiste...
{15677}{15735}...ale nieprawdziwe.
{15778}{15865}By zrozumieć prawdziwe położenie|Ziemi w układzie słonecznym,
{15866}{15919}musimy spojrzeć na ustawienie ciał,
{15920}{16012}które nie zachowują się tak przewidywalnie|jak gwiazdy.
{16013}{16125}Grecy nazywali je "planetes"|albo "wędrującymi gwiazdami",
{16126}{16207}a my zachowaliśmy nazwę "planeta",|aby je opisać.
{16274}{16411}To jest Mars fotografowany raz w tygodniu|przez okres miesięcy.
{16412}{16481}Zamiast podróżować po linii prostej
{16482}{16540}poprzez tło gwiazd,
{16541}{16648}sporadycznie zmienia kierunek|i robi pętlę.
{16687}{16769}Bardzo ciężko jest wyjaśnić|te pętle wstecz
{16770}{16859}jeżeli Ziemia miałaby być|w centrum wszechświata.
{16941}{17025}Zrozumienie ruchu wstecznego Marsa|nie przychodzi łatwo.
{17026}{17177}Dlatego rozpracowanie tego zajęło ponad 2,000 lat,|ale ja zamierzam wyjaśnić to używając kija i kilku kamieni.
{17178}{17297}Kluczową rzeczą jest to, że Ziemia|nie jest centrum wszechświata.
{17298}{17345}Słońce nim jest,
{17346}{17447}a Ziemia i Mars krążą wokół niego
{17448}{17493}po prawie
{17494}{17578}okrągłych orbitach.
{17579}{17645}Więc kiedy Mars jest oglądany z Ziemi,
{17646}{17734}widziany jest na niebie
{17735}{17821}w zasadzie w gwiazdozbiorach Zodiaku.
{17822}{17903}Więc podczas gdy Mars krąży w kółko|i Ziemia krąży w kółko,
{17904}{17943}to z tej pozycji
{17944}{18036}Mars będzie wyglądał jakby był|w tym miejscu na niebie.
{18037}{18139}Mars się porusza i Ziemia się porusza,|w tym miejscu...
{18171}{18308}...i Mars się porusza w tym kierunku|poprzez niebo i znowu,
{18309}{18354}w tym miejscu,
{18355}{18445}Mars będzie tutaj, Więc porusza się|wzdłuż prostej linii poprzez niebo.
{18519}{18616}Ale co się stanie,|kiedy Ziemia wyprzedzi Marsa?
{18617}{18675}Spójrzcie teraz na linię widzenia.
{18676}{18778}Mars wrócił tutaj.
{18779}{18825}odwrócił swój kierunek.
{18864}{18915}I porusza się tak dalej,
{18916}{19015}dopóki Ziemia nie znajdzie się|gdzieś tutaj,
{19016}{19056}a Mars tutaj,
{19057}{19139}wtedy linia widzenia mówi,|że z powrotem zaczął poruszać się w tą stronę.
{19231}{19341}Więc Mars wykonał na niebie|ten dziwny ruch po pętli,
{19342}{19504}ponieważ Ziemia wyprzedziła Marsa|po wewnętrznej i to dlatego
{19505}{19559}miał miejsce ruch wsteczny.
{19560}{19606}Proste.
{19665}{19822}Zrozumienie pętli wstecznych było jednym|z ważniejszych osiągnięć wczesnej astronomii.
{19823}{19904}Stworzyło koncepcję układu słonecznego
{19905}{19997}i pozwoliło nam stworzyć pierwsze|dokładne mapy planet
{19998}{20058}i ich orbit wokół Słońca.
{20097}{20160}Teraz, kiedy macie obraz układu słonecznego
{20161}{20208}poukładanego jak w zegarku,
{20209}{20296}Słońca otoczonego orbitującymi|wokół niego planetami,
{20297}{20366}możecie zacząć zadawać pytania|w stylu:
{20367}{20436}dlaczego układ słoneczny|jest tak uporządkowany
{20437}{20520}i jak zrodził się ten porządek.
{20521}{20687}Cóż, wskazówka leży w tych omiatających,|okrężnych ruchach planet.
{20967}{21086}{y:i}Gwałtowne burze nad zachodnią Oklahomą: 70%.
{21087}{21168}{y:i}Inne groźne stany pogodowe: 80%.
{21169}{21257}By zrozumieć jak układ słoneczny|został powołany do istnienia,
{21258}{21386}musimy zrozumieć zasady fizyki,|które rządzą całym wszechświatem.
{21387}{21520}Ale oczywiście te same prawa fizyki|kontrolują także świat, który MY zamieszkujemy,
{21521}{21599}więc by dowiedzieć się|jak powstał układ słoneczny
{21600}{21688}nie musimy nie musimy wyglądać w kosmos,|czy cofać się w czasie.
{21689}{21763}Musimy jedynie|rozejrzeć się wokół siebie.
{21764}{21880}Jedną ze wspaniałych rzeczy dotyczących|praw natury jest to, że są one uniwersalne,
{21881}{21989}a to znaczy, że te same prawa opisują|tworzenie układu słonecznego,
{21990}{22163}mogą również opisywać najzwyklejsze rzeczy tutaj|na Ziemi jak np. ruch wody spływającej do umywalki.
{22250}{22331}Te obracające się spirale|widziane są po całym wszechświecie.
{22332}{22477}Widzimy je wszędzie, ponieważ prawa fizyki|wszędzie są takie same.
{22580}{22683}Przyjechałem tu, do Oklahomy, by zobaczyć|jak te prawa mogą wyzwalać siły,
{22684}{22822}które napędzają jedne z najpotężniejszych i najbardziej|niszczycielskich fenomenów w atmosferze naszej planety:
{22823}{22870}tornada.
{22909}{23006}Oklahoma jest pośrodku czegoś,|co znane jest jako Aleja Tornad.
{23007}{23067}{y:i}- Nie, nie, nie! Tornado! Tornado!|{y:i}- O mój Boże!
{23068}{23110}{y:i}Taa, jest ogromne...
{23111}{23178}{y:i}- Wow, duże, duże, duże.|{y:i}- Spójrz na to!
{23179}{23216}{y:i}Zobacz jak wiruje!
{23217}{23340}Każdego roku setki trąb powietrznych|rozdziera krajobrazy.
{23341}{23425}Są niezwykle groźne i niszczycielskie,
{23426}{23511}a ich kluczową cechą|jest ta sama wirująca spirala.
{23782}{23855}Don Giuliano jest zawodowym łowcą burz.
{23856}{23976}Zamierza mi pomóc spróbować|zbliżyć się do tornada.
{23977}{24069}Ta mała rozwijając się burza,|to jest to.
{24070}{24156}To jest ostra burza, która jest w stanie|przerodzić się w tornado.
{24157}{24293}Gdziekolwiek na purpurowym obszarze|może znajdować się tornado albo tam zmierzać.
{24294}{24428}A co się stanie jeśli w tym samochodzie,|zamierzenie lub nie, wjedziemy prosto w tornado?
{24429}{24492}Prawdopodobnie podniesie|nasz samochód i wyrzuci go
{24493}{24611}pół kilometra w powietrze,|i zgniecie go w małą piłeczkę, i...
{24612}{24660}Zamierzam po prostu zawrócić...
{24819}{24867}Dziwnie to brzmi,
{24868}{24953}ale procesy, które kierują tymi|rozległymi systemami burzowymi
{24954}{25100}są tymi samymi, które można było zobaczyć|5 miliardów lat temu, przy powstawaniu układu słonecznego.
{25231}{25350}Wszystko co wiemy i obserwujujemy|wokół siebie powstało z mgławicy,
{25351}{25426}gigantycznej chmury gazu i pyłu.
{25455}{25532}Dryfując w przestrzeni|przez lata świetlne,
{25533}{25662}ta chmura pozostaje niezmieniona|poprzez miliony lat.
{25663}{25760}Lecz potem stało się coś co spowodowało,|że zlała się ona w całość,
{25761}{25822}w układ słoneczny, który dzisiaj mamy.
{25913}{25967}Uważa się, że była to supernowa,
{25968}{26042}eksplodująca śmierć pobliskiej gwiazdy
{26043}{26116}posłała falę uderzeniową poprzez mgławicę.
{26117}{26234}To spowodowało zlepianie się|i formowanie serca chmury.
{26235}{26333}Ponieważ było ono gęstsze,|jego przyciąganie grawitacyjne było silniejsze
{26334}{26426}i zaczęło przyciągać więcej|i więcej gazu.
{26427}{26567}Więc cała chmura zaczęła rozpadać się,|a przede wszystkim zaczęła wirować.
{26684}{26761}Cechą wszystkich obiektów,|które wirują jest to,
{26762}{26834}że jeśli się kurczą,|to muszą również obracać się szybciej.
{26835}{26961}Jest to uniwersalna zasada|nazywaną zachowaniem momentu pędu.
{26962}{27005}Po prostu zatrzymaj się|gdzieś tutaj.
{27006}{27106}To jest to co prowadzi do powstawania|obracających się spirali
{27107}{27198}i dotyczyło to również|wczesnego układu słonecznego
{27199}{27263}i burz takich jak ta.
{27264}{27318}Podczas formowania się|burzowe giganty
{27319}{27403}zasysają gorące powietrze|i kurczą się.
{27404}{27491}I podobnie jak chmura,|która zbudowała układ słoneczny,
{27492}{27578}kiedy się kurczą,|wirują szybciej i szybciej.
{27660}{27722}Na Ziemi,|podczas takich burz jak ta,
{27723}{27844}zachowanie momentu pędu oznacza,|że otrzymujecie, w skrajnych przypadkach, tornada.
{27845}{27917}Macie bardzo gwałtownie wirujące|kolumny powietrza,
{27918}{28066}gdzie prędkość wiatru może sięgać do 300,400,|czasem nawet 500 kilometrów na godzinę.
{28067}{28180}To jest bardzo podobne do procesu, który miał|miejsce wcześniej przy tworzeniu się układu słonecznego,
{28181}{28302}kiedy rozpadająca się chmura pyłu zaczęła|z jakiegoś powodu lekko wirować
{28303}{28428}i kiedy ta chmura pyłu rozpadła się,|prędkość obrotów zaczęła wzrastać i wzrastać.
{28429}{28529}To jest to co możecie zobaczyć podczas burz|jak ta, kiedy tworzą się tornada.
{28530}{28667}Obroty układu wielkiej burzy|mogą zostać zagęszczone i przyśpieszone
{28668}{28736}w, cóż, tornado.
{28737}{28838}Otrzymujecie ogromne prędkości wiatru,|również teraz prędkość wiatru nie jest zbyt mała.
{28839}{28936}Wygląda to całkiem dziko,|muszę przyznać.
{28937}{28997}W zasadzie nigdy...|Spójrzcie na to!
{28998}{29082}Rzadko kiedy widziałem|tak dramatyczne chmury.
{29297}{29418}i najwidoczniej mamy około pięciu minut|zanim nastapi koniec świata,
{29419}{29478}więc musimy wracać do samochodu.
{29479}{29591}Widać tam grzmoty i błyskawice|i była wcześniej wiadomość o tej burzy,
{29592}{29695}o gradzie wielkości piłki do baseballa|i nie chcę takiej jednej na swojej głowie.
{29734}{29799}- Wracajmy do samochodu.|- Chodźmy.
{29800}{29891}Zaczyna się, koniec świata!
{30106}{30254}Ta burza nigdy nie przerodziła się w tornado,|lecz jeśli by tak się stało,
{30255}{30354}moglibyście naprawdę zobaczyć zachowanie|momentu pędu w akcji.
{30355}{30426}{y:i}Ogromne tornado, zobaczcie to!
{30427}{30571}Podczas gdy burza ścieśnia się,|jej ośrodek wiruje szybciej i szybciej,
{30572}{30680}dopóki kolumna gwałtownie obracającego|się powietrza nie opadnie z chmury.
{30681}{30728}{y:i}Człowieku, patrz na ten lej!
{30760}{30889}Potężna wirująca siła tornad|ma niezwykle niszczycielskie efekty,
{30890}{30946}ale jest to ten sam fenomen,
{30947}{31066}który jest odpowiedzialny za ustabilizowanie|układu słonecznego,
{31067}{31137}ponieważ to zachowanie momentu pędu
{31138}{31220}zatrzymało wczesny układ słoneczny|przed zupełnym rozpadem.
{31221}{31293}{y:i}O mój Boże, to będzie ostre.
{31429}{31556}Podczas gdy grawitacja spowodowała, że mgławica|skurczyła się, jej stałe obracanie się
{31557}{31665}dało początek sile, która zrównoważyła|dośrodkowe przyciąganie grawitacji
{31666}{31741}i pozwoliło uformować stały dysk.
{31809}{31913}Kiedy zapłonęło słońce,|rozpaliło też wirujący dysk.
{31970}{32045}A z dysku uformowały się planety,
{32046}{32177}wszystkie obracając się wokół słońca|według swoich stałych wzorów jak w zegarku.
{32551}{32614}W jedyne paręset milionów lat
{32615}{32728}chmura rozpadła się,|by utworzyć układ słoneczny,
{32729}{32776}nasz układ słoneczny,
{32777}{32841}słońce otoczone planetami
{32842}{32964}i tak rozpoczęła się podróż|z chaosu do porządku.
{32965}{33048}I nie ma lepszego miejsca,|by zobaczyć rezultaty tej podróży,
{33049}{33153}niż to, które uważam za jeden|z cudów układu słonecznego.
{33322}{33379}Pośród wszystkich cudów układu słonecznego
{33380}{33507}istnieje miejsce gdzie procesy,|które zbudowały układ słoneczny
{33508}{33558}nadal dziś trwają.
{33604}{33732}Miejsce wybitnego piękna i złożoności.
{33783}{33899}Miejsce, które hipnotyzowało|astronomów od stuleci.
{33980}{34039}Planeta Saturn.
{34276}{34332}To jest Laboratorium Napędów Odrzutwych NASA
{34333}{34455}i wiedziałem o tym miejscu i jego adresie:|Oak Grove Drive, Pasadena, Kalifornia,
{34456}{34539}odkąd byłem bardzo mały,|ponieważ napisałem do nich w 1975,
{34540}{34664}żeby poprosić o zdjęcia powierzchni Marsa|zrobione przez Wikinga, a oni je wysłali.
{34665}{34769}Lecz dzisiaj jest to centrum kontroli Cassini,|który jest naszym jednym
{34770}{34870}i do tej pory jedynym statkiem|na orbicie wokół Saturna.
{35110}{35183}Cassini został wysłany w 1997.
{35184}{35328}Jest to największy i najbardziej wymyślny statek kosmiczny|kiedykolwiek wysłany do zewnętrznego układu słonecznego.
{35491}{35619}Jego celem jest badanie Saturna|i jego pierścieni, i od 2004
{35620}{35717}wysyłał z powrotem|najbardziej zadziwiające zdjęcia.
{35758}{35854}Odkrył, że pierścienie|są nieprawdopodobnie złożone,
{35855}{35997}stworzone z tysięcy nad tysiącami|osobnych wstęg i luk.
{36046}{36168}Cały układ otoczony jest|siecią księżyców.
{36237}{36321}Jednym z zadań Cassini|jest odkrycie dlaczego pierścienie
{36322}{36463}tak wyglądają, jak powstała|cała ta niebywała struktura.
{36513}{36566}Ponieważ, wydaje się to dziwne,
{36567}{36659}ale te piękne wzory są bardzo bliskie
{36660}{36755}dyskowi, który uformował układ słoneczny
{36756}{36898}i to dlatego saturnowy układ|ma nam tyle do powiedzenia.
{37000}{37085}Lubię myśleć o nim jako|o miniaturze układu słonecznego,
{37086}{37197}ponieważ księżyce są odpowiednikami planet,|a Saturn jest odpowiednikiem Słońca.
{37198}{37308}Carl Murray spędził swoje życie|na badaniu pierścieni Saturna.
{37328}{37440}W pierścieniach uczymy się czegoś|o swoim pochodzeniu - można powiedzieć,
{37441}{37516}ponieważ procesy fizyczne,|ktore trwają w pierścieniach
{37517}{37590}i ich interakcja z małymi księżycami
{37591}{37704}są prawdopodobnie bliskie temu co działo się|we wczesnym układzie słonecznym po powstaniu planet
{37705}{37840}i jest tam wciąż pierścień pozostałości|po kształtowaniu się planet.
{37841}{37971}Więc jeżeli spojrzałbyś na uklad słoneczny|4,5 miliardów lat temu, słońce pośrodku,
{37972}{38140}miałbyś dysk pyłu w przeciwieństwie do układu pierścieni Saturna?|- To prawda.
{38141}{38265}Ale jeśli nie możemy zrozumieć dysku materiału,|który mamy w swoim własnym ogródku,
{38266}{38322}to jaką szansę mamy na zrozumienie
{38323}{38432}dysku, który dawno temu zniknął,|tego z którego powstał układ słoneczny?
{38433}{38554}Więc to te same procesy,|ale z Cassini mamy niebywałą możliwość
{38555}{38629}obserwować jak te rzeczy|dzieją się na naszych oczach.
{38806}{38972}Wykorzystując dane od Cassini, jesteśmy w stanie odtworzyć|pierścienie Saturna z najdrobniejszymi detalami.
{39030}{39118}Możemy podróżować od ogromnych|rozmiarów dysku
{39119}{39212}do drobnych struktur|pojednynczych wstęg.
{39378}{39527}Wszystkie pierścienie pozostają w ruchu,|orbitując wokół Saturna z ogromnymi prędkościami.
{39528}{39625}Podobnie jak planety orbitujące wokól Słońca,|pierścienie najbliżej Saturna poruszają się
{39626}{39746}najszybciej, podróżując ponad 80,000|kilometrów na godzinę.
{39785}{39896}I podczas gdy pierścienie wydają się być jednolite,|rzucając cienie na planetę,
{39897}{39974}są także niezwykle cienkie.
{39975}{40086}Główny dysk pierścieni liczy|100,000 kilometrów wszerz,
{40087}{40165}lecz jest gruby jedynie na trzy metry.
{40566}{40643}Pierścienie Saturna są|bez wątpienia piękne
{40644}{40762}i kiedy oglądacie te|wspaniałe zdjęcia od Cassini,
{40763}{40899}jest praktycznie niemożliwe, by wyobrazić sobie,|że taki poziom złożoności i piękna, i symetrii
{40900}{41022}mógł powstać spontanicznie,|ale powstał spontanicznie.
{41023}{41163}I z tego powodu pierścienie Saturna|są jednym z moich cudów układu słonecznego.
{41164}{41340}Lecz jest to coś więcej, ponieważ badając|powstanie i ewolucję pierścieni Saturna,
{41341}{41506}zaczęliśmy zbierać wartościowe informacje na temat|powstania i rozwoju naszego własnego układu słonecznego.
{41989}{42142}Próbując zrozumieć prawdziwą naturę pierścieni Saturna,|przybyłem na tą lodową lagunę w Islandii.
{42295}{42417}Są dwie rzeczy na temat tych gór lodowych,|o których powiedział mi kierowca łódki.
{42418}{42511}Jeden to to, że mogą|wynurzać się z dna morza
{42512}{42565}bez żadnego ostrzeżenia,
{42566}{42699}wzlatywać na powierzchnię,|wywracać łodzie i wtedy umieracie.
{42700}{42873}Po drugie, jeżeli weźmiecie trochę do domu,|absolutnie genialnie nadaje się do whisky,
{42874}{43001}ponieważ woda jest czysta,|ma tysiąc lat,
{43002}{43081}nie ma w niej zanieczyszczeń|i sprawia, że whisky smakuje rewelacyjnie.
{43082}{43159}Więc albo śmierć, albo whisky.
{43160}{43218}To mi pasuje!
{43318}{43383}Ale tak naprawdę jestemu tu|z powodu struktury pierścieni
{43384}{43540}niezwykle podobnej do sposobu|w jaki te góry lodowe unoszą się na lagunie,
{43580}{43688}ponieważ, pomimo pozoru,|pierścienie nie są jednolite.
{43689}{43780}Każdy pierścień zbudowany jest|z setek wstęg,
{43781}{43900}a każda wstęga zbudowana jest|z miliardów osobnych kawałków.
{43939}{44050}Schwytane w uścisku grawitacji Saturna,|cząstki pierścieni
{44051}{44189}niezależnie orbitują wokół planety|w postaci niewiarygodnie cienkiej warstwy.
{44190}{44301}- Dzięki, widzimy się za chwilę.|- Taa, miejmy nadzieję.
{44319}{44399}Ale podobieństwo nie kończy się|na ułożeniu.
{44400}{44499}Leży także w tym, z czego pierścienie|i góry lodowe są zbudowane,
{44500}{44608}a to wyjaśnia dlaczego pierścienie|są takie jasne.
{44863}{44961}Cóż, właśnie dlatego możemy|zobaczyć pierścienie Saturna z Ziemi,
{44962}{45020}ponieważ to jest to|z czego są zbudowane.
{45021}{45153}Są zbudowane z cudownie czystego lodu|połyskującego w świetle Słońca;
{45154}{45255}miliardy takich kawałków,|miliardy kilometrów od Ziemi.
{45447}{45592}Większość z takich kawałków jest, cóż,|mniejsza niż ten, mają mniej niż centymetr.
{45593}{45745}Wiele z nich, to lodowe kryształy rozmiarów mikronów,|lecz niektóre są tak ogromne jak ta góra lodowa.
{45746}{45788}Niektóre są wielkie niczym domy.
{45789}{45874}Niektóre mogą mieć kilometr średnicy.
{45875}{45938}Wyobraźcie sobie siedzenie na takim!
{45939}{46031}Wyobraźcie sobie, że to odłamek|z pierścieni Saturna. Co za widok.
{46187}{46276}To jest najbliżej jak możemy dostać się|na pierścienie Saturna na Ziemi
{46277}{46365}i widok byłby zadziwiająco podobny.
{46470}{46621}Miliardy brył lodu lśniących jasno,|pochwytując światło słońca.
{46691}{46832}A powodem tak jasnego lśnienia pierścieni|jest to, że tak samo jak góry lodowe,
{46833}{46900}pierścienie stale się zmieniają.
{46963}{47030}Podczas jak cząstki pierścieni|orbitują wokół Saturna,
{47031}{47144}nieustannie rozbijają się o siebie|i zbijają w gigantyczne
{47145}{47251}bryły, które w nieskończoność|formują się i rozpadają.
{47296}{47363}Kiedy się zderzają,|cząstki roztrzaskują się
{47364}{47502}odsłaniając zupełnie nowe oblicza lodu,|które chwytają światło słoneczne.
{47503}{47590}To przez ten nieustanny recykling|pierścienie są w stanie
{47591}{47703}pozostać tak jasne i tak świetliste|jak były po utworzeniu się.
{47967}{48077}Dla mnie jedną z najbardziej nadzwyczajnych|rzeczy w pierścieniach Saturna
{48078}{48183}jest ich dynamika,|ich ciągła odnowa.
{48184}{48269}To przez tą dynamikę|możemy je w ogóle dostrzec.
{48270}{48399}Dlatego są czyste, to dlatego odbijają|światło słoneczne i możemy je zobaczyć z Ziemi.
{48400}{48571}Przypuszczam, że to trochę jak z miastami,|do których ludzie przychodzą i odchodzą,
{48572}{48675}budynki są burzone i odbudowywane,|ale miasto zawsze pozostaje to samo.
{48676}{48731}Tak się też dzieje|z pierścieniami Saturna.
{48732}{48822}Dzisiaj są inne niż były|tysiąc lat temu.
{48823}{48900}Będą inne za sto lub tysiąc lat,
{48901}{49095}ale ta struktura i to piękno,|ta wspaniałość pozostanie na zawsze.
{49378}{49506}Pierścienie Saturna są wspaniałe|ze względu na coś więcej niż jedynie piękno.
{49542}{49589}Ponieważ patrząc na pierścienie
{49590}{49696}możemy zacząć poznawać|nasze własne pochodzenie.
{49838}{49974}I klucze do poznania pierścieni|można znaleźć podczas gdy krążą wokół niego.
{50181}{50273}To absolutnie nieprawdopodobne...
{50274}{50381}Możecie zobaczyć|całą długość pierścieni.
{50382}{50459}To znaczy, kiedy to widzicie...|Patrzyłem na niebo, patrzyłem na Saturna
{50460}{50563}setki razy, ale nigdy nie patrzyłem|na niego poprzez teleskop taki jak ten,
{50564}{50653}gdzie naprawdę doznajecie wrażenia,|że to jest planeta.
{50692}{50805}Wiem co miał na myśli Galileo,|kiedy powiedział, że planety mają uszy.
{50806}{50886}Nie posiadał jednak|jednego z takich teleskopów.
{50887}{50997}I mogę dostrzec jeden, dwa, trzy,
{50998}{51114}cztery, pięć księżyców wokół planety.
{51115}{51167}To nieprawdopodobnie piękne.
{51269}{51359}Patrząc w ten sposób, łatwo jest|zdać sobie sprawę, że Saturn
{51360}{51528}jest jak mini układ słoneczny z księżycami|krążącymi niczym planety wokół Słońca.
{51529}{51623}Z Ziemi możemy dostrzec jedynie|kilka z większych księżyców.
{51660}{51755}Ale razem Saturn ma|ponad 60 księżyców,
{51756}{51850}a widziane z bliska są dziwaczną|i zdumiewającą zgrają.
{51912}{51987}Dion jest typowym z lodowych|księżyców Saturna.
{51988}{52135}Wygląda podobnie do naszego własnego księżyca,|ale jego skład bardzo się różni.
{52136}{52257}Składa się około w 2/3 z wody,|ale temperatura powierzchni wynosi
{52258}{52439}minus 190 stopni Celsjusza i przy tych temperaturach|powierzchnia zachowuje się całkiem jak lita skała.
{52521}{52623}Japet znany jest jako|księżyc yin i yang.
{52624}{52696}Jedna połowa to czysty lód,
{52697}{52789}druga okryta jest|czarnymi pokładami pyłu.
{52927}{53016}Gigantyczny księżyc, Tytan,|jest większy od planety Merkury.
{53017}{53080}Ale czymś wyjątkowym na Tytanie
{53081}{53226}jest jego atmosfera, która jest|cztery razy gęstsza niż ziemska.
{53227}{53306}Jest bogata w organiczne molekuły|i uważa się, że jej skład chemiczny
{53307}{53467}jest bardzo podobny do pierwotnego składu Ziemi,|zanim zaczęło się życie.
{53570}{53675}Hyperion jest księżycem|niepodobnym do innych.
{53676}{53784}Nie jest nawet okrągły, a jego zbombardowana|powierzchnia ma fakturę gąbki.
{53912}{54004}Jedna z teorii co do tego głosi,|że jest to właściwie schwytana kometa,
{54005}{54194}która dryfowała z odległych obszarów układu|słonecznego i została pochwycona przez grawitację Saturna.
{54234}{54325}Lecz księżyce Saturna, to nie tylko|kosmiczne wystawa dziwolągów.
{54326}{54482}Są one siłą napędową chowającą się|za pięknem i układem pierścieni.
{54601}{54730}Najbardziej zadziwiajaca z nich|ukryta jest w jednym z zewnętrznych pierścieni.
{54731}{54862}Zakopany w sercu pierścienia E|księżyc, który szybko staje się
{54863}{55005}jednym z najbardziej fascynujących miejsc|w układzie słonecznym - Enceladus.
{55058}{55169}Enceladus długo był|astronomiczną ciekawostką,
{55170}{55272}ponieważ jest najbardziej odbijającym|obiektem w układzie słonecznym,
{55273}{55396}lecz wiemy o nim mało,|gdyż Enceladus jest mały,
{55397}{55555}liczy jedynie 400 kilometrów średnicy|i jest ponad miliard kilometrów od nas.
{55556}{55640}Dopiero teraz mamy te zdumiewające|zdjęcia z Cassini,
{55641}{55756}gdzie możemy się przekonać|jak jest niezwykły.
{55757}{55889}Jego gęsto usiana kraterami północna półkula|wygląda jak każdy inny lodowy księżyc,
{55890}{55989}lecz południowa półkula|opowiada zupełnie inną historię.
{55990}{56063}Jest niemal zupełnie|wolna od kraterów,
{56064}{56182}co znaczy, że powierzchnia jest prawdopodobnie|świeżo uformowana.
{56183}{56276}Jest pokryta bliznami kanionów|i porozdzierana pęknięciami.
{56277}{56461}Wszystko to wygląda niezwykle podobnie do geologii Ziemi,|lecz wyrzeźbionej w lodzie, a nie w skale.
{56532}{56639}A tutaj na biegunie południowym|znajdują się "tygrysie pasy",
{56640}{56807}cztery równoległe rowy długie na ponad 130 kilometrów|i prawdopodobnie głębokie na setki metrów.
{56855}{56921}Wyglądają zupełnie jak|uskoki tektoniczne.
{57185}{57262}Tak wyglądają uskoki tektoniczne|na Ziemi.
{57322}{57493}To jest granica kontynentów na Islandii,|gdzie rozdzielają się płyty amerykańska i europejska.
{57541}{57663}Te klify na krawędziach płyt|wyglądają ponad równiną nowej skorupy
{57664}{57783}uformowanej z płynnej lawy|naciskającej z centra Ziemi.
{58010}{58101}Carolyn Porco,|szef ekipy zdjęciowej Cassini,
{58102}{58212}uważa, że coś podobnego może|dziać się na Enceladusie.
{58263}{58423}To jest jedno z najbardziej wyjątkowych miejsc w całym układzie|słonecznym i możesz to stwierdzić jedynie na nie patrząc.
{58424}{58503}I uważamy, że możliwe,|iż jest tam coś podobnego do tego
{58504}{58589}co dzieje się tutaj,|gdzie możesz znaleźć błotnisty lód,
{58590}{58684}lepki lód, który wychodzi|poprzez szczeliny, tak?
{58685}{58814}Tworzy się więcej powierzchniowego lodu,|w ten sposób otrzymujesz więcej skorupy tam powstałej,
{58815}{58942}spychającej wszystko ze swojej drogi, która|z czasem się nawarstwia, tworząc obecne góry.
{58943}{59038}Więc jest to naprawdę podobny do Islandii,|gdzie masz lawę
{59039}{59150}tryskającą z powierzchni, tworzącą nowe lądy.|I w ten sam sposób działa tam lód?
{59151}{59300}Tak myślimy. W zasadzie daje nam to wskazówkę|jak ten cały system może tam działać.
{59345}{59442}Następna wskazówka, że coś działo się|pod powierzchnią
{59443}{59552}nadeszła kiedy Cassini przeleciał|centralnie nad biegunem południowym.
{59553}{59655}Odczyty termiczne pokazały|gorące miejsca pod "tygrysimi pasami".
{59656}{59777}Z jakiegoś powodu pasy były o wiele|cieplejsze niż reszta księżyca.
{59778}{59860}Cassini znalazł coś nie do pomyślenia.
{59861}{59989}Odkrył, że ten południowy koniuszek|Enceladusa jest nader gorący.
{59990}{60076}Jest więcej ciepła wychodzącego z południowej|korony okołobiegunowej, jeśli wolisz,
{60077}{60153}Enceladusa, niż tego wychodzącego|z regionów równikowych.
{60154}{60274}To brzmi jak stwierdzenie, że więcej ciepła|wychodzi z Antarktyki niż z równika na Ziemi.
{60275}{60354}Później, pewnego dnia w listopadzie 2005,
{60355}{60479}Cassini sfotografował Enceladusa w momencie|kiedy słońce właśnie ustawiało się za nim.
{60555}{60732}To co zobaczył, stało się jednym z najbardziej niezwykłych|odkryć kiedykolwiek dokonanych w zewnętrznym układzie słonecznym.
{60733}{60908}Podświetlone zdjęcia ukazują gigantyczne fontanny|wystrzeliwujące z południowego bieguna,
{60909}{61030}wulkany wyrzucające|lód zamiast skały.
{61031}{61098}I te zdjęcia zwaliły|wszystkich z nóg.
{61099}{61169}To znaczy, to było jak|"koniec gry", rozumiesz?
{61170}{61349}Masz tutaj te kilkanaście albo więcej|wyładowań wyglądających upiornie i fantastycznie.
{61432}{61499}Jedyne kilkanaście kilometrów|od granicy kontynentów
{61500}{61609}znajduje się obszar, który może nam pomóc|w zrozumieniu lodowych fontann.
{61674}{61775}To jest jeden z ziemskich gorących punktów,|gdzie wulkaniczne ciepło
{61776}{61877}z jądra planety uchodzi do góry|zaraz pod powierzchnię.
{61878}{61968}Przed kilkoma laty,|Enceladus uważany był
{61969}{62130}za niewyróżniający się świat:|małą, zamarzniętą, jałową bryłę skały i lodu.
{62131}{62288}Ale te fontanny lodu strzelające|na tysiące kilometrów w kosmos oznaczają,
{62289}{62362}że pod powierzchnią dzieje się|coś niezwykle interesującego.
{62633}{62732}To tutaj znajdziemy ziemski fenomen|podobny do lodowych fontann.
{62818}{62853}Gejzery.
{62883}{62962}Formują się, kiedy podziemne|kieszenie wody nagle zaczynają się gotować
{62963}{63047}i eksplodują w powietrze.
{63262}{63354}Gejzery na Ziemi|wymagają trzech rzeczy:
{63355}{63425}wymagają gotowego źródła wody,|wymagają...
{63464}{63559}...źródła intensywnego ciepła|tuż pod powierzchnią
{63560}{63647}i potrzebują właściwej|geologicznej instalacji kanalizacyjnej.
{63648}{63740}Więc jeśli gejzery na Enceladusie|są podobne, to podnosi to
{63741}{63909}szanse na możliwość istnienia tam oceanów|płynnej wody pod powierzchnią księżyca.
{63910}{64015}I nasuwa to bardzo ciekawe pytanie,|ponieważ Enceladus jest o wiele za mały,
{64016}{64170}by zachowywać jakiekolwiek znaczące źródło|ciepła w swoim jądrze, więc skąd pochodzi to ciepło?
{64370}{64471}Na Ziemi gejzery napędzane są|przez intensywne temperatury wewnątrz planety,
{64472}{64581}wystarczająco gorące, by stopić skałę|i zasilać wulkany.
{64697}{64846}Lecz Enceladus jest tak malutki,|że jego jądro powinno być zmarznięte na kość.
{64896}{65023}Enceladus musi czerpać swoje|ciepło z innego źródła
{65024}{65153}i uważa się, że może ono pochodzić|z jego specyficznej orbity wokół Saturna.
{65192}{65292}Więc następną rzeczą do prześledzenia było,|czy występują lub nie występują,
{65293}{65413}jak je nazywamy, naprężenia sił|pływowych na Enceladusie,
{65414}{65539}a to się łatwo nasuwa, ponieważ orbita Enceladusa|jest niewspółśrodkowa, to znaczy jest eliptyczna,
{65540}{65644}nie okrężna i kiedy obiega Saturna|po jego orbicie,
{65645}{65729}przybliża się do Saturna i oddala,|przybliża i oddala,
{65730}{65831}a przyciąganie grawitacyjne|zmienia się kiedy porusza się po orbicie,
{65832}{65900}więc znaczy to, że ciało rozciąga się|i skoro się rozciąga,
{65901}{65962}to znaczy,|że ma w nim miejsce tarcie.
{65963}{66142}Jest to ważny proces dający zastrzyk energii,|która przeradza się w ciepło w ciele takim jak Enceladus.
{66181}{66339}Podczas jak Enceladus krąży, grawitacja Saturna|faktycznie zmienia kształt księżyca.
{66340}{66448}Uważa się, że podgrzewa to wnętrze|księżyca wystarczająco,
{66449}{66568}by wytopić mały podziemny|ocean wodny.
{66569}{66713}Kiedy spotyka się on z próżnią kosmosu,|woda wyparowuje i wybucha
{66714}{66808}na zewnątrz księżyca, tworząc|ten cud układu słonecznego.
{66990}{67120}Te gejzery są niezwykle imponującym|naturalnym fenomenem,
{67121}{67269}lecz bledną w porównaniu|z lodowymi fontannami Enceladusa.
{67332}{67373}To jest takie fajne!
{67458}{67611}Podczas gdy te gejzery wybuchają co kilka minut,|wyrzucając gotującą się wodę 20 metrów w powietrze...
{67676}{67808}...na Enceladusie pióropusze zdają się|buchać bez ustanku.
{67809}{67868}Dla nich granicą jest niebo.
{68050}{68156}Wyrzynając się poprzez powierzchnię|z prędkością 1,300 kilometrów na godzinę,
{68157}{68255}wzbijają się w przestrzeń|na tysiące kilometrów.
{68297}{68403}Muszą być jednym z najbardziej imponujących|widoków w układzie słonecznym.
{68442}{68559}Jakakolwiek ciekła woda natychmiast|zamarza w malutkie kryształki lodu.
{68560}{68698}Niektóre z nich opadają z powrotem na powierzchnię,|dając księżycowi jego lodową tarczę odblaskową.
{68737}{68847}Lecz reszta wędruje wokół Saturna.
{68848}{68995}Lodowe fontanny tworzą jeden|z pierścieni Saturna, podczas gdy patrzymy.
{68996}{69112}Cały pierścień E stworzony jest|z kawałków Enceladusa.
{69171}{69268}Lecz Enceladus nie jest jedynym księżycem,|który kształtuje pierścienie.
{69307}{69420}Inne księżyce Saturna także odgrywają|kluczową rolę w tworzeniu tych
{69421}{69554}pięknych wzorów i robią to|tajemniczymi sposobami.
{69967}{70121}Pustynia Sahara może wydawać się nieoczekiwanym|wyborem, by przyjść i objaśniać działanie pierścieni Saturna,
{70122}{70283}lecz zachowanie piasku na pustyni może pomóc nam|zrozumieć jak księżyce kształtują wzory w pierścieniach.
{70390}{70513}Na pierwszy rzut oka Sahara|wydaje się być bardzo chaotycznym miejscem,
{70514}{70697}po prostu miliardy ziaren piasku będącego|losowo rozdmuchiwanym przez wiatry pustyni,
{70698}{70814}lecz przyjrzyjcie się nieco uważniej,|a zaczniecie dostrzegać porządek.
{70815}{70901}Gdzie wzrokiem sięgnąć - wydmy piaskowe
{70902}{71032}i niewiarygodne jest to,|że kąty przodów
{71033}{71108}wszystkich wydm piaskowych|są dokładnie takie same.
{71109}{71245}Obecnie na Saharze pojawienie się|tego porządku spowodowane jest
{71246}{71336}wiatrami pustynnymi wiejącymi|zawsze w tym samym kierunku,
{71337}{71426}dzień po dniu, rok po roku,|rozmieszczającymi piasek.
{71427}{71560}W systemie saturniańskim,|porządek i piękno, i zawiłość
{71561}{71650}pierścieni dyktowana jest|oczywiście nie wiatrami,
{71651}{71728}lecz inną siłą, siłą grawitacji.
{71906}{72049}Podczas jak księżyce okrążają Saturna,|ich grawitacyja wpływa na pierścienie.
{72161}{72306}Na tych niesamowitych zdjęciach|możemy zobaczyć księżyce podczas pracy.
{72350}{72433}Możemy zobaczyć grawitację w akcji.
{72434}{72539}Podczas gdy księżyce przelatują blisko pierścieni,|ich przyciąganie grawitacyjne
{72540}{72678}wyszarpuje części pierścienia w ich kierunku,|zniekształcając wygląd pierścieni.
{72718}{72851}Pierścień F, jeden z zewnętrznych pierścieni,|skręcony jest na kształt spirali
{72852}{72955}przez dwa księżyce:|Prometeusza i Pandorę.
{72956}{73051}Na tym filmie nakręconym przez Cassini,|możecie zobaczyć jak Prometeusz
{73052}{73186}wyciąga smugi materiału,|kiedy przelatuje blisko pierścieni.
{73225}{73389}Te krótkiego zasięgu efekty grawitacyjne|mają na koncie utworzenie wielu wzorów w pierścieniach.
{73473}{73639}Lecz niekiedy księżyce mogą wywierać|swój wpływ na o wiele większe odległości,
{73640}{73775}a sposób w jaki to robią ukazuje subtelność,|z jaką potrafi pracować grawitacja.
{73865}{73990}Więc mamy tutaj model systemu Saturna|z Saturnem pośrodku
{73991}{74080}i wspaniały system|pierścieni wokół niego,
{74081}{74241}i pierwszą rzeczą, którą możecie zauważyć kiedy poglądacie|na pierścienie, jest ogromna przerwa nazywana Przerwą Cassiniego.
{74242}{74308}A teraz: co mogło spowodować coś takiego?
{74309}{74432}Cóż, wszystko sprowadza się do jednego|z księżyców Saturna nazwanego Mimas,
{74433}{74517}który okrąża system|pierścieni z zewnątrz.
{74518}{74591}A jak coś położonego|tak daleko od pierścieni
{74592}{74696}może mieć jakikolwiek wpływ|na cząstki wewnątrz pierścienia?
{74697}{74797}Cóż, wszystko sprowadza się do fenomenu|nazywanego rezonansem orbitalnym.
{74798}{74923}Teraz cząstki w Przerwie Cassiniego|mają ciekawy związek z księżycem Mimas,
{74924}{75010}gdyż okrążają Saturna dwa razy na jedno
{75011}{75118}okrążenie Mimasa, a to pociąga|za sobą ciekawe następstwo.
{75119}{75208}Wyobraźcie sobie cząstkę|w Przerwie Cassiniego.
{75209}{75369}Teraz co dwa lata dla tej cząstki,|spotykają się z Mimasem.
{75370}{75531}Kończą w tym samym miejscu w przestrzeni,|a to oznacza, że ta cząstka dostanie kopa
{75532}{75662}albo dozna szarpnięcia ze strony|grawitacji Mimasa regularnie co drugi rok.
{75663}{75780}Bang, bang, bang!|I zmienia to orbitę wszystkiego,
{75781}{75937}co znajduje się w Przerwie Cassiniego i daje|efekt wyrzucania, tworzenia luki w pierścieniach.
{75938}{76086}I właściwie większość ze złożonej i pięknej|struktury pierścieni Saturna
{76087}{76154}związana jest z tymi|rezonansami orbitalnymi,
{76155}{76301}Nie tylko ze strony Mimasa,|ale także jednego lub wielu z 61 znanych
{76302}{76467}księżyców Saturna, które krążą na zewnątrz,|a także wewnątrz pierścieni.
{76716}{76806}I dla mnie jest to część|cudu pierścieni Saturna.
{76807}{76974}Ich piękno jest bardzo dobrą ilustracją tego|jak grawitacja może z chaosu stworzyć porządek.
{77079}{77208}Ale co więcej, zrozumienie tego jak|księżyce Saturna kształtują pierścienie
{77209}{77328}może rzucić światło na wydarzenia,|które kształtowały wczesny układ słoneczny,
{77329}{77419}wydarzenia, które pomogły|stworzyć świat, w ktorym żyjemy.
{77458}{77553}Rezonans może być czymś więcej|niż delikatnym rzeźbiarzem,
{77554}{77663}ponieważ nie tylko małe księżyce|mogą wejść w rezonans orbitalny.
{77664}{77815}Obecnie uważa się, że miliardy lat temu|dwaj giganci układu słonecznego, Jowisz i Saturn,
{77816}{77941}weszli w rezonans, co wyzwoliło siły|mogące poruszać całe planety
{77942}{78090}i to stworzyło układ słoneczny|niezwykle burzliwym i gwałtownym miejscem.
{78242}{78418}Układ słoneczny pełen jest kraterów,|zapisu długiej historii katastrofalnych uderzeń.
{78620}{78718}Lecz 3,6 miliarda lat temu|miał miejsce okres,
{78719}{78805}kiedy cały układ słoneczny|został wywrócony do góry nogami
{78806}{78937}przez te same siły rezonansu orbitalnego,|które kształtują pierścienie Saturna.
{79019}{79171}Obecnie wierzymy, że gigantyczne planety|powstały o wiele bliżej słońca niż gdzie znajdują się dzisiaj.
{79230}{79327}Ich orbity przesuwały się|przez setki milionów lat,
{79328}{79469}dopóki Jowisz i Saturn|nie wpadły w układ rezonansowy.
{79470}{79595}Raz na każdy cykl, dwie planety|ułożone w dokładnie tym samym punkcie,
{79596}{79677}tworzące falę grawitacyjną,
{79678}{79792}która sieje spustoszenie w orbitach|wszystkich planet.
{79793}{79914}Neptun został katapultowany na zewnątrz|i rąbnął w pierścień komet
{79915}{80022}otaczający układ słoneczny,|co wywołało dramatyczne konsekwencje.
{80194}{80284}Na setki milionów lat,|układ słoneczny zamienił się
{80285}{80403}w strzelnicę, podczas gdy|orał go deszcz komet.
{80487}{80632}Miliony komet zostało rozsianych|we wszystkich kierunkach dziurawiąc planety.
{80633}{80717}Zostało to nazwane Wielkim Bombardowaniem.
{80849}{80985}Potworzyło ono wiele kraterów,|które dzisiaj możemy zobaczyć w układzie słonecznym.
{80986}{81086}Pozostawiło blizny na całym|naszym księżycu.
{81124}{81217}I pozostawiło trwałe ślady|także na Ziemi.
{81300}{81367}Jedyne kratery po uderzeniach,|które możemy zobaczyć dzisiaj na Ziemi,
{81368}{81459}jak ten w Arizonie,|powstały o wiele później,
{81460}{81551}ale ukazują skalę tych zderzeń.
{81744}{81827}Obecnie zderzenia jak te|mają miejsce stosunkowo rzadko,
{81828}{81872}jednak wydarzą się ponownie.
{81873}{81925}Lecz podczas Wielkiego Bombardowania,
{81926}{81999}w Ziemię uderzyły tysiące|obiektów rozmiarów
{82000}{82081}znacznie przekraczających rozmiary|obiektu, który stworzył ten krater,
{82082}{82198}a środowisko zostało|radykalnie i dramatycznie zmienione.
{82199}{82324}Lecz te zmiany niekoniecznie były katastrofalne,|ponieważ obecnie uważa się,
{82325}{82473}Ze znaczną część wody w ziemskich oceanach|dostarczyły zderzenia
{82474}{82607}z bogatymi w wodę kometami i innymi obiekatmi,|podczas Wielkiego Bombardowania,
{82608}{82775}a to znaczy, że zderzenia mogły odegrać|kluczową rolę w rozwoju życia na Ziemi.
{82922}{83042}Przed Wielkim Bombardowaniem,|Ziemia była jałową skałą.
{83131}{83266}Następnie mieściła oceany,|które stały się podstawą dla życia.
{83546}{83712}Bez wody dostarczonej w Wielkim Bombardowaniu,|życie na Ziemi mogłoby nigdy nie powstać.
{83842}{83934}Dosyć ciężko przyjąć,|że wszystko to mogło być
{83935}{84073}spowodowane przez potężny rezonans|wytworzony przez krążące planety.
{84212}{84367}Historia układu słonecznego jest historią|powstawania porządku z chaosu.
{84392}{84511}Planety i ich księżyce zostały stworzone|przez te same uniwersalne prawa,
{84512}{84624}delikatną interakcję pomiędzy|grawitacją a momentem pędu,
{84625}{84707}która prowadziła do wzorów wirowania,|jakie obserwujemy wokół siebie dzisiaj.
{84969}{85133}Ostatecznie ta podróż ukazała|najlepsze przykłady tych sił w akcji.
{85175}{85249}Ponieważ przy tworzeniu|układu słonecznego
{85250}{85376}te siły, które wyrzeźbiły|porządek z chaosu, również stworzyły
{85377}{85572}najlepsze i najpiękniejsze laboratorium,|by badać jak działa układ słoneczny: pierścienie Saturna.
{85807}{85906}To częsty przypadek w nauce, że odpowiedzi|na najbardziej fundamentalne pytania
{85907}{86016}mogą zostać znalezione|w najbardziej nieoczekiwanych miejscach.
{86017}{86142}Pierścienie Saturna były początkowo badane|ze względu na swoje piękno, lecz zrozumienie
{86143}{86253}ich ułożenia i powstania zaprowadziło|do głębokiego poznania tego
{86254}{86398}jak kształt i piękno, i porządek|mogą powstać z gwałtowności i chaosu.
{86399}{86520}I to poznanie może być szerzone|po całym układzie słonecznym
{86521}{86609}i zapamiętajcie, że wy i ja|jesteśmy częścią układu słonecznego.
{86610}{86721}Wy i ja jesteśmy uporządkowanymi konstrukcjami|ukształtowanymi z chaosu
{86722}{86828}pierwotnej chmury pyłu|sprzed 4,5 miliardów lat,
{86829}{86927}a to jest jeden z cudów układu słonecznego.
{87000}{87140}Tłumaczenie: irekm
{87188}{87560}{c:$00ccff}..:: (XviD asd) :: www.xvidasd.com ::..
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Wonders of the Solar System [1x01] Empire of the Sun (XviD asd)Wonders of the Solar System [1x04] Dead or Alive (XviD asd)Wonders of the Solar System [1x05] Aliens (XviD asd)words in the news voyager 1 leaves the solar systemBlood Ties [1x07] Heart of Ice (XviD asd)The Lone Gunmen [1x04] Like Water for Octane (XviD asd)The Lone Gunmen [1x10] Tango de los Pistoleros (XviD asd)Fallout Wonders of the Wastesanatomy and physiology of the cardiovascular systemThe Seven Wonders of the Ancient WorldBacterial Strategies of Evading or Surviving the Defense SystemsGuru Padmasambhava The Sixfold system of the MahasiddhasIntegration of the blaupunkt RC10 infrared remote control with the P54 systemLearn greek (6 of 7) The nominal system, part IHix 2007 The Political System of the EU r1Unknown Opening of the Enochian Systemwięcej podobnych podstron